Euer Wohlgeboren

erlaube ich mir, beifolgend ein Exemplar eines von mir herausgegebenen Werkchens in niederdeutsch-westphälischer Mundart zu gefälliger Ansicht zu übersenden.

Dieses Werkchen, bei dessen Bearbeitung ich mir insbesondere die Aufgabe stellte, einen, von modernen Beimischungen und fremden Überläufern freien Beitrag zur Kenntniß der so biederkräftigen westphälischen Mundart zu liefern, verdankt seine Entstehung den Anregungen einiger, den Forschungen in den niederdeutschen Sprachformen zugewandter Gelehrten, namentlich des verdienten Herausgebers der Völkerstimmen Germaniens, daher die Bearbeitung zunächst im Interesse der Sprach-und Idiotismenforscher unternommen wurde, denen es gewidmet war, aus welchem Grunde denn auch mehr Rücksicht auf die Hervorhebung eigenthümlicher Ausdrücke und bereits veraltender Redensarten und Sprichwörter zu nehmen war, als auf zierliche, jetzt beliebige Gestaltung der meist aus dem Leben des Landmannes früherer Zeit gegriffenen und eben deshalb nur im ebenbürtigen, hausmachenen Gewande vorzuführenden Bildergruppen.

Gleichwohl habe ich dem Werkchen, welches anfangs nicht zum Drucke bestimmt war, eine solche Einrichtung zu geben gesucht, daß es zugleich auch eine erheiternde Unterhaltung für jeden unbefangenen Leser und Freund der plattdeutschen Sprache darbieten möge. Gestützt auf die beifälligen Aussprüche competenter Beurtheiler darf ich mir schmeicheln, bei der nicht unschwierigen Durchführung meines Unternehmens auch dieses Ziel erreicht zu haben. Ich hege deshalb die Hoffnung, daß meine Arbeit auch Ihren Beifall finden und Sie beigehendes Exemplar dieses Büchleins für Jedermann, das ich unterdessen für nichts mehr und nichts Besseres anzusehen bitte, als für eine kleine Ährenlese auf jenem erst wenig beackerten Sprachfelde, zu behalten belieben werden, welchen Falles ich mir den Preis von 12 Ggr. Courant dafür erbitte.

Da dies Werkchen sich insbesondere auch zu einem angemessenen Geschenke für die Jugend eignen dürfte, welche aus leicht zu erkennenden Gründen die Sprache ihrer Vorältern nicht so ganz vernachlässigen sollte, so bitte ich freundlichst, dasselbe in Ihren Kreisen als ein Solches wohlwollend empfehlen zu wollen.

Osnabrück,
im November 1845.

Gehorsamst
Lyra.

Den verehrlichen Subscribenten auf die von mir angekündigten

Plattdeutschen Briefe, Erzählungen,
Gedichte u. s. w.

mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche Redensarten des Landvolks in Westphalen,

mache ich hierdurch die ergebenste Anzeige, daß obiges Werkchen nunmehr in den nächsten vierzehn Tagen ausgegeben und den Subscribenten, die nicht etwa vorziehen mögten, die gütigst verlangten Exemplare bei mir abfordern zu lassen, zugesandt werden wird.

Der vielseitige Beifall, den mein Streben während der Bearbeitung des Werkchens erfuhr, — welches zu meiner Freude bereits verschiedentlich günstig beurtheilt und von einem vollgültigen, gelehrten Kenner der westphälischen Mundarten ganz neuerlich mit dem Ausspruche belobt wurde, daß es eben so verdienstlich als ausgezeichnet in seiner Art sei und sich gewiß ein zahlreiches Publikum gewinnen werde, indem es rücksichtlich der darin vorkommenden großen Anzahl eigenthümlicher Redensarten und Sprichwörter, deren abgesonderte Erklärung eine wünschenswerthe Zugabe ausmachen würde, eine seitherige Lücke ergänze und namentlich auch dazu geeignet erscheine, der heranwachsenden Jugend, welche die plattdeutsche Sprache aus leicht zu erkennenden Gründen nicht so ganz vernachlässigen sollte, in die Hände gegeben zu werden —, war ein Sporn für mich, dasselbe mit aller Sorgfalt fast gänzlich umzuarbeiten. Um aber auch zugleich den Ermunterungen und Aufforderungen zu weiterer Ausdehnung des Werkchens möglichst zu entsprechen, ist keine Quelle unbeachtet geblieben, die irgend benutzt werden konnte, dasselbe, namentlich im Interesse der Sprach- und Idiotismenforscher, soviel als möglich zu vervollständigen.

Durch diese neue Überarbeitung wuchs das Buch, weiches anfänglich nur auf etwa fünf kleine Octavbogen berechnet war, bis zu 14 Bogen heran, die ich in zwei Abtheilungen zu liefern beabsichtigte, wovon ich unterdessen aus verschiedenen Gründen wieder abging und das Ganze jetzt in einem Bande größern Formats gebe.

Dies und die wiederholte genaue Revision vor dem Abdrucke, — dann ick woll nich geeren wat in de Welt uutdraawen lauten, dat nich in allen Deelen vor Mester un Gesellen un aparte vor de glubietsken Finnenkiikers bestaunen kiöne — wird es hoffentlich entschuldigen, daß der Lieferungstermin so lange hinausgeschoben werden mußte.

Daargiigen draf ick abers auck driisten de Versiekerunge giewen, dat ick'r all' miin Beste to an e settet hebbe, dat »düt Bööksken vor Jeddermann« den geneegeden Afniemer un Liäser na miinen Gissen sau wual gefallen schiöle, dat he'r siinen Friäe met hebben un'r mi nich vor anschnawwen weere, dat't 'n Paar Grössen mehr kostet, daar'r auck wual na mehr as dreemal sa viele vor inne steht, as ick an't Eerste uut e luawet harr.

Ick meene auck miiner Saaken wisse to sienen, wann ick mi inbelle, dat de geneegede Liäser 'r up wat Stiien wual es bi schmüüstern schiöle, as wann em Fierkenschnüütkes uut'n Suurkaule tolachet; — dann daar is't van Ende bes to'r Wende to in e siämet un vernegget — un wel is'r wual, de in uuser bekrutten Tiidt af un an nich wual es geeren van Harten lachen mogte! —

Mi ducht 'r seite auck wual sau bito 'n nett Kristkindkensgeschenk vor de lütken lebennigen Braudkuärwe inne, daar de Öllern se met an 'n Liäsedisk tocken kiönen, wann se eer to lange buutens Huuses of unner'n Fööten herümme ränkstert, daar se geeren inne herümme gliipen schiölen un sick de langen Winterauwende kortswiilig met verdriiwen un'r buawen batt auck wual 'n Bröcksken uut upschnappen kiönen, dat 'ne vorwahr siin Liewe nin Quaut doonen, uäwer kort of lank vellichte abers na wual es goot to Passe kuomen konn. —

Bei der Niederschreibung dieser ungeschminkten, von modernen Beimischungen freien Beiträge zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen Muttersprache durfte ich das Motto nicht aus den Augen verlieren: »Platt is platt un mot platt bliiwen, süß is't nin Platt un Bispriöke gaaet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul.« Darum trat ich ohne Bedenken grade heraus mit dem Volkstone wie er war und eben darum konnten auch die Skizzen, in denen ich die früheren Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur in entsprechenden, naturgetreuen Farben gehalten werden. —

Indem ich nun diese kleine Ährenlese auf jenem urkräftigen, erst wenig beackerten Sprachfelde meinen Landsleuten und allen Freunden der westphälischen Mundart zu gütiger Aufnahme bestens empfehle, bemerke ich nur noch, daß dieselbe, so wie bei mir, auch durch alle Buchhandlungen des In- und Auslandes zu beziehen ist.

Das Buch erscheint in Druck, Format und Papier wie diese Ankündigung.

Osnabrück, den 15. October 1845.

Lyra,

Canzley-Registrator.

[i]

Plattdeutsche Briefe,
Erzählungen, Gedichte u.s.w.

mit
besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche
Redensarten des Landvolks in Westphalen;

vom

Canzlei-Registrator F.W. Lyra

in

Osnabrück.

Tempora mutantur et nos in illis;
oder:
Wi hebb't al mannig Jahr düürschlennert
Un seh'n, wo sick de Welt verännert.

Verlag des Herausgebers.

In Commission
der Rackhorst'schen und Meinders'schen Buchhandlungen in Osnabrück.
1845.

[iii]

Den Herren

Dr. J. W. Firmenich
in Berlin

und

Dr. J. G. L. Rosegarten,
ord. Professor der Theologie
in Greifswalde,

so wie meinen lieben Landsleuten in Westphalen
sammt und sonders gewidmet.

[iv]

'n Afbeld längst vergaun'ner Titen
Un wat de Aulen seggt un daun'n,
Schall milnen leewen Landeslüüen
Liifhaftig hier vor Augen staun'n.

Kräftig und ungeschminkt, wie der Zögling der Natur, — der Landmann ehemaliger Zeit —, ist auch seine Sprache; wer ihm einen frac à la mode anlegt, der hat Beide nicht kennen gelernt und stellt ein ungenügendes Bild dar.

Dies zur Rechtfertigung mancher in diesen Darstellungen vorkommenden, dem heutigen Geschmacke vielleicht nicht mehr zusagenden Kraftausdrücke; die, wollte ich anders den Landmann älterer Zeit und seine Weisen richtig zeichnen, nicht zu vermeiden waren. Dann Platt is platt un mot platt bliiwen, süß is't nin Platt, un Bispriöke gahet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul. — Darum trat ich in dieser kleinen Ährenlese auf einem urkräftigen, erst wenig beackerten Sprachfelde, die ich gleichwohl für nichts mehr und nichts Besseres ausgeben mag, als für einen, von allen im Laufe der Zeit eingeschwärzten Überläufern und modernen Beimischungen freien Beitrag zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen Muttersprache, ohne Bedenken gerade heraus mit dem Volkstone und eben darum konnten auch die einfachen Skizzen, in denen ich die frühern Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur in naturgetreuen Umrissen und im entsprechenden hausmachenen Gewande gegeben werden.

[v]

Vorbericht.

Auf dem Lande geboren und erzogen, habe ich schon früh vielfache Gelegenheit gehabt, nicht allein die Sprache der Landleute Westphalens in allen ihren Eigenthümlichkeiten zu belauschen und genau kennen zu lernen, sondern auch das Thun und Treiben derselben zu beobachten, und da auch meine späteren Lebensverhältnisse vielen Verkehr mit den Landbewohnern herbeiführten, so sind mir ihre Weisen und die Veränderungen, welche selbige in neueren Zeiten durch Sitten- und Sprachverfeinerung — die stets gleichen Schritt halten — erlitten, nicht fremd geblieben, so daß ich mir getrauen darf, im Stande zu sein, sowohl die früheren Gewohnheiten des Landmannes, als auch die Eigenthümlichkeiten seiner Sprachweise zutreffend zu schildern. Ich habe damit einen Versuch gemacht, indem ich einige Erzählungen, Gedichte u. s. w. zusammengetragen, die ich dem Drucke übergebe. Ich glaube, daß die noch lebende ältere Generation, (ich meine damit die im vorigen Jahrhundert, oder doch vor der französischen Invasion, welche, im Zusammenhange mit den ihr nachgefolgten Zeitläuften und Ereignissen, so vielen Einfluß auf die Veränderung der alten deutschen Sitten und Gewohnheiten im Allgemeinen, und namentlich auch in Hinsicht auf die Bewohner des platten Landes ausgeübt hat, Geborenen und Herangewachsenen) mich überall verstehen werde; wogegen der Jüngeren wohl Manche in meinen Darstellungen [vi]vorkommende Ausdrücke und Redensarten schon nicht überall mehr verständlich sein mögten. Für diese habe ich erklärende Noten beigefügt. Jedes Wort habe ich absichtlich genau so geschrieben, wie es zuerst buchstabirt und nachher ausgesprochen werden muß, daher die vielen Doppelbuchstaben und Vorklänge, was nicht von Allen, die plattdeutsch schreiben, genugsam beobachtet wird.

Die plattdeutsche Sprache hat eine Menge ausdrucksvoller, scharf bezeichnender, witziger Redensarten, weshalb sie, anerkannt, zu humoristischen, aus dem Leben gegriffenen Darstellungen ganz vorzüglich geeignet ist, und diese Seite habe ich bei meinen Darstellungen besonders im Auge gehalten.

Man hat überall eingesehen, daß es eben noch Zeit sei, die immer mehr verhallenden Klänge der plattdeutschen Mundarten, soviel deren in ihrer ältern Eigenthümlichkeit noch vorhanden sind, zu sammeln und deshalb hat dieser Gegenstand der Wissenschaft, auch eben in unsern Tagen noch zu rechter Zeit, die Aufmerksamkeit der Gelehrten erregt, so daß sich ihrer Viele dem gewiß eben so verdienstlichen als patriotischen Geschäfte widmen, die Idiome der plattdeutschen Mundarten vor der Vergessenheit zu schützen. Unter solchen verdienen besonders der Herr Professor Dr. Rosegarten in Greifswalde und der Herr Dr. Firmenich in Berlin hervorgehoben zu werden, von denen der Erstere sich die verdienstvolle Aufgabe gestellt hat, ein allgemeines Wörterbuch der niedersächsischen oder plattdeutschen Sprache älterer und neuerer Zeit zu bearbeiten, während der Letztere der gesammten deutschen Nation in seinen »Völkerstimmen Germaniens« ein gediegenes und ächtes deutsches National-Werk[vii] übergeben wird. Beide haben mich mit dem Vertrauen beehrt, mein thätliches Interesse für ihre Unternehmungen in Anspruch zu nehmen und daraus ist die Veranlassung zu der Niederschreibung der Darstellungen hervorgegangen, durch deren Herausgabe ich den vielen Freunden der plattdeutschen Sprache um so mehr einen Dienst zu erweisen glaube, als es meine Aufgabe gewesen ist, eine möglichst große Menge solcher Sprichwörter und Redensarten zusammen zu bringen, die größtentheils schon jetzt nur selten mehr gehört werden, weil sie meistens nur noch in dem Munde abgängiger Großväter anzutreffen sind und von welchen eben dieserhalb zu vermuthen ist, daß sie bald ganz verschwinden, oder, wie ich mich ausdrücken mögte, aussterben werden.

Besseren Verständnisses halber sind diese Sprichwörter in ein erzählendes Gewand gewebt und die besonderen Redensarten und Sprichwörter mit gesperrter Schrift gedruckt worden. Als Anhang habe ich noch einige, theils von mir, theils von Anderen herrührende Gedichte u. dgl. beigegeben und bemerke nur noch, daß ich mich überall streng des Osnabrücker Idioms bedient habe.

Osnabrück, im März 1844.

Lyra,
Canzlei-Registrator.

[viii]

Der Herr Canzlei-Registrator Lyra ist mir bereits längst bei mehrfältigen Gelegenheiten als ein Mann bekannt geworden, der die plattdeutsche Sprache in allen ihren Eigenthümlichkeiten genau und vollkommen kennt. Es steht ihm dabei auch zugleich die Gabe zu Gebote, das, was er giebt, mit äußerst gemüthlicher Laune darzustellen. Ich habe die von ihm zum Druck bestimmten Briefe u. s. w. im Manuscript theilweise durchgesehen und kann aus vollster Überzeugung die Versicherung geben, daß sie Jedem, der sich für die plattdeutsche Mundart interessirt, gewiß gefallen werden. Ein größeres Verdienst aber besteht darin, daß namentlich in den Briefen eine Menge Sprichwörter und besonderer Redensarten, in ein humoristisches Gewand gekleidet, und dadurch zugleich leichter verständlich gemacht, niedergelegt sind; so daß das Werkchen, wie es daliegt, für sich allein schon fast ein vollständiges Idiotikon, besser wenigstens als das Strodtmannsche[A], ist.

[ix]

Wenn der Herr Herausgeber mir an meinem Namenstage den 24. Februar 1842 sagte: »He begreipe nich, wo ick sau viele schäune Leeder to haupe kriegen harre un se vor saune Schnüüsterigge weggiewen mogte, un dat he'r wual wat ümme schüllig sien wolle, dat he't auck sau [x]verstönne;« so kann ich nicht umhin, demselben jetzt das Zeugniß zu geben, »dat he se nau vüllig sau goot uut'r Mowwen schüdden kann, as icke un dat ick der Meenunge bin, he miöte den grauten Schatt, den he to'm Besten gift, nich sau spottwualfeil uutdoonen. — Man daarunner folget he mi, as't schint, daarmet'r Jeddereene, un auck de minneste Landmann, lichtferriger to kuomen kann. — Ick wünske van Hartensgrunde, dat'r en hauge uppackeden Miölenwaagen vull van na allen Kanten der Welt gaunen müüge, un segge met eenen Waarde: dat Book is aller Rekummedation mäutig[C] un unner Bröörs 12 Ggr. werth; dann Buur un Börgersmann, saugaar Edellüüe kiön't'r sick anne ergetzen un'r hen un wier na wual wat uut leeren.«

Seling,
Pfarr-Caplan zu St. Johann in Osnabrück.

[xi]

An de gestrengen Heerens.

Ick rieke, wann de Finnenkiikers[1] düt Breefken liäset, dat se mi dann met Leiwe lauten[2] un mi to'm Minnsten nich alls to butt[3] un balstüürig[4] up't Fell kuomen schiölen; dann se kiönet'r uut sehnen, dat'k mi de Mööte nich verdreeten lauten hebbe, miine Schriiwerigge met mehr Lüüen düür to niemen, daar ick van uäwertüüget was, dat se de plattdüütske Sprauke un den aulen Bedriif[5] nowwe[6] kinnet. Un deswiegen steht düt Breefken hier, met der fründlicken Bidde, dat Jeddereene de düt of dat bieter weet as icke un de Annern, de ick frägt hewwe, 't mi bedierwe[7] in't Ahr flispern[8] un'r nich faarts sau'ne unwiise Raarerigge[9] van maaken wille, as de Wat[10] wual dooet.

Me plegt friilick wual to seggen: De sick anbaut, des Laun was nich graut; man'n ault Jeddewaart[11] segt auck: De'r dööt wat he kann, is werth dat he liewet ...

Miin leewe Muus!
Bist du to Huus,
Dann si sau nett
Un doo'n Trett,
Wann't ichtens[12] geht
Un di ansteht,
Na miinen Huuse.
[xii]Den Dokter Kruse
Un Westermann,
De auck dat Platt
Sau wat verstaa't,
De dreppst Du dann
Hier auck wual an;
Dann Du bist klööker
As ick; un Bööker,
De in de Welt
Uutdraawen[13] schiöl't,
De mot me rieken[14]
Vorhier besprieken;
Süß[15] gift 't all'nhand
'N Misverstand
Un dat is wiss'[16]
Herneigest miss[17]. —
Et gaa' Di wual!
Ick sitt' in'n Stall
Un kann nich kruupen,
Dann 'k heww'n Huupen
Van Seer[18] un Piine.
Ick bin de Diine.

[xiii]

An de günstigen Liäsers.

Geneegde Liäser! Seh't, hier bee' ick Jeddermann,
To Lehr' un Tiidtverdriif 'n lütken[1] Bidrag an
Un huape siekerlick, et schiöle sick gebüüren[2],
Dat Mancheen' in düt Book, 't si achter oder vüüren,
Wual Een of Ander sind't, dat em mich heel[3] misfällt
Un dat em Nauricht gift, wo't ehrdaags in der Welt
Togaunen is ... Dach wel de Schnurren nich mag liäsen,
De legg' se an de Siit', un stiäke siine Niäsen
In söcke Saaken, daar he leewer mag an ruuken,
Ick will'r mi vorwahr 't Haar nich üm uut luuken[4];
Dann'k weet, wel Bööker schrift, of wierket up den Wiegen,
De sind't de meesten Tiidt 't Volk to Spiit[5] geneegen;
Dat is de Moode sau, apart in uusen Daagen; —
Wo kann auck wual 'n Wierk der ganzen Welt behaagen?
Waar sind't me wual den Kack, de sau 'ne Brögge mäckt,
De Jeddermann gefällt un allen Tungen schmeckt?
Dach scholl'k de Frööde sehn, dat Ji düt goot upneimen
Un miine Breefkes hier un daar to Ehren kweimen,
Dann heww'k'n aulen Rock met ruume, griise Mowwen[6],
De b'öwe[7] ick vorwahr 'n Käären[8] man to klowwen[9],
Dann kümmt'r allebatt[10] wat Nigges vor'n Dag
Un kann auck drücket weer'n, vor den, de't liäsen mag.

[xiv]

Antwoort an miinen Fründ N. N., as he mi den Vorschlag e daun harr, met em na'n Baarendiike to gaunen un em, bi'n Schäulken Kaffe, wat van miine »Plattdüütsken Breewe, Vertellsels un Leeder« vortoliäsen.

Sau geer'n ick auck wual woll, de Dokter mag mi schlaunen!
Sau kann ick dach vorwahr na'n Baarendiik nich gaunen.
De siäl'ge Lazarus satt wual nich sau vull Piine
As ick in düsser Tiidt; 't is baule dat ick griine[1];
Dann baule tuck't't mi misfährlick in'n Koppe
Un baule priek't[2] 't mi as Süwwels[3] in'n Hoppe[4].
Kurzum, kurzam ick bin upstunds wat quiälk[5] un leige[6],
Wann dat nich wenner riss't[7], geht't wual met mi to'r Neige.
Dach träust' ick mi met Gatt, — vergatt de je 'n Düütsken?
Wen He nich ey'ken[8] will, den krigt He vor de Pütsken. —
Mag ick 'n Vorschlag doon, un 'k meen' he kiön' bestaunen,
Sau lat us, wann Du wult, na'n Muusenbörger gaunen;
Daar hümp'l'k na wual hen met miine lammen Schuaken[9]
Un Du weest sülwenst wual, de Muus kiön't Kaffe kuacken
De auck nich leige is ... — De Biergmannske in Ehren. —
Wat ducht di, schiöl' wi us daar Muaren es henkehren?
Daar kweim' ick na wual hen, met miine piil'ken[10] Schinken,
Willt nich met Springen gaun, sau gaa et dann met Hinken.
[xv]Man is't di nich to Kopp' sau donne bi[11] to kruupen,
Un most du dann p'rfass'[12] bi Biergmanns Kaffe suupen,
Sau stüür' mi man Bescheed düür diine aule Triine,
Dann kiön' wi je d'rnau, bi'n Glaase Beer of Wiine,
Up'r Muusenbuorg auck wual 'n Praus[13] bi Eene sitten
Un uäwer Haug' un Platt un Düt un Dat us stritten.
Wann di dat sau gefällt, lat mi de Tiidt bescheen,
Dann schall'r mi miin Suöhn' unner'n Aarme auck hen leen[14]
Un dann will wi den Schnack es na Gebühr düürplüüstern[15];
Ick riecke Fründ, du schast'r hen un wier bi schmüüstern[16]. —
Si man nich quaut[17], miin Fründ, üm düsse Saabeliggen[18],
Ick mot met Söckes wat mi Tiidt un Piin vertiggen[19].
De Annern sittet All' bi Tengens schwaaren Disken
Un ick bedrööw'de Schelm mot mi'r't Muul vor wisken! —

Osnabrück, den 18. Juni 1844.

I, i! — Nu fällt mi't in; vor niigentwintig Jahren
Üm düsse Tiidt harr ick 'r wual 'n Eed up schwuaren,
Dat'k auck wual sau bito 'n Daalschlag vor de Köllen[20]
Af anners[21] kriigen harr', as miine Fründe föllen.
Miin' Schülligkeit heww' ick'r redlick auck e daunen,
Daar heww' ick Breewe up, de kiön't'r vor bestaunen[22]. —
[xvi]Uuse Hauptmann wöörd des schwaaren Daages Büüte,
De Cameraaden föllen mi to'r Siidte;
Man[23] den Jüng'sten dää'n se Nicks ... Ick leede[24] miine Helden,
Sau goot ick ichtens konn ... Met Rohm vor se to melden:
»Wual Jeddern den to'm Siege ick e föhrt,
Na hüüt' de Dank des Vaaderlands geböhrt.«
(Up miinen Wammse hänkt nich vooren,
De Steern, daar Viele met stolzirt,
Afgliick he mi wual auck gebührd'
Un mehrmals to e luawet wooren....[25]
Je nu! — de Wüstheet[26] trüü vulldauner[27] Plicht
Is auck e noog;... des Teekens b'höft[28] 't nich. —)
Et is sau auck al goot.... Uuse Herrgatt si e priesen!
Ick frögge mi alldach, dat ick'r bi e wiesen
Un dat ick'r miin Fell auck nett[29] to hier e giewen,
Dat wi wier Düütske sind, de ruhig konnen liewen. —
Heww' ick'r auck de Piin un Pliiten[30] bi upsacket,
De mi al hen un wier sau röokelaus[31] anpacket;
Sau blift mi dach de Traust: Wann us de Kuulengriäwer[32]
'T leste Bedde ree't[33], sind alle Piine uäwer.
In miinen Sankbook steht: Heft di hier Naut e drücket,
Werst du in jener Welt 'r duwwelt vor beglücket. —
Wöör'k nich sau jeewe frisk[34] un fröhlick na van Harten,
[xvii]Wöör' ick wual längst vergaun, vor allen Leid un Schmarten,
Un wöör' wual längst al duuk't[35] van alle Seer[36] in'n Liiwe
Un harr' den Dag nich sehn, daar ick düt Breefken schriiwe.
Dach kann me sick all'nhand wat uut'n Sinne schlaunen
Un hält den Kopp man risk, dann blift' m'r auck na gaunen. —
'T was'n stuuren Dag[37], 'n rechten Knuakenfiller[38],
Dann dat vergrell'de[39] Volk schlöög wunnerlicke Triller;
Se keiken gaar nich wier[40], de Saatans, waar se schööten.
Ji Rackers, kuomt es wier!... Se schiöl't ju bett[41] wual mööten[42]. —

Nauschrift.

