The Project Gutenberg eBook of Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiæ. Pars Prima: Ilias

This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.

Title: Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiæ. Pars Prima: Ilias

Author: Homer

Editor: Ambroise Firmin-Didot

Release date: August 1, 2016 [eBook #52692]

Language: Latin

Credits: Produced by Carolus Raeticus

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK HOMERI CARMINA ET CYCLI EPICI RELIQUIÆ. PARS PRIMA: ILIAS *** 




HOMERI CARMINA


ET CYCLI EPICI RELIQUIÆ.






PARS PRIMA:


HOMERI
ILIAS.






PARISIIS,


EDITORE AMBROS. FIRMIN DIDOT,




INSTITUTI REGII FRANCIÆ TYPOGRAPHO.
SUMPTIBUS ET TYPIS.


M DCCC XXXVIII.














Transcriber's Note:


 For the creation of this e-book the following texts have been used:



 All changes applied by the Transcriber to the Latin text are explained in the footnotes.


The Latin translation presented in this work was transcribed from a Greek/Latin edition. It deliberately tries to stay as close as possible to the Greek original, not only to make the Greek text more accessible, but also for other reasons which are best explained by a review in the French magazine "Le Journal des Savants":




"Les poëmes homériques remontant à une si haute antiquité, et ils ont été si différemment interprétés par les anciens Grecs eux-mêmes, que pour donner une idée de ce monument qui nous retrace une nature et des mœurs si opposées à celles de notre civilisation, il était indispensable de s'astreindre, dans la traduction latine, à la fidélité la plus rigoureuse, et à conserver les plus faibles nuances de construction, de peur de dire autre chose, ou du moins de parler autrement que ne le fait Homère, et de défigurer ansi la marche libre et naïve de son langage. On a donc eu raison de conserver l'ancienne manière de traduire Homère mot pour mot, et même d'étendre l'application de ce système jusqu'aux limites imposées par la langue latine. Avant les travaux de Wolf, de Heyne, de Passow, et surtout de Buttmann, le sens de bien des mots, de bien des phrases, n'avait point été constaté; c'est ce que la nouvelle traduction a dû faire en changeant alors en totalité l'ancienne version, et en offrant ainsi le résumé des travaux les plus récents. Bien des fautes de traduction qui s'étaient transmises en quelque sorte traditionellement, un grand nombre d'incorrections, de négligences, restaient dans l'ancienne version latine, œuvre primitive de Raphael Volaterranus et d'André Divus; elles ont disparu dans la nouvelle et sont remplacées par une explication claire et précise. Toutes les fois que pour faciliter l'intelligence de certains passages difficiles on a dû insérer dans la traduction des mots nécessaires qui ne se trouvaient pas dans l'original, on a pris soin de mettre ces mots en caractères italiques. Partout la diction homérique est conservée scrupuleusement, ainsi que la marche des périodes. C'est ce qui manquait principalement aux anciennes traductions; et cependant c'est de la liaison plus ou moins étroite des membres de chaque phrase que résulte l'appréciation de l'ancienneté relative des différentes parties des poésies homériques."










PRÆFATIO.


 Inceptum nostrum, quo primi in Gallia Græcos scriptores in unius corporis æquabilitatem redigere aggressi sumus, commendatione et notis præfationum artibus egere non videtur; sed paucis dicendum est, unde ea quam elegimus edendi ratio pendeat. Dudum ægre tuleramus quod tot scriptorum editiones veteribus inquinatæ vitiis vulgo circumferrentur atque adeo sæpius repeterentur, dum exstarent eorumdem scriptorum emendatæ et a summis criticis antiquo nitori restitutæ: annon oportuit illorum ingeniorum, quæ optimi quique nostratium laudibus et imitatione celebrarunt, opera popularibus nostris exhiberi pura, emendata, quantum fieri potest libera a depravatione barbariæ quam transierant? Hoc igitur primum et præcipue curamus, ut non solum ex optimis quæ exstant editionibus scriptorum quisque exprimatur, sed harum etiam multas criticis celeberrimis tradidimus denuo examinandas et emendandas; præterea, ubicumque res videtur postulare, Regiæ Bibliothecæ manuscriptos imus consultum. Altera cura est, ut ad intelligentiam quoque scriptorum in Collectione nostra præstemus quod prosit unicuique: quum enim adnotatio vel præstantissima ex arbitrio denique pendeat commentatoris, cui plana nonnunquam videbuntur quæ aliis obscura, interpretationes latinas e regione græcorum ponere decrevimus, utpote quæ prorsus omnia reddant, non locos selectos illustrent. Has vero, antequam tradantur typothesis, doctissimi viri severo examini subjectas accurate corrigunt; nonnullorum scriptorum plane novæ parantur. Denique multum augeri putavimus editionum nostrarum utilitatem, si boni rerum nominumque indices adderentur; nam vel ii qui scriptorem aliquem sæpe legerunt, nonnunquam haud satis meminere quo in libro ejus quove versu vel capite narretur res qua opus habent. Ceterum e cura unicuique scriptori impensa referetur in præfationibus.


Homeri, ut nunc res sunt, Wolfiana dari debebat recensio, quam ex Gulielmi Dindorfii editione accurate expressimus. Interpretationes latinæ, bono ut nobis videtur consilio, in hoc antiquissimo poeta verbum verbo reddunt, nisi quod sæpe comtas posteriorum more periodos ingerunt, oppositionibus distinentes, causalibus particulis vincientes, quæ apud illum ingenue et libere procedunt. Præterea ipsis inhærent veteris textus græci vitia, et alia quædam ex vertentium incuria nata, plurima denique in iis vocabulis commissa, quæ recentiorum demum criticorum et interpretum sollertia explicuit. In postremis ita versati sumus, ut, quæ dubitatione carere et firmis niti testimoniis viderentur, ea haud cunctanter repræsentaremus; at ubi dubitationis aliquid superesset, sequeremur potius antiquorum interpretationem eam quæ sententiæ aptissima esset. Hoc autem præsertim enisi sumus ut quam proxime posset latina langua Græcorum vestigia legeremus, quo patris poetarum membra et motus omnes, quantum per latinam vestem licebat, conspiciendi præberentur; sed in tali incepto non potuit impediri, quin nonnulla quæ rarissime sibi indulserunt Latini, hæc translatio offerat frequentissime; nonnulla etiam quæ argenteam ætatem egrediuntur, recipi necesse erat: a barbaris tamen verbis et locutionibus sedulo cavimus. Ita, veteribus licet superstructa, hæc interpretatio pro nova esse possit.


[...]


Reliquum est, ut Tu, benevole Lector, operam huic volumini impensam æquo animo boni consulas. Vale nobisque fave.


Parisiis, idibus Octobribus MDCCCXXXVII.




Table of Contents.









Iliadis I.—Pestis. Ira.






ARGUMENT: THE CONTENTION OF ACHILLES AND AGAMEMNON.


In the war of Troy, the Greeks having sacked some of the neighbouring towns, and taken from thence two beautiful captives, Chryseis and Briseis, allotted the first to Agamemnon, and the last to Achilles. Chryses, the father of Chryseis, and priest of Apollo, comes to the Grecian camp to ransom her; with which the action of the poem opens, in the tenth year of the siege. The priest being refused, and insolently dismissed by Agamemnon, entreats for vengeance from his god; who inflicts a pestilence on the Greeks. Achilles calls a council, and encourages Chalcas to declare the cause of it; who attributes it to the refusal of Chryseis. The king, being obliged to send back his captive, enters into a furious contest with Achilles, which Nestor pacifies; however, as he had the absolute command of the army, he seizes on Briseis in revenge. Achilles in discontent withdraws himself and his forces from the rest of the Greeks; and complaining to Thetis, she supplicates Jupiter to render them sensible of the wrong done to her son, by giving victory to the Trojans. Jupiter, granting her suit, incenses Juno: between whom the debate runs high, till they are reconciled by the address of Vulcan.


The time of two-and-twenty days is taken up in this book: nine during the plague, one in the council and quarrel of the princes, and twelve for Jupiter's stay with the Æthiopians, at whose return Thetis prefers her petition. The scene lies in the Grecian camp, then changes to Chrysa, and lastly to Olympus.




 TEXT:






1


  Iram cane, dea (Musa), Pelidæ Achillis,


perniciosam, quæ plurimos Achivis dolores fecit,


multasque fortes animas Orco demisit


heroum, ipsos autem prædam-diripiendam fecit canibus


5


alitibusque omnibus (Jovis perficiebatur consilium),


ex quo primum dissederunt litigantes


Atridesque, rex virorum, et divinus Achilles.






  Quisnam eos deorum contentione commisit ut-pugnarent?