Na Eeens: Miin leewe Fründ, fank nich faarts[43] an to schnawwen[44],
Wann miine Blaage di toviel woll vor rawawwen[45];
Du weest wo Kinner sind, de küür't[46] wat düür'n eene,
Dach manng'sens[47] wegt't 'n Pund un heft auck Kopp un Beene. —
Wann't di nich heel[48] misfällt, dann help em up de Fööte,
Dann heww' ick di auck leef, met dankbaaren Gemööte.
Wel up de Liiftucht[49] mot, den werd nich Viel tohaulen,
Wann he dann sülw'st Nicks kann, dann laut' he sick wat maulen[50]. —
Man ick verzaage nich ... Ick will'r mi to giewen
Un schriiwen vor as nau wat uut'n Minskenliewen;
Dat schall mi dann, met Gatt! den Kopp wual buawen[51] haulen,
Un de mi't dann afkaup't, will'k na Verdenste praulen.
Wann'k spüüre, dat't fligg't[52], doo ick't met Moot un Lussen[53],
Man weer'k'r met beöwt[54], will ick Ju bett wat prussen[55].

[xix]

Druckfehler und Verbesserungen.

[1]

»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent,
Sii dat Fruömde heel verbannt«

'T is mi al sint 'ner Riige van Jahren sau af un an düür'n Kopp e dwaalet[1], wat dach wual an'tleste uut uuser gooen, aulen, plattdüütsken Sprauke un Wiise weeren schiöle, de dach alle Beede sau leige[2] nich sind, dat me se sick to schiämen hewwe, un daar de grundgeleerde graute Schoolmester Friedr. Gedicke to Berlin vor langen Jahren al van schreif: »Ach wöör 'n uuse Lüüe dach bi'n Plattdüütsken bliiwen! etc.« Deswiegen heb 'k't auck nich lauten konnt, in düssen Bööksken allerhande Saaken düür to niemen, daar ick van wünske, dat se, sau Gatt un de Lüüe willt, 'r Aart[3] to bidriägen müügen, dat de aule Bedriif un aparte de deftige[4], trüühartige plattdüütske Sprauke nich heel unner de Fööte kweimen, un fange miine Wäärde met 'n Capittel vor Alle, dat het vor Buur un Börgersmann an.

Mogten de Landlüüe un Alle, den 't süß to kümmt, dach eere aule ehrlicke Moorsprauke nich heel verläugnen willen un fliitig gooe plattdüütske Bööker liäsen, dann schollen se wual insehnen, dat se 'r bieter anne dääen bi eerer angebuarenen natüürlicken Prauterigge to bliiwen, as sick'r met to elennigen[5], Hauge un Platt un auck wual gaar annere uutländske Tuutertaaterigge düür'n [2]Eene to quaasken[6], dat 'ne vorwahr sau wunnerlick n lut[7], dat 'r 'n anner ehrlick Minske de'r 't Anlustern[8] van het, siin Schmüüstern[9] nich bi lauten kann un dat se sick faaken[10] sülw's auck wual nich verstahet un sick alle in Eene hen fraugen miötet: Wat siäest du daar? Wo hett dat? Wat verstehst du unner de niggelken[11] Wäärde? u. s. w. Ick rieke[12], 't schiöle auck na wual wier in Upnahme kuomen, just sau goot as unner de Vorneimen hüüt to Daage de aulen Mooden nich sawual in 'n Tüüge alleine, as auck in 'n Huusgeraae, Stöölen, Schäppen, Schreenen etc. wier vor'n Dag kuomet. Dann wann me de Afbeldungen van de hunnertjährsken Antke-Aulen süht un de jetzige Kleidaage 'r tiigen hält, kümmt 't baule nett[13] uäwereens wier uut un söck ault Huusingedöönte[14] werd upstunds uut allen Hööken[15] un Rumpelkaamern nau e socht un sau unwiise düür betaalt, dat 'k mi wual wünsken mogte, dat'k 'r man 'n Paar Heu-Balkens van vull liggen harre; dann woll 'k vorwahr wual 'n riiken Keerl weeren un den besten Buuren fraugen: Wat wullt du vor diine Stiie[16] hebben. — Dat heetet se den Rokokko-Geschmack. — Wann me se dann in eere aulen Dragt, man[17] sünner Puuderköppe un Zöppe in der Nacken, de se sick dach schiämet, in de aultfränksken Fuulstööle[18] sitten süht un häär't se daarbi, das zarte zimperzierliche Hochteutsch sprieken, dann fallet eene de Aarm's an'n Liiwe daal, dat [3]me nich weet, wat me 'r to seggen schall. 'T liik't[19] miiner Seele auck nett tohaupe, as Fuust up't Auge un Rüüter up de Suugen; dann schall de Rokokko vullstännig sien, sau häärt'r, schlau mi de Donner! auck' ne riekene Schnuut' vull echt ault Plattdüütsk to, süß is un blift 't alldach man 'ne halfböördige[20] Geckerigge.

Ick, vor miinen Kopp, kann nich anners ordeelen, as dat 't Plattdüütske 'ne leeflicke, trüühartige, bidoon'ske[21] Sprauke vor alle dejenigen sii un bliiwen miöte, de se recht binnen hewwet un begriipet; de sick auck jüst in eerer aulen, reggenen Natüürlickheet un unverfälskeden Wiise, un anners nich, vor de ehrlicken Düütsken up 'n Besten schicket; un dat heb't 'r upstunds mehr klooke Lüüe insehnen, deswiegen giewet 'r sick de Gelehrden auck met Macht anto, dat se se geeren wier up de aulen Hacken bringen willt. Dat is na miinen Begriepe auck nütte[22] un goot, dann ick mot liike uut[23] seggen, dat 'n Buuren dat Nauaapen un aparte de hüütige wunnerlicke, verfumfeyede[24] Mengel-Küürerigge nich 't minnste kledt.

Sau vertellde mi kortens 'n Buure, de't in 'n Koppe harr, as de Gaus in 'n Knee un bi Geliegenheet auck geeren grätts'k doonen[25] mogte, dann he was 'r hauge anne un was Kierken-Pr'viiser[A] de Geschichte van Münchhuusen, as he es uäwer'n [4]Schnei reit, de sau hauge fallen was, dat alle Hüüser 'r unner begraawen wöören, up half Hauge un half Platt... Dat hedde sau: »Münchhausen gunk es in 'n Winter uff Reesen, as 'n gewaltig hoger Schnei gefallen was, dann her[26] was von 'n guter Freund to 'n'r freundschaftliken Supfen inviteert, nett as ich heute auck bei Sie. Her reit un gallopierte alle in eine hin vuörwes, abers her kunnte unnerweggens gaaraus keen Dorf un auck nich es ein enkelt Haus andreffen, daar her inkehren dääte. Anzuletzte sag her 'n Paul[27] aus den Schneie kiiken; solcher Paul was abers nin Paul, sondern 'n Kirchzurm. Her steig von siiner Miären ab un gedachte, daar kannst du se wual 'n Bisken an binden. Solches daat her un legte sick'r nebens daal un vertiärde sein Fruhstuck. Man mit des funk das Pierd an to strunssen, dat der Schnei anfung ßu schmelten un der schmolt sau lange, bis der Heer von Münchhausen, de über das Essent und Drinkent ingeduuselt was — dann her soff sehr, as Sie wisse wol bekannt sein wird — unter bei die Kirchen achter die Geerkaamer[28] bes uff die Grund daalgesacket was un uff die kalten Steene lag. Als her ufwachte, reibte her sich die Augen un sochte sein Ferrt, man als her die Miäre buawen an 'n Kirchzurm hangen sach, besunnte her sich nich lange, zaug 'ne geladene Scheetbestollen aus 'r Tasken un schaut met'n Schnappe das Ferrt 'n Halfter bei'n Koppe ab, daß es an de Grund daal störten mußte, un daar bleibte her mit seiner Miären beliggen, bis der Schnei zuhaufe geschmolten was, daß her fortan reiten konnte. Sein Ferrt dat was so'n kiddelig Aus[29], dat sich nich gerne uffsteigen ließ und sich jümmeran eerst uff die Achterbeene[30] stellen däät, wenn her uffsitzen woll. Dann [5]mußte her es allemal erst gute Woorte geben un sagen: Tüs, tüs[31], Wittfoot! stelle dir man nich so nabel an, züüf[32] doch 'n Bisken un gönne mich doch den Verwank[33], daß ich 'r eerst uff n komme, un wann her 'r dann anzuletzste uff n saß un 's wollte sich noch nich ßugeben, dann daskete[34] her es seinen Branntwiens-Buddel schwisken die Ohren kaput; man wann her dann herneigest 'n Tag[35] aus der Pullen duuen wollte, fung her ganz röökelause met das arme Ferrt an ßu schelten, daß her nu keinen Schluck mehr hatte un dann kiddelde her es met die langen Spuaren so unbarmhartig in de Ribben, daß es, will ick Sie versiekern, vor Straffe abers auch so lange in eenen Galoppe laufen mußte, bis her an 'n Werthshaus kam, daar her stille höölt un seine Gallen mit 'n farssen Drunke daal[36] spolde etc.«

Nu segget es uprichtig, wo lu't[37] Ju dat? Man se kiönet 't hen un wier nau na bieter, aparte wann se 'r auck na uutländske Bröckskes met tüsken[38] raaket un dann versteht me 't eerst recht nich.

A jas! a jas![39] is dat auck wat vor 'n ächten Düütsken? Bliiwet dach Düütske un vor Allen bi Juuer gooen aulen, ehrlicken plattdüütsken Moor-Sprauke[40]; dat annre, un aparte de uutländske Niggelaut[41], kledt Ju nich un häärt'r auck nich to, wann Ji den trühartigen Buuren nich stump[42] verläugnen willt.

[6]

»'n Aape is un blift 'n Aape, un drööge he auck siidene Schliepkleer un goldene Kiien un Spangen.«

»Sett't me 'ne Pogge auck up 'n golden'n Stool,
Se sprinkt alldach wier in den Pool.« —

Willet mi abers daaranne nich misverstaunen; dann geeren bin 'k't Ju günn't, dat Ji allens Nigge, dat Ji vor goot erkinnet un dat Ju, wann Ji't eerst met Verstande uutprobeert hewwet, to Passe kümmt, auck anniemet. De Welt rägt sick in allen Deelen, se will vuörwes un se mot auck wiider; man daarbi kann't alldach goot bestaunen, dat Ji Aaperigge un unkledsaame Bibärigheeden[43] achter lautet, de Ju antleste de Köppe verdregget.

De Kierkenp'rviiser was alldach 'n allerwelts Keerl un satt aller Schnurren vull un konn 'ne ganze Sellskup alleine met siine schnaaksken Tuäge[44] upmuntern. Wann he half beschonken[45] was, schüddede he se een na'n anner'n uut'r Mowwen un kwam 'r alle sau putzig[46] met vor'n Dag, dat me alle wisse weg[47] in stännigen Lachen bleif.

Wer in uuser Giigend bekannt is, weet dat se hier Schwartbraud backet, dat de Uutlänners Pumpernikkel heetet, daar de Buurenwichter de schäunen, schneihaagelwitten Tiäne van hebbet un dat in allen Weltdeelen van de Vorneimen met Lickemündkes as de söötesten Kooken gieten un sagaar van Ossenbrügge in bleckernen Kistens na Engeland, Brasilgen, Amerika, na de Hanaakenvölker u. s. w. schicket werd. Sau'n Braud, dat uut gruawen Roggenmiäle backet werd, daar se hen un wier, aparte in düüren Tiien, auck wual Haawern- un Tiecke-Baunen-Miäl[48] to settet, is wual twee, dree Foote lank un breet, un 'n Foot of annerthalf dicke un wegt insgmeen vertig bes füftig Pund. Wann 't ordentlick gaar [7]uut e backet is, heft 't elendige harte Kosten un is nietske[49] ungemackelk to schnieen, dat'r vorwahr wual 'n reselut Mest[50] un'n farssen Keerl[51] achter häärt, wann 'r 'n Palten[52] af e kläwt weeren schall. Nu is't de Moode bi'n Buuren, dat, wann se an'n Disk gaaet, unners dat Lütke-Maaged vorbiäet, — daar bito et de schnoopsken Fierken-Suugen auck wual es 'n Holsketrett in de Ribben gift un 'r Schwö, schwö! bi seggt, — dat graute Maaged de Beckens vull schleit[53], un de Moor 't Fleesk indellt, de graute Knecht dat Braud vorschniien mot. De settet dann den lüchtern[54] Foot up 'n Kloß, nimmt dat Braud up't Knee, legt 'r sick met 'r Bost tiigen, packet dat schaarpe, bree Mest n twas un wisse[55] met'r Fuust un ritt met aller Macht van 'n büütersten Ende bes na'r Bost to düür dat Braud, dat he'r glatte, talldicke[56] Schniien van krigt un stiönet un seggt 'r he! bi, as wann he 'ne hunnert Punds Ramme to regeeren harr. De Moor sitt allewisseweg, 't Becken up de Knee, bi 'n Potte un frägt 'n biilings[57]: Himmännken, is't Becken liig? Auleed, lüstet[58] di na wat? Geerd, schall 'k'r di na wat in doonen? bes't het: Jau, ick woll 'r na wual 'n Schlart[59] in hewwen, sauwiit as't schieterig wiesen is; ick auck; vor mi auck na 'n paar Schnuut' vull; bes se alle vulldaun[60] sind; de Leste krigt't Sööteste, 't Pottschräpsel, met in 'n Kaup, dann de Buuren lautet niks ümmekuomen, [8]un dann mag in unseligen[61] Hüüsern de Suuge wual driisten wier n kuomen un den Pott ungestraffet vordan reggen licken ... Schwiinefoot's lütke Stöfferken faund es wat in siinen Mööskenschaarte, dat he nig kinnede. He lööp'r met na der Inschläunersken[62] un fröög wat dat wual wööre; man de harr't to drocke[63], as dat se tokiiken konn un siä, 't si wual aart Anback. Moor siä de Junge, heft Anback auck Fööte? Man dau wöörd he anschnawwed met »Jackhals, halt 't Muul! Anback schmeckt sööte.« Dann, mende de goothartede Junge, moste he 't wual der aulen Bessemoor[64] bringen, de he geeren alle 't Sööteste un Lickmäutigste[65] tohiegede. He packede 't met spitzige Finger an un taug 'r 'ne breetpanzede[66], schmoorde Ütze[67] bi 'n Achterbeenen uut.

Wann de Lustigmaaker an den Veerhachtiidts-Gasteriggen[68] bi miinen siäligen Vaar to Diske satt un de schmööen Priemtroggens[69] un Krintenstuuten in Kurreln[70] schneit, föllt em allemal in, dat siin Antkevaar[71], es 'n Knecht hatt harr, de up 'ne wunnerlicke Wiise van'r Welt kuomen wööre. De Knecht harr auck es 'n hartkösterig[72] Braut anschniien wollt un'r siin Mest nütte to wettet[73] un den Foot up'n Fäskegrund[74] vor 'n Kohstalle settet hatt. As he follt harr', dat de Koste unwiise hart si, [9]harr' he'r bi in de Fuust e spigget, dat he farsse ansetten woll; man he harr'r auck met Ens sauviele achter daunen, dat he sick faarts bi 'n eersten Tuage sülwest in eenen Rattse[75] midden met düür schniien harre, sau dat de buäweste End van 'n Knechte, met 'n Meste in der eenen un met'r Braud-Schniien in der annern Hand, voruäwer in den Kohstall stärtet un de Eesend up'r Diälen liggen bliiwen wööre. Sintdessen wööre 'r Befell e kuomen, dat de Braudschniiers jedesmal 'n hölten Brett vor de Bost setten schiölen, dat'r söck Unglücke nich wier vorkuome.

De wiise Köster woll't em abers siin Liewe nich recht to gläuwen un siä: Nu lüüg Du un de Düüwel! Man wat'n Buuren van siinen Vorfahren vertellt is, dat lät he sick nich baule uutseggen un dann tiärgeden[76] sick de Beeden, bes miin siälge Vaader 'n toproostede[77], un 'n met'n sööten Drunke 't Muul stoppede. Dat harr he in siinen jungen Jahren in 'n Klub to Minden leert, waar damauliger Tiidt de gooe Bruuk was un auck nau na wual sienen mag, dat, wann sick 'n Paar in der Sellskup vertöörenden un nich naulauten wollen sick to kibbelkawweln[78], de Presidente 't Glas nam un Proost! siä. Wann se dann na nin Gemack haulen wollen, wöören se'r tohaupe uut e daunen.

Wer ichtens tüsken den Buuren waaget un 'r in Verkehr met staunen heft, de schall wual baule to der Insicht kuomen sien, dat de Landmann faarts 'n bieter Totrüwwen to Denjenigen faatet, daar he sick up siine gewuohnde Wiise met behebben kann. Un wo maanig Verhältniß in der Welt is'r nich na bewennt, dat 't goot is, wann me sick met allen Lüüen faarts stellen, un se met'n Mundvull Wäärde, daar se nich lange bi to booksteveeren un to jahnen bruuket, totrüwwesk un bidoonsk e maaken kann. —

[10]

Dat 't vorwahr allmanngsens auck mislick is, wann Männer deren Beroop 't met sick brinkt, dat se met 'n Landmanne ümme gaunen miötet, nich saviel Platt verstaaet, dat se sick verständlick maaken kiönet, daar dann leider Gattes allerhande Vorfälle uut entstaunen kiönet, de auck wual es leige uutloopet, kiöne Ji uut düsser wahren Begiiwenheet afniemen.

'N Buuren Schniider harr van den vielen Krummsitten, dat he kortens daun n harr, dann't gönk na Wihnachten to, dat he viel to doonen harr, saune unwiise Hartliiwigkeit e kriegen, dat'r vor alle Gewalt Nicks mehr rissen[79] woll un he gaar nich mehr achter der Nauteln sitten konn. An'tleste, as he sick vor Wehdaage un Kniipen in'n Kalduunen stump[80] nich mehr redden konn un alle in eene hen joolde as 'n Meybolze, siä siine Aulske, de 'ne al lange vergiiflick allerhande Huusmiddel, as Waarmölge[81], Tuunrööwen, Siemesbliär, Liinölge, un sagaar Piipenlüllsel[82] in e giewen harr: Ick haule'r vor, Jan-Hierm, dat du dach man na'n Dokter löppst un läst di wat upschriiwen, ehr dat du stump[83] van Unner to gehst.

Jan-Hierm nam den Raut an un as he bi 'n Dokter kwam, klaagede he em siine graute Naut un Unsachtigheet; man de mende, dat woll he na wual ens wier läs stuackern. Ich werde Euch Etwas aufsetzen, das laßt Euch auf der Apotheke geben und handelt genau nach der Vorschrift, wie es auf der Signatur zu lesen seyn wird. Ihr könnt doch lesen, sonst will ich Euch sagen, daß Ihr von der Mixtur, die Ihr bekommen werdet, alle zwei Stunden einen Eßlöffel voll nehmen und damit fortfahren sollt, bis Wirkung erfolgt. Seyd mäßig im Essen und haltet Euch warm. Nehmt [11]allenfalls auch ein Pfund Pflaumen mit, die machen Euch inwendig geschmeidig und helfen der Medizin in ihrer Wirkung nach. Habt Ihr mich wohl verstanden, so gehet mit Gott, ich hoffe dies Mittel werde Euch Erleichterung verschaffen; sollte es aber nicht der Fall seyn, so kommt nur wieder, dann werde ich Euch noch etwas Kräftigeres verordnen, denn ich kenne Eure Natur noch nicht genau.

Ganz goot, Heer Dokter, ick bedanke mi auck eerst, siä de Schniider; wann Se es wat to neggen hebbt, dann günnen Se mi dach auck es wat, ick will't Se jüst sau goot maaken, as de beste Arrewant van Pariis (arrivant de Paris), un gönk na'r Apteeken un lööt sick siine Meddeziin torechte röören. As de Pillendregger en afferriget harr, lööp he na'n Huäcker un födderde sick 'n Pund Floomen[84], dann dat harr he uut 'n Dokter siine Wäärde verstaunen un konn't je auck nich to bieter wieten, dat de Dokter 'r Pruumen[85] met e ment harr, as he siä, die machen Euch inwendig geschmeidig; daar moste he dach absluut wual Schmier af Fett unner verstaunen hebben, dann dat glitt goot un wat is 'r wual schmieriger un schmiidigender als Schwiinefloomen?

As he wier inne was, nam he faarts 'n grauten Liepel vull van der Meddeziin in, man de gönk em twas[86] düür'n Hals un he vertröck 't Gesichte, as wann he Raamenroot[87] in't Muul kriigen harre, man he fratt'r auck gliiks dat heele Pund Floomen achter nau. As he dat 'n Praus[88] bi sick hatt harr, fönk't em an to ramenten in'n Liiwe, as wann he'r 'n ganz Regement Poggen inne harre un met ens gaf sick de Natuur läs, dat he anners nich [12]'n wende, as de Dokter harrt 'r up an e leggt, dat he sick faarts ganz weg lasseeren schiöle; man 's annern Muarens was he wier up de aulen Hacken, dann he harr 'r Luft na kriigen un mende, dat si dann dach 'n heelen Meister van 'n Dokter, as 'r in ganz Engeland wual nin Bietern to fiinen sienen mogde. He lööt de Meddeziin staunen un dachte, de kanst'e in Fall der Naut, wann't di wual es wier sau tostäuten scholl, na wual ens wier bruuken.

Kort 'r nau kwam den Schmedt in 'n Duarpe auck saune Plauge up'n Balg. As den Schniider dat to Ahren kwam, siä he: Kasper, daar will 'k di wual gawwe[89] wier met torechte helpen. Kumm man met mi, ick hewwe na van der Meddeziin wat staunen, de mi de Dokter lest up e settet heft, as ick't jüst sau harr as du't nu hest; daar will'k di 'n Liep' vull[90] van doonen[91], mehr bruukest du nich; man du most di auck 'n Pund Floomen haalen lauten, de schluckst du'r dann faartsens achter in un dann schallt'r di uut gaunen as uut'r linnenen Schatthuasen[92], segg'k di man.

De Schmedt dää as em de Schniider seggt harr, man de wöörd na dat Middel sau unsachte un leige[93], dat se man Hals uäwer Kopps na'n Dokter loopen mosten. As de kwam, fröög he: Aber mein Gott! was geht hier vor, lieber Meister; was habt Ihr begonnen? Dau anwerde de Schmedt, he harr' man eenen Liepel vull van de Meddeziin nuamen, de lestens den Schniider faarts sau goot e holpen hewwe un dat Pund Floomen harr he 'r auck achter up e settet, man em wollt' aparte Nicks nich e helpen.

Was versteht Ihr unter Floomen, fröög de Dokter. De Schmedt tröck sick 'n paar Mal un harr jüst na saviel Tiidt, dat [13]he 'n Dokter anwern konn: Schwiinefett. Dau jappede he na ens un Schnapps! was de leste Aum[94] 'r uute.

De Dokter schlöög de Hänne uäwer 'n Koppe tohaupe un rööp: Wie ist's möglich! Wie hat der Schneider mich so mißverstehen können, da ich ihm doch deutlich sagte, er möge sich ein Pfund Pflaumen kaufen. Man de Schniider, de'r just up to kuomen was, as de Schmedt verendede, moste sick na up't Meeste wünnern un as he den Dokter den T'saamenhank uut'n Eene[95] settet un em seggt harr dat he nich anners verstaunen hewwe, as dat he em Floomen verorneert hewwe, un dat Dat, wat he Pflaumen nömmt harr, bi eer Aart Lüüen Pruumen hedde, siä he: Nu kann me dach seh'n, dat 'n Schniider, vor sau licht me 'n auck hält, alldach na 'ne taubästigere[96] Natuur n heft, as 'n Iisenfriäter van 'n Schmedt.

Düsse Dokter gönk in sick un leerde na up siinen aulen Dag Plattdüütsk un bestönd'r auck uppe, dat alle siine Kinner 't auck leeren mosten, dann he mende, me kiöne nich wieten, in wat vor Ümmestände de in eeren Liiwen kuomen kiönen un sint dessen is em sau'n bedrööwet Misverständniß auck nich wier vor e kuomen.

Leeret dach Alle Plattdüütsk, de Ji van 'n Buuren liiwen, of'r tüsken wanken un waagen[97] miötet; dann daar vergiewe Ji Ju na Nicks miie un kiönet 't met Rechte un gooen Gewieten auck wual nich es verlangen, dat se Ju to Gefallen Haugdüütsk leeren schiölen, daar 'n aparte van Natuur de Bill[98] nich na steht, un giiwen Ju 'r na wual Geld to, wann se Ju nich es verstaunen konnt hebbet.

De siälige graute Twankmester, Keiser Napoligum, de Förstenkinner böstede un Böstenbiiner förstede, konnt' je nich es ree[99] [14]kriigen, dat de Buuren met siine S'ldauten fransk sprööken, un he most'r sick kristlick in e giiwen, dat wi vor as nau bi uuser eerlicken plattdüütsken Moorsprauke bleiwen. Man wat se hebben wollen, wüsten se alldach wual to kriigen un wollen 't Eene auck wual baule begriip'lk maaken. Wann se tom Bispell 'n wacker Wicht säugen, siäen se man »vor di vor mi« un faarts was de Putze ree; abers't gaf hen un wier dach auck wual es 'n Misverstand.

Eenerwieges födderden se es soupe de poules. Man de Weert de siinen schwarten Puudel, den he siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak[100] un vor Tiidtverdriif sau bito allerhande Kunststückskes leert harr, vor 'n Düüwel nich geeren missen woll, mende, 't wööre'r wual liike nau[101] un se schiölen't sau baule wual nich mierken, wann se den aulen Spitz bi'n Hals kreigen un'r Puudelsuppen van kuakeden. As se de Suppen vor sick harren, föngen se an to tuutertaatern un to fuutern, dat de Aulske sau'n Eesen[102] un Hartebiiten[103] kreig, dat se eeren Mann rööp un grein[104] un siä: Wi aarmen, unglücksken Kinners, nu will't us grundlause leige gaunen, dat wi de Keerels sau bedruagen hebbt; wel scholl sick daar auck wual vor höt hebben, dat se söcke fiine Tungen harren, dat se't faarts schmicken konnen, dat 't man 'ne Suppe van 'n witten Spitze si; me scholl dach seggen, 'n Rüüe si 'n Rüüe un de schmickeden wual sachte auck uäwer eene. Du most den Puudel auck man to'r Läär[105] e giewen, sau nääe[106] du 'ne auck wual missen wullt, dat de vergrelleden Kerrels sick man wier togiiewet, [15]süß sin wi'r na wual unglückelk met in 'n Huuse, dann se roopet ganz düütelk, dat 'k't goot verstaunen kann:

Madame! bien vite, des épices à la soupe.
Verdammt! 'n witten Spitz in der Suppen.
Hola, vilain bougre d'hote, cela va sans dire:
Hallo, wi willt'n Buuren daut schlaun, dat Zankdier
point de repas sans beurre et fromage. Mort de m'amie!
. . . . . du Riepaus van 'n Buuren eegest wat in to Maarse un de Moor miie.
de la vieille bière lucide encore et puis-ça de l'eau de vie.
Wi willt den Bäär de Ahren luusen un pisacken'n met Luaaen[107] un Wiien[108].
Avez vous compris icelles?
Begriipe ji dat, ji Iisels?

Vor de Schniiders haule ick 't met 'n Dokter L . . . . . goot, dat se meestig all tohaupe graute Leefhebbers van 'n Danssen sind; dann van de Bucksprünge, de se daar bi maaken miötet, gaaet 'n de tohaupe kniäeden Kalduunen af un an dach es wier uut'n Eene.

In der Rankordnunge kümmt № 6 de Baa'moor[109] vor. Daar fällt mi auck wat bi in.

Miinen eersten Vadderstand[110] most' ick miinen F'rier[111] to Gefallen doonen, de, as wi uut Franckriik wier trügge kuomen wöören, gliiks, as Viele Annere auck, siine aule Bruut wier upsogte, de em trüü e bliewen was, in 'r Wiil eer unnersdessen nin Anner'r kuomen was.

Se kräupen auck baule bi eene, un as de eerste Junge kwam, harr de F'rier de Leewde to mi, dat he mi to'n Vadder bidden lööt.

[16]

De Baa'moor siä mi de Frööde an, man ick was ganz unerfahren unner söcke Saaken, dessenthalwen fröög ick dat aule Wiif, wat ick'r eegentlick bi wahrtoniemen harre? Dau kreig ick to'r Antwoort: Dat is sau lästig nich, Heer Lüütenant, un 'r sind nich sauviele Ummestände bi, as de wat[112] wual meenet. Kuomen Se man 'n Sönndaage Muaren bi[113] elwen Uhren na'r Kierken, dann willk'r mi na inrichten dat 'ck'r 'n Trett eher met'n Kiinde un met'n Steertvadder[114] auck bin un will Se vor der Klocktaarens-Düüren afwachten. Den P'stooren hebb 'k all Bescheed to stüürt, dat'k geeren 'n Kiind kasselt[115] hebben woll un 'n vorneimen Vadder metbrachte; dann wann dat de Fall is, mot'k't em alltiidt tovüüren to wieten doonen, dat he'r sick 'n bieten anners met siine Wäärde na inrichten kann, as 't bi'n gemeenen Manne näudig is. De schall'r dann auck wual to rechter Tiidt sienen. Dann triäe wi tohaupe in die Kierken na'n Füntelsteene[116] un wann de P'stoor 't Teeken gift, dat de hillige Handelunge läs gaunen schall, dooe ick Se dat Kiind up de Aarm's, dat Se 't 'n P'stoor tohaulet. Man Se schiölet sick jau nich verfehren[117] wann 't vellichte an to schreggen un to spalkern[118] fänkt, wann't sick dat Suckerpüppken wual uut'n Munde mümmeln mogte, of wann 'k em dat Müssken van den naakeden Koppe riite un de P'stoor 'r em dat kaule Waater up güt, dann 'k hewwe faarts wual mierket, dat 't 'n kritzigen, gnatzigen[119] Soldauten-Jungen is, daar de Aulen na wat met to beliewen kriigen kiönet.

Man dat was 't eegentlick nich wat 'k geeren van den aulen Wiiwe wieten woll, deswiegen fröög ick wiider, af ick nich auck [17]Geld wieten möste? Dat schiölet Se je wual sachte to bieter kinnen, siä de riäterige Saabeltriine[120], dat de Geestlicken Nicks ümmesüß n dooet un dat'r nin Minske sünner Betaalen up of van der Welt kümmt. Ick dachte se scholl mi faarts düütlicker bescheen, wat ick to offern harr, man daar woll se van sick sülwenst nich recht met vor 'n Dag; deswiegen bat ick se, se mogte 't mi dach met'n paar Wäärden Riige bi Riige toseggen, dann woll 'k 't mi upschriiwen, dat 'k 't nich vergeite. Dau kreig ick abers wat to häären, dat 'k'r mi baule vor verfehrt harre. Se un de P'stoor siä dat unnewietene[121] Wiif, göngen in eenen Rank un dann de Köster un 't Aarmenbecken, un wann'k eer un den P'stoor jedder'n wual 'n Spetzigesdaaler geiwe un den Köster un 'n Aarmenbecken jidder 'n halwen Kroondaaler, dann konn 'k'r wual sau schickelk met bestaunen, un dann kreige ick van Uänern in'n Dööpelhuuse auck 'n lecker Schäulken Kaffe, daar nine Sigurgen to wöören, met Suckerkringels un Krintenstuuten, saviel as mi man lüstede, un wat 'k daar dann der jungen Kraummoor[122] vor verehren woll, dat stönne ganz in miinen Gefallen.

Gatt's duusend Süüke! dacht ick in miinen Sinne, dat is de Dokter schlau, dann dach wual 'ne uutverschiämde, inbellske[123] aule Hexe van'r Baamoor, de wo nich mehr, to'm minnsten dach jüst sau viel sien will, as de P'stoor. Man 't kostede mi alldach miin Geld, nett[124] as se 't mi vor seggt harr, dann 'k woll mi van der leigmuul'den Flaarschnuuten nich geeren wat nau driiwen lauten; un 't Leigeste was na buawen batt[125], dat 'k 't vor düsse eene Keer[126] [18]faarts sau goot inerichtet harr, dat de grappsgierige[127] Draake mi nau den düssen, alle Niäsenlank in'n Huuse leig un mi to'n Vadderstande näudigede, bes 'k'r dann dach an'tleste 'n resoluten Grentel[128] vorschauf, dat se mi nich bett kuomen doste[129], dann 't aunde mi, dat se't'r nett up an e legt harr, dat se mi met anner Lüüe Blaagen alle miine Kroondaalers afgäusken[130] woll, dat 'k to leste man met'n Stanke rüümen[131] un met'n witten Stocke uut'n Lanne loopen konnt harre.

Der Kraummoor gaf ick auck 't Eere[132] un luawede[133] bito vor den Jungen bes 'n Uutspriöke[134] alle Jahr to Wihnachten 'n K'rintenstuuten uut, daar 'n dicken Daaler in e backet sien schiöle, daar ick auck eerlick Waart unner haulen hebbe; dann miin Luatelwaart is alltiidt wiesen: Metdeelen un Baate giewen aarmet nich[135].

'N Schwiin knüffket[136] na wual, wann me em entmodt of vorbigeht; man de unbeschufte[137] Junge heft 't mi van siin Liewedaages nich es met 'n bittersten[138] Waarde Dank e wüst. Je nu! Lat 'ne 'r met loopen; he schall de Welt na wual es kennen leeren.

Jan, wult du düür de Welt,
most du di schmiigen un büügen.

[19]

An miinen Landsmann N. N.

Eerste Breef.

As ick Ju vergaunen Meitiidt tospröök, leigen Ji mi an, dat 'k Ju dach af un an es wier saunen aarigen Breef up Plattdüütsk to schriiwen mogte, dann Juue Ölste harr 'sick an den vorrigen elennige[1] ergetzet un 'r mächtige nau verlanget, dat 'k dach bi Tiidt un Geliegenheet es wier 'n Paar Riige uut'r Fieren loopen lauten mogte. Den Gefallen will 'k Ju geeren doonen, dann de eene Leefde is wisse der Annern werth un wi sind je auck sin Liewe,[2] van Schöölers Tiien an, dicke Fründe wiesen un de Ölste was aparte alltiidt sau 'n leeflicken[3] Kinnergeck, dat 'k 't em nau na Dank weet, wo he us jümmeran Allens geern to Willen dää, daar he van wüste, dat 't us man ichtens[4] vergnöögen konn. Nu bin 'k 'r faarts'n Sönndage Uänern[5] bi an e fangen un schicke Ju hier den eersten Breef, daar, wann uuse leewe Herrgatt Liewen un Gesundheet lät, na wual 'n Paar achter nau kuomen kiönet.

Bi der lesten Dansserigge, waar se sick alltohaupe sau elennige goot[6] verlusteert harren un bes up den bedrööweden Hiilenkiiker[7] van 'n Wichte, dat'r den ganzen uutspiirigen[8] Auwend in eene hen sau betüntelt[9] un piilik[10] 'n hier satt, as 'ne Uule[20] in Stierwensnääen, dat van Teewes un Meewes Nicks n wüste un p’rfass nich uptodeggen was, me mogt’r auck met anstellen wat me woll, sau seelenvergnööget wöören, — nu, daar was et je auck schlichtens[11] up an e legt und en Jedereene dröög’r je auck’t Siine geeren to bi, — menden de Fruuslüüe, daar ick aparte van all’ miin Liewe lank geeren met schnacket un hanteert hebbe, dat ick et Plattdüütske dann dach na nich heel verleert harre un et duchte mi auck, as wann se miine Naaskerigge na wual sau jeewe[12] geeren anlustern mogten.

Miin beste Vermaak harr’k alldach met Juuer Aulsken, dann de was den ganzen Auwend sau küürsk, und harr’t alle in eene hen sau drock un hille[13], as 'ne Katte de siewen Pötte met ens to licken het. Se was alltiidt all’n ranketank, beliewet Wicht, as wi na tohaupe in’n Kergissem[14] wöören un et gefällt eene, wann me Söcke na der Hand es wier n süht un sick uäwertüüget, dat de fröhlicke Sinn’r dach na sau wat inne bekliiwen bliewen is. Mi is’t up’n Handvull Nooten sin Liewe auck nich an e kuomen, wiete Ji wual, un ick gläuwe vorwahr, wann wi auck de heele Nacht düür e daasket[15] un rawawwet[16] harren, wi wöören’t aparte na nich mööe wooren. Putzen[17] un Kortswiile miötet 'r af un an driiwen weeren, harr jener Mann wisse auck seggt, un harr siine Fruwwen met’r Meßfuarken kiddelt; man ganz sau butt streiken wi den Baß dach nich, dat schall us nin Minske nauseggen; dann wann ick’r es Eenen tüsken schmeit, wöören Ji’r auck faarts met allerhande aardige Aepsen un Himphamperiggen[18][21] uut’r Ölgemiölen achter inne, dat’t alle man in eenen Vergnöögen togaunen moste.

Wat harren sick de Wichter abers auck up e tämt un wacker maaket[19]! Se stööken eene vorwahr in de Augen, as Wihnachtspuppen un Pauskegger un säugen se nich alltohaupe uut, as wann se uut Hengelspötten drunken harren? Man de fiinen Stadtheerens wöören'r auck alle in eene hen ümme to to klucken, as de Hahnens ümme de Leggehööntkes, un mi ducht de Aulen dääen'r auck wual sau ganz unrecht nicht anne, wann se af un an es na der Jügde ümme keiken, dann de is unerfahren un däärlik, un 't is wual 'n wahr Luatelwaart[20], dat'r seggt: »Wann de Voss anfänkt to preddigen, mot me de Gauseküüken in Achte niemen.«

Abers 'r wöören auck sau'n Paar loorske Schleisters un Bissewentken[21][22] manken, de wual nich to biister viele[23] met der gooen aulen Tiidt mehr in'n Sinne hebben mogten, as de Koh na Büntke und de Bulle Joost hedde; dann de[22] keiken uut hauge Fensters un harren sieker wual all Husaaren in 'n Quarteere hatt, de eer ann're Tucht un Tüürlüüre[24] leert harren. De hüütige Welt is nu eenmal nich anners, un me weet leider wual, wo mehr 'me de Katten striepet, wo häuger se den Steert hält. — Et is al goot, dat me de Kinner wat leeren lät, man et docht in 't Geheel nich, wann me de Wichter in de Welt jahnen lät, as in 'n hallen Pott, dat se to viele nigge Tenten sehet un hääret; dann weeret'r lichte Allerhööntkes van, to'm Minnsten bliiwet se nich resolut un natüürlick un me mot'r herneigest sau schliie, schliie[25] met ümme gaun, as met'n Egge up'r Schwingen. Na miinen butten Begriepe dooet de Aulen up 'n Besten, wann se eer de Brautläupen[26] bi Tiien aart häuger hanget un ninen Minsken wat up't Lickebrett[27] legget, dann wann me de Düüfkes met Annisölge bestrickt, sind de Aarende'r auck faarts achter. De Rüüens de 'n Braaen ruacken hebb't, will't 'ne auck geeren belicken. Waar Knuäckskes sind de düüget, dar gift't auck Rüüens de se müüget; seggt 'n ault Spreckwaart un de 't Schmantpöttken[28] nich vor de Katten waaret, werd beschnoopet un beschlickert[29]; daarümme is et vull bieter vor de Wichter, met'r Uulen to sitten, as met'n Jäckster[30] to wippen. De wiisen Aulen höölen'r al vor, me[23] miöte de Ziegen den Steert nich to lank wassen lauten un me kiöne ehr 'n Pott vull Fläue hööen, as 'ne Bissewentke van 'n Wichte. Wann me se eerst waarschuwwen[31] mot un seggen: »Kättken, hööt diine Kläuntkes,« is't de meesten Tiidt al to laate. Sau me de Gäuse wuöhnt, sau gaaet se, un 'n Jäckster hüppelt, all waar he geht.

He-Ji dat vosshärige Aapengesichte van 'n Jungen auck wual 'n Käären betüürt[32], de sick sau viele up siin Danssen inbell'de un sau 'n Narre was, dat he alle in eene hen vordanssen woll? He harr achter auck na Platz e noog hatt un daar häärde he eegentlick auck hen. De tralthackede Abelhans haspelde sick un gönk spradden[33], as 'n Gaante[34], de 'n Liepel in 'n Steerte heft, un woll dat graute Waart jümmeran alleine föören un daarbi schneit he alle wisse weg up[35] dat de Balkens knappeden. Antleste verdraut he mi dach, dann wann se 'n Menewett, oder 'n Schleifer födderden, speerde sick de loorske[36] Jantke vor allen Düüren as 'n Schruuthahne un woll allemal 'n Jägerschottsken, 'ne Hacke — se — se, 'n Radwasker un alle söcke Knuackenfillers hebben, un daar gneesede[37] he bi, as 'n Iisel de 'n Pund Braud kriigen harr. Man ick schneit'r em baule met'r Twassaagen[38] düür un siä: »Hanfentken! Diine Uptüäge sind hier nich an e bracht, dann se klappet as 'n Kohdreck in 'n Gaarenkietel; deswiegen raae ick di, maack di man nich allstogröön, Du Eckeltiewe[39], süß mogten di de[24] Ziegen frieten.« Dat konn de Quieksteert[40] an siin seere Been[41] biinen.

Buttke bi Buttke; dat het: 'n Jeder bi siines Gliiken; dann Ordnunge regeert de Welt, de Knüppel de Hunde un de Kantschoo de Russen. Waar Colonus Schwalenbierg vordansset, entfeerne sick 'n Jedder, de nich to 'n haugen Buurenstande häärt, siä'k man; dau wöören siine Gärte[42] baule gaar.

He mormelde na 'n Mundvull Wäärde in'n Baart un harr' siinen Kraul[43] wual geeren na ens wier begunnen, un mende, he wöör't wual aart fiiner gewuohnt, man ick maakede em begriiplick, dat't up'r Baßviolen[44] nich fiiner 'n gönge, aparte wann me'n Keerl vor sick hebbe as he, de van vorn 'n Iisel un van achter 'n Osse si. Dat schlauck he daal un schnupps was he beet un fönk an vor sick hen to miimern[45], as wann he uäwerliä, wat bi söcke Ümmestände 't Beste to doonen sii. Antleste, as he nau nich rissen[46] woll, siä 'k em sachte in't Ahr: Du Schlunkenschleef[47] hest sin Liewe na nin goot Gaaren spunnen un mendest, hier wual de Jäcksters up 'n Neste to fangen, man söcke Bieten sind vor diinen Bill nich wuossen. Wann du nu nich wenner uutneggest, will'k di den Steert es upbiinen un di es 'n Käären kasterviolen[48], dat du nich wieten schast, waar du henkruupen wult. Dau mogte em dann dach bedünken, dat't wual't Klöökste wööre, dat he sick man nich länger twasbäumen lööte un den Düüwel man bi[25] Tiien up'r Nacken neime, dann begiignede he em herneigest nich. He schmeit den vössigen Kopp in de Nacken un siä met 'n haufärrigen Gebähr, dat em jüst anstönd, as wann 'n Kaulhaase sick tiigen 'n Waarwulf steggert: »Auck de Löwwen miötet sick vor de Müggen waaren.« Dat schlut as 'ne Tange up't Fierken, entmodde ick em un daarmet greip he na siinen Pollendeckel un wiege was de aabele Praulhans, as wann he weg e puußet wööre. Söcke Lifflaffers[49], daar me wual van seggen kann: »Puchers un Praulers sind nine Fechters,« süht me wual faaken, dann se bisset[50] allerweggens herümme, daar se meenet dat 't wat to haseleeren giewe; me kann se abers baule mööten; se wiiret sick meestig met'n korten Stocke un me kann se baule sau tamm kriigen, dat me se up de Hand setten un wegpuußen kann, as'n Flüüsen. Me het se hier un daar met'n rechten Naamen: »Kaptein-Muule.« — Sau geh't't, wann Gielgäuse[51] sick met Lüüen gemeen maaken will't, daar se nich tüsken häärt un sick nich na regeeret —

Grüüßet Liisken duusent mal van mi. Wo is't met den däärlicken Wichte, is't auck na sau auwiisig[52] un eesig[53] vor Gaffeltangen[54] un Iweditzen[55]? Wi leigen Jungens hebb't dat aarme Lüüt'r faaken[56] noog met e quielet un ick kann't mi nau baule sülwent nich vergiewen, dat'k, as wi verbolgenen Niegenmäuners[57] eenes Daages in'n Haasebrooke herümme ränkstert[58] [26]un Miike[59], Pielpoggen[60] Sprinkstaapels[61] Läuwerkenpünße[62], Iweditzen un alle söcke unnüsele[63] Undeerte fangen harren, em es saunen Lanksteert un e wieten[64] in de Hand dää, daar et van in'n Eene schaut[65], as wann'r 'n Schneischiöte[66] van 'n Dacke stärtet. Wann 'k 'r nau wual es an denke, wat wi Düügenichte dat fromme Lüüt allmanngsens röökelause[67] beleidigeden; wann wi em de krawweliggen[68] Eckeltiewen und Jockäuseangeln[69] achter't Bösken[70] schmeiten, un den ganzen Kopp me't Kliewen[71] todeckeden un se em achternau in de langen Haare to vertalterden[72] dat 't 'n heelen Dag wat wier uuttoreen[73] un uuttofliggen[74] harr, dann kann 'k 't mi nu nagraae auck ganz goot begriipen, dat 't us all manngsens nütte lüük[75] to weeren moste un sick vorwahr auck wual geeren verschulkede[76], wann wi leigen Jackhälse[77] ankweimen; man in 'n Grunde [27]harren wi dat sööte Kniip in 't Hertken dach sau leef, dat wi em wual Sucker mümmeln mogt harren. Af et 'r na wual es an e denket, dat ick em, wann wi Beeden alleine wöören, sau geeren 'n Küßken gaf?.. Daar kam mi Meggers Hiermken es up to; de fröög mi, wo mi de Lickerigge grauts lüsten kiöne? Man ick mende, wat 't dach wual Sööters up'r Welt n geiwe. Dau siä de Schlapps van 'n Jungen, dann hest du sin Liewe na wual nine Schwiineknuäckskes gnaaget[78]?... Nu Söckes is e wiesen, un Jungens sind Jungens un Fliegels togliik. De Eene is van Rüggenstrau, de Annere is iewen sau. Verstand un Naugedanken kuomet nich vor Jahren un de Jügde mot eerst 'n ittelke Paar Narrenschoo verschliiten, vor dat se wiis werd.

"Ungetuagene Kinner,
gaaet to Wierke as Rinner."

Et gaae Ju toaupe wual! Neigstens mehr van söcke Saaken.

Tweede Breef.

Ji wöören des Auwends wisse auck 'n Praus[1] met de Solospielers in 'n Gange, man mi duchte, Juue Pannkouke gönk auck up Stelten un wat Ji wünnen, daar schall Juue Schattsteen[2] wual nich grauts[3] van rauken, dann Ji harren alle wisse weg de Hände in der Tasken un keiken in eene hen ümme, af de Katte Juuen Schliipsteen na nich brachte; man de woll Ju wat prussen[4]. Wel in 'n Spelle nin Glücke hebben schall, mot'r sick nich to lange met afgiewen un [28]konn he miinswiegen auck bes an 'n Ellenbuagen in't Geld tasten, un ick meene dat 't up'n besten was, dat Ji'r Ju bi Tiien bi weg bisseden, süß harren Ji auck wual sachte 'n Paar Gott mit uns verjunkern un verklautfiägen konnt; dann daar was aparte een Kunkelfuusert met bi, de harr't in 'n Griepe as de Pracher de Luus un meggede Ju alltohaupe dat Gres vor 'n Fööten weg; dann wann he 'n ganzen Haup wunnen harr, sackede he bi un wann he dann elenniget un iäckstert[5] wöörd, woll he antleste auck wual 'n Niäsendrüppel wier in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten[6]; dann 't was Eene van de De[7], de nich eher schiitet, se miöten dann eerst vull'nkuomen 'ne Maultiidt wier wieten. Vor Söcke mag me sick aparte wual hööen, dann dat sind de rechten Finnenkiikers[8].