Latonæ et Jovis filius. Hic enim regi iratus


10


morbum per exercitum excitavit noxium, peribant autem populi,


quoniam Chrysen contumelia-affecerat sacerdotem


Atrides. Hic enim venerat celeres ad naves Achivorum,


redemturusque filiam, et ferens infinitum pretium-liberationis,


infulas habens in manibus longe-jaculantis Apollinis,


15


aureo de sceptro suspensas; et supplex oravit omnes Achivos,


Atridas vero imprimis duos, duces populorum:






  Atridæque et ceteri bene-ocreati Achivi,


vobis quidem dii dent cælestes domos habentes


exscindere Priami urbem, feliciterque domum reverti:


20


filiam autem mihi liberate dilectam, et hoc pretium accipite,


reveriti Jovis filium longe-jaculantem Apollinem.






  Tunc ceteri quidem omnes comprobarunt Achivi,


ut-et-revereatur sacerdotem et splendidum accipiat pretium;


at non Atridæ Agamemnoni hoc placuit animo,


25


sed contumeliose dimisit, minacemque sermonem injunxit:






  Ne te, senex, cavas ego apud naves offendam


vel nunc commorantem vel posthac eo reversum;


ne forte tibi tum non prosit sceptrum et infula dei.


Hanc autem ego non liberabo, antequam ipsam et senectus invadat


30


nostra in domo, in Argis, procul a-patria,


telam percurrentem et meum lectum accedentem:


verum abi, ne me irrites, salvus ut recedas.






  Sic dixit; timuit autem senex, et paruit mandato.


Ibat vero tacitus juxta litus multum-strepentis maris;


35


et multa deinde seorsum iens precabatur senex


Apollinem regem, quem pulchricoma peperit Latona:






  Audi me, splendidum-arcum-gerens, qui Chrysen tueris,


Cillamque sanctam, Tenedoque fortiter imperas,


Smintheu! si-quando tibi venustum templum exædificavi,


40


vel si quando tibi pingues coxas concremavi


taurorum et caprarum, hoc mihi perfice votum;


expient Danai meas lacrimas tuis sagittis!






  Sic dixit orans; eum autem audivit Phœbus Apollo.


Descendit vero ex Olympi verticibus, iratus animo,


45


arcum humeris gestans et undique-tectam pharetram;


clangoremque-dederunt sagittæ in humeris irati,


ipso se-movente; hic autem ibat nocti similis.


Sedebat deinde seorsum a-navibus, et sagittam immisit:


terribilis autem clangor factus-est splendidi arcus.


50


Mulos quidem primum invasit et canes veloces:


sed postea ipsis (hominibus) sagittam mortiferam immittens,


feriebat: perpetuo autem rogi cadaverum ardebant frequentes.






  Novem-dies quidem per exercitum ibant sagittæ dei:


decimo autem ad-concionem vocavit populum Achilles.


55


Huic enim id animo posuit dea candidis-ulnis Juno;


curam-gerebat enim Danaorum, quia morientes videbat.


Illi vero postquam convocati in-unumque-congregati erant,


inter-eos surgens locutus-est pedibus velox Achilles:






  Atride, nunc nos iterum-erroribus-in-mari-actos puto


60


retro cessuros, si modo mortem effugerimus,


siquidem simul bellumque domat et pestis Achivos.


Verum age jam aliquem vatem consulamus, vel sacerdotem,


vel et conjectorem (etenim somnium quoque ex Jove est),


qui dicat ob-quid tantopere iratus-sit Phœbus Apollo;


65


sive is nos ob-vota non reddita incusat, sive ob-hecatomben;


si forte agnorum nidorem caprarumque lectarum


velit assecutus a-nobis pestem depellere.






  Is igitur sic locutus resedit. His autem surrexit


Calchas Thestorides, augurum longe optimus,


70


qui noverat et præsentia et futura et præterita,


et navibus dux-fuerat Achivorum Ilium usque,


suam ob vaticinandi-artem, quam ei dederat Phœbus Apollo;


qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  O Achille, jubes me, Jovi care, eloqui


75


iram Apollinis longe-jaculantis regis.


Igitur ego dicam: tu autem paciscere et mihi jura


vere te mihi propensum verbis et manibus opem-laturum.


Profecto enim suspicor virum iratum-fore qui late omnium


Argivorum imperium-habet, et ei obediunt Achivi.


80


Potentior enim rex est, quando irascitur viro inferiori;


quamvis enim iram quidem vel eodem-die decoxerit,


tamen et postea retinet simultatem, donec perfecerit,


in pectoribus suis. Tu vero dic, an me sis-servaturus.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


85


confidens valde dic vaticinium quodcunque scis.


Non enim, per Apollinem Jovi carum, cui tu, Calcha,


vota-faciens Danais vaticinia aperis,


non-ullus me vivo et in terra vidente


tibi cavas ad naves violentas manus inferet


90


cunctorum Danaorum: ne-tum-quidem si Agamemnonem dixeris,


qui nunc longe potentissimum Achivorum se-profitetur esse.






  Et tunc jam cepit-animum, et dixit vates eximius:


neque hic (Apollo) ob-vota incusat, neque ob-hecatomben:


sed causa sacerdotis, quem contumelia-affecit Agamemno,


95


neque liberavit filiam, et non accepit pretium liberationis.


Idcirco dolores dedit longe-jaculans Apollo, et adhuc dabit:


neque hic prius a-peste inferenda graves Parcas abstinebit,


quam ille patri caro reddat mobilibus-oculis-præditam puellam


inemtam, sine-pretio, ducaturque sacra hecatomba


100


in Chrysam: tunc ipsum ita si-placarimus, confidere-possimus.






  Is igitur sic locutus consedit. His autem surrexit


heros Atrides late-dominans Agamemno,


dolore-affectus: ira autem valde præcordia undique-nigra


plena-erant, oculique ipsi igni lucenti similes-erant.


105


Calchantem primum mala meditans allocutus-est:






  Vates malorum, non unquam mihi gratum dixisti.


Semper tibi mala sunt jucunda animo ad-vaticinandum:


bonum autem non ullum dixisti verbum neque perfecisti:


et nunc inter Danaos vaticinans concionaris,


110


quasi vero hujus rei causa ipsis longe-jaculans Apollo dolores struat,


quoniam ego puellæ Chryseidis splendidum pretium


non volui accipere; quandoquidem longe malo illam


domi habere. Etenim Clytæmnestræ prætuli,


ingenuæ (legitimæ) uxori; quoniam non ipsâ est inferior,


115


nec corpore, nec statura, nec mente, neque operibus.


Verum etiam sic volo reddere, si hoc est melius:


malo ego populum salvum esse quam perire.


Sed mihi præmium statim præparate, ut ne solus


Argivorum sine-præmio sim: quippe id minime decet.


120


Videtis enim hoc omnes, quod mihi præmium abit alio.






  Huic autem respondit deinde pedibus-celer divinus Achilles:


Atride gloriosissime, avarissime omnium,


quonam-modo tibi dabunt præmium magnanimi Achivi?


nondum etiam ullibi scimus communia bona reposita multa:


125


sed quæ quidem ex urbibus deprædati sumus, ea divisa-sunt;


viros autem non decet iterum-collecta hæc congregare.


Sed tu quidem nunc hanc deo permitte: atque nos Achivi


tripliciter quadrupliciterque reddemus, si quando Jupiter


dederit nobis urbem Trojam bene-mœnitam destruere.






130


  Hunc autem respondens allocutus-est rex Agamemno:


ne sic, fortis licet sis, deo-similis Achille,


falle mente: quoniam non antevertes me neque mihi persuadebis.


An vis, ut ipse habeas præmium, verum me sic


sedere indigentem, jubesque me hancce reddere?


135


atqui si dabunt præmium magnanimi Achivi,


satisfacientes animo meo, ut æquale-pretio sit, bene est;


sin autem non dederint, ego tamen ipse auferam


vel tuum vel Ajacis, veniens, præmium, vel Ulyssis


ducam ablatum; is autem indignabitur, ad-quem venero.


140


Verum enim-vero hæc deliberabimus etiam post.


Nunc vergo age navem nigram deducamus in mare divinum,


intusque remiges pro-re congregemus, et hecatomben


imponamus, ipsamque Chryseidem pulcris-genis


conscendere-faciamus: unus autem aliquis dux vir consiliator esto,


145


vel Ajax, vel Idomeneus, vel divinus Ulysses,


vel tu, Pelide, omnium stupendissime virorum,


ut nobis sagittantem Apollinem places sacris factis.






  Hunc autem torve intuitus allocutus-est pedibus-velox Achilles:


heu! impudentia indute, lucri-studiose,


150


quomodo aliquis tibi promtus dictis obsequatur Achivorum,


vel hanc viam ut-ineat, vel cum-viris fortiter pugnet?


non enim ego Trojanorum gratia veni hastatorum


huc pugnaturus, quum nullius in-me noxii sint.


Non enim unquam meas boves abegerunt, neque equos,


155


neque unquam in Phtia glebosa, virorum-alumna,


segetem populati-sunt: quoniam valde multi interjacent


montesque umbrosi, mareque resonans:


sed te, o valde impudens, una secuti-sumus, ut tu gauderes,


ultionem expetentes Menelao tibique, o-canina-fronte,


160


a Trojanis, quæ beneficia neque moraris neque curas:


quin etiam mihi præmium ipse te-ablaturum minaris,


super quo multum laboravi, dederuntque[TR1] mihi Achivorum.


Non equidem tibi unquam æquale habeo præmium, quando Achivi


Trojanorum exciderint bene-habitatam urbem:


165


verum majorem quidem partem impetuosi belli


manus meæ persequuntur; at si quando divisio venerit,


tibi præmium multo majus, ego vero modicumque gratumque


abibo habens ad naves, postquam defessus-ero pugnando.


Nunc autem redibo in-Phthiam, quoniam multo melius est


170


domum ire cum navibus recurvis; neque te puto


hîc, inhonoratus quum-sim, opes et divitias collecturum.






  Huic autem respondit inde rex virorum Agamemno:


fuge sane, si tibi animus incitatur; neque te equidem


rogo causa mea manere: apud me sunt et alii,


175


qui me honorabunt, præcipue vero providus Jupiter.


Invisissimus vero mihi es Jovis-alumnorum regum:


semper enim tibi contentioque grata bellaque pugnæque.


Si valde fortis es, deus (opinor) tibi hoc dedit.


Domum reversus cum navibusque tuis et tuis sociis,


180


Myrmidonibus impera, te vero ego non moror,


neque curo succensentem: minabor autem tibi sic:


quoniam a-me aufert Chryseidem Phœbus Apollo,


hanc quidem ego cum navique mea et meis sociis


mittam, ego autem abducam Briseidem pulcris-genis,


185


ipse profectus ad-tentorium, tuum præmium: ut bene intelligas


quanto potentior sim te, timeat vero et alius


æqualem se mihi dicere et comparari coram.






  Sic dixit: Pelidæ autem dolor ortus-est, et ipsi cor in


pectoribus masculis bifariam deliberavit,


190


utrum ipsemet, ense acuto stricto a femore,


hos quidem dimoveret, at Atriden interficeret:


an iram sedaret cohiberetque furorem.


Dum ille hæc agitabat in mente et in animo,


trahebatque e vagina magnum ensem, venit Pallas


195


cœlitus: demiserat enim dea candidis-ulnis Juno,


ambos simul ex-animo amansque curansque.


Stetit autem a-tergo, flavaque coma prehendit Peliden,


soli apparens; aliorum vero nemo videbat.


Expavit autem Achilles et retro conversus-est; statim agnovit


200


Palladem Minervam; terribiles autem ei oculi (deæ) visi-sunt.


Et ipsam compellans verba alata locutus-est:






  Cur autem, ægidem-tenentis Jovis filia, huc venisti?


an ut injuriam videas Agamemnonis Atridæ?


sed tibi edico, quod et perfectum-iri puto:


205


sua superbia brevi tandem animum perdet.






  Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:


veni ego sedatura tuam iram, si forte parueris,


cœlitus; demisit autem me dea candidis-ulnis Juno,


ambos simul ex-animo amansque curansque.


210


Sed age, cessa a-contentione, neque ensem educ manu:


verum verbis quidem conviciator, utcumque fuerit.


Sic enim edico, quod et perfectum erit:


aliquando tibi ter totidem aderunt splendida dona


injuriæ causa hujus: tu autem cohibe-te, obtemperaque nobis.






215


  Hanc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


oportet quidem vestrum, dea, verbum observare,


quantumvis sim animo iratus: sic enim melius.


Quisquis diis obtemperaverit, valde exaudiunt et ipsum.






  Dixit, et argenteo manubrio admovit manum gravem,


220


retroque in vaginam condidit magnum ensem nec fuit-inobediens


sermoni Minervæ; hæc autem ad-Olympum abiit,


in domos ægidem-tenentis Jovis ad deos alios.






  Pelides autem iterum asperis verbis


Atriden allocutus-est, et nondum cessabat ab-ira:






225


  Vinolente, canis oculos habens, cor vero cervi;


neque unquam in bellum una-cum populo armari,


neque ad-insidias ire cum primoribus Achivorum


ausus-es animo: hoc vero tibi mors videtur esse.


Certe multo melius est per exercitum latum Achivorum


230


dona auferre ejus, quicunque tibi contradixerit.


Populi-vorator rex, quoniam hominibus-nihili imperas:


aliter enim, Atrida, nunc postremo contumeliam-fecisses.


Verum tibi edico et super hoc magnum juramentum jurabo:


næ per hoc sceptrum, quod quidem nunquam folia et ramos


235


producet, postquam semel truncum in montibus reliquit,


neque repullulabit: circum enim ei ferrum delibravit


foliaque et corticem; nunc autem ipsum filii Achivorum


in manibus portant judices, qui leges


per Jovem tuentur; hoc autem tibi magnum erit juramentum:


240


certe aliquando Achillis desiderium incedet filios Achivorum


universos: his autem non poteris, dolens licet,


prodesse, quando multi ab Hectore viros-cædente


morientes cadent: tu autem intus animum lacerabis,


iratus, quod fortissimum Achivorum non honoraris.






245


  Six dixit Pelides; sceptrumque projecit in-terram,


aureis clavis transfixum, consedit autem ipse;


Atrides vero ex-altera-parte irascebatur. His autem Nestor


suaviloquus surrexit, argutus Pyliorum orator,


cujus quidem a lingua melle dulcior fluebat sermo


250


(cui jam duæ ætates articulate-loquentium hominum


abierant, qui cum-ipso antea simul nutriti-sunt et nati


in Pylo divina, inter tertios autem tum regnabat);


hic illis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  O dii, profecto magnus luctus Achivam terram invadit!


255


Profecto lætabitur Priamus, Priamique filii,


ceterique Trojani valde gaudebunt animo,


si de-vobis hæc omnia audiverint decertantibus,


qui quidem consilio Danais antecellitis, et pugnando.


Sed persuademini: ambo vero juniores estis me.


260


Jam enim aliquando ego et cum-fortioribus, quam vobis,


viris versatus-sum, et nunquam me hice parvi-penderunt.


Non enim unquam tales vidi viros, neque videbo,


qualem Pirithoumque, Dryantemque, pastorem hominum,


Cæneumque, Exadiumque et similem-deo Polyphemum.


265


[Theseumque Ægiden, similem immortalibus.]


Fortissimi certe illi terrestrium nutriti-sunt virorum:


fortissimi quidem erant, et cum-fortissimis pugnabant,


Centauris monticolis, et terribiliter eos interfecerunt.


Et quidem cum-illis ego versabar, e Pylo profectus,


270


procul e longinqua terra: evocarant enim me ipsi;


et pugnabam pro me ipso (meis viribus) ego; cum-illis autem nemo


eorum, qui nunc homines sunt terrestres, pugnaret.


Et mea quidem consilia auscultabant obtemperabantque dicto.


Verum obedite et vos, quandoquidem obedire melius.


275


Neque tu ab-isto, præstans licet sis, auferas puellam,


verum sine, ut ei primum dederunt præmium filii Achivorum:


neque tu, Pelide, velis contendere regi


contra: quia neutiquam æqualem tecum sortitus-est honorem


sceptriger rex, cui Jupiter gloriam dedit.


280


Si autem tu fortis es, deaque te generavit mater,


at hic potentior est, quia pluribus imperat.


Atride, tu autem depone tuam iram: verum ego


precor, in-Achillem remittas iram, qui magnum omnibus


propugnaculum Achivis est belli mali.






285


  Hunc autem respondens allocutus-est rex Agamemno:


sane hæc omnia, senex, convenienter dixisti.


Verum hic vir vult supra omnes esse alios;


in-omnes dominari vult, omnibusque imperare,


et omnibus præcipere, quæ alicui (mihi) non persuasurum eum puto.


290


Si autem ipsum bellatorem fecerunt dii semper existentes,


num propterea ipsi permittunt contumelias loqui?






  Huic autem interpellando respondit divinus Achilles:


profecto enim timidusque et nullius-pretii vocarer,


si tibi in-omni re cessero, quamcunque dixeris:


295


aliis sane hæc impera, ne enim mihi


præcipias: non enim ego amplius me tibi obtemperaturum puto.


Aliud autem tibi dicam, tu vero in præcordiis conde tuis:


manibus quidem neutiquam ego pugnabo puellæ causa,


neque tecum neque cum-quovis alio, quum a-me aufertis quod-dedistis:


300


aliarum autem rerum quæ mihi sunt velocem apud navem nigram,


harum non ullam auferes abripiens, invito me.