Wann 'k wual es hier un daar Geliegenheet wahrnieme up Spielers un eer Bedriif to achten, fiine ick'r de meesten Tiidt Een of Annern manken, den ick 'ne maagere Mügge heete. »De maagern Müggen biitet[9] schaarp«, as Ji wual wietet, un wann me se geweeren lät, un se sick satt un vull suagen hewwet, fleeget se antleste singend un triumpheerend weg. Nich 'n Spiir anners maaket 't de »maagern Müggen« daar ick van küüre, auck. Se pöttket'r[10] eerste sau goot asse gaar Nicks bi un achternau gaaet se'r man schlichtens[11] up uut, dat se de annern Metspielers uutsuuget un wan se hebbt wat se kriigen kiönet, dooet se nett as de Müggen auck, se lachet in eer Füüstken un —- sühdaar gaaet se hen, bes se wier schmächtig[12] sind; dann kuomet se [29]sachtkes wier an e schlieken, un settet sick hällekens[13] wier daal, waar se't desmaulens sau goot toliggen hatt harren; man dann kriiget se auck insgemeen bi Tiien 'n Tick an 'n Poll[14], dat 'n dat Blootsuugen bett[15] vergeht. Up den Kaarten stahet Krüüße, seggt 'n wahr Luatelwaart[16]. Wann dat dach 'n Jeder bedenken mogte! —

De't Spell nich kann,
de bliiw 'r van;
Dann 't is 'n leigen Kraum,
Dreegsam Huapen un 'n waaken 'n Draum.

Daar fällt mi 'n Spaas bi in, den 'k Ju bi düsser Geliegenheet dach auck to'm Besten giewen mot. Hüütiges Daages scholl söckes wat es vorkuomen, dann scholl 'ne de Huuk[17] vorsieker wual lichtet weeren.

Een P'stoor, de Nicks leiwer n dää, as dat he alle Auwend met de grauten Buuren Soolo spielde, kwam auck es up 'n hilligen Wihnachts Auwend met siine K'rnuuten in 'n Werthshuuse tohaupe. Se spielden bes in de deepe Nacht henin un rööpen alle wisse weg[18] »Trumf uut! Trumf uut!« Man antleste keik de eene Buur na der Klokken[19] un siä: Heer P'stoor, et is allenhand[20] wual Tiidt, dat wi innehaulet, dann de Köster schall wual wenner[21] na'r Kasuchte[22] lüüen, un wi kiönet je Muaren bi Tiien wier [30]anfangen. Man de P'stoor siä: »Na ens Trumf uut!« — Dau baut em de Megger 'ne Wedde an, dat he dat uäwer 'ne halwe Stunne in der hölten 'n Bücksen[23] nich seggen drofte. Man de Paape nam de Wedde an. He lööp gawwe[24] na'r Weeme[25], stöök siine Beffkes[26] vor un hönk de schwarten Manteln ümme, un met 'n Ümmesehens stönd he up 'n Priekestoole un sag sau fromm un sau barmhartig[27] uut, as wann he siin Liewe nin Waater flöömet[28] harre. De Buur siines Deels satt auck ganz andächtig in siinen Stoole un luurde, afscheuns he wual schlaupensmaute was, as 'n Pinkstoss, wat'r kuomen woll. Dau fönk de Paape siine Wäärde an met: »Trumf uut! Trumf uut!« sagen die lästerlichen Spieler, die leider oft bis zum hellen Morgen in den Wirthshäusern sitzen und an Gott und sein heiliges Wort nicht denken; ich aber, ich rede anders: »Triumph! sage ich, Triumph und nochmals Triumph! uns ist heute der Heiland geboren;« etc. un daarmet harr he siine Wedde rieken[29] wunnen.

De P'stöörs up 'n Lande hebb't 't dann dach allmangsens röökelause suur un leige, aparte wann 'r viele Süükte un Stierflickheet unner'n Lüüen is un dat gebüüret sick[30] meestig bi Wintersdaagen, wann de Buur nich buutenwierken[31] kann, dat he upp 'n Besten gewuohnt is, un in de räukerigen Kaamern, de 't heele Jahr uut un in nich e lüftet weeret un daar se bi Uawenstanke[32] un Luchtequalm, faaken met'n half Stiige Köppe un [31]mehr, in e piekelt sittet, as de Heeringe in der Tunnen, un uchtewierket[33] un spinnet den ganzen Dag düür bes 'n laaten Auwend, dat se in de Piöle[34] kruupet. Daar böötet[35] se dann sau unwiis bi in, dat'n dat Schweet jümmeran van'n Köppen dobbelt[36]. Dann wann de Buur inbott, bott he auck faarts wisse[37] in, dann he ment, he miöt 'r auck wat van spüüren kiönen, dat'r Füür in'n Uawen sii. Un wann 't 'n dann antleste allstoheet werd, trecket se'r de Wämmse un Huasen[38] bi uut. Mot'r dann es Eene na Buuten, dann thüüt he siin Wammes nich eerst lange wier an un löpt sau bläutet un glöönig as he is, hen waar he wat to doonen heft, scholl't auck in 'n Keller of buuten's Huuses sien. De Uawens, de de Buuren hewwet, sind meestig Pottuawens un ümme Kuäle of Holt to bespuaren, werd'r auck faaken na den ganzen Dag vor Minsken un Vee up e kuaket un dat gift tohaupe 'n Qualm, de in der Helle wual nich duller sienen mag. Gemeen hen is auck de Duurk[39], of de Schlaupstiie der Aulen un Kinner, de meestig alle tohaupe in eenen Bedde ligget, sau feer de Duurk nich düürschiiret is, met in 'n Stuawen, de lät sick friilick na der Diälen to wual uapen doon, dat de Huusheere 's Nachts up 't Huus passen kann, wann den Vee wat ankümmt of süß wat vorfällt, dat 'n verducht; man in 'n Winter dooet se 'ne nich baule läss, dann 'r gönge toviele Wiermte met verluaren un de Buur [32]hält 'r aparte vull van, dat me Nicks ümme kuomen lauten un de Wiermte, de'r eenmal inne sii, tohaupe waaren miöte. Dat se sick bi söcke Ummestände dann auck baule allerhande Leigheet to trecket, kann 'n vernünftig Minske hennige[40] begriipen; man den Buuren mag me vorpreddigen wat me will, he kann van siinen aulen Trant[41] nich aflauten un blift 'r stiifköppig bi, dat de Aulen 't auck sau maaket hebben. (Man met'r Haufarth is 't alldach 'n anner Dink, as Ji in'n veerden Breewe sehn schiölet). Deswiegen sind de Wintermaunde auck alltiidt de Besten vor de Dokters un Kuulengriäwers un de unsachtesten vor de Geestlicken.

Ick weet na wual dat miin siälige Vaader mangsens wual twee of dreemal in eener Nacht na'n Kranken to'n Bericht[42] e haalet wöörd; man dann is't gemeeniglick auck Matthei am Lesten. Ens nam he mi es met, dat ick de Lüchten driägen moste, as de aulen Wiiwer kortens sauviele Heeen tocket harren[43], dat'r 'n unwiise deepen Schnei lag; dann he gönk nich geeren alleine un uuse Au'm-Hinnerk[44] de al van 'r Attemstiidt[45] hier stännig quiinet un süüket harr, harr sick jüst auck e legt. As miin Vaader an't Seekenlaager tratt, fröög he den Kranken: Nun, mein Freund, wie ist's mit Euch? Dau siä de Aule vellichte to'm [33]eersten Male in siinen Liiwen de Wahrheit, dann he anwerde: Ach Heere, ick düüge nich viel.

As he siin Amt nu verrichtet harr, bat he de Aulsken ümm 'n Käären[46] to drinken vor sick un vor mi. De Buuren in uusen Kaspel sind van Natuur nütte goothartig un dat was de Aulske auck. Se haalde faarts 'n eeren Becken met sööte Mielke; man dat Becken was van der lesten Maultiidt hier na wual nich wier upe wuosken, dann 'r satt nau sa'n dicken Gniist[47] van'r Middageskost inne, dat't eene aneekelde un sau weenig miinen Vaader as mi'r mehr na lüsten konn. Wi siäen: Mielke drünken wi nich geeren, dann de balgede[48] to viele; se mogte us dach leewer 'n Glas klaar Waater haalen. Dat konn' wual scheenen, mende de Aulske, man dat scheine eer dach aparte alsto minne; se woll, dat se us ichts wat Bieteres verehren konn'. Se gönk'r wier uut un brachte 'n graut Beerglas, daar wual hunnert duusent Fleegentippels inne seiten un dat harr se up Buuren Wiise sau e faatet, dat se dree Finger in't Glas stieken un de annern beeden 'r buuten lauten harr. Met der Hand harr se sau luuter iewen vor uusen Augen den Kranken Aulen verrenoveert[49] un't begript sick, dat us dat Glas Waater na mehr to wiiren was, as de Mielke in den fuulen[50] Nappe. Man dat Möörken woll us alldach geeren wat to Gooe doonen un woll wual all' dat Beste hiergiewen, dat 't man harr'; 't sochte un raakede allerweggens herümme un kwam antleste met 'n lütken Medeziin Glaase an, daar 'ne Baartfiere[51] inne satt un siä to miinen Vaader: Ick harr 'n Sönndaage en halwen Oort Bostwiin vor den Aulen van 'n Schiermegger haalen lauten, daar streik ick em sau hen un wier met de Baartfieren 'n Käären van up de Tungen, wann he allsto [34]amböstig[52] ankede, dat he sick af un an es 'n Lütk[53] verännern scholl un et duchte mi auck, as wann he'r anteerste auck wual 'n lütk Uprücksel[54] na kreig; man nu he't Nachtmaul binnen heft, schall'r de Aum[55] auck wual wenner[56] uut gaunen un as ick ne't leste Mal uäwer de Tungen tröck, aunde[57] he'r aparte al sau recht Nicks mehr af. Den Buddel stieke he in de Tasken un striike he'r sick unnerwieges hen un wier wat van uäwer de Tungen, dat he sick in den leigen Wiere 'n bieten vernöchtert. Un hier hebb'k auck wat vor den lütken Willem. Den schall de wiie Weg aparte wual nütte suur[58] e wooren sien; un daarmet gaf se mi 'n Kröömken Suckerkanngen, den se in 'n aulen Plünnen to e wickelt harr un uut'r Bilaaen[59] in 'n Schreine kreig. Uuse Aule konn't nich mehr in 'n Munde hebben, siä se, deswiegen most' ick't'r em eersten wier uutniemen; ick hebb't sau goot af e drägt as 'k man konn, dat't nich heel wegschmelten scholl, man ganz dräuge schall't aparte na wual nich sienen, deswiegen steck du't leewer faarts achter de Kuusen[60]; 't schall nütte goot vor 'n Hoosten sien; de Wiind geht alldach hüüte elennige schrau un streffe[61] un ick hewwe aparte eersten wual häärt, dat du allmangsens 'n Käären anstäst.

Wann du wier in kümmst, kannst du diine Mutter wual seggen, tiigens Wihnachten woll'k uusen Priäm 'n[62] auck bringen un dann scholl'r auck 'ne Mettwuost bi sienen na der rechten aulen [35]Maute, dat wann de Heere de Schnäppelende up 'n Kopp leggt, se bes up de Eeren daal hangen schall, dat he 'r met Gemack met'n Foote in triäen kann, un ick woll'r auck to'n neigesten de dicksten Diärme to uutsööken; un dat Priäm'n-Braud scholl auck bieter sienen, dann wi hebb't düt mal den Braudroggen nütte up'n Wegger[63] hat, dat'r gaaruut nich'n Spiir Raae[64] un Daspern[65] of Hiärk[66] manken bliewen is, un de Möller schall 't Miäl to'n neigsten bieter büülen, un dann schiöle't auck faartan siin richtige Gewicht van vertig Pund hebben. Dat vergit nich, Willemken, dann frögget sick diine Mutter. De Aule was altomits in wat Deelen wual 'n Gärtenteller[67] un föllt up Stiien wat nowwe[68] un plogde mi allmanngsens 's Muarens, wann ick fliitig uchtewierkede[69] un he na met'n fuulen Meese in 'n Piölen banklammerde[70], wual uut'r Butzen[71] to to roopen: Du undööf'lke Schlunßer[72], sticke den Dag nich an; doo de Lucht uut, sühst du nich, dat de Sünne al uäwer'n Tuun kickt? Man daarbi was he alldach na nich sau leige as 'r to[73], dann he woll't wual geeren bi Eene waaren, dat wi den Biedelsack nich up 'n Tuun to hangen bruukeden, un mende 't all'nhand bieter met mi, as 't lööt; dann van Harten harr he mi dach nütte leef un dää mi, as he nau konn[74], bi Dage un Nacht geeren Allens to Willen. »Waaren is Hebben« mende he wual, man he heft mi un annre gooe Lüüe düür siine Knappschoosterigge dann dach auck mannig Verdreet an e daun. Nu, ick will't, [36]wann he mi nich mehr in 'n Wiege steht, met'r Gatteshülpe nau un nau Allens wual wier goot maaken un in de Riige bringen[75], waar he se met beknäppet het.

Mi kwam wat an un ick fröög de Aulsken, waar de Fruu Meggern wööre, dann sau hedde de Afoort in uusen Huuse; dat verstönd se anteerste nich, man as'k't eer düütlicker maakede, siä se: Met söcke Wiitlöftigheeden hält de Buur sick nich up, de dooet söckes wat alltiidt uut friier Hand uäwer de Hacken weg, un wi bringet 't meestig achter 't Backs[76] an de Müüren, of tüsken de Fiikesbaunen[77]; ick woll di den Weg wual wiisen, man ick rieke, du schast 'ne alleine wual fiinen, dann 'r staaet Wegwiisers e noog langes 'n Haagen, dat du nich betwielen[78] kannst. Wann du de Bücksen[79] wual[80] nich alleine wier to kriigen kannst, dann kumm man wier na mi, dann will 'k se di faste wier toknäupen.

Nin Minske fröggede sick abers mehr, wann de Daaenklokke gönk, as wi leigen Schooljungens, dann dat gaf allemal 'n fuulen Dag un'n fröödig Gelag. Wi göngen met 'n Köster na'n Daaenhuuse; man unnerweggens sogden wi auck wual bito Vuugelnester, de wi dann vertiggeden of uutneimen un de Jungen unner de Müssen up'n Koppe verhudden[81]. Dann gebüürde 't sick auck wual es, dat een of anner Junge 'r nich an dachte, dat he de Vüügel unner der Müssen verschulket[82] harr un wann wi us dann in 'n Daaenhuuse buawen an 'n Koppende der Daaenkiste in 'n halwen Kringe[83] upstelleden un eerst de schäune Daaenkroone van Klietergold[84] [37]un Schmeltekrallen[85] un dat Hiemdekleid[86], dat met Liindschlööfen[87] van allerhande Klööre un met'n ganzen Haup schäune Bloomenstrüüser up e tämt[88] was, daar auck wier sau viel Klietergold tüsken glitzerde[89], dat't eene in de Augen funkelde as de Steeren an 'n Hiewen[90][B], bejahneden un de Müssen afniemen mosten, de Vüügel 'r uut turreden un de Jungens in vullen Singen uut'r Riige un de Vüügel nausprüngen un nauschnappeden.

Dann kwam de Daaenbittker met'n grauten Kuarwe, daar he lange Dreepenniges-Stuuten[91] inne harr, daar jeder Junge eenen van kreig un achterin haalde he 'ne graute steenerne Kruuken met Brannewiin un 'n paar Drinkgliäser un gaf jedern Jungen 'n Schluck un 'n Köster wual 'n Paar; dann wöörd gemeeniglick 'n Versk von den schäunen Daaenleede »Zwey Ort', o Mensch, hast du vor dir etc.« sungen, man de Meesten harren na noog an den dräugen Stuuten to knuuwen, un dachten auck wual mehr an twee Oort Brannewiin as an 'n Hiemel un de Hölle; deswiegen kann me sick sachte vorstellen, wo 't met 'n Singen gönk, aparte wann se de Wiise[92] nich recht n konnen un de Hauptsängers nich nauhelpen wollen; dann lööten se 'r den Köster allfaaken alleine up sitten, wat se uut Düüwelskeet auck wual es doonen wollen, wann de H'p'zepter[93], 's vorrigen Daages wual es kruusköpps'k e [38]wiesen was; dann de Schooljungens düüget mangsens in 'n Felle nicks un böötet 't 'n Schoolmester meestig duwwelt wier in, wann he 'ne es de Maute up 'n Puckel nuamen heft. Daarup fönk de P'stoor siine Parentatione an un wann he 'r met ferrig n was, kwam de Bittker na ens met'r Brannewiins-Pullen un fröög wier ümme, af eenen nau wat lüstede. Unners dessen wöörd dat Liik[94] up 'n Waagen büürt, un de Troorwiiwer schmeiten de Hüllekens[95] uäwer 'n Kopp un setteden sick vorne up 'n Waagen, daar 'n schmööe[96] Strauküssen vor eer torechte maaket was un höölen de witten Schnuffdööker vor't Gesichte, as wann se wual Gauseegger griinen wollen; man dat was 'n de meesten Tiidt wual nich recht Bedacht, aparte wann't 'n junk Ehemann, of 'ne junge Fruwwe was, de wi wegsüngen; dann uäwerliäen se bi eerer Troor auck wual geeren al bi Tiien, wat He of Se wual vor Eene wier hebben mogte; dann se haulet'r vull van, »friske Egger, gooe Egger.« Wi Schöölers mosten bi twee un twee vorup un singen allewisseweg bes na'n Kierkhuawe: »Alle Menschen müssen sterben etc.« dat us de Struate[97] antleste ganz heeser wöörd, 't Wier mogte auck sienen sau leige as 't man woll.

Dann höölt de P'stoor wier 'n Sermoon bi 'n Graawe un wann't Graf tofüllet was, antleste nau 'n drüdden in der Kierken van'n Preddigestoole. Wann dat alle af e daun was, gönk't na Hierm Lährs Huuse un daar gaf 't wier lange Stuutens, Beer un Brannewiin un Piipen un T'back, sau viele eene man lüstede, un de gawwen Schöölers wöören alltiidt de Eersten un sochten sick de grätsten Stuuten uut, daar se sick faaken wunnerlick bi räupeden, zankeden un katzebalgeden, un den heelen Uänern herümme ränksterden as Hingsteföllens.

[39]

Dat was dann de ganze Troor- un Andachtserwekkunge, daar de leigen Schöölers to beroopen wöören.

Gatt Laf un Dank, dat de unkristlicke Misbruuk dach af e kuomen is!!!

Hüüte süßket se hen un wier up 'n Duärpern de Daaen auck al wual es met 'n veerstimmigen K'raule in 'n lesten Schlaup. Dat raaket auck den taubästigsten Hartnacken eher an 't Gemööte, un dat mag sieker uuse leewe Herrgatt sülwenst leewer anlustern, as de ehrdaagske unsachte Gröölerigge.

Söckes wat bringet alle de bietern Schoolinrichtungen to Wiege, daar wi de Obrigheit nich e noog vor danken kiönet, wann wi 't in 'n Allgemeenen man eerst recht insehnen wollen.

De Schooltwank un dat Schoolgeld schint der Mehrheit wual drückender un lästiger, aparte wann se viele Blaagen hebbet, de se nich mehr schooleschulken kiönet, as in aulen Tiien; man de Jüügde leert 'r upstunds auck eerlick wat vor, un wat is der Minskheet wual deenlicker un bieter, as gooe Lehre un Wiisheet! —

Wo mannig teggenjährig Hanfentken van 'n Jungen gift siinen Aulen hüutiges Daages al wual wat to raaen up, daar he nine Mowwen antosetten weet un nine Melodigge up kann, un dat he, wann he sick vor den rappschieterigen Bengel nich blaut giewen will, sick anners nich to helpen süht, as dat he em tostätt: Junge verpacke di un plauge mi nich, du sühst je wual, dat ick nine Tiidt hebbe, na alle diine Potthaaken wier to kiiken; ick weet 't jüst Alle wual un iewen sau goot as de Schoolmester, man 't sitt mi achter in der Kiipen; deswiegen kann ick di reefaarts nich e helpen. Un wat menst du auck wual: Scholl ick den Schoolmester na nauhelpen, de 'r siin gooe Geld vor krigt, dat he ju schnöpperigen Huukenackenjungens al wiiser maaken will, as de Aulen siin Liewe hebbt weeren konnt un wooren sind. Deswiegen schiere di weg un kumm mi met söcke Plaugerigge siin Liewe nich wier.

[40]

Wo regeert 't sick dann upstunds met Juuen Mäßigkeets-Vereene? Daar gift 't allmanngsens auck wual es wat bi to lachen un dat is je auck al goot, dann de Saake is 'r je nich to bewenn't, dat 'm 'r bi griinen schiöle. —

In eener Versammlunge wöörd de Frauge vor e legt, wo't wual togaunen mogte, dat de Fruuslüüe den Vereene sau minntallig[98] bitrööen.

De Eene mende düt, de Annere dat. Man antleste stönd 'r 'n grauten Wiisepint[99] up un siä: Miine Heerens, wann 'k 'r miine wahre Meenunge auck to seggen mag, sau is 'r miines Achtens nich to biister viele anne geliegen, of dat Wiiwervolk bitrett' of nich; ick vor miin Part doo'r to'm Minnsten nich grauts up uut. Ick mogte wual wünsken, dat se 'n aparten Vereen vor sick uprichteden, dann 'n ault Jeddewaart seggt all met Geschick: »Buttke bi Buttke,« un ick hewwe de Saake hen un wier all noog erfahren, de Fruuslüüe haulet us dach ninen Stich.

Vor'n paar Jahren harr'k auck es dat Anhäären van 'n raaren[100] Infalle. In der Stadt harren se sick eenerweggens vertellt, dat 'n Kaupmann, de bes daarto auck staark met Finkeljochen handelt harr, siinen ganzen Vorraut buuten de Paarten bringen un met ens upbrennen woll. Dat vertellde 'n Buur faarts as he inkam an siine Inliggers[101], man de konnen Söckes nich begriipen un menden 't wööre dann dach Jammer un Schaae un sündlick 'r to, dat se de leewe Gattesgauwe sau undööflick vernietigen[102] wollen; daar schollen se se dach leewer 'n aarmen Minsken vor tokuomen lauten. — De harr van 'n Caplaun Seling siine Leeder sieker na Nicks e häärt of sehnen.

Man, Spaaß bi Siite; wel der gooen Saake nich eerlick bitrett, de is vorwahr met Bliindheet e schlaagen, of will met [41]hellen Augen nich sehnen un ment't nich eerlick met sick sülwenst, met de Siinen un de Minskheet in 'n Allgemeenen.

Met der Gatteshülpe beliewe wi 't abers nau, dat de unnüüsele, verniinige Drank heel wier uut'r Welt e preddiget werd; dann se sind'r je allerweggens, sagaar bi de wilden Hannaaken-Völker, al net met in 'n Tuage, dat se 'ne nau un nau dat Brannewiinssuupen towiiren maaket un afleeret un wann 't ichtens Gattes Wille is, dat wi Friäe un Eenigkeet in der Welt wier kriiget un behaulet, dann schiöl' Ji Ju alldach na es verniggen[103], met wat korte Stöcke sick alle de hartnackeden Tiigenstäuners[104] wiiren willt.

Dat me den Brannewiin nich missen un 'r met 'n Muttse[105] van afstaunen kiöne un drüüwe, is vorwahr man Daarheet un Ööwerigge[106]; dat weet 'k bi mi sülwenst, dann ick hewwe van jungen Jahren an al manigen Drüppen uäwerbüürt un, aparte met de Pique-forçers[107][C] wual manig duwwelt Alexanderglas [42]in 'n Daage van veeruntwintig Stunnen — dann vor Brannewiinssuuperigge harren de in e felleden[108] Wöösebraaken[109] nine Nacht — un in 'n Kriige van 1814/15 alleine däglicks wual 'ne Kanne van den äusigen Tüüge suapen, daar wi, Gatt si 'ne gnäidig! auk es gröönen Viktrill[110] inne fäunen; dann dautomaulen mende me dat hääre to de S'ldautenruuserigge met to, as de Düümlink to'n Handsken, oder as de Baart to 'n Bucke, un de't Meeste uäwerhaalen kiöne, harr auck de meeste Kurasie.

Man ick woll dach nich, dat miine Kinner o'r Kinnes-Kinner söckes nautodoonen Geliegenheet hebben mogden.

Nu willt sick de Wat na wiismaaken lauten, me miöte söcke lankjährige Gewuonten nich faarts up ens naulauten, wann me nich unners kort daut gaunen wille; man dat is, schlau mi de Dokter, man aabele Quaaskerigge[111] un Daarheet. Ick weet 't uut eegener Erfahrunge bieter; dann as ick mierkede dat sick de Niäsentippel[112] verklöörde un de Leers[113] anföngen to glemmen[114], lööt ick met ens stump af un bin 'r auck nich es 'n Knittsken piilck of quälck van e wooren un liewe, as Ji wual mierket, upstunds nau, un bin, wat dat anbelanget, Gatt si gedanket unwiise goot to friäe, un versimmeleere met den Witten Döörink[D] in Schlesigen, wo me de döstige Minskheet met 'n bietern Drunke an deenen kiöne, dann vor Nicks un wier Nicks het us uuse leewe Herrgatt [43]den Trechter unner der Niäsen nich e giewen un sau leige is't alldach auck nich e ment, dat Ji vor'n Döst un to'n Verhaal na suurer Aarbeit nich wat Tungenkiddelsel behaulen miöten, un schiölen. Daar träustet Ju man miie un rieket es sülwent uut: »Alle Muaren 'n Oort, waviel Daalers gaaet daar wual met uäwer Boord?« Ick scholl meenen, 'n Jedder kiöne düt Exempel hennige an 'n Fingern nautellen un wann Ji dann tohaupe booksteweert, wat 'r uut kümmt, schiöle Ji de Brannewiinsbuddels vorwahr auck wual wenner na'n Düüwel schmiiten.