Sin autem, age vero, fac-periculum, ut cognoscant et isti:


statim tibi (tuus) sanguis niger fluet circa lanceam.






  Sic hi contrariis quum-contendissent verbis


305


surrexerunt, solveruntque concionem apud naves Achivorum.


Pelides quidem ad tentoria et naves æquales


abiit cumque Menœtiade (Patrocolo) et suis sociis:


Atrides autem navem velocem in-mare deduxit,


in-eamque remiges elegit viginti, et hecatomben im-


310


posuit deo; in ea vero Chryseidem pulcras-genas-habentem


collocavit ducens; dux autem inscendit ingeniosus Ulysses.






  Hi quidem deinde, cum-conscendissent, innavigabant humidis viis:


populos autem Atrides lustrari jussit.


Hi vero se-lustrabant et in mare sordes projiciebant;


315


sacrificabantque Apollini perfectas hecatombas


taurorum et caprarum juxta litus maris infructuosi:


nidor autem ad-cœlum ibat circumfusus fumo.






  Sic hi quidem hæc operabantur per exercitum: nec Agamemno


cessabat ab-ira, quam primum minatus-fuerat Achilli.


320


Sed is Talthybiumque et Eurybaten affatus-est,


qui ipsi erant præcones et seduli ministri:






  Abite ad-tentorium Pelidæ Achillis;


manu prehensam adducite Briseidem pulcris-genis:


sin autem non dederit, ego tamen ipse auferam,


325


veniens cum pluribus: quod illi et acerbius erit.






  Sic locutus eos misit, asperumque sermonem injunxit.


Hi autem inviti iverunt juxta litus maris infructuosi,


Myrmidonum vero ad tentoriaque et naves pervenerunt.


Illum autem invenerunt apudque tentorium et navem nigram


330


sedentem: neque hosce intuitus lætatus-est Achilles.


Hi quidem perterriti et reverentes regem


stabant, neque ipsum alloquebantur neque interrogabant.


Sed is cognovit suo in animo, dixitque:






  Salvete, præcones, Jovis nuntii atque etiam hominum!


335


propius accedite: nihil mihi vos culpandi, sed Agamemno,


qui vos misit Briseidis causa puellæ.


Verum age, generose Patrocle, educ puellam,


et ipsis trade abducendam: ipsi autem testes sunto


coram diis beatis coramque mortalibus hominibus,


340


et coram hoc rege immiti, si-unquam posthac


opus me fuerit ad-indignam pestem arcendam


a-ceteris: certe enim ille perniciosis animis furit,


neque ullo-modo scit cogitare et ante et retro (futura et præterita),


ut ipsi apud naves salvi pugnent Achivi.






345


  Sic dixit: Patroclus autem caro paruit sodali.


Eduxitque tentorio Briseidem pulcris-genis,


et tradidit abducendam; illi autem redibant ad naves Achivorum;


atque invita una cum-iis[TR2] mulier ibat. Sed Achilles


lacrimans a-sociis exinde sedit seorsum secedens,


350


litus ad maris cani, spectans in nigrum pontum;


multa autem matri dilectæ supplicavit manus porrigens:






  Mater, quandoquidem me peperisti brevis-ævi futurum,


honorem saltem mihi debebat Olympius tribuere,


Jupiter altitonans; nunc autem me ne tantillum-quidem honoravit:


355


certe enim me Atrides late-dominans Agamemno


contumelia-affecit: ablatum enim habet præmium, ipse auferens.






  Sic dixit lacrimas-fundens: hunc autem audivit veneranda mater,


sedens in fundo maris apud patrem senem.


Cito autem emersit e-cano mari, velut nebula;


360


et ante ipsum consedit lacrimas-fundentem,


manuque ipsum demulsit et verbum dixit et elocuta est:






  Fili, quid fles? quis vero tibi mentem invasit mœror?


eloquere, ne celes animo, ut sciamus ambo.






  Hanc autem graviter-suspirans allocutus-est pedibus velox Achilles:


365


nosti: cur tibi hæc scienti omnia dicam?


ivimus in Theben sacram, urbem Eetionis,


hancque diripuimus et adduximus huc omnia:


et hæc quidem bene diviserunt inter se filii Achivorum,


elegerunt autem Atridæ Chryseidem pulcris-genis.


370


Chryses vero postea, sacerdos longe-jaculantis Apollinis,


venit veloces ad naves Achivorum ære-loricatorum,


redemturusque filiam, ferens infinitum pretium-liberationis,


infulas habens in manibus longe-jaculantis Apollinis


aureo de sceptro suspensas, et supplex oravit omnes Achivos,


375


Atridas vero imprimis duos, duces populorum.


Tunc ceteri quidem omnes comprobarunt Achivi,


reverendumque-esse sacerdotem et splendidum accipiendum pretium:


at non Atridæ Agamemnoni placuit animo;


sed contumeliose eum dimisit, minacemque sermonem injunxit.


380


Iratus vero senex retro abiit; hunc autem Apollo


precantem exaudivit, quoniam valde illi carus erat.


Misit in Argivos malam sagittam; populi autem


moriebantur alii-super-alios; ibantque spicula dei


quoquoversus per exercitum latum Achivorum. Nobis autem vates


385


bene sciens in-concione-narrabat vaticinia Apollinis.


Statim ego primus hortabar deum placare;


Atriden vero deinde ira cepit: subitoque exsurgens


minax-dixit verbum, quod utique effectum est.


Illam enim cum navi veloci mobilibus-oculis Achivi


390


ad Chrysen deducunt, feruntque donaria deo;


hanc vero nuper a-tentorio iverunt præcones abducentes,


puellam Brisei, quam mihi dederant filii Achivorum.


Sed tu, si quidem potes, auxiliare filio optimo:


profecta in-Olympum, Jovem precare, si unquam aliquid


395


vel verbo juvisti cor Jovis, vel etiam facto.


Sæpe enim te patris in ædibus audivi


prædicantem, quum aiebas ab-atras-nubes-cogente Saturnio


solam te inter immortales indignam perniciem avertisse,


quando ipsum colligare Olympii volebant alii,


400


Junoque, et Neptunus, et Pallas Minerva.


Sed tu eum, quum-venisses, dea, liberasti a-vinculis,


statim Centimanum vocans in vastum Olympum,


quem Briareum vocant dii, homines autem omnes


Ægæonem (is enim viribus suo patre præstantior):


405


qui apud Saturnium consedit, gloria superbiens:


hunc igitur exhorruerunt beati dii, neque Jovem ligaverunt.


Horum nunc illi memoriam-revocans asside et prende genua,


si quo modo velit Trojanis auxiliari,


hos autem ad puppesque et circa mare conglobare, Achivos,


410


dum-cædantur, ut omnes fruantur rege suo,


sentiatque etiam Atrides late-dominans Agamemno


suam culpam, quod fortissimum Achivorum nihil honorarit.






  Huic autem respondit deinde Thetis lacrimas defundens:


heu! fili mi, cur igitur te enutrivi, malo-fato partum!


415


O utinam apud naves sine-lacrimis et illæsus


sederes; quoniam tibi fatum impendet brevi, nec perlonge abest:


nunc autem simul et cito-moriturus et ærumnosus supra omnes


factus-es: quoniam te malo fato peperi in ædibus.


Hoc tamen dictura verbum Jovi gaudenti-fulmine


420


ibo ipsa in Olympum valde-nivosum, si forte obtemperet.


Sed tu quidem nunc, navibus assidens velocibus,


succense Achivis, bello autem abstine omnino.


Jupiter enim ad Oceanum ad probos Æthiopes


hesternus abiit ad convivium; diique simul omnes secuti-sunt:


425


duodecima autem die rursus veniet in-Olympum.


Et tum deinde vadam Jovis ad ære-fundatam domum,


et ipsius genibus-advolvar, et eum permotum-iri puto.






  Sic igitur locuta abiit; illum autem reliquit ibi


iratum in animo, de-bene-cincta muliere,


430


quam vi ab-invito abstulerant.—Sed Ulysses


in Chrysen pervenit, ducens sacram hecatomben.


Hi autem quando portum valde-profundum intraverant,


vela quidem legerunt, posueruntque in navi nigra;


malum autem receptaculo-suo admorunt, rudentibus demissum,


435


alacriter; ipsamque (navem) in stationem protraxerunt remis.


Saxa (pro ancoris) inde ejecerunt, ac retinacula alligarunt,


et ipsi quoque exierunt in litus maris:


atque hecatomben exposuerunt longe-jaculanti Apollini;


Chryseis autem navi exivit pontum-transeunte.


440


Hanc quidem postea ad aram ducens ingeniosus Ulysses,


patri caro in manibus posuit, et ipsum allocutus-est:






  O Chryse, misit me rex virorum Agamemno,


filiamque tibi ut-ducerem, Phœboque sacram hecatomben


sacrificarem pro Danais, ut placemus deum,


445


qui modo Argivis deplorabiles ærumnas immisit.






  Sic locutus, in manibus posuit, ille autem accepit gaudens


filiam caram: hi vero confestim deo splendidam hecatomben


ordine statuerunt rite-ædificatum circa altare;


manusque-lavarunt deinde, et molas sustulerunt.


450


His autem Chryses alta-voce precabatur, manibus sublatis:






  Audi me, argenteum-arcum-habens, qui Chrysen tueris,


Cillamque divinam, Tenedoque potenter imperas!


Jam aliquando me antea exaudisti precantem;


honorasti quidem me, valde vero afflixisti populum Achivorum:


455


atque etiam nunc mihi hoc perfice votum:


jam nunc a-Danais iniquam pestem amove.






  Sic dixit orans; hunc vero exaudivit Phœbus Apollo.


Ac postquam precati-sunt et molas projecerunt, hostiarum


cervices retro-egerunt primum, et jugularunt et excoriarunt,


460


femoraque exsecuerunt, adipeque cooperuerunt,


eam duplicantes, super ipsis autem frusta-cruda-posuerunt.


Adolebatque super lignis-fissis senex, insuper nigrum vinum


libabat: juvenes vero prope illum tenebant verua-quinque-cuspidum manibus.


Tum ubi femora exusta-erant, et viscera gustarant,


465


minutatim-secuerunt ceterea et verubus transfixerunt,


assaruntque scite, extraxeruntque igni omnia.


Atque ubi cessarant ab-opere, appararantque convivium,


convivati-sunt; neque quicquam indiguit cibo æquo.


Porro ubi potus et cibi desiderium exuerant,


470


pueri quidem crateras coronabant vino,


distribueruntque omnibus, auspicati poculis.


Illi vero per-totum-diem cantu deum placabant,


pulcrum canentes pæana, juvenes Achivorum,


celebrantes sagittantem Apollinem: ille autem animo delectabatur audiens.






475


  Quando vero sol occidit et tenebræ supervenere,


tunc dormiverunt juxta retinacula navis.


Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,


tunc deinde revehebantur ad exercitum latum Achivorum;


hisque secundum ventum misit sagittans Apollo.


480


Illi vero malum erexerunt, velaque alba panderunt:


ventus autem flatu-implevit medium velum, fluctusque


carinam purpureus valde circumsonabat, navi eunte:


hæc vero currebat per fluctum conficiens iter.


Ac postquam venerant ad exercitum latum Achivorum,


485


navem quidem hi nigram in continentem subduxerunt


alte super arenas, phalangasque longas subtenderunt:


ipsi autem sparsi-sunt per tentoriaque navesque.






  Verum iram fovit, navibus adsidens velocibus,


generosus Pelei filius, pedibus velox Achilles;


490


neque unquam in concionem prodiit clarantem-viros,


neque unquam in bellum: sed macerabat carum (suum) cor,


illic manens, desiderabat autem clamoremque pugnamque.






  At quando jam ex illo duodecima erat aurora,


tunc vero ad Olympum ibant dii semper existentes


495


omnes simul, Jupiterque præibat. Thetis autem non est-oblita mandatorum


filii sui, sed hæc emersit ex-unda maris,


matutinaque conscendit magnum cœlum Olympumque;


invenit autem late-sonantem Saturnium seorsum sedentem ab-aliis


in-summo vertice multa-cacumina-habentis Olympi.


500


Atque ante ipsum consedit et prehendit genua


sinistrâ; dextrâ autem inferius mentum attingens


supplicans allocuta-est Jovem Saturnium regem:






  Jupiter pater, si-unquam revera te inter immortales juvi


vel dicto vel re, hoc mihi perfice votum:


505


honora mihi filium, qui brevissimæ vitæ præ-ceteris


extitit; sed ipsum nunc rex virorum Agamemno


contumelia-affecit: ablatum enim habet præmium, ipse abripiens.


At tu ipsum ulciscere, Olympie sapientissime Jupiter;


tamdiu autem in Trojanis pone victoriam, donec Achivi


510


filium meum honorarint, auxerintque eum honore.






  Sic dixit; hanc autem nihil allocutus-est nubes-cogens Jupiter,


sed tacitus diu sedit; Thetis vero, ita-ut prenderat genua,


sic tenebat inhærens, et rogabat secundo iterum:






  Vere jam mihi promitte et annue,


515


vel abnue; quoniam non tibi inest timor: ut bene sciam,


quantum ego inter omnes inhonoratissima dea sim.






  Hanc autem graviter suspirans allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


sane perniciosum facinus, quum me increpare impellis


Junonem, quando me irritaverit contumeliosis verbis.


520


Illa autem et sic mecum semper inter immortales deos


rixatur, atque me dicit in-pugna Trojanis auxiliari.


Sed tu quidem nunc retro abscede, ne te videat


Juno: mihi autem hæc erunt-curæ, ut perficiam.


Verum age jam tibi capite annuam, ut fidem-habeas:


525


hoc enim ex me inter immortales maximum


signum; non enim meum est revocabile, neque fallax,


neque infectum, quodcunque capite annuero.






  Dixit, et nigris superciliis annuit Saturnius:


ambrosiæ autem comæ concussæ-sunt regis


530


capite ab immortali; magnumque tremefecit Olympum.






  Illi sic deliberata-re discesserunt: hæc quidem deinde


in mare desiliit profundum de splendido Olympo,


Jupiter autem rediit suam in domum. Dii vero simul omnes assurrexerunt


ex sedibus, sui patris in-occursum; nec ullus sustinuit


535


expectare venientem, sed obvii steterunt omnes.


Sic hic quidem illic resedit in solio; neque eum Juno


ignoravit, conspicata, quod cum-ipso contulerat consilia


argenteos-pedes-habens Thetis, filia marini senis.


Statim conviciis Jovem Saturnium allocuta-est.






540


  Quis vero tecum, dolose, deorum contulit consilia?


semper tibi gratum est, a-me seorsum agentem,


clandestina meditantem statuere: neque aliquod unquam mihi


lubens ausus-es dicere verbum quod cogitaveris.






  Huic autem respondit deinde pater hominumque deorumque:


545


Juno, ne vero omnia mea spera consilia


te scituram: difficilia tibi erunt, uxor quamvis mea sis.


Sed quod quidem par fuerit te audire, nullus inde


neque deorum prior hoc sciet, neque hominum:


quod autem ego seorsum a-diis voluero animo-concipere,


550


ne tu hæc singula interroga neu perscrutare.






  Huic autem respondit deinde magnos-oculos-habens veneranda Juno:


severissime Saturnie, quale hoc verbum dixisti!


Et valde te pridem neque interrogo nec perscrutor;


sed perquietus ea consultas, quæcunque vis:


555


nunc autem vehementer timeo in animo, ne te seduxerit


argenteos-pedes-habens Thetis, filia marini senis.


Matutina enim tibi assedit et prehendit genua;


cui te suspicor annuisse certum, ut Achillem


honores, perdas autem multos ad naves Achivorum.






560


  Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


improba, semper quidem suspicaris, nec te lateo:


agere tamen nihil poteris, sed ab animo aliena


magis mihi eris: hoc autem tibi et acerbius erit.


Si vero ita hoc est ut suspicor, mihi erit gratum.


565


Verum tacita sede, meoque obedi verbo;


ne tibi non prosint, quotquot dii sunt in Olympo,


propius accedentes, quando tibi invictas manus injecero.






  Sic dixit: timuit autem magnis-oculis verenda Juno;


et tacita sedit, inflectens suum cor;[TR3]


570


ingemuerunt autem per domum Jovis dii cœlestes.


His vero Vulcanus inclytus-artifex incepit concionari,


matri dilectæ gratificans, candidas-ulnas-habenti Junoni:






  Profecto pestifera facta hæc erunt, nec amplius tolerabilia,


si jam vos mortalium gratia contenditis hoc-modo,


575


interque deos tumultum agitatis; neque ulla convivii


boni erit voluptas, quoniam pejora vincunt.


Matrem autem ego admoneo, et ipsam licet intelligentem,


patri caro obsequium præstare Jovi, ut ne iterum


jurget pater, et nobis convivium conturbet.


580


Si enim velit Olympius fulminator


ex sedibus deturbare.... ille enim longe potentissimus est.


At tu hunc verbis demulceto mollibus;


statim deinde placidus Olympius erit nobis.