Haulet de Köppe risk. Uäwer 'n paar Daage schriiwe ick Ju wier to.

Drüdde Breef.

Nu woll'k auck wual es wieten, wo Ju dat Iäten[1] gefallen heft. Van de Saake konn' me alleine wual 'n ganz Book schriiwen. Saune rechte ehrdaagske Dööntekost[2], daar Eggersüppken, Stuutensappen van Priemt'roggen[3] un süllbacken 'n Brae[4], Bostkarren, Potthast, Ossentungen met K'rinten, Rösterbraaens, de sau müür un sappig wöören, dat se eene bi jeddern Tobiete[5] in 't Muul meigen; dicken Riis met Genwern[6], backede Pruumen, keerlslange Roggens[7] met Kiömel, bree Weggens[8] met Rosiinen un K'rinten, de vor 'ne Aardigheit[9] buawen met twee Hertkes, 'n Bloomenkranße un [44]verziert wöören, un alle söckes Deftiges[10] up 'n Disk kwam, was 't na miinen Schmacke alldach nich.

VIVAT:
ES LEBE
I: H: V: H:
&
D: M: E: V:
ANNO:
1821:

Daar is auck 'ne ann're Wiise[11] unner up e kuomen, un ick mot Ju liike uut[12] seggen, dat mi de niggen Toreesels[13] un Bedenksels, daar se 't nu met to doonen hebbt un de se upstunds tohaupe rööret un schnurret un allerhande fruömde Naamens giiwet, asse Frikke-se[A], Raae-jud[B], Pupeto[C], [45]Fri-kank't-don[D], Bi-steck[E], Korte-led[F] un wo se de leewe Gattesgauwe hüüt to Daage alle heetet, dat 'r nin eerlick Minske mehr klook uut weeren kann un se eenen auck lange sau goot nich mehr schmicket as vor'n düssen, nich to biister gefallen willt; dann ick vor miinen Mund, hebb't alltiies met 'n resoluten, deftigen Kuäcksel haulen, daar 'n Liepel risk inne bestaunen blift, un wann Ji segget: »Wat de Buur nich kinnet, dat frett he nich,« he Ji 'r vorwahr reefaart[14] in 't Geheel auck sau Unrecht nich anne; dann me mot hüütiges Daages weet Gatt! baule bange sien, dat se eene met de niggemoodsken Salsteriggen[15] heel verkliistert un vergiewet[16].

Nu, se uurden[17] un piirkeden[18] dann dach nau sau wat in de Schötteln herümme un wöören alldach antleste alle vulldaun[19], as se siäen.

[46]

Man daar was auck een eeslicke-fuul[20] un unnüüsel[21] Dranckfatt van 'n Keerel manken, den me 't faarts an der dicken Panzen wual ansaug, dat he geeren pänntkefett spielen[22] mogte; ick gläuwe, se hedden en Schnurrbraaen-Davied. De mi 't Pierd wiiset, bruukt mi de Krübben nich to wiisen. Wann 'ck söcke allfriätske Sammelpanzen sehe, segg 'k wual es: »De Wiind wegget wual Schneihäupe bi eene, man vorwahr ninen dicken Ees.« He satt'r sau recht up siin beste Gemack[23] achter 'n Iäteldiske[24] un lööt 't sick gaar nich 'n Käären verdreeten, dat em dat Sapp[25] ständig bi'r Muulen daal qualsterde, un siä een uäwert annre: Ick mot 'n Knaup springen lauten un den Stool achter uut schuuwen, anners[26] friet' ick mi to froo an 'n Disk un daar woll 'k dach geeren eerst na mehr van wieten .... He dachte wual, wer sick nich satt frett, de licket sick vorwahr nich satt. Ick kann man nich begriipen, waar de Fliggebalg[27] 't alle hen sackede, dann he harr siine Vullkumst[28] nich eher, as bet 'r nich 'n Fiäsen[29] mehr in de Schötteln was. Wat moste de Keerl vor Elt[30] up 'r Maagen hebben, dat he sick de K'lduunen nich stump verklichtede[31]. Krüüsk[32] un wainsk was de Tragschräpper vorwahr nich 't Bitterste, dann he schlauk up siine half Stiige Trillen Wopkenbraut[33], de, scholl me meenen, [47]alleine all hennige[34] bi 'n Ribben stahet, aparte wann 'r de Sönndaage[35] nich inne bespuart sind, na alle de Steertrööwen[36], dat Schlüngesel[37] un Willwas[38], dat de Annern in de Potthastschötteln liggen lauten harren, rantikanti daal un daar fiegede he 'ne ganze Schliepkanne[39] vull duwwelt Merzenbeer achter in. Man antleste fönk he dach auck an to puußen as 'n Blausebalg un siä, mi lüstet nich mehr, ick kann nich mehr, ick will nich mehr, ick mag nich mehr, ick bin sau donne[40] un sau dicke as 'ne Schinnertiewe. He harr sick dann auck vorwahr sau dull un vull e frieten un suapen, dat 'm 't em wual met'n Finger in 'n Halse ümme röören konnt harre, un he tröck Gesichter, as'n Bolze[41] wann't grummelt[42]. Dau konn' me em abers auck vor Gewißheet nauseggen: »Is de Drunk in'n Manne, dann is de Verstand in der Kannen.« Man daar harr de unnüüsele Schluukhals nau nich e noog miie un settede'r, de Dokter haale, na'n paar farsse[43] Rachenputzers buawen up. As et sick auck nich anners gebühren konn, kwam em achter dat undööflicke Frieten un Suupen auck de Naudöst an; den woll he bi der Pütten[44] dämpen, man van der langen Dräugte[45], de 'r den ganzen Suomer wiesen was, was't Waater sau e krumpen, dat de Saut[46] em 'n dräugen[48] Ees tohöölt[47] un he sick anners nich helpen konn, as dat he wier na'r Beertööten[48] lunkepankede[49]. Man nu wöörd he Ju antleste auck sau tuuselhaagel dicke, dat he as 'n Schwiinebeest an 'r Grund beliggen bleif un alle in eene hen ankede[50] un sparrelde, as wann he saufaarts verrecken woll.

Wann 't riegnet weeret de Suugen[51] reggen un de Minsken siölig[52] ...

'N gooen Weerth süht 't geeren, wann se bi Diske reselute wat bifligget[53] un heft met 'n Piirke-Jannöckel[54] nich Viel in 'n Sinne; dann he hält'r met Recht vor:

»De'r bi Diske wat mag,
Kann auck wierken den ganzen Dag;«

un 'n Minske kiöne dach auck nich van 'n Bultknooste[55] biiten un uut'r Truaaen drinken. Man söcke unsachte Wöösebraaken[56] heft 'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske[57] dach sau baule nich recht to liien, un me scholl auck seggen, dat se sülwent nin recht Geneet[58] van dat unwiise Frieten un Suupen hebben konnen.

De Suugen lät me geeren in eeren Oule[59] liggen un plegt se nine Bloomenstrüüßer un Lillauf[60] an'n[49] Schnüssel[61] to stiecken un deswiegen bekümmerde sick faartan auck nin Minske wiiders ümme den unnüüseln Keerel.

Wi Annern plöögeden auck nine leige Fuhr[62] in de Schötteln un liien wual auck ninen Döst, man wi lööten de Köppe buawen un göngen auck nich es 'n Trett verschraut[63]; dann 'n klook Minske denket bi söcken Geliegenheeden bi Tiien an dat gemeene Jiddewaart: »De den lesten Drüppen schnappen will, den fällt de Deckel up 'n Bill[64]«; — un 't is de siekere Wahrheit, wann 't het:

»Tüsken[65] Hand un Tant[66],
Raak 't 'r Viel' to Schand.«

Wo is't hüütiges Daages met der aulen Moode, de se wual ehr »den Ossengank« hedden un de wual eegentlick nich viel Anners up sick harr, as dat se 'r den Schluck bi wegputzeden, den de Schlächters naulauten harren? In miinen Kinnerjahren nam miin siäl'ge Vaar mi auck wual es met, wann he up söcke Besööke in de Nauberskup gönk, dann dat moste he wual doonen, süß wöören de Naubers, daar me dach all ümmeran geeren in Fründskup met liewen mag, töörensk[67] e wooren un harren't em vor Haufahrt uut e leggt. De de Buuren ichtens kinnet, wietet auck wual, dat se 't elennige geeren sehet, wann me sau niederträchtig un gemeen[68] met en ümmegeht as me kann.

Ens harr Hierm Lähr auck es de Frööde anseggen lauten un wi göngen 'r auck faarts hen, den siäligen Fründ to bekiiken, de an 'n Büürbaume[69] in der Balkenluuken hönk. As [50]wi in de Schrautdüüren[70] trööden, stönd de Lährske in 'n Waskeloorde un schrappede Diärme un Wammen[71] un Müssen[72]; man de aule Lähr, de nich to biister luffhäärig was, was buawen up 'n Balken und harr siinen ölsten Jungen, Vikter, bi sick. De Aulske tratt unner 't Balkenschlapp[73] un rööp: »Vikter, waar is uuse Bawwe[74]?« De anwerde: hier, Mömme[75]! »Wat dööt he?« Nicks! »Wat dööst du dann?« Ick helpe em! »Nu! rööp de Mömme, wann ji Fuulwämmse dach all'tohaupe Nicks n dooet, dann segg 'n Bawwen, he scholl 'r gawwe af kuomen, de Heer P'stoor wöör'r un woll'n Ossen seh'n.« — Un dann gönk't an't Bekiiken un Beföölen un antleste an't Stridden uäwer de Punde; waar Hierm Lähr bi to verstaunen gaf, dat de Schlächters, de aparte gemeeniglick eere Mesters in ruwwen Wäärden un Flööken sööket, em seggt harren, dat de Osse, un wann'r sick auck hunnert duusent intrampelde Tunnen vull Düüwels tiigen steggerden, alldach siine vülligen seshundert Pund wiegen scholl.

Daar buawen up 'r Weggen steht Vivat! he Ji wual sehnen. Daar fällt mi 'ne Ehrendaat bi in, de'r wual verdeent, dat me se allen Lüüen vertellt.

Vor 'n half Stiige Jahren harr 'n junk Buuren-Wicht, dat hier in der Stadt in 'n Börgerhuuse vor der Heerendiiks-Paarten in Denste was, dat Unglücke, dat 't p'rdums! van der Wasketreppen in'n Miölenkolk in der Haase föllt; 't was nau'r to bi kauler Winterstiidt, dat de Haase sau jeewe tofruaren was un mannig eenen [51]met Recht vor't Waater grüwwelde. In der Nauberskup wuohnt 'n ehrsam ault Börgersmann, — Friedrich Ernst Enners is siin Naame, — van ruum[76] sestig Jahren, de al sint' ner langen Riige Jahre met'r Gicht e plauget un'r sau gebrecklick van wooren is, dat he wual siin Liewe lank up Krücken gaunen miöten schall. De woll sick, wat de Toofall will, des Daages auck es 'n Käären vertriäen; he nam siine Krüüsdriägers[77] unner de Aarmes un was jüst up der Brüggen tiigen 'n Miölenkolke, as sick dat Unglücke vor siinen Augen todriägen moste. He harr in siinen jungen Jahren perfekt schwemmen leert. As he dat Wicht hülpelaus vor den uptrockenen Biflootsschütten[78] in 'n Wellen triiseln un al hen un wier in de Grund duuken saug, konn he sick nich mehr liien[79]. He besünnt sick nich lange, — dann wann de gebrecklicke Lazarus man ichtens 'n Augenblick in sick gaunen wööre, scholl'r em wual vor kruusket[80] hebben un dann harr he auk wual bliiwen lauten, wat de Hunnertste in der Jahrestiidt met heele un gesunde Knuaken wual nich es wagt harr —, schmeit siine Krükken van sick, tröck den Rock af un sprünk van buawen daal van der Brüggen in den deepen Kolk un schwömm den Wichte nau, dat al unner 'n Iise satt un up 't Beste an'n Versuupen to e was. Et glückede den braawen, Manne, dat he 't bii'n Kantshaaken[81] to packen kreig, man as he 't jüst recht wisse[82] griipen woll, harr't en baule sülwent met in de Grund trocken, sau dat he man noog to sparreln harr, dat he 't wier buawen un achter sick an bes an't Ööwer regeerde, waar de Lüüe de Beeden in Entfank neimen un in der Meenunge, dat't Wicht dach al verscheeen sii, toeerste na den gebrecklicken Redder [52]greipen, de man noog to bidden harr, da se dach eerst dat Wicht uphaalen mogten; dann he wüß't to bieter, dat'r na'n Lütk van Au'm inne satt; he woll dann wual sachte achter naukuomen. Man de Frööde harr Eener seh'n most, de sick nu faarts auck allgemeen kund gaf! — Was dat nich nett iewen sau'n braaf Mann as de De, daar se dat schäune Leed: »Hoch klingt das Lied vom braven Mann, etc.« van sungen hebb't!? Nu, he wöörd auck hauge ehr't; dann as wann'r Prozession was, sau lööp't sick na siinen Huuse, daar siine Naubers en faarts up'n Aarmen hendriägen un in't waarme Bedde tohüüet[83] harren, un Ault und Junk, Vornieme un Geringe beiilden sick den Ehrenmann to sehnen un em de Hand to drücken un Allens dää sick tohaupe, em vor düsse Ehrendaat to launen. De Eenen lööten den lammen Manne 'n niggen Waagen maaken, daar he met Gemack inne föhren mogte, wann he nich gaunen konn; de Annern schönken em 'n bequeimen schmööen Suargestool; Börgermester un Raat verehrden em 'n grauten sülwernen Bieker, daar wual 'ne Kanne Wiin in geht un daar siine Ehrendaat anne upteeket was, un 'n tweeden sülwernen Bieker kreig he van siine Fründe schonken.

An'tleste belaunde en de gneidigste Landesheere auck met der grauten goldenen Verdenst-Medalljen, un wann ichtens Eene, sau harr he se auck wual verdeent. — Man de beste Laun satt em alldach unner'n linken Knauplacke ...

Nu stellden siine Fründe auck 'n graut Gastgebot to siiner Ehre an, daar 't antleste auck nütte an't Vivat drinken gönk, dann alle Gäste wöören sehr beliewet[84] un den braawen Redder, de, biilööpig to mierken, trotz siiner Gebrecklickheet un vielen Wehdaage, na alltooes'n fröhlicken Sinn behaulen heft, alle 't Beste to günnen. As 't in 'n besten Vivat Roopen was, stönd he up, nam siinen grauten Bieker in de Hand [53]un siä: »Ei, miine Heerens, wat doo'k met all dat Vivat!? (fiif Fatt) Sess Fatt wöören mi dach aparte leewer un kweimen mi vorwahr auck bi düssen grauten Ehrenbieker goot to Maute. —«

Dat Wicht bringt em sintdessen uut Dankbaarkeit alle Sönndaage 'ne friske Battern un 'n Dook vull Egger un alle Jahr 'n Föhr Holt.

De 't eenmal wietet, den 'n vertelle ick wual nicks Nigges; man mi ducht, söcke priiswördige Eedeldaaten mogten wual der ganzen Welt un auck der Naukumst[85] bekannt weeren; — un wann't wahr weeren scholl, wat mi de Heer Caplaun Seling an e wünsket heft, dat'r en hauge uppackeden Miölenwaagen vull van düsse Breewe in de wiie Welt gönge, konn't dann dach auck wual de Fall weeren, dat't na langen Jahren na wual es Een of Ander met Vergnöögen lööse; dann Bööker liewet allmanngsens länger as Minsken un Minsken-Kinner.

Ick weet na'n lütken Buuren Jungen van 14 Jahren in der Neigte[86] van Ossenbrügge, de auck'n Kiind alleine uut'r deepen Haase reddet heft, de aabers sau bescheiden is, dat he'r nich es'n Naamen van hebben will un't siine eegenen Aulen nich es seggt harr, de't eerst 'n Paar Jahre 'r nau van den reddeden Kiinde sülwent gewahr wooren sind, dat tofälligerwiise bi den gooen Jungen siine Aulen as Schwiöpenjunge in Denst kwam. De harr vorwahr auck wual 'n Ehrenteeken eeget[87]!... Wann de Herens de in 'n Regimente sittet, wieten will't, wer't is un wo he het, willk't eer geeren beliikteeken[88]. —

Ji wietet wisse wual, dat'r vor der Heerendiiks Paarten 'ne Ümmefloot is, daar 'n Waaterpool bi to liggt, waar de Kutskers [54]un Fohrlüüe de Pierde inne spöölet; den Pool heetet se de Pierdehaase. Söcke Pierdehaasen hebb't de Ossenbrüggesken Fohrlüüe gläuw' ick uäwerall in der Welt; dann vor 'n eenige Jahre was ick es na Pyrmunt e reeset un harr 'n ossenbrüggesken Kutsker miee nuamen; de scholl mi eens Uänerns na den Friedensthale föhren, daar de frommen Heerenhuuters wuohnet; man as ick 'ne beschickede, was he met de Pierde wiege un as ick 'ne herneigest fröög, waar he wiesen wööre, gaf he mi to'r Antwoort: Ick bin man iewen na'r Pierdehaase wiesen un hewwe miine Vösse af e spolt.

In der Franzoosentiidt siä auck es 'ne aule Börgerfruwwe: »Ick woll' dat de Franzoosen alltohaupe bi Londen in der Haase leigen;« dann se kinne'de anners nin Waater un mende, de Haase fläute wual sachte düür de ganze Welt.

Man nu segget mi auck es, waarümme Ji den Aulen nich miebracht harren? Konn' he vellichte nich recht kummfaart[89], of most' he wual innehööen.

Nu, 'n verkihrden Bessem mot me in Ehren haulen; de Aulen mot me eer Gemack günnen, un en den Helpup[90] allmangsens in de Hand raagen[91], dann sind se eenen auck wier to Willen. Wualehr was he alltiidt sau beliewet bi söcke Geliegenheeden un ick mogt'r miine Verküürunge jümmeran geeren met hebben. Ick vergiete't sin Liewe nich, as he mi es vertell'de, dat Ji es'n leepen Zissemäntken[92] uutloopen lauten, daar Ji Ju met allerhande Kniepe uut e fiielet un daar Juue lütken Brööers vor upkuomen most harren. Dat gebührt sick wual mehr in der Welt, siä he, dat »wann de Suuge den Trag ümmestätt heft, de Fierken't anteerste entgeelen miötet;« oder: »Wann me sülwenst nich hangen will, mot[55] de Rüüe de Wuost stualen hebben;« — un »wann't up'n P'stoor riegnet, drüppelt 't gemeeniglick up 'n Köster.« Man as he nau der Tiidt achter de Wahrheit kuomen wööre, harren Ji Juue Puckelribbas[93] auck rieken duwwelt nauhaalen möst.

Man wann wi dann antleste bi de aulen schnaaksken Dööntkes van Jan-Hinnerksken, de met'n vullen Verstande stuörf, van 'n Pinnsüwwel[94] un’ Peckedraut, van de aulen Stieweln u. s. w. uuttokraumen kweimen, dann duurde't auck nich sau lange, dat he siin beste Been vorsettede, un dann wöörd he sau vergnööget, dat he sick wual up de Hiilen[95] lachen woll.

Unnerwiilen, aparte wann Ji 'ne manngsens alls to butt e tierget[96] harren, konn he abers auck wual es'n näutl'k un präutl'k Schuur[97] up't Liif kriigen un andöönt'lk[98] weeren, dat me nich recht wüste, of me met em in'n Kaule of in'n Rööwen was.

Nu, waar is de Minske auck wual to fiinen de jümmeran liiker Amöör[99] is un't nich wual es 'ne entelne Keer[100] 'n Käären in'r Nüffen[101] heft? Dat Beste was, dat he dach allebatt wenner wier goot wöörd, wann me 'ne man rieken uutbullern lööt, un't nich naudröög, as de wat wual dooet. Summe-Summooren, 't was 'n Mann na 'n Willen Gaddes, un de werd 'ne auck, wann siine Tiidt e kuomen is, sieker nich lange vor Sünte Peters Paarten schillern lauten.

[56]

Ick weet, de Dokter haale na nich es nowwe, wuaviel lebendige Braudkuärwe[102] Ji'r loopen hewwet. M'riliisken kinne ick un de beeden ölsten Jungens auck; man daar sind wisse abers na wual 'n half Dutzend achter, dann Juue »Et«[103] is saviel ick weet wisse van gooer guöliger[104] Aart, un't sind sieker alle nütte Dwasdriiwers[105], un Mashacken[106] as uut'n Deege weltert. »De Tacken aardet na'n Stamme, man Uulen brööet Uulen« plegt me wual to seggen. Wen uuse Herrgatt Kinner gift, den gift He auck Bücksen; deswiegen günne ick Ju, dat't Stiige baule vull werd; dann waar al niigen to Diske gaaet, daar licket sick de teggede wual sachte auck met satt. Sind 'r nich auck en Paar Twiiskes[107] of gaar Driiskes[108], manken? Wann'k Ju tooken Meitiidt es wier tosprieke[109], mot'k se aparte dach auk es alle bi eene sehn.

Man ick freese[110] baule dat dat'r wual vor 't Eerste wier in theenen schiöle; dann ick hewwe van Winter 'n Huupen Gebreck e hatt un bin kortens man leige up 'n Fööten wiesen un spüüre auck nau na manchsens saviel Wehdaage in 'n Knuaken, aparte wann't Wier sick ümmedoonen will, dat'k wual in eene hen joobellen[111] mogde as'n Rüüe de uutlübbet[112] werd. Ick harr Ju sau 'n elennige schmärtlick Koppleid, (de Dokters [57]heetet 't: den Tick dullerös un dat met Recht, dann van de Piine kann me wual dull un unwiis weeren —) un de Haagetülße[113] wöören mi up e loopen, dat se mi as Gauseegger unner de Kiwwen[114] leigen; daarto kreig ick buawenbatt[115] na 't Tönjesfüür[116] un 'n Fliöte in de lüchtern Schucht[117] un 'n röggesk Pinnschwiär[118] achter'n Hacken; daar woll'k anteerste alle nich up toschlaunen, dann sitte ick auck wual vuller Pliiten[119], sau giewe ick mi dach nich baule eher, as bet't mi de häugeste Naut n dööt un ick bange sienen mot, dat 'k stump van Unner to gaae. Dat hebb 'k sau van miinen siäl'gen Aulen ierwet; de was der Meenunge, wann Eene auck es 'ne Unsachtigkeit oder 'n Miskweim[120] tostädde, scholl me sick man striiwsk haulen[121] sau lange me ichtens[122] konne; dann wann de Minsken eerst unner Dokters Füüste raakeden, un de Vüügel in Kinner Hände, wöören se baule ault e noog wooren; un ick bin 't allenhand auck al wiis e wooren[123], dat me, wann me eerst an't Quacksalwern kümmt, insgemeen na mehr Leigheet up rägt un dann is'r't Ende oftmauls heel van awe. Ick was vorwahr baule stierwens Maute, man kortens heww 'k mi nütte wier verhaalt, sint de Wunnerdokter uut'n Vöörden uäwer mi gaunen is, un ick rieke met Gatt, dat 'k mi wual na ens wier begriäse[124], dann ick hewwe alltiidt na sau wat 'ne geiwe[125] Natur e hatt.

[58]

Wo is't dann nu eegentlick met'n Anierwen; will he Ju na nich baule afläusen, of steht 'r na jümmeran Maunenschiine in'n Calenner, dat he siine Lüchten nau nich ansticken mag? Mi ducht dach dat 'k to Jahr al häärt harr', dat he siinen Föögesmann[126] al up'n Loop kriigen hewwe, sau dat he de Muöntkekappen baule up'n Tuun hangen woll un met 'n Baas[127] van 'n Wichte in'n Küüre[128] wööre, daar Ji un de Aulske auck wual Sinnigheet[129] an e hatt harren, dann't harr wisse auck na Aart Mööskenkröömkes[130] miebracht. Is Ju dat vellichte van 'r Pannen schnappet, of räuken Ji wual bi Tiien Unraut? Bruutens[131], weet me wual sind alltiidt sau riik dat se bölket[132], man wann me't 'r nau met'r Lucht bekickt, heft 'r vielmauls auck wual es 'ne Uule siäten. —

Des Eenen Leefde fällt up'n Roosenblatt,
Des Annern siine up'n Kohflatt.