  Sic igitur dixit; et surgens poculum duplex


585


matri dilectæ in manibus posuit, et ipsam allocutus-est:






  Tolera, mater mea, et sustine, dolens licet,


ne te, cara quanquam mihi es, his in oculis videam


verberatam: tunc vero non potero, dolens quantumvis,


juvare: difficilis enim Olympius ad-resistentum.


590


Jam enim me et alias auxiliari aggressum


dejecit, pede prehensum, de limine divino.


Totum vero diem ferebar, unaque-cum sole occidente


decidi in Lemno: parum autem amplius animæ inerat:


ibi me Sinties viri statim exceperunt cadentem.






595


  Sic dixit; risit autem dea candidas-ulnas-habens Juno:


ridensque a-filio accepit manu poculum.


Atque ille ceteris diis a-dextra-exorsus omnibus


infundebat, dulce nectar a cratere hauriens.


Immensus autem excitatus-est risus beatis diis,


600


ut viderunt Vulcanum per ædes properantem.






  Sic tunc totum diem usque-ad solem occidentem


convivabantur, nec quicquam animus indigebat dapibus æquis,


non cithara perpulcra, quam tenebat Apollo,


Musisque, quæ canebant alternantes voce pulcra.






605


  Sed postquam occidit splendida lux solis,


hi quidem decubituri abierunt domum unusquisque,


ubi cuique domum perinclytus utroque-pede-infirmus,


Vulcanus, fecerat sollertibus præcordiis.


Jupiter autem ad suum lectum abiit Olympius fulgurator,


610


ubi pridem dormiebat, quando ipsum dulcis somnus invaderet:


illic dormivit, quum-ascendisset; juxtaque aureum-solium-habens Juno.











[TR1] "dederuntq." → "dederuntque"

[TR2] "una cum- is" → "una cum-iis"

[TR3] "sum cor" → "suum cor"








Iliadis II.—Somnium. Bœotia.






ARGUMENT: THE TRIAL OF THE ARMY, AND CATALOGUE OF THE FORCES.


Jupiter, in pursuance of the request of Thetis, sends a deceitful vision to Agamemnon, persuading him to lead the army to battle, in order to make the Greeks sensible of their want of Achilles. The general, who is deluded with the hopes of taking Troy without his assistance, but fears the army was discouraged by his absence, and the late plague, as well as by the length of time, contrives to make trial of their disposition by a stratagem. He first communicates his design to the princes in council, that he would propose a return to the soldiers, and that they should put a stop to them if the proposal was embraced. Then he assembles the whole host, and upon moving for a return to Greece, they unanimously agree to it, and run to prepare the ships. They are detained by the management of Ulysses, who chastises the insolence of Thersites. The assembly is recalled, several speeches made on the occasion, and at length the advice of Nestor followed, which was to make a general muster of the troops, and to divide them into their several nations, before they proceeded to battle. This gives occasion to the poet to enumerate all the forces of the Greeks and Trojans, and in a large catalogue.


The time employed in this book consists not entirely of one day. The scene lies in the Grecian camp, and upon the sea-shore; towards the end it removes to Troy.




 TEXT:






1


  Ceteri quidem diique et viri bellatores-equestres,


dormiebant totam-noctem; Jovem autem non tenebat dulcis somnus,


verum is meditabatur in animo, quomodo Achillem


honoraret, perderetque multos ad naves Achivorum.


5


Hoc autem ei in animo optimum visum-est consilium,


mittere ad Atriden Agamemnonem perniciosum Somnium;


et id compellans verbis alatis allocutus-est:






  Vade age, perniciosum Somnium, celeres ad naves Achivorum;


ingressum in tentorium Agamemnonis Atridæ,


10


omnia valde accurate nuntia, sicut mando.


Armare ipsum jube comantes Achivos


cum-omnibus-copiis; nunc enim ceperit urbem latis-viis


Trojanorum: non enim amplius diverse cœlestes domos habentes


immortales sentiunt; inflexit enim omnes


15


Juno supplicans; Trojanis autem mala impendent.






  Sic dixit; ivit autem Somnium, postquam hunc sermonem audivit.


Protinus pervenit celeres ad naves Achivorum;


ivitque ad Atriden Agamemnonem; hunc vero deprehendit


dormientem in tentorio, circumque almus fusus-erat somnus.


20


Stetit autem supra caput, Neleïo filio similis,


Nestori, quem maxime senum honorabat Agamemno.


Huic se quum-assimilasset, eum ita alloquebatur divinum Somnium:






  Dormis, Atrei fili bellicosi, equûm-domitoris?


non oportet per-totam-noctem dormire consiliatorem virum,


25


cui populique sunt-commissi et tanta curæ-sunt.


Nunc vero mihi mentem-adhibe ocyus; Jovis enim tibi nuntius sum,


qui tui, longe quanquam-est, valde curam-agit et miseretur.


Armare te jussit comantes Achivos


cum-omnibus-copiis; nunc enim ceperis urbem latis-viis


30


Trojanorum; non enim amplius diverse cœlestes domos habentes


immortales sentiunt; inflexit enim omnes


Juno supplicans; Trojanis autem mala impendent


ab Jove. Sed tu tuo tene animo, neque te oblivio


capiat, quando te dulcis somnus dimiserit.






35


  Sic quum-dixisset, abiit; illum autem reliquit ibi


ea cogitantem in animo, quæ non perfecta erant-futura.


Putavit enim capturum se Priami urbem die illo,


stultus; neque ea sciebat, quæ Jupiter moliebatur opera.


Impositurus enim adhuc erat doloresque suspiriaque


40


Trojanisque et Danais per acres pugnas.


Experrectus-est ex somno, divinaque ei adhuc circumfusa-erat vox.


Sedebat autem arrectus, mollemque induit tunicam,


pulcram, novam, circaque magnum sibi-injecit pallium;


pedibus autem sub nitidis ligavit pulcra calceamenta;


45


circumque humeros jecit ensem argenteis-clavis.


Prehendit inde sceptrum paternum, incorruptum semper,


cum quo ivit ad naves Achivorum ære-loricatorum.






  Aurora quidem dea ascendit magnum Olympum,


Jovi lumen nuntiatura et ceteris immortalibus:


50


at ille præcones argutis-vocibus-insignes jussit


convocare ad-concionem comantes Achivos.


Hi quidem convocarunt, illi autem colligebantur valde celeriter.






  Consilium autem primum magnanimorum sedit senum,


Nestoream apud navem Pylo-nati regis,


55


quos ille quum-coegisset, prudentem struebat consultationem:






  Audite, amici: divinum mihi in-somnis venit Somnium


almam per noctem; maxime vero Nestori divino


formaque statura habituque proxime simile-erat.


Stetit autem supra caput et ad me sermonem dixit:


60


dormis, Atrei fili bellicosi, equûm-domitoris?


non oportet totam-noctem dormire consiliatorem virum;


cui populique sunt-commissi et tanta curæ-sunt.


Nunc vero mihi mentem-adhibe ocyus; Jovis enim tibi nuntius sum,


qui tui, longe quanquam-est, valde curam-agit et miseretur.


65


Armare te jussit comantes Achivos


cum-omnibus-copiis; nunc enim ceperis urbem latis-viis


Trojanorum; non enim amplius diverse cœlestes domos habentes


immortales sentiunt; inflexit enim omnes


Juno supplicans: Trojanis vero mala impendent


70


ab Jove: sed tu tuo tene animo. Sic illud locutum


abiit avolans, meque jucundus somnus reliquit.


Verum agite, si quo-modo armemus filios Achivorum.


Primum autem ego verbis tentabo, quatenus fas est,


et fugere cum navibus multorum-transtrorum jubebo:


75


vos autem aliunde alius cohibite verbis.






  Ille quidem sic locutus, consedit. His autem surrexit


Nestor, qui Pyli rex erat arenosæ.


Qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:


O amici, Argivorum ductores et principes,


80


si quis hoc somnium Achivorum alius dixisset,


mendacium esse diceremus et aversaremur potius:


nunc autem vidit is qui se longe præstantissimum Achivorum profitetur esse.


Verum agite, si quo-modo armemus filios Achivorum.






  Sic locutus, consilio cœpit excedere.


85


Hi autem surrexerunt, parueruntque pastori virorum,


sceptrigeri reges; accurrebant vero populi.


Sicut gentes eunt apum confertarum,


petra ex cava semper recens venientium;


in-modum-racemi autem volant super floribus vernis,


90


et aliæ hac confertim feruntur, aliæ vero illac:


sic horum gentes multæ a navibus et tentoriis


litoris in-anteriora depressi procedebant-ordine


turmatim ad concionem; interque ipsos Fama exarsit,


incitans eos ire, Jovis nuntia; hi vero congregabantur.


95


Tumultabatur autem concio, subtusque gemebat terra,


populis considentibus, clamorque-inconditus erat; novem vero ipsos


præcones vociferantes cohibebant, si-quando a-clamore


desisterent, audirentque Jovis-alumnos reges.


Ægre vero sedit populus, cohibebanturque in sedibus,


100


cessantes a-clamore: verum rex Agamemno


surrexit, sceptrum tenens, quod Vulcanus laboraverat fabricans;


Vulcanus quidem dedit Jovi Saturnio regi;


atque Jupiter dedit internuntio Argicidæ;


Mercurius autem rex dedit Pelopi agitatori-equorum;


105


ac rursus Pelops dedit Atreo, pastori virorum;


Atreusque moriens reliquit diviti-pecorum Thyestæ;


ac rursus Thyestes Agamemnoni reliquit gestandum,


ut-multis insulis et Argo omni imperaret.


Hoc ille nixus, hæc verba Argivis dixit:






110


  O amici, heroes Danai, ministri Martis,


Jupiter me valde Saturnius malo irretivit gravi,


durus, qui antea quidem mihi promisit et annuit,


Ilio exciso bene-mœnito, me rediturum;


nunc vero malam fraudem struxit, et me jubet


115


inglorium Argos redire, postquam multum perdidi populum.


Ita scilicet Jovi erit præpotenti placitum,


qui jam multarum urbium demolitus-est vertices,


et adhuc etiam demolietur: ejus enim potentia est maxima.


Turpe enim hoc est etiam posteris auditu,


120


incassum sic talem tantumque populum Achivorum


irritum bellum bellare, et pugnare


cum-viris paucioribus, exitus autem nondum ullus apparuit.


Si enim velimus Achivique Trojanique,


fœderibus fidelibus percussis, numerari utrique,


125


Trojanos quidem se-colligere, ad focos quotquot sunt;


nos autem in decurias disponamur Achivi,


Trojanorumque viros singulos capiamus, qui-vinum-fundant:


multæ decuriæ indigerent pocillatore.


Tanto ego ajo plures esse filios Achivorum


130


Trojanis, qui habitant in urbe: sed auxiliares


multis ex civitatibus hastas-vibrantes viri sunt,


qui me valde depellunt et non sinunt volentem


Trojæ expugnare bene-habitatum oppidum


Novem jam abierunt Jovis magni anni,


135


et jam ligna computruerunt navium, et funes soliti-sunt;


et certe nostræque uxores et infantes liberi


sedent in ædibus exspectantes: nobis autem opus


sic infectum est, cujus gratia huc venimus.


Sed agite, ut ego dixero, pareamus omnes:


140


fugiamus cum navibus dilectam in patriam terram;


non enim amplius Trojam capiemus latas-vias-habentem.






  Sic dixit; his autem animum in pectoribus commovit,


omnibus inter multitudinem, quicunque non consilium audiverant.


Mota-est vero concio, ut fluctus ingentes maris


145


pelagi Icarii, quos quidem Eurusque Notusque


commovit, quum-irruit patris Jovis ex nubibus.


Sicut quum moverit Zephyrus profundum arvum veniens,


rapidus superne ingruens, et incumbit spicis:


sic horum tota concio mota-est. Hi autem fremitu


150


ad naves ruebant, a-pedibus vero subter pulvis


stabat excitatus; alii autem alios adhortabantur,


ut-prehenderent naves et traherent in mare divinum


alveosque expurgabant: clamor autem in-cœlum ivit


domum properantium; subtrahebantque phalangas navibus.






155


  Tunc Argivis præter-fatum reditus contigisset,


nisi Minervam Juno sermone affata-fuisset:






  Dii-boni, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,


siccine vero domum, dilectam in patriam terram,


Argivi fugient super lata dorsa maris?


160


verum gloriationem Priamo et Trojanis reliquerint


Argivam Helenam, cujus gratia multi Achivorum


ad Trojam perierunt, dilecta procul-a patria terra?


verum abi nunc ad populum Achivorum ære-loricatorum,


tuis lenibus verbis cohibe virum quemque,


165


nec sinas naves in-mare trahere utrinque-recurvas.






  Sic dixit: nec non-paruit dea cæsiis-oculis Minerva.


Descendit autem ab Olympi verticibus concitata,


[raptimque venit veloces ad naves Achivorum;]


invenit deinde Ulyssem, Jovi consilio parem,


170


stantem; neque hic navem bonis-transtris-instructam, nigram


tangebat, quia ipsum dolor corde et animo invaserat.


prope autem stans allocuta-est eum cæsiis-oculis Minerva:






  Generose Laertiade, sollertissime Ulysse,


siccine vero domum, dilectam in patriam terram,


175


fugietis, in naves multis-transtris irruentes?


verum gloriationem Priamo et Trojanis reliqueritis


Argivam Helenam, cujus gratia multi Achivorum


ad Trojam perierunt, dilecta procul-a patria terra?


verum abi nunc ad populum Achivorum, neque cessa:


180


tuis blandis verbis cohibe virum quemque,


nec sinas naves in-mare trahere utrinque-recurvas.






  Sic dixit: hic autem intellexit deæ vocem locutæ,


instititque currere, et lænam abjecit: illam vero sustulit


præco Eurybates Ithacensis, qui eum sequebatur.


185


Ipse autem Atridæ Agamemnoni obvius veniens,


sumsit ei (ejus) sceptrum paternum, incorruptum semper:


cum quo ivit per naves Achivorum ære-loricatorum.






  Quemque regem, et primarium virum inveniret,


hunc vero blandis verbis detinebat astans:






190


  Mirifice, non te decuit timidi instar trepidare;


quin et ipse sede, et alios sedere fac viros.


Nondum enim fere certo scis, quis animus Atridæ:


nunc quidem tentat, mox autem pœna-afficiet filios Achivorum.


In consilio non omnes audivimus quid dixerit.


195


Cavendum igitur ne-forte iratus afficiat malo filios Achivorum.


Ira vero magna est Jovis-alumni regis:


honor autem ab Jove est, diligitque ipsum providus Jupiter.






  Quemcunque vero e-plebe virum videret vociferantemque offenderet,


hunc sceptro percutiebat increpitabatque verbo:






200


  Improbe, quiete sede, et aliorum sermonem audi,


qui te præstantiores sunt; tu autem imbellis et invalidus,


neque unquam in bello æstimatus, neque in consilio.


Non quidem ullo-pacto omnes regnabimus hic Achivi:


non bonum multorum-principatus: unus princeps esto,


205


unus rex, cui dedit Saturni filius versuti.


[sceptrumque et jura, ut ipsis dominetur.]






  Sic ille imperatorem-agens regebat exercitum: hi autem ad-concionem


rursus ruebant a navibus et tentoriis,


cum tumultu: sicut quum fluctus multum-trepentis maris


210


in-litore magno fremit, resonatque pontus.






  Ceteri quidem sedebant, tenebantque-se in suis sedibus.


Thersites autem adhuc solus blaterans tumultuabatur,


qui verba animo suo indecoraque multaque tenebat,


ut-temere, ac non prout decebat, contenderet regibus,


215


sed eo quodcunque ei videretur ridiculum Argivis


esse. Turpissimus autem vir sub Ilium venerat;


valgus erat, claudusque altero pede; et ejus humeri


gibbi, in pectus contracti; ac superne


acutus erat capite, rarumque supra-insedebat capillamentum.


220


Inimicissimus autem Achilli potissimum erat et Ulyssi;


his enim conviciari-solebat; tum vero Agamemnoni divino


stridule clamans dicebat probra; ei autem Achivi


vehementer irascebantur indignabanturque in animo;


at hic alte vociferans, Agamemnonem increpabat sermone:






225


  Atride, de-quo autem quereris et quo indiges?


plena tibi ære tentoria, multæque mulieres


sunt in tentoriis selectæ, quas tibi Achivi


omnium-primo damus, quandocunque oppidum cepimus.


An adhuc et auro indiges, quod quis afferet


230


Trojanorum equûm-domitorum ex Ilio, pro-filio redemtionis-pretium,


quem ego vinctum duxero vel alius Achivorum?


aut mulierem juvenem, ut cum ea miscearis in amore,


quamque ipse seorsum detineas? Minime vero decet


principem existentem in-mala inducere filios Achivorum.


235


O imbelles, ignava probra, Achæides, non-amplius Achivi,


domum cum navibus redeamus: hunc vero sinamus


hic ad Trojam præmia concoquere, ut sciat,


utrum quid ei nos adjumento-simus, an non;


qui etiam nunc Achillem, se multo fortiorem virum,


240


contumelia-affecit; ablatum enim habet præmium, ipse abripiens.


Enimvero non Achilli bilis est in præcordiis, sed socors est;


alioqui enim, Atrida, nunc postremum læsisses.