Bieter 'n Stücke Braud in der Kiipen, as Fieren un Flünke an 'n Hooe.

Wann Buurendächters frii't,
Schweerebrett! wat is saun Lüüt
Dann riik; 't brinkt 'n Bruutschatt met,
As 'r kortens[133] nine kriegen het.

Man is se eerst de Bruut,
Kümmt 't meestig anners uut;
Dann fällt 't bi der Neeren af
Un tüsken 'n Käären is vull Kaff[134].
[59]

Dach dat maak't mi nich quaut,
Ick hewwe nine Naut;
Heft 't Wicht man ichtens Lust un Moot,
Dann wöör't auck al sau jeewe goot.

Man heft't 'n quaaen Sinn,
Daar ick nin Fründ van bin,
Un mierk't me dat bi gooer Tiidt,
Sau maak 'me sick'r faarts van quiit,

Süß geht me Unglück an. —
Sau 'n Lüüt eeg't[135] auck nin'n Mann
De 't ehrlick ment, un trüü un recht;
Sau 'n Stänkerees[136] is mi to schlecht.

Nu, goot Dink will Wiile hebben. Friggen un Backen geräth nich jümmer, un et schall sick alle na wual riigen[137].

Man waarschuwwet mi den frommen Jungen, dat he sick nich alleine düür 'n schäun Ziiferblatt[138] begäusken[139] lät. »Friggerigge, Blindöökerigge;«[140] auck dat schäunste Ziiferblatt heft allmangsens en schuorweden Ees. Vor dreehunnert Jahren fröög al 'n klook' Mann: »Ick woll wual wieten wo de Junge heete, de sick van Wichtern nich wat narren lööte?« De beste Küügeler kann auck wual es'n Puudel schmiiten. Deswiegen rüünsket[141] em dach bi Tiien in 't Ahr, dat he sick nich auck beööwen lauten un sick vor allen Dingen 'n Fruusminske toleggen müüge, daar he wisse van si, dat 't nich allstolange tor Faasel loopen hewwe, daar eene dann lichte vorgieten Braud[60] of'n Kuckuksküüken met in 'n Kaup krigt, un dat he'r in Verdrag un Friäe met liewe. »Bieter 'n schluuten Wiif[142] as'n kiiwen Wiif,«[143] — segg'k Ju. Dann wann'n 'n Manne dat Unglücke uäwerkümmt, dat he an 'ner fuulen, wispeltüürigen[144], gäwweligen[145], auwiisigen[146], miikerigen[147] Quaasketriine[148], of 'ner heersken[149], katthäärigen, glubietsken[150], jewwekewwesken Gaffeltange behangen blift, daar he gaaruut nich met eggen of plöögen kann, de alltiidt vor em hier schnawwet[151] un klippertaanet as 'ne Vuugelriäter un de Bücksen[152] jümmeran alleine anne hebben will, un de 'r 'n heelen Dag Nicks 'n dööt as Schellen un Bellen, dat de Mann, Kinner un Denste nich Dag of Nacht Friäe in 'n Huuse hebbet, un wann'r dann buawen batt na ßaantkerige aule Wiekenbliäer un leigmuulede Uphissers un Upstööperskens[153][G] tüsken kuomet, de eer Hellenverniin[154] [61]in de Leuchen[155] blauset, dann lät auck de beste Mann wenner[156] de Ahren hangen un 't is nin Wunner, dat de Völker[157] auck baule mismöödig weeret un den dullbriägesken Bellhaamer[158] van 'n Wiiwe an'tleste beööwet un bedreeget, war se ichtens kiönet un daarmedde geht dann auck de beste Werthskup baule 'n eeslings[159]. Sau'n unglückelk-bedaart[160] Minske mag wual driiste seggen, dat he met den Hellendüüwel alle siine Wiäldaage to Graawe driägen heft, as't de wiise Sirach Cap: 25. V. 21 u. s. w. al to verstaunen gift un dann geht't'r insgemeen to, as de Bispriöke segt: Miine Fruwwe heft mi leef un ick hewwe se wier leef, sau leef, dat 'k se wual alle Daage met'n Bessemstiele küßken mogte. Deswiegen: »Kregget de Henne un schwigt de Haan, dann is't Huus'r üüwel an;« un »'n Wiif dat met'n Koppe will buawen uut; dat dööt viel Schaaen un richt't alldach Nicks uut.« Dat sind zwaarens al 'n Paar aule, man wahre Pundwäärde[161], segg 'k Ju, de auck wual sau lange in Ehren un Würden bliiwen schiölet, as de Welt steht un'r Wiiwervolk inne is ...

Nu, sau 'n Harteleid kann 'n Frömmsten un Besten tostäuten, dann wel kann faarts allen Minsken in 'n Hartekolk kiiken? un den plegt 't auck up 'n Eersten to uäwerkuomen, innerwiilens se van Natuur naugiewsk n sind un geeren sau lange in Gedult staaet, bes 'n an'tleste de Kopp uut'r Keer[162] kümmt, of se'r uäwer in 't Gress biitet un dann kümmt achternau den unwiisen [62]Jobellersken[163] de Rögge[164] met Huulen un Blarren to laate. — O Heere, o Welt! Wat is sa 'n aarm Minske to beduuren, den sau'n elendig Harteleid to erkinnet[165] is. —

Ick rieke dann dach met Gatt auck nich, dat Juue Siöhne't maaken schiöle, as jener Junge, de sick auck an't Friggen giewen harr un up'n Lüüt verfallen was, dat al met mehr annern Jungens in 'n Küüre[166] wiesen was. He mende, dat möste dach wual 'n heelen Meister van 'n Wichte sien un dachte, as de Buur sick uutdrücket, dat he daar 'n Aulen met 'n Jungen kreige, dann ümmesüß wöören 'r wual nich sau Viele achter hier.

Se wöören auck Handels eens, un lööten sick na Gebüür upbeen[167]; man as de P'stoor se 't drüdde Mal van der Kanzeln schmieten[168] harr, gönk de Brüügen na'r Weeme un lunkaarde hällekens[169] bi'n P'stoor in 't Huus, af'r nine Insaage daunen wööre. De bescheede en van nei.

Dat föllt den Jungen up un as he 'n Käären vor sick hen miimert harr, siä he to den Heeren: Nu will 'k't auck nich; dann nu ducht mi, dat'r dach wual sau viele nich achter is, as ick wual ment harr, süß scholl sick wual sachte Een of Anner rägt hebben.

Man nu gönk 't na 'r haugen Treppen[170] un daar wöörd den Jungen to erkinnet, dat he 't Lüüt alldach niemen moste. Dat gaf abers 'ne unsachte Liewerigge un se stönnen in saunen Unfriäen tohaupe, dat 't antleste an 't Knuffen un Buffen[171] gönk. Dau fönk de Fruwwe, de de haugen Treppen van tovüüren al [63]wual kennde, an to klaagen un brachte vor, dat eer Mann se röökelause mishandelde. Se wöörden tohaupe vorbeschedt un as de Heerens den Manne dat Beschweer siiner Fruwwen vorhöölen, siä he: Miine Heerens, dat Wiif lügt alle wat 't seggt, dann ick bin de frömmste Minske van 'r Welt un hebbe 't siin Liewe up söcke Wiise nich trakteert. Man de Fruwwe nam dat Waart un siä: Gatt's Wier un nich Eene! Begrüüßluusest[172] Du Dullbriägen mi nich Dag vor Dag met'r Knufffuust[173] un hest du Leigheet[174] mi nich na van Muaren in de Trönjen schlaagen dat 't 'ne Aart harr un man sau schmackede? De Augenschiin is aller Welt Tüüge; seh't mi es hier nan Koppe! Is mi dat Schnatthüüsken nich nau sau dicke as 'n Püüster? Dat wasket di de Rhiin nich af un de Heerens schiölet 'r di auck wual diin Genannt[175] vor to erkinnen, dann se miötet dach van Gatt un Rechtswiegen den Unschülligen goot toschlaun[176] un ick denke dann schall'r't Dünnebeer wual achter nau loopen. Nei siä he, blieken dull[177], du löppst'r wual miie[178]; ick hewwe di je man iewen met'n Schnuffdooke an e ticket. Dat schall wual wahr sienen, anwerde de Fruwwe; hest du siin Liewe auck wual 'n annern Wiskeldook e hatt as en düssen? un daar met nam se de Niäsen tüsken de Finger un Baats! schlöög se eeren Mann an 'n Hals dat 't quabbede[179], dat de Heerens auck sehnen mogten, wat he des Muarens vor 'n Schnufdook e bruuket harr. He wöörd to Verdriägsamkeet un Gemackhaulen an e wiesen un gönk wual met'n töörn'sken Koppe[180] met siinen Wiiwe na Huus.

[64]

Nu, waar 'n Paar Ehelüüe sick nich goot tohaupe verdriäget, hebb't se de meesten Tiidt van beeden Siien Schuld. t' is al'n ault van te Jahre: Pack schlöög sick, Pack verdröög sick; un sau schall't met de De, daar ick iewen van e küürt hebbe, antleste auck wual gaunen sienen, dann ick hewwe nau der Tiidt wual es häärt, et schiöle sick met de Beeden dach bietert hebben; dann as de Dokters un P'krauters met de Kreggenfööte van Rieknungen kuomen wöören, harr' he dach e ment, dat wöören düüre Schuffdooksdüffkes wiesen. Me plogde wual ehr auck wual es to seggen, me miöte sick eerst 'ne Tiidt lank beruuken un to 'm Minnsten 'n Schiepel Salt tohaupe up e tiärt hebben, ehr me sick nowwe kinnen leere un de meesten Tiidt is de Unverdrag tüsken Ehelüüen man 'ne inbellske[181] Krankheet, de sick met'n Jahren legt, wann sick de stiiwen Köppe bäuget; — dann is 'r leider man Nicks mehr to beduuren, as dat me uäwer de Kortswiile sau ault e wooren is. Daarümme segg' ick:

»Wann twee sick maaken willt to Een,
De maaken eerst't Gemöth gemeen.
Denn uäwer Twas[182] to liggen in'n Sack,
Is vor Elkeen 'n[183] 'n lästig Ungemack.«

Man dat segg 'k Ju, dat Ji mi, wann't met'n Anierwen sau wiet is, to 'r Hachtiidt nich vergietet; dann will wi'r na es nütte wat achter bööten[184] un ick mot aparte na ens in miinen aulen Daagen met Juuer Aulsken eenen aftriäen[185]. Wat meene Ji, wann Ji un ick un se un de, dann na es 'n aulen düütsken Menewett vordansseden? wi wollen eer aparte na wat van de echten ehrdaags'ken Tuuren vorföören, daar dat junge Volk Nicks mehr af n weet, un ick bin 'r vorwahr nich goot vor, dat'r [65]dann antleste nich auck na'n Schienenstäuter, oder 'n annern Dullen achter up möste.

Man Een's woll'k mi dann dach wual geeren uutbidden, nämlick dat Ji nich togiewen schiölen, dat se, wann se den Bruutwaagen bringet, 'n Hahnen vorne up den eersten Waagen faste bäunen, den se dann, dat he stännig kreggen schiöle, vor Gewalt sauviel Brannewiin in 'n Hals geetet, dat em antleste de blaue Leuche uut'n Bille schleit un he up 'ne unbarmhartige Wiise verrecken mot. Düsse röökelause Bedriif woll mi, wannk't in miinen Kinnerjahren wual es met ansehnen moste, jedesmal al't Harte afbiiten[186] un ick mot liike uut[187] seggen, dat ick söckes wat vor 'n Düüwels Infall un vor 'ne unminsklicke un sündlicke Deerquielerigge haule, de, wo se nich al van sülwent af e bracht is, dann dach van obrigkeitswiegen bi schwaarer Straffe verbuaen weeren scholl. — Niem 't'r leewer 'n Viggeliinstriiker un 'n Klar'nettenbiiter mehr vor, dann dat lut vor sinnige[188] Ahren vull bieter, as dat kläglicke Kreggen van'n besuapenen, stierwenden aulen Hahnen; un saviel will 'k Ju faarts bi Tiien wual wicken[189], dat, wann Ji de rööklause Saake nich naulauten schollen, ick vorwahr met'r Bruut auck nich 'n Trett to 'm Danssen ansette; dann de söcke lästerlicke Leigheet met Lusten ansehnen mag, kann na miiner Meenunge auck nin goot Gemöthe hebben un is sieker to annern Harthartigheeden tiigen Minskenkinner un 't aarme Vee auck nich to goot. »Deerteschinner, Lüüefiller.« — Man 't gift leider unner de Vorneimen hen un wier auck Hartnacken noog[190]; dann dat mot dach vorwahr auck wual Eene sien, de den fiif of sess Müüsen, de he es in 'n 'ner Kruupfallen lebendig e [66]fangen harr, vor Düüwelslust eerst de Steerte uutlauck[191], ehr he se den Teckels uäwerlööt. Daar kwam'k vor Kortens es up to — man ick konn't dann dach nich ansehnen un de Traunen kweimen mi'r bi in de Augen, dat't in uusen frommen Daagen na söcke unbarmhartige Lüüe gift, daar me se nich vermooen sien scholl.

Den Düt juöcket, wann he 't liäsen scholl, de klegge sick.

Nu Adjüs! Gatt bewahre Ju vor Bissen un Wiepsteerten[192] un vor duusent Düüwel. Giiwet 'n Ölsten 'n Kußhand van mi, man dooet nich as jener Junge, den de Aule torööp: Gif den Heeren 'n Kußhändken un segge: »Gooen Dag, du Iisel.«

Nauschrift.

Ji siäen mi wisse lest es, dat Ji Ju met'r Tiidt wual es 'n niggen Wuostekietel tüügen[193] wollen, wann Ji'r es sau jeewe[194] ankuomen konnen.

Nu bin'k düsser Daage es bi uusen Aksienaater[195] wiesen, dann 'k woll mi auck na wual een of anner Huusingedöönte[196] toleggen, dat me in der Huushällunge van doonen[197] heft un daar me in'r Aksione allmangsens wualfeiler anraaket, as wann me't sick nigges maaken lätt. Daar steht reefaarts auck 'n grauten kuapern'n Kietel, daar wual sachte 'n Stiige Emm'-vull[198] Waater in gaunen müüget un de na miiner Meenunge sau goot as nigge is. De werd bi'r neigsten Aksione met up e settet un ick mogte [67]Ju wual anraaen, dat Ji'r dann hen kweimen, dann et konn sick dach schlumpen[199], dat Ji 'ne wual Schluur-Kaups[200] kreigen.

Ji schiölet den Aksienaater wisse al wual kinnen un auck wual wieten waar he wuohnet. Et is de De, de'r jümmeran allerhande putzige Infälle tüsken schmitt un de aulen Reetskuppen[201] manngsens söcke niggelke[202] Naamens gift, as t. B. »'ne Suppentarriine van Wassermanns Pozzeleen,« (Wassermann is 'n eeren Pöttker[203]) dat is: 'n eeren'n Nachtpott; »'n Treppenschäuner,« dat is 'n Striikbret, daar me de Mester un Gauweln uppe strickt, de se süß gemeeniglick up de Treppenpöste to schiärpen plieget; »'n kaupt 't in der Tiidt, dann he ji't in der Naut,« dat is 'ne Weege; »'n schmööen Fuulstool of 'ne eensittenne Schlaupstiie, met Pierehaare stoppet un as ji wual sehet met wackern, blöömeden Plüüs uäwertrocken, sünner Insatt[204];« daar ment he 'n Suargestool miie, un »sünner Insatt,« dat het saviele as sünner de aulen Upkäupersken, de meestig jümmeran de Eersten sind, de na de Aksionen loopet, dat se de besten Plätze kriiget un sick dann up't leeweste up eer beste Gemack in söcke Stööle faste settet. Wann de Stool dann up roopen werd, plegt he'r insgemeen to to setten »wann'k sau'n Ault van te Jahre as'r den heelen Namiddag inne sieten heft to brööen un to schnuarken, met in 'n Kaup geiwe, scholl'r mi wual nich Eene wat vor been, dann wel will söcke Fuulbrööerskens[205] wual vor Geld kaupen, de he ümmesüß to Danke noog kriigen kann, un auck al wual uäwerlästig satt in'n Huuse hebben mag.« Man 'ne Stülpe[206] of 'n Deckel is bi [68]den Kietel nich biie, de mosten Ji aparte dach wual nigges maaken lauten, dann't is all'nhand gefährlick saunen grauten Pott sünner Deckel up'n Füüre to hebben. Daar weet ick Ju 'n Leedken van to singen, daar Ju alldach vor eesen[207] schall.

As ick na'n lüt'k Junge was, de in 'r Piiken lööp, harren se in uusen Huuse es 'n Paar Meifierskens schlachtet un'r auck Blootwuöste un Woppkenbraut van e maaket; dat mot dann wisse eerst e schrempet[208] weeren, ehr 't in 'n Keller of up de Schneisen[209] kriegen werd un in 'n Wiimen[210] kümmt, un dann dansset 't in den glöönigen Kietel wisse alle düür 'n eene up un daal. Dat woll P'stoors Willemken auck es geeren sehnen; un de Kuäckske nam mi in'n Backvull[211] un büürde[212] mi in te Häugte, dat ick in den Kietel kiiken konn. Man dat geföllt mi sau, dat mi alle in eene hen de Sinn'r na lüstede, dat'k't na wual ens wier sehnen woll. Nu harren wi bi'n Holtheerde unnern Boosen[213] na bito 'n Wiinduawen, de van Backsteenen up e müürt was. De Kuäckske was 'n Trett bi'r Siit gaunen un harr mi alleine bi 'n Heerde lauten; man wat harr'k to doonen? As'n Imme[214] kladderde ick buawen up dat Biheerd[215] un tratt up 'n Kantsteen, dat'k'r bieter in reckhalsen konn', man de Steen harr sick läs e giewen un kippede un p'rdoots! lag ick met ens uäwerto in den glöönigen Wuostekietel, un wann de Kuäckske 'r nich to'n Glücke jüst up to kuomen wööre un mi'r bi eenen Beene met'n [69]Schnappe[216] wier uutrieten harr, as 'ne Pogge[217], harren se'r mi auck man faarts schrempet wier uutfisken un met de Wuöste togliiks priggen[218] konnt. 't is miin nowweste[219] Dencken, dat uuse Au'm-Hinnerk faarts Hals uäwer Kopps met 'n Piere na'r Stadt jaagen un 'n Dokter haalen moste. Unners de kwam, harren se mi al met Black[220], dat se bi Kannenswiise van 'n Köster haalt harren, beguaten, dat'k vorwahr wual uutsehnen hebben mag as 'n lütken Düüwel, un wual'n Schiepel Wuorteln un Eerdappel unner'n Stäuter kriigen, daar se mi eenen kaulen Pannekooken na'n annern van ümme't ganze Liif backeden un antleste dach met Gaddes un Dokters Hülpe na ens wier torechte kreigen.

Na dat Upkuäcksel, rieke ick, hebb'k de fiine Huut e kriegen, de de Wichter alltiidt sau feer[221] in de Augen stöök; man'k woll Ju dach wual wahrschuwwen, dat Ji'r bi Tiien bieter na wier sehnen mogten, dat'r Ju nich auck es 'ne Blaage in fällt, dann't mogt'r auck wual es leiger met uutkuomen un me süht hieruut, dat Eene de Kinner allmanngsens röökelause üm'n Hals kuomen kiönet, daar me nich de feerensten Gedachten[222] anne heft.

Ja, wann uuse leewe Herrgatt de nich bieter waarde, as de Minsken 't bii'n besten Willen kiönet, waviel schollen'r dann wual uäwerscheeten[223] un graut van weeren?

To'n Neigsten gift't'n Capittel uäwer ehrdaages un nu.

[70]

Veerde Breef.

»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent
»Sii dat Fruömde wier verbannt!«

De gemeene Mann seggt wual es: »Hauge sprieken un wiit striien, helpet Manchen uäwer de Riien[1];« man ick meene dach, dat de Aulen met de Plattdüütsken Sprauke un met de Klapptuffeln[2] in eerer Aart iewen sau wiit kuomen siien, as wi met'n Haugdüütsken un met de Miilenstiiweln un Iisenbahnen; dann hüütiges Daages bringet se in wat Deelen jüst sau goot Ziepeln weg un haalet Knufflauk wier, as in aulen Tiien, met den alleinigen Unnerschee, dat't upstunds allens mutziger[3] un gawwer togeht.

»Alles per Dampf;« seggt de Haugmann; man he geht auck allmanngsens met'n Jiöcke[4] in't Bad un kümmt met'n Kleie[5] w'r wier.

De plattdüütske Sprauke is vull deftiger[6] un glitt de Tungen vull schmööer un lichtferriger daal, as dat spitzige un kantige »Hochteutsch« un me kann'r sick aparte sau elennige aardig[7] inne uutdrücken; dat schiöl' Ji wisse auck al wual hen un wier in düssen Breewen spüüret hebben. Deswiegen bin'k'r auck siin Liewe en grauten Fründ van e wiesen un heww'r mi viel un geeren met af e giewen. Na miiner Meenunge moste 'n Jeddereene, de'r man ichtens 'n Käären up toschlaunen will un se van Enne to Wenne betrachtet, wenner to der Insicht kuomen, dat't dann dach Jammer un Schaae wööre, wann se met Fööten stätt un heel an de Kante settet un af e [71]schaffet weeren scholl; dann se is vorwahr sau deftig un kräftig, as wual nich Eene, bidoonsk, wuöhntlick, trühartig un eerlick as de ächten Westphalen van Aulens hier auck e wiesen sind, kort un bündig un daarbi sau schmiidig un glatt, dat se eene van 'n Muule glitt, as wann se in klaaren Griiwelingsschmalte[8] büüket wööre. Daarümme hewwe ick af un an auck sülwenst wual es saune Schnüüsterigge[9] tohaupe stüsselt un drücken lauten, dat den Lüüen alldach[10] na sau biister leige nich[11] gefallen heft un et is mi unwiise leef, dat de Geleerden up'n Unversteeten sick allenhand räuget un sick Mööte giewet, de Raarigheeden[12] der Sprauke uut allen Lännern waar ichtens platt e spruaken werd, bi eene to sammeln un vor gänzlicken Verdwiin[13] un Vergietenheit to bewahren; dann hüütiges Daages werd Alles vorneimer un fiiner un ick woll wual seggen, dat't Plattdüütske met'r Tiidt ganz uut'r Welt kweime. Wann wi man 'n Käären upmierksam sind un Vergliikungen tüsken ehrdaages un nu anstellet, kiöne wi henkuomen Lüüe[14] abschlut nich miskinnen, dat et upstunds al lange nich sau reggen un deftig mehr spruaken werd, as in uusen jungen Jahren, dann'r kuomet allenhand al to viele Uäwerlööper uut'n Haugdüütsken un andern fruömden Sprauken tüsken, daar me in aulen Tiien gaar nich es wat van wüste, dann Jedereene de es'n fruömd Waart upschnappet heft, will'r sick auck faarts dicke met doonen un flicket et geeren in siinen Praut met in. Un waviele Uutdrücke hewwe wi nich al van fruömde Völker an e nuamen, de to'n Plattdüütsken eegentlick passet as de Fuust up't Auge. T. B. »Spatzeeren gaun«, Statts: »Landdaagen [72]gaun.« »Dat miöte wi plusmineeren«, Statts: »Dat miöte wi een in't Ann're rieken, spekeleeren, spedeeren, masseeren, kungeneeren, rungeneeren« u. s. w. Ick pliege wual to seggen, sint in 'n Schoolen nicks as Haugdüütsk mehr vorkümmt un de Geestlickheit, de Dokters, Excessers[15], Vuägede un Schoolmesters nin Plattdüütsk mehr verstahet, sint de Jungens S'ldauten hebb't weeren most un fruömde Länner sehn un andre Wiisen leert un miebracht hebb't; de Mannslüüe des Alldaages nine linnene Kittels daar de Fuusthandsken achter in 'n Schlippschlitze höngen, kastoorene Mumpros-Müssen, lierene Bücksen un blaue Schärten, Holske, Landströöfeln[16] un ruwwe Kaputzen met Vossschwänzen in der Nacken — un des Sönndaages nine dreetimpede Hööe, blaue saardookene[17] Wämmse met spialternen[18] Knäupen, de se sau uutermäutig to schäunen wüsten, dat se meestig van 'n Antkevaar up Kindes Kinner verierweden un'r dann nau na nich es 'ne wandelbaare Stiie[19] anne to blicken was; mansiesterne Bücksen, missingene Kämme in den Haaren[A] un Schoo met prinsmetallnen Spangen; un de Fruuslüüe nine drepannen[20] Müssen, Stüütspangen[21], Püntnauteln[22], wullaakene un zersene Röcke met duusent Faulen, willigen Schrääerläckern[23] un Magsachten[24]; Kamsööler [73]van blöömeden Zitz, met Baaje foort, met lange Kniepe[25], un kruuse Lowwen[26], un 'n Luurkenlacke[27] up beeden Siien; Böskes[28] van stiif Papier met bunten Damiin uäwertrokken un met siiden'n Band inne böörtket, daar dat Kamsoolsfoor[29] iewen uäwer keik, Fluötekrallen[30], sanftene Klapphandsken met K'rniinkenfell foort un met'n Vorstaut van Hiermkenfelle[31] met schwarte Tippelkes; Füürdööker[32] met Äugelkenband, un Wentken[33] un Schlippen[34] mehr driäget; sint bi de däglicken Maultiien nine Brautläupen un eerene Beckens[35] mehr up 'n Disk kuomet un de Denste[36] sagaar an Platz van Möösken[37], dat eer vull bieter bi'n Ribben stönd, as andre nöchterne Muultiergeriggen, en Paar Schäulkes Kaffejüche to Imb't[38] un Vesper kriiget, de van de Sigurgen, de't Meeste doonen miötet, sau bitter is, as Raamenroot[39] un eene sau in'n Liiwe herümme ramentet, dat 'm 'r wual balgschlächtig[40] van weeren kann; sint de Mannslüüe [74]Uäwerröcke na'r Stadtmoode, van fiinen Laaken un allerhande Klööre, Uäwerhiemde met Kruusedullen, siidene Westen un lankings Bücksen[41] uäwer de Stieweln driäget un in Platz mierschuumen Piipen, eerene Lünze un Präumkes[42], auck al Cigarren[B] in't Muul stieket un de Fruuslüüe de bequeimen Niiwelkappen daar de ganze Kopp met Müssen un Allens sau nett unner to Schuure satt, bi'r Siit legget un met siiden'n Hööen, de met 'n Proll Fieren uptämt sind, lange Kleider van Kattuun na'n niggesten Schniie, Schnöörliifkes, daar se sau stiif inne gahet, as'n Schööfelstiel, met Spitzenkraagens, Riegenschirme un wat de Staut alle mehr is, spradden gahet[C] un dat junge Volk de schäunen [75]aulen Leeder met de eesken niggemoodsken Lyrendreggerstückskes vertuusket hebb't, geht de ehrdaagske echte, deftige, ländlicke Sinn un Wiise un daarmet gliikstiidts de plattdüütske Sprauke in de Knee sitten; dann 'n fruömd Kleid, maak't 'n fruömden Mann un »sau de Staut, sau auck de Praut.« —

»Blau Gaaren, witten Tweern,
»Alle Buuren willt Heeren weer'n;
»Wannehr, wannehr, wannehr?
»Wann de schwarte Schnei fällt,
»Un de Luus 'n Daaler gelt;
»Man dat schüüt nümmermehr.«

[76]

süngen se al vor hunnert Jahren un af'r gliiks na nich 'n Flöcksken schwarten Schnei e fallen is un 't auck, dat me weet, nau nich söcke Narren gift, de vor 'ne Luus 'n Daaler uutdooet, sau lät 't sick dach baule an, as wann de Tiidt alldach in 't Land rücken wille.

Daar schiölet friilik de lankjährigen Völkerwanderungen sint der fransken Revolution, de allerhande Völker düür 'n eene schmieten hebb't, as de Kröömkes in'n Karmielks-Waarmbeere[43] un auck de hüütige lichtferrige Aart to reesen up Iisenbahnen un Dampscheppen un wat'r mehr is, wisse wual en goot Deel to bidriegen. Dann wann me hüüt to Daage auck es den Infall kreige, dat me van 'n eenen Ende der Welt na'n andern woll, sau is't man 'n Sprunk, dann met'n Schnappe is eene uut'n feer'nsten Hannaakenlande hier un met'n Ummesehns is he up 'n andern Ende auck al wier duusent Miilen wiet. Dat is al goot, man na miiner Meenunge alldach nich allstogoot; dann miin sielige Vaar plogde wual to seggen: de allen Lüüen dat Pottkuäksel beschnoopet, verderft sick lichte den Maagen un werd unsachte un wiirsk in der Platten; to'm Minnsten behänkt he sick met Schmittsel[44].« Man wi Düütsken sind nu eenmal söcke Narren, dat wi geeren allerhande fruömde Bibäärigheeden[45] an us bekliewet, se kleen us, af doonen us goot af nich.

Daar bi fällt mi en Dööntken in,
Dat mog't hier wual to Passe sien:
Vor hundert Jahren fäund 'n Buur
'Ne schäune blanke Taskenuhr.

He, mi nicks, di nicks bück'de sick
Un dacht': »Du schast in miine Fick;
Blank bist du, as 'n Daaler is,
En'n Daaler gell'st du ganz gewiß.«
[77]

Dach, as he s' neiger bi bekickt,
Dau häärd' he, dat dat Dinges tickt;
Still lööt he 't liggen an der Eer',
He mende, da 't de Düüwel wöör'.

De Schreck bedrüüßelde[46] en ganz;
»Wat het dat Beest vor'n langen Schwanz!«
Rööp he vull Angst un Schrecken uut,
Keick hott un haa na Kopp un Schnuut'.

Met eenmal nam he wier en Hert',
He pack'de 't bi den langen Steert,
Un hölt't 'n Kaären met Gemack
An't Ahr; dau siä et: tick, tick, tack!

Nu bleiw em gaar nin Twiiwel mehr,
Dat 't de Liifhaft'ge sülwent wöör';
Et wöörd em ganz blööm'rant vor'n Augen,
He schmeit 'ne, dat de Stücke flaugen.

»Tööw!« siä he, »schast de Kränke kriigen,
»Ick will di up 'n Kittel stiigen;
»Vergaunen schall Di't Sehn un Häär'n,
»Schast ninen Minsken mehr verföhr'n;

Un paukede in dullen Sinn,
Met siinen Priekstock up en in,
Kloppd' ümmerto in eenen Tag,
Dat Füür un Flamme uut en flaug.

D'rup gönk he wiider; un husk! husk!
Sprinkt Eener vor em uut 'n Busk
Un rööp em to: Miin leewe Buur,
Fäundst du nich miine Taskenuhr?
[78]

»Den Düüwel,« siä he, heww' ick funnen,
»He ligt van hier 'ne Verrelstunn';
»Ick gaf em faartsens siinen Rest,
»Nu is he daut', un is'r west.«

Sau was vor 'n düssen hier de Buur;
He kennd' un dröög niine Taskenuhr;
Nu driäg't se s' met 'ner Sülwerkiie
Un doo't sick unwiis dick'r miie.

Van Jahr to Jahr geht 't häuger up;
Stönd'n hundertjährske Daaen up;
Bekeiken All's van Enn' to Wenn 'n,
Se scholl'n de Welt wual nich mehr kenn'n.

Wi Beeden wietet et na ganz goot, dat me, wann me met'n Waagen man van hier na Iborg woll, en ganzen Dag vor de Hand niemen moste. Dat wöören vorwahr na schmööe Tiien! Up sauner Reese konn me sick na ordentlick verhaalen, dann me konn sick lankstrieket un up siin beste Gemack in 't Strau leggen un schlaupen driiste bes Middag; dann wann de Waage nich ümmeschmeit, of in 'n Drecke sitten bleif, was me nett bi Middaage bi'r Heerenreste[F]; daar kreig me siinen Schnappsack läs un att na Hartensvergnöögen wat de Huusfruwwe eenen met e daun harr. Hüütiges Daages kann me met'n Dampwaagen, den se hen un wier auck wual »Stumptaaren« heetet, aabers wual in drüddehalf Daagen van hier na Pariis triiseln[47]. — Ji schiölet na wual wieten, wo wiet dat is, dann Ji hebbt de Welt wisse auck sau wat ümme de Ahren schlaagen, un'r Aart mehr van sehnen as Juues Naubers Meskuhlen; dann wann 'k'r nich heel met in 'n Dutte[48] bin, he Ji den raaen Rock wisse auck [79]e driegen un sind dach auck met de Völker na Frankriik un Pariis e wiesen. Ji wöören dautomaulen, dünket mi, Schersante bi'n Ossenbrüggesken Landwiir Barreljoone, bi den fründlicken Kaptein Gotthard siiner Kumpenigge un hebb't Ju de blauen Baunen auck jüst sau goot ümme de Ahren suusen lauten, as alle de annern ehrlicken Kammeraaden. Dat was dann dach aparte na 'ne stolte, plaseerlicke Tiidt, daar 'n Jedereene, wann he'r auck allmanngsens wat bi in'n unrechten Hals kreig, all siin Liewent lank met Vergnöögen an e denket, dat em dat Müüsken unner'n linkern Bostlappen 'r bi anfänkt to krawweln as 'ne Eckeltiiwe; dann wi lieweden dach de meesten Tiidt as uuse Herrgatt in Frankriik, plegt me wisse wual to seggen, wann't Eene recht na'r Fissen[49] geht. Man ick meene, Eene miöte nich alls to junk un unerfahren, van taubästiger Natuur un aparte nich wuormäuterig[50] siinen, wann he sau 'ne Liewensaart, as den Soldauten in 'n Feile toerkinnet is, met düürsetten will, dat he 'r nich 'n Pliiten van wegkrigt un Unsachtigheeden un Wehdaage upsacket, de 'ne liiwenslank in 'n Knuacken besitten bliiwet. Mi, vor miin Part, priekelt de Ruuserigge bes nu to vorwahr faaken na mehr in'n Geföhle, as mi leef is, un ick schall'r mi auck wual met träusten miöten, dat de Kuulengriäwer 't antleste todecket. 't is eenmal S'ldauten Laun, dat he'r Pliiten un Piine noog bi up sacket; de sind'r dann't siekerste un beste Denkteekens vor, dat he wat met düürsettet heft. — Man wann 'k 'r auck 'n half Stiige Jahre eher scholl ümme in't Gress biiten miöten, woll'k alldach na nich, dat 'k'r nich met bi e wiesen wööre; dann me kann — un wann't Eene de Hunnertste auck wual nich es mehr Dank n weet — dann dach auck seggen, dat me 't Siine 'r auck eerlick to bi e driegen hebbe, dat de Düütsken wier Düütske sien kiönen, wann se 't man recht sienen wollen. —

[80]

Ji wietet wual dat alle Offeziers van uuse Kumpenigge eer junge Liewent up 'n Schlachtfeile lauten mosten, sau dat 'k 'r alleine uäwer bleif. Eene van miine Cameraden, den mangsens benowwet to Sinne wöörd, römde mi ick scholl man 'ne Patroone in'n Hals geeten, dat si 'n siecker Schutzmiddel tiigen 'n Schiöte. Dat is wisse 'n ault S'ldauten-Aaber van Anno Eene; man afscheuns he'r twee achter eene fratt un icke nine, dann ick hewwe sin Liewe van Hill'gedoom un Sympatigge nicks e haulen, moste he'r faarts an, unners ick allwisseweg un sünner dat se mi ichtens blesset[51] of beleidiget harren miinen strammen Gank in den dicken Pulverniewel un den blauen Baunenhaagel faartgönk; man dau woll'k auk miine lewe Last e kriegen hebben, wann miine braawen Jungens, Unneroffziers un S'ldauten, mi nich alltohaupe sau goot to liien hat harren un sau denstiiwrig un folgsam wiesen wöören, dat se bi alle Strappesuuren geeren Allens dääen, wat se mi man an'n Augen ansehnen konnen. Dat mot 'k 'n miin Liewe lank dankbaar nauröömen un sau ault kann mi uuse leewe Herrgatt nich weeren lauten, dat 'k 'n daar 'n Tittelken van vergeite un ick kann't nich lauten auck nu na der uprichtigen Wahrheit de Ehre to giewen, wann 'k met Toverlaut un met Frööden bekenne, dat se alletohaupe sau uutermäutig braav un köhnmöödig wiesen sind, as de besten Parremitenhelden[52] van der Welt un dat, wann sick dat Gespreik hen un wier na es up den lesten Feldtag un de Fillerigge bi Waterloo bedwelt[53], elkeene sick wual driister haufärrig in de Bost schmiiten un beröömen müüge, dat he siine schwaaren Plichten daar ehrdaages eerlick vulldaunen un'r siine Knuaken redlick bi an e settet hebbe, dat nich blauts wi Düütsken, ick mag wual seggen de heele Welt, wier in den aulen Schlüür van Anno Eene bracht is ...

[81]

Ick hewwe alltiidt vull Leefhewwerigge vor de Soldaterigge hat; me was'r je auck al van Kinnesbeenen an alle in eene hen midden tüsken un anzüüglick is dach uapenbaar 'n Rock van bunten Klöören. Wann de Trummeln gaaet un de Flööten piipet, lachet den Jungens al 't Harte in 'n Liiwe, wavel mehr scholl't'n jungen Keerel nich auck haagen, wann he in Tiidt der Naut vor siin Vaaderland un siine Metbröörs kriigen un stritten kann. — Ick wööre'r auck sau baule nich van af e gaunen, wann't nich alle sau kuomen wööre, as't kwam; dann eens Deels harr de rechte Piik[54] in miinen Liewen al'n hennigen Knuck weg e kriegen, un unner'n Bostdeckel harr sick al 'n Käären Leigheet annesettet, de'k bi'n besten Willen in 'ner langen Riige van Jahren nich wier weghoosten[55] konn; annerndeels gönk't mi met'n Upstiigen auck nich, as't'n Rechten nau wual gaunen most harre un ick was'r de Minske nich nau, dat'k dat goot verbiiten konnt harr.

Ick weet vorwahr nich recht af Ji'n 18. Juni 1840 auck an uusen fiif un twintig jährigen Jubelfeste Deel nuamen hebb't. De Saake an sick un de Vergaaderunge der meestig sint saviel Jahren wiit uut'n eene verdwaalden gooen aulen Kammeraaden was man leider to laate bespruaken un to kort berennt; dann me harr'r sick eegentlick up e druagen, dat'r ne allgemeene Vergaaderunge to'n grauten Fröödendaage vor de Mannskuppen aller daumauligen Regimenter uutschriewen weeren schiöle, man daar kwam Nicks van; deswiegen harren'r Viele auck wual nich froo e noog Kunde van e kriigen, wat us Allen un aparte mi as den Anstigtiger un Inrichter uuses Fröödengelaages nütte leid daun heft. Dat was 'n Fest dat us Alle na es sau recht wier in de aulen Sielen[56] schmeit; dann de Trommeln göngen, de Musiik spielde un de Fahnen weggeden jüst as vor 25 Jahren Un de Karnoonen- un [82]Flintenschiöte feggelden'r auck nich bi, sau weenig as de Macketenterwiiwer un wat'r mehr to häärt, un ick kann nich anners gläuwen, as dat'r 'n Jeder sieker geeren Deel anne nuamen harre; dann wann me al es seggt, sau ault werd 'n Fohrmann nich, dat he de Piitsken nich na geeren knallen häärde, wo scholl't met'n aulen S'ldauten anners sienen kiönen?... Ick wünske Nicks mehr, as dat Dejenigen de'r vor datmal Nickes van miekriigen, dat wat se verpasset hebb't 1865 duwwelt nauhaalen müügen. —

Ick harr to den Feste auck'n Paar Leedkes maaket, de Ji, wann Ji'r nich met bi e wiesen siid, auck wual nich to Gesichte kriegen hebbet. Dat Eene mot'k Ju dann dach aparte nu na toschicken, dat Ji 't in de Huusbibeln kliewet, damet Juue Kinner un Kinneskinner 'r auck na es wat van nauseggen kiönet, waar wi't dautomaulen met to doonen harren un wat uuse braawe Üpperste vor 'ne köhne Heldendaat uutföhrde. Ick rieke nich dat't mi ichtens eene de buutens Ju düssen Breef to liesen kriigen mogte, vor Praulerigge uutleggen schiöle, wann 'k den Versk, den ick daumauls sau schlecht un recht as he daarsteht uut'n Harten up't Papier loopen lööt, hier na ens daalschriiwe; abers he mag alldach wual vor aller Lüüe Augen staunen, dann de Saake is't wual werth, dat se 'n Jedereene na ens lest; dann söckes wat passeert'r vorwahr nich alle Daage.

Am

18. Juni 1840.

Ein Wörtlein einfach und ungeschmückt,
Wie sich's für alte Soldaten schickt;
Doch treu und wahr, auf Glauben und auf Ehre;
D'rum, Cameraden! ladet die Gewehre.

Auf Mont Saint Jeans Gefilden, der Chef der Helden spricht:
»Es stirbt die alte Garde, doch sie ergiebt sich nicht.« —
[83]Als heut' vor fünf und zwanzig Jahren,
In muthentbranntem, rächendem Verein,
Die sieggekrönten Kämpferschaaren
Bei Waterloo versammelt waren,
Die Welt von dem Tyrannen zu befrein:
Da hat wohl Jeder seiner Pflicht genügt,
Und kühn die Brust in Kampfeslust gewiegt. —
Von mancher Heldenthat kann diese Wahlstatt zeugen,
Doch heute mag ich nicht von einer schweigen,
Von der vor Allen mir gebührt zu wissen,
— D'rum würd' es allerdings auch mich verdrießen,
Wenn irgend Jemand Zweifel wollte wagen,
Ob so sich, oder so, die Sache zugetragen.—
»Die Felsenwand der ruhmbedeckten Helden,
»Die alte Kaisergarde rückte an,
mit Ruhm für uns zu melden
»Den letzten Kampf mit sieggewohntem Blute
»Zu wagen;... und in kühnem Übermuthe
»Erschien vor ihrer Front' der Chef der tapfern Streiter,
»Der grimmen, wuthentflammten Bärenhäu[p]ter
»Zum Angriff fertig; —
da, in Blitzesschnelle,
»Faßt' unser Brigadier den Waghals auf der Stelle,
»Nicht achtend der ihm drohenden Gefahr,
»Und übergab ihn mir zu sicherem Verwahr.
Kühn war die Heldenthat —; ihr gleich der Feinde Schrecken;
Camerades, sauve qui peut! erscholl's an allen Ecken.
Die alte Phalanx floh ... und nimmer kehrt sie wieder —,
Der Nimbus ihres Ruhms, auf ewig sank er nieder. — — —
»Und der Gefang'ne war, so wahr die liebe Sonne
»Den heut'gen Tag bescheint, der General Cambronne[G],
[84]»Der eben sich vermaß: nous voilà!
»La garde meurt, mais elle ne se rend pas.
»»Und der mit seltnem Muth den Trotzkopf fing war eben
»»Der tapf're General Halkett.
Hoch Ihm! — Er soll leben.

Wann Upschniien un Praulerigge ichtens miine Saake wööre, harr 'k bi düsser Geliegenheet auck wual'n Wäärtken mehr van mi sülwent seggen konnt; dann ick moste al froo in unsachte, suure Jöcke un Sielen[57] un hewwe mi as'n blootjunk Bössken al nütte tiigen Russen, Franzoosen un allerhande andre fruömde Völker steggern un'r met huusen un suusen most un in der schwaaren Tiidt manngen bedrückeden Minsken uut Angest un Naut e holpen, daar mi dat Müüsken unnern lüchtern Knauplacke na almanngsens fröödig vor tickkiddelt, wann mi de grüwwelsken Belder af un an na wual es wier in de Gedachten kuomet; dat is de beste Laun, man ick hewwe'r dann dach auck Willebreewe[58] schwart up witt vor, dat 'k 't Miine reedlick e daunen un hier un daar, un aparte in der Schlacht van Waterloo, met Uutteeknunge deent hebbe; abers daar werd Eenen hüütiges Daages dach al nich to biister viele mehr up to Gooe rieket, dann de Niggelaut[59] is al längest van de Saake aawe.

Hellske plaseerlick lut't dann dach almanngsens, wann me de aulen S'ldauten es hen un wier an't Rawawwen un Vertellen [85]uut'n Kriegertiien kriigen kann. Me höt'r sick nich vor, wat de'r eene Alle hierriätern[60] kiönet, aparte wann me sick 'r dumm un luffhäärig bi anstellet un sick't nich anlätt, dat me'r auck met tüsken wiesen is. Me mot'r sick vorwahr faaken krank met lachen. Ick heww't mi miin Liewe al mannigen Breef T'back[61] kosten lauten, dat ick se'r met an'n Gank kreig; dann mi is baule Nicks leewer up'r Welt, as söcke Vertellsels anto lustern, daar se allmanngsens bi upschniiet, dat me't faarts gäpsvullswiise[62] wegdriägen kann un ick plichte Bürgern vullenkuomen bi, wann he seggt:

»Nicks Bieters weet ick mi an Sönn- un Fyerdaagen,
As'n Gespreik van Krieg un Kriegsgeschrey.«

Man daarbi sette ick voruut, dat se'r us alldach wiit genoog met van 'n Liiwe bliiwet.

Et begript sick lichtferrig, dat'n S'ldaute, wann he'r auck van Natuur jüst nine Anlaage to heft, baule an't Upschüdden un Upschniien kuomen kann; dann wann se bi de Landlüüe herümme ligget, de meestig niesgieriger Aart sind, kann'n S'ldaute Nicks bieter doonen ümme sick de Fründskup to waaren, daar 'n uut allerhande Oorsaaken met e deent sienen mot, as dat he 'ne manngsens wat vertellet, dat'r wunnerlik n luuet. Daar wietet aparte de aulen Ruwwbäärde nütte goot up to loopen, dann den gläft de Buur natüürlick mehr to, as'n jungen Schillerhüüskenheeder, de de Welt na nich viele to sehnen kriegen heft, un de hebb't auck Erfahrunge in söckes wat, dat se wual wietet, dat't eer Schaae nich n is, wann se de Buuren waarm haulet, dat eer nich mehr kostet, as'n Mundvull Wäärde, daar se dann up annre Wiise duwwelt wier vor bedacht weeret. Bi de Ümmestände raaket se'r [86]dann auck baule hen, dat se 'n bito den Hals vull leeget; dann wo mehr me den gemeenen Manne to häären gift, dat he nich begriipen kann, wo luffhäariger he werd un wann se dann Eenen hebbet, de'n wann't suure Dagwierk af e daun is, bii 'n Piip vull T'back 'ne gooe Verküürunge to waaken weet, de heft't, segg'k Ju, meestig auck elennige goot toliggen un kann sick alfaakens 'n schmierig Muul maaken un auck almanngsens waar henkruupen, daar'n anner Minske de 'r nich sau viele hier raatern un schnaatern kann, sick vor wisken mot ...

Ick kwam auck es vor'n half Stiige Jahren in 'n Buurenhuus, daar 'ne P'troontaske in 'r Upkaamern an 'n Knappe[63] hönk. Ick begierde den Öllsten, de bi de Brandrooen in'n Fuulstoole satt un sick de Plattfööte wiermede, he mogde mi dach 'n Äumerken[64] uut'r Asken fliggen[65], dat'k miine Piipen upsticken kiöne un fröög 'ne bito, of he vellichte Inquaterunge harre? De vertellde mi, dat'r Eene van de aulen Vetteraaners bi em leige un dat de Keerl, na siinen Begriepe ganz unwiise leegen konne. He harr 'em unner andern lest es vertellt, dat he bi Gibberalter Scheppe sehnen hewwe, de sau graut un nau wual grätter wiesen siien, as dat grättste Buurenhuus. Man dat konn 'n ichtens wiis Minske em dach nich recht to gläuwen un aparte he lööte't sick nich upbiinen; dann vor'n half Stiige Jahren, siä he, was'k es na Prüüsk-Minden, daar auck Scheppe up'n Waater gahet und daar heww' ick auck wual sehnen wat'n Schepp is. Dat Grättste was, ducht mi, nich grätter as 'ne Schäuperkaare. De Buur bat mi, ick scholl dach'n Käären letten[66], dann de Lüüghals scholl wual baule wier in kuomen un he mogte dach elennige geeren es wieten, wo't eegentlick met den Keerel siine Wäärde bewennt wööre. Wann'k mi [87]dann man 'n bieten dumm anstellen woll, scholl ick wual baule mierken, dat he an der ersten Lüüge nich e bosten sii, dann he scholl'r wual faarts met'r breen Biilen inhacken un mi den Hals auck wual wenner jüst sau vull leegen willen, as em un ann're ehrlicke Lüüe. As de Griisbaart 'r wier was, schmeit ick faarts saune Himphamperigge up de Bränne, dat he an't Vertellen kuomen moste. Met des kwam'r jüst na'n anner Buur up to, de den Praut met anlusterde un't Muul upspeerde as'n Schlächterrüüe; man as de Aule nu up de grauten Scheppe to küüren kwam un'r sick hauge un düür up verflokde, dat'r wecke manken wiesen siien, de na wual jeewe[67] sau graut wiesen wöören, as düt Huus, wüßte de Dummschnuute auck baule nich mehr, wat he seggen scholl un fröög an'tleste, »waviel Malt Saut Bou-Land un Wisk'grund daar dann wual eegentlick bi häärde.« — Miin meeste Lachent most'k dann dach aparte es doonen, as mi Eene vertellde, eere Kumpenigge harr vor Wasserloch, as he't nöömde, de heele franske Armee alleine ümmßingelt; man dau wöören de Tuutertaaters auck faarts sau fläige[68] wooren, dat se an alle Knuaken ßittert un biiwet harren, as Iärften[69] in'n Potte un Gatt man danket harren, as't'n antleste glücket wööre, dat se Eenen van de Uusen unvermierket uut'r Siit e bägt un 'n Lack e wunnen harren, daar se sick alltohaupe uutschliiken konnt harren. Nu, wi lööten se vor de Keer loopen, vertellde he wiider, dann wat schollen wi'r lange met to hööen doonen; wi wollen jüst auck geeren bi uuse Gnawwels[70] un'n Schlucke Middag maaken un dann harren se us antleste auck na wual uuse aarmsielige Frieterigge deelen holpen, dann me konnt den geesigen[71] Keerls faarts wual [88]ansehnen, dat se kortens wual nich to biister viele achter de Kuusen[72] kriegen harren, dann se säugen alltohaupe sau gierig un grimstrig uut, asse Schmachtrüüens[73] un keiken alle in eene hen sau barmhartig na uuse Frettbüüls un Brannewiensbuddels, daar aparte 't Meeste auck nich mehr inne was, dat'r Eene vor eesen mogte; un wi dachten auck, dat wi se, wann se us bett wier up't Fell kuomen schollen, na wual ens mööten of faste noog haulen wollen. Man Düüwelstüüg was't dann dach. As se de Hacken frii harren, gneeseden[74] se us to, as Aapen un rööpen us wisse auck wual sau wat nau, as wann't Schliipuut! Schliipuut! heeten scholl. Man dau mogten se sick vorwahr auck wual waaren, dat se us nich wier in de Füüste raakeden; dat harr 'ne dann dach suur upbölken schollt, dann sau baule harren wi se nich wier'n packet, dat wi se auck in'n Kietel driiwen harren, as de Driiwers 'n Bäär[75] up'r Schwiinejagd un dann, versiekere ick Eene[76] wollen wi 'ne wiiset hebben, dat wi auck ault Mass[77] up'n Tiänen harren un en[78] dat Gneesen un Uutschliipen vorwahr wual af e leert hebben. Loopen kiönet de Lichtschinken, as de Haasen; dann wat[79] van de Uusen sprüngen 'r 'n Schiöte Wieges achter in, man de konnen'r nich tiigen an, wat se de Hacken auck vor'n Ees schlaunen mogten. Se mosten abers auck wual begriepen hebben, dat se'r up 'n Besten anne dääen, wann se man faarts in eenen Tuage un sünner Wierkiiken na Pariis to jadackerden; dann se wöören aparte unglücks'k met us vergrelleden Keerels wiesen, wann wi se wier to packen kriegen harren.

Vertellen konn Eene dat aabele Volk auck nich es wat, af se [89]gliiks den Bill nich'n Augenblick haulen konnen, dann wel kann de Tuutertaaterigge verstaunen; anners harren se us vellichte na wual aart begriiplick maaken konnt, waarümme se eegentlick wual sau dicke uut Frankriik uut e bosten wöören, un sick sau tiigen de Düütsken steggert harren, dat'r nin düütsk Junge in'n Huuse bliiwen doste[80], he mogte auck nau sau schell un scheewe un de Tidt mogte vor'n Buuren auck sau iilig[81] sienen as'r to[82]; man mi duchte dach, dat'k van den Eenen wual sauviel begreip, dat se un viele Ann're 'r alldach wual nich an e dacht hebben schollen, wann se to Huus man ichtens wat to frieten hatt harren un'n de Düütske Kost vor'n düssen nich sau elennige goot schmicket harre, dat se'r wual geeren na ens wier anne licken mogten. Man daar schiöle ji ju dach aparte wual 't Muul vor wisken un juue fiönigen Schnurrbäärde nich bett met düütske Stuutensappen beschlibbern.

Ick hebb'r allmangsens sau miine Gedachten[83] uäwer, dat't al goot si, wann de Jüügde söckes wat häärt un dat me de aulen S'ldauten man geeren allewisseweg vertellen un se'r met geweeren lauten müüge, wann't auck Alle sau jüst nich uutkümmt un düt un dat 'r wual wier in moste[84]; dann wann'r auck hen un wier 'n Käären Upschüddesel un Upschniesel manken löppt, sau gift't den jungen Volke dach up Stiien 'n anhaalenden Begriepe van'n S'ldautenliewen un brinkt'n bi Tiien Lussen un Moot to düssen Stande bi, daar, aparte in Tiidt der Naut, sau baule nich Eene vor hier n kümmt; un wel mag wieten, af't nich uäwer kort un lank na es wier saune Bäärbiiterigge[85] met een of annern [90]gluursken[86] Landes- of Minskenfiinde setten kiöne. Ick hewwe friilick wual faaken seggt, dat sint de Schlachtschweerter in Staulfieren verwandelt weeret, wual nich mehr an Krieg to denken sienen schiöle; dann daar hebb't se sint dessen al to viele weltlicke Himphamperiggen met uut'n Eene klegget. Man tüs, tüs ... de Glauwe, de Glauwe! Daar is hüüt to Daage 'n Spookgeest manken, de, as't schint, sau naugiiwsk nich is, as de weltlicken Tiänewiisers. Scholl't de Fall sienen, dat wi us uäwer kort of lank toleste auck na vor uusen leewen Herrngatt kloppen mosten, dann sau hewwe ick na 'n half Stiige Keisemester liggen un schwiere't auck nich af, dat'k'r nich sülwest na eene van in de Hand nieme un'r to Gattes Ehre met tüsken fiege; dann weere ick dereinstens gintebauwen auck na wual es gewahr, welker 't eene't Meeste Dank weet un't up'n Besten launet; of de weltlicken of de eewige Regente.

Man nu auck wier up de Iisenbahnen un Dampwaagens. Up söcke flüchske Reesen günnet se Eenen auck nich dat allerminnste Verhaal un lautet Eene knapp sauviel Tiidt, dat me met Leiwe[87] wat iäten un drinken kann. An Schlaupen is gaar nich to denken, dann de Waagens trillet alle wisse weg fuörwets, dat'r nine Schwalwe tiigen an schniien[H] kann, un de Füürbööter[88] up'n vörnsten Waagen stuaket all in enne hen sau'n unwiis Füür in 'n Uawen, dat et huulet un suuset as de Jooljägger met siiner hellsken Jagd.

Haulet Ju dach nich mehr up bi dat wat krüpt, weenet Ju vielmehr to dat wat flügt.

»Alles p'r Dampf,« siä 'k eersten; man womehr me den Ümmestand in't Auge packet, mot me'r dach antleste baule grüwwelsk [91]bi weeren, un me scholl seggen, dat aule Vertellsel van der Aulenwiiwermiölen kiöne alldach na wual es wahr weeren, wann't auck in ümmekehrder Wiise de Fall wööre, dat me de Wickelkinner man in de Maschienen to stiecken böft un se'r met'n Ümmesehns as graute gelehrde Lüüe wier uutkruupen kuomet; to'm Minnsten schall't mi nich wünnern, wann'k uäwer kort of lank beliewe, dat se'n Schaupbuck met Huut un Haar in de Maschienen stoppet un he sick sünner Wierkiiken[89] un met'n Schnappe van sülwenst sau verwandelt, dat de Wulle farwet, spunnen, wuörket, to schniien un in'n ferrigen Rock na'r niggesten Moode met Knäupen un Allens vernegget — un dat Fleesk'r bito, de Bostkarren up Röstern un de Bollen[90] an'n Spette braaet un de Knuacken to Beenschwart verbrennet, wier vor'n Dag kuomet. Wel mag afsehnen, wo wiit dat gaunen will un waar't na wual bestaunen blift. De Damp is na lange nich heel uutstudeert un uutprobeert un't geht van Daage to Daage wiider met den Wunnerwierken de he to doonen beroopen is; dann in der Saake werd alle in eene weg sauviel simmeleert un studeert, dat se't antleste na wual ree[91] kriiget, dat'r gaar nin Minske 'n Daglaun mehr verdeenen kann un dat, wann uuse Herrgatt man Waater un Damp lät, Allens wat süß Minskenhände behoofde sick ganz van sülwenst torechte haspelt.

He Ji t. B. wual es wat van Viggeliinpapier häärt? Dat werd, as hüütiges Daages baule Allens, auck met Dampmaschienen maaket un is sau glatt, dat me'r wual uppe glisken konn. Wann me söckes Nigges man sau buawen hen bekickt, blenket't in't Auge as K'rfunkel in'n Schattsteene, man wann me't aart nowwer betrachtet, kann me em auck faarts wual ansehnen, dat p'r Dampf, de in uuser jetzigen Tiidt leider saviel Spook in der Welt maaket, dat'r ick mag wual seggen baule dat ganze Liewen [92]met bedriiwen werd, zwaarens Allens wual glatter un fiiner, man in'n Grunde dach nich bieter toreet[92] werd.

Gawwe, gawwe! is dat Luatelwaart der Tiidt; gawwe leeren, gawwe aarbeeden, gawwe winnen wat me kann, gawwe reesen, gawwe liewen un stierwen.

De düüwelsken Dampmaschiinen bringet, bi mann'gen Gooen, dat me nich wegstritten kann, auck vull Unheil to Wiege un't is, as ick buawen al seggt hewwe, aftosehnen, dat se't'r antleste na wual sau wiet met driiwet, dat wi aarmen Minskenkinner alltohaupe de Hänne gemäckel'k in 'n Schaut leggen un up 'ne komoode Wiise met Liiggaunen verschmachten kiönet; daar se in wat Lännern auck reefaarts al nett anto sind. Man wann me de Maschienenaarbeit — met Uutnahme allenfalls van Metallsaaken, daar van Natuur al faarts mehr Kunfertanßigge[93] inne sitt, — man aart nowwer beäugelt un unnersocht, heft me't auck baule wiege, dat't alldach Alle man up't Ansehn berieket is, wat se up de Maschienen bereet; dann't is Allens sau licht un dünne, dat me faarts begript, dat'r nine ehrdaagske Düügte[94] inne sitten kiöne. Ick pliege wual es to seggen: »p'r Dampf!« dat het up goot Düütsk: »buawen glatt un bunt un unner nicks as Strunt.«

Wo will't us aarmen Kinners na wual es gaunen met'r Gaaren un Linnentucht? — Daar kümmt't auck wual nich wier met up'n aulen Foot un de gooe Winnst, de Riikdoom uuser leewen Landslüüe is stump verschüttket[95]. — Mi ducht de Landmann schiöle sick man bi Tiien up wat Anners verleggen; to'm Bispell up de Hoppen-, Kiömel-, Karden-, Immen- un Siiden-Tucht, Strauflechten, und andre Saaken, daar siine Laage sick to regeert un daar he de Tiidt nützlick met verschliiten un wat met [93]uut'r Pütten haalen kann. Vor allen Dingen mogde abers wual mehr up 'n Holtwas, man nau mehr up de Vehtucht toschlagen weeren, dann de schmit uapenbaar den meesten un siekersten Winnst vor den Landmann af. Man wann wi us daarto giiwen willt, miöte wi eerst uuse Wisken un Weeden un uäwerall uuse Ackergründe, den'n wi in'n Allgemeenen vull mehr afwinnen kiönet, as wi sinthier e daunen hebbet, bieter inrichten un nutzbaarer to maaken sööken. Hewwe wi man eerst gooe Weeden, dann woll't dach met'n Düüwel togaunen, dat wi bi us nich jüst sau goot Ossen, Schwiine, Schaupe u. s. w. fett kriigen konnen, as in annern Giigenden un Lännern, daar wi to'm Deele dat viele düüre Geld vor uuse Schlachtelwierk hendriäget. 'T moste dach Schaae sienen, wann wi nich baule sülwent saviel Veh mästen konnen, as wi vor us sülwent van doon'n hebbet[96], abers ick huape't met Gatt na to beliewen, dat den Buuren de Augen recht uapen gaaet un dat se'r allen Fliit bi ansettet, dat uuse vielen vernaulässigeden Gresbrinke un Weedegründe in den Tostand kuomet, dat wi jüst sau goot as Ann're de fetten Ossens driftswiise to Markede schicket un bito sülwent auck'n bieter Stücke Schlachtelwierk in 'n Pott to doonen kriiget, as wi't bes daarto harren. Jungens, Jungens! wat wi' wi us dann in't Schmier leggen! Ick lickmüülke'r vorwahr nu al nau un't Waater löpt mi'r al bi ümme de Tiäne, wannk'r man an denke, wat wi dann vor Schmullen in de Schötteln kriigen weeret. Lachet Ju dat nich an, as Fierkenschnüütkes in'n Suurkaul?

't Eene folget uut'n Annern, as't Kalw uut'r Koh, pleggt me wual to seggen. He-ji mehr Veh, he-ji mehr Mielke, Battern un Kaise un Meß, un he-ji mehr Dünger, he-ji auck mehr un bieter Käären, un heft me wat, dat Minskenkinner dagdäglicks begiehret un bruuket, dann — sau is't auck allümmer an'n Mann to bringen un to Gelde to maaken, [94]aparte in uuser hüütigen Tiidt, waar Allens, 't sie auck wat't si, vull lichtferriger un geschwinder p'r Dampf na allen Kanten der Welt bracht werd.

Wi liewet nu eenmal in der Damptiidt, deswiegen werd't us auck wual met e daunen, dat wi'r us, 'n Jedder in siiner Wiise, auck to angiewet, dat wi nich an'n Wiege liggen bliiwet un dat schall sick auck wual riigen[97], dann't is wual 'n glöönig Miöten. — De Weltgeschichte wiiset't van allen Tiien hier nau, dat de Weltloop un Kunstereegnisse met den allgemeenen Hanteerungen un Bedriiwe Hand in Hand gaaet; dat het met annern Wäärden, dat wi in 'n Kleenen sawual as Annere in 'n Grauten simmeleeren miötet, dat wi Söckes winnet, wat de Damp up't leeweste schluckt. De aule Trant hält us den Kopp vorwahr nich mehr uut'r Waake. Met'n Dampe mot Jeddermann vuörwes; de aulen Iisels genööget nich mehr ....

Triäet deswiegen der Saake es 'n bieten neiger, dooet ju in 'n Buurskuppen tohaupe, stieket de Köppe bi eene, legget Liäsezirkels an un vergaadert ju's Sönndaages Uänerns to Bespriekungen uäwer dat wat ji häärt of liäsen hewwet. Gooe Bööker gift't in allen Deelen in Uäwerfloot un se kostet auck graut's nin Geld mehr, dann de weeret reefaarts auck al met Damp e maaket un Liäsen leert je hüüte Gattlaf! auck de minnste Schwiine-Junge. De hüütiges Daages wat beschicken un met vuörwes will, draf vorwahr nich mehr vor sick alleine hen drawweln un mot allerweggens herümme lunkahren; wat de Eene nig 'n weet, weet de Annre; deswiegen stiftet landwirthschaftlicke Vereine un uäwerlegget un belehret ju unner'n anner, bi'n Piip vull Taback, wo ji't intorichten hebbet, dat ji in uuser striiwsken[98] Tiidt met buawen bliiwet. De Tiidt un Ümmestände sind ju sau günstig as'r to. De Marken sind e delt, 'n Jedder heft't Siine vor sick un kann 'r met doonen un lauten wat he will; de Gootsheere deelet nich mehr [95]met ju un is ju auck süß nich mehr to'r Last un in'n Wiege met Fohren un Denste; wat ji winnet, winne ji vor ju sülwenst; deswiegen kann de Buur, wann he nich heel in 'n Schlaupe geht un sick man ichtens räugen un met'r Tiidt vuörwes will, vorwahr lichtferriger haups häuger kuomen as vor 'n Düssen. Dat, ducht mi, kann 'n Kiind begriipen un 't moste dann dach Schaae sienen, wann miine van Aulens hier al vor upkläärt un striiwsam haulenen Landslüüe 't nich auck insehnen un'r sick met aller Macht an to giewen schiölen un mosten se'r auck 't Wammes bi aftrecken un af un an in de Füüste spiggen un He! seggen, dat se eeren Eegendoome afwinnet, wat'n uuse leewe Herrgatt sau geeren un riikelk günnet. Wen woll wual vor'n Handtast Aarbeet grüwweln, wann he den Laun sick alle Daage vermehren süht. — 'n ault Jeddewaart seggt: De na'n Waagen ringet, krigt to'm minnsten eenen Lüns af.

»Baw'r zeuch voraus die Strassen,
»Zeige uns den Wegk etc.«

steht in 'n aulen S'ldautenleede. Dat ist hier auck to bruuken; dann geht de Buur man met gooen Inrichtungen un Verbieterungen voran, staaet de Hüürlüüe achter 'n Gluurbuske[99] un kiönet eer Spiiten wual nich lauten, man antleste folget se em sachte nau un uäwerlegget vor sick, dat se de aulen Schlüürtuffeln[100] dach auck wual an de Kante schmiiten miöten ... Nau is't Tiidt, deswiegen spigge es reselute in de Füüste, Michel! un räuge di, woll 'k di man seggen, dann is'n alltohaupe holpen.

To düt Capittel heww 'k auck sa'n lütk Leedken maaket, dat liäset es wann Ji düt alle hebbet, un segget mi es bi Geliegenheet, wo Ju dat gefallen heft un wat'r Ju van ducht, af't nich hen un wier todrept. Schlaaet man 'n Stiige Bliär vuörwes, dann schiöl Ji 't wual siinen; 't het »de Vorgänger.«

[96]

Dat 't met'r Siidentucht hier to Lanne auck wual gaunen scholl, wann wi'r us man recht to giewen wollen, heww'k in Niggenkierken bi Melle sehnen. Daar winnet un wuörket se reefaarts al half- und ganz siiden Tüüg, dat sick vorwahr wual sehnen lauten mag un daar Börgermesters un Domheerens wual 'n Kamsöölken van e driägen konnen, daar eere Schmier-Pänskes verentig wual inne glemmen un'r 'n Ansehnen van kriigen schollen. Un wat is de Siidentucht nich vor 'ne nüdl'ke, rentl'ke, bedierwe Hanteerunge, daar söcke Rackerigge un Unseligheit gaaruut nich bi vorfällt, as bi 'n Flässen[101] un bi'r Linnentucht: Linnendrücksel willt de Fruuslüüe je alldach nich recht mehr driägen un dat dünne, engelske, kattuunene Spinnewiewentüüg is 't Neggen baule nich es werth; deswiegen haule ick vor't Beste, dat wi us man faarts siiden Schliitelwierk[102] toreet[I].

Lautet Ju de Saake es recht düür de Koppe gaunen un uäwerlegget 't es met wualerfahrenen Lüüen; dann, rieke ick, schiölen Ji 'r wual Sinnigheet an e kriigen. De Bedriif is miiner Seele sau undoonelk nich, dat he sick bi us to Lanne nich jüst sau goot leeren un düürsetten lööte, as in annern Lännern, daar wi dat viele Geld vor de düüren Siidenwaaren henbringet. Kinner [97]kiönet'r't meeste Wierk alleine bi doonen un'r is vorwahr 'n netten Daaler Geld anne to winnen.

Düsser Daage kwam 'r wier 'n ganzen Tropp Uutwanderers düür de Stadt, de na eere Dracht to rieken, uut'n Wielinkholsesken un daar herümme hier sien n mosten. Je nu! de miötet 't sülwenst up'n Besten wieten, wat se dooet.

Adjüüs kann me lichtferrig un baule seggen, aparte wann me sick 'n annerweggens wat Gooes in te Mööte süht. Man daar is alldach mehr bi to bedenken, dann wann 't ju nich Allens sau toschleit, as ji 't ju wual in e bell't harren, un ji al geeren an 't Wierümmekuomen dachten, is Holland in Naut; dann to Foote kann me upstunds na nich uäwer't wilde Waater loopen un de Scheppers willt 'ne Gäpsvull Daalers wieten, süß lautet se ju an 'n Ööwer staunen, as de Aanteküüken de Brööehennen, de se uut e sieten hebbet.

Van Niggelaut un Wiälmoot alleine, scholl me seggen, unnerneime 'n wiis Minske wual sau baule sau'ne wiitlöftige un unsiekere Reese nich. — Ick wünske en alltohaupe viel Glücke un Siegen, dat se dräuge un wualtofriäe gintsiits Waaters to Lanne schlaun un baule 'ne schmööe, gemäckelke Sitterigge winnen müügen; dann met'n Wierkehren heft 't gooe Wiege. De eenmal in dat fruömde Land vertrocken sind, miöt't 'n leewen Gatt anheem stellen, up wat Wiise He se daar verschliiten[103] will. Me scholl e ment hewwen, dat dat Uutwanderungsfeewer na de vielen leigen Breewe, de 'r sint 'n paar Jahren un aparte in der lesten Tiidt uut Amerika kuomet, allnhand dach wual 'n Knitzken[104] naulööte, un dat de Schwollst'r[105] to'm Minnsten baule uute sii; man ick hebbe wual häärt, dat 'r uut'n Kaspel Bistruppe[106] auck na 'n Ittelke[107] wier [98]weg willen. De heft sieker de Bruns'm[108] wier begäusket, un 't scholl mi elennige leid doonen, wann de sick auck bedaart harren, as leider Gattes sau viele Annere, de'r al vor 'n düssen hen aarbeitet sind.

Heft de däärlicke Upstiäkerske[109], de verlieen Jahr met weggönk, al wual es schriewen, wo 't eer gintsiits 's Waaters geht? Dat Lüüt harr na miiner Meenunge auck man hier bliiwen schollt, dann 't harr't hier wisse na sau leige nich toliggen. Wel hüütiges Daages man sau ichtens sitt, de laute siin Rücken.

Ick denke 'r na allmanngsens anne, wat de aule Jösting, dautomaulen siä: »Söcken sittsamen[110] Fruuslüüen bastet antleste 't Genöögen, dat se nich mehr bedenket, wo gemäcklick se 't up'r Welt hebbet; man achter der Nauteln verfallet se faaken up allerhande Däärlickheeden un simmeleert 'r sick allmanngsens wat bi 'n eene un düür 'n eene, dat 'r nich n dogt. De wat meenet auck wual, wann se hier ninen witten Mann to kriigen sehet, dann si daar vellichte na wual 'n Schwarten sau däärlick, dat he se neime, man dat sind ju dann de Rechten, den 't 'r liike nau is, van wat vor Klööre de Uuthelper si. Wann sick dat Lüüt man nich auck versehnen heft. Mi ducht, et harr nich bruuket wegtogaunen, dann 't harr na nin Beschweer un konn vorwahr met siiner Maschienen[111] hier in 'n Duarpe alleine wual met Gemack saviel Geld verdeenen, as em van doonen was, wann 't de Neggenauteln auck siin Liewe nich wier an e kieken harr. Man sittsame Eese hebbt Viel to bedenken un wann se sick to warm brööet, kiönet se eer Wiepsen[112] nich e lauten.«

Sau mag 't leider wual al Vielen begiignet sienen, de 't goot e noog harren un 't dach wual geeren nau na bieter [99]hebben wollen; man söcke geht 't auck wual es as Kösters Koh, de dree Daage vor'n Riegen uutgönk un dach meßnatt wörd. As me häärt, kuomet se'r nagraae alle unner uäwer eene, dat'n in Amerika de braaeden Duuwen auck nich man sau baats in 'n Hals fleeget un dat 'r Mannigeene, de sick tüsken twe Stööle daal settet heft, al geeren wier na Moorspotte kweime, wann he'r man ichtens den Verwank to to kriigen säuge; dann gläuwet man driisten, dat'r in Amerika manig aarm düütsk Kiind met'n Biedelsacke herümme dwaalt un vor Naut verschmachten mot, dat 't to Huus wual bieter hatt harre. Dann in Amerika suarget in 't Allgemeene 'n Jedder man alleine vor sick un knippäugelt 'r nich es na wier, wann siin neigeste Nauber auck in 'n bittersten Elende verkuomen un verrecken mot.

De meesten Breewe de me hüüte[113] daarhier to liäsen krigt, kuomet daarin uäwereene, dat de, de daar wat doonen willt, jüst nich to verschmachten bruuket; man dat kümmt in der ganzen Welt auck up Eens uut un wann aparte de ganze Anlaut[114] faarts nich bieter is, dann seh 'k vorwahr nich in, waarümme Eene nich leewer bliiwen scholl daar he is un waar he reefarts wat to biiten heft. Tostäuners[115] un Fuulwämmse bliiwet allerweggens Quiälers un Biedelhänse.

Gatt helpe Ju un us! 'n stillen Gooensdaage[J], of to Pausk' Auwend rieke ick wier to schriiwen; man dann hewwe ick auck 'n Anliggen, daar Ji mi met to'r Hand gaunen miötet, saviel Ji ichtens kiönet.

Lautet mi dach düt mal froo e noog wieten, wannehr Ji dat [100]Bisselschillingstiär[116] hebbet, dat 'k'r nich wier sau lästerlick ümme bedruagen weere, as verlieen Jahr; dann 'k woll'r miin Deel dach auck wual es geeren van af hebben.