  Sic dixit convicians Agamemnoni, pastori populorum,


Thersites; huic autem cito astitit divinus Ulysses,


245


et ipsum torve intuitus gravi increpavit sermone:






  Thersite blatero, clara-voce quanquam sis concionator,


desine, neu velis solus contendere cum-regibus.


Non enim ego te censeo pejorem mortalem alium


esse, quotquot cum Atridis sub Ilium venerunt.


250


Quare non reges in ore habens concioneris,


et (neu) ipsis probra objicias, reditumque observes.


Necdum plane scimus, quomodo futuræ-sint hæ res,


utrum bene, an male redituri-simus filii Achivorum.


[Propterea nunc Atridæ Agamemnoni, pastori populorum,


255


sedes jaciens-convicia, quia ei valde multa dant


heroes Danai; tu vero maledictis-eum-irritans concionaris.]


Sed tibi edico, quod et perfectum erit:


sicubi iterum te delirantem deprehendero, sic jam hîc,


ne-amplius deinceps Ulyssi caput super humeros sit,


260


neque posthac Telemachi parens appellatus sim,


si non ego te comprehensum tuis quidem vestibus exuero,


lænaque et tunica, quæque pudenda contegunt,


ipsum autem flentem veloces ad naves dimisero,


cæsum, e-concione, ignominiosis verberibus.






265


  Sic igitur dixit, sceptroque tergum atque etiam humeros


percussit; ille vero curvabat-se, plenaque ipsi excidit lacrima.


Vibex autem cruenta dorso emersit


sceptro sub aureo; ipse autem sedit timuitque,


dolensque, stupide spectans, abstersit lacrimam.


270


Illi vero, quamvis mœsti, super ipso suaviter riserunt,


sicque aliquis (fere quisque) dicebat, intuens propinquum alium:






  Dii boni, profecto plurima Ulysses bona fecit,


consiliaque inchoans bona bellumque instruens:


nunc vero hoc longe optimum inter Argivos fecit,


275


qui hunc conviciatorem contumeliosum coercuit a-loquendo.


Non certe ipsum iterum stimulabit animus audax


objurgare reges contumeliosis verbis.






  Sic dixerunt multitudo: sed urbium-vastator Ulysses


surrexit, sceptrum tenens (juxtaque cæsiis-oculis Minerva,


280


assimulata præconi, silere populum jussit,


ut simul primique et postremi filii Achivorum


sermonem audirent et expenderent consilium):


is ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  Atrida, nunc vero te, rex, volunt Achivi


285


omnibus probrosissimum facere articulate-loquentibus mortalibus,


nec tibi perficiunt promissionem, quam susceperunt,


huc etiam venientes ex Argo equos-pascente,


Ilio exciso bene-mœnito te rediturum.


Tanquam enim vel pueri tenelli viduæve mulieres,


290


inter-se complorantes-desiderant domum redire.


Sane vero etiam labor est afflictum redire.


Etenim quispiam vel unum mensem manens procul a sua uxore


ægre-fert cum nave multa-transtra-habente, quem procellæ


hibernæ detinent, commotumque mare:


295


nobis vero nonus est, qui-circumvolvitur, annus


hic manentibus. Quare non succenseo, Achivos


ægre-ferre apud naves recurvas; verum nihilominus


turpe est diuque manere, inanemque redire.


Tolerate, amici, et manete in tempus, ut sciamus,


300


utrum verum Calchas vaticinetur, an et non.


Probe enim hoc scimus in animo, estisque omnes


testes, quos non Parcæ incesserunt mortis auferentes,


herique et nudius-tertius, quando in Aulidem naves Achivorum


congregabantur, mala Priamo et Trojanis ferentes;


305


nos autem circum, circa fontem, sacris in altaribus


faciebamus immortalibus perfectas hecatombas,


pulcra sub platano, unde fluebat limpida aqua:


illic apparuit magnum signum: draco in dorso ruber,


horribilis, quem ipse Olympius misit in-lucem,


310


ex-altari imo-prolapsus, ad platanum ruit.


Ibi erant passeris pulli, pusilli nati,


ramum super summum, sub-foliis se-condentes,


octo, verum mater nona erat, quæ pepererat natos.


Ibi ille hos miserabiliter voravit stridentes;


315


mater vero circumvolabat lugens caros natos:


hanc autem implicans ala prehendit circum-clamitantem.


Verum postquam natos devoraverat passeris et ipsam,


hunc quidem insignem fecit deus, qui ostenderat;


lapidem enim ipsum fecit Saturni filius versuti;


320


nos autem stantes admirabamur, quale factum-esset.


Sic igitur mirabilia prodigia deorum subiere hecatombas;


Calchas vero statim deinde vaticinans concionabatur:


cur muti facti-estis, capite-comantes Achivi?


nobis quidem hoc ostendit signum magnum providus Jupiter,


325


serum, seri-exitus, cujus gloria nunquam peribit.


Ut hic natos devoravit passeris et ipsam,


octo, verum mater nona erat, quæ pepererat natos:


sic nos totidem annos bellabimus ibi,


decimo autem urbem capiemus latas-vias-habentem.


330


Ille sic concionatus-est: quæ utique nunc omnia complentur.


Verum age, manete omnes, bene-ocreati Achivi,


hîc, donec urbem magnam Priami ceperimus.






  Sic dixit. Argivi vero altum clamabant (circum autem naves


terribiliter sonitum-reddebant, clamantibus ab Achivis),


335


sermonem collaudantes Ulyssis divini.


Inter-hos autem dein dixit Gerenius eques Nestor:






  Dii boni, revera pueris similes loquimini


parvis, quibus non sunt-curæ bellica opera.


Quo vero pactaque et jurajuranda ibunt nobis?


340


in ignem nempe consiliaque abierint curæque virorum,


fœderaque meri-libatione-sancita et dextræ, quibus confisi-sumus!


frustra enim verbis contendimus, neque ullam rationem


invenire possumus, multum tempus hîc licet-moremur.


Atrida, tu vero adhuc, sicut prius, habens firmum consilium,


345


impera Argivis in duris præliis;


hos autem sine tabescere, unum et alterum, qui ab-Achivis


seorsum consultant (perfectio autem non erit ipsis),


ut-prius Argos redeant, quam et Jovis ægidem-tenentis


cognoscamus utrum falsa sit promissio, an et non.


350


Dico enim jam annuisse præpotentem Saturnium


die illo, quando naves in cito-euntes inscenderunt


Argivi, Trojanis cædem ac fatum ferentes,


quum-fulguraretur ad-dextram, fausta signa ostendens.


Quare nemo prius festinet domum redire,


355


quam quisque apud Trojanorum uxorem aliquam dormiverit,


ultusque-fuerit Helenæ ausa gemitusque.


Sin autem quis vehementer vult domum redire,


arripiat suam navem bonis-transtris, nigram,


ut ante alios mortem et fatum assequatur.


360


Sed, rex, tuque ipse bene consulito, auscultaque alteri;


non rejectaneum verbum erit, quod dixero:


secerne viros per stirpes, per gentes, Agamemno,


ut gens genti opem-ferat, et stirps stirpi.


Si autem sic feceris, et tibi paruerint Achivi,


365


cognosces dehinc, quique ducum ignavus, quique populorum,


et quis fortis sit: per se-ipsos enim pugnabunt;


cognosces etiam, utrum divinitus urbem non sis-expugnaturus,


an virorum ignavia et imperitia belli.






  Hunc autem respondens allocutus-est rex Agamemno:


370


revera iterum concione vincis, senex, filios Achivorum.


Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,


tales decem mihi consultores essent Achivorum!


sic cito caderet urbs Priami regis,


manibus sub nostris captaque excisaque.


375


Sed mihi ægidem-tenens Saturnius Jupiter dolores dedit,


qui me in vanas lites et contentiones conjicit.


Etenim ego Achillesque certavimus puellæ gratia,


inter-se-adversantibus verbis; ego autem primus-cœpi irasci:


sin autem unquam in unum consultabimus, non-amplius postea


380


Trojanis dilatio mali erit, ne tantillum quidem.


Nunc autem ite pransum, ut committamus pugnam:


bene quidem quisque hastam acuat, bene et scutum paret,


bene vero quisque equis prandium det veloces-pedes-habentibus,


bene quisque currum undique explorans, bellum meditetur,


385


ut per-totum-diem horrendo cernamus Marte.


Nulla enim cessatio posthac-erit, ne tantillum quidem,


nisi nox veniens diremerit ardorem virorum.


Sudabit quidem cujusque lorum circum pectora


scuti circum-tegentis-hominem, circum autem lanceam quisque manu fatigabitur:


390


sudabit et cujusque equus, politum currum trahens.


Quem vero ego seorsum a-pugna volentem videro


manere apud naves recurvas, non ei postea


certum erit fugere canes atque alites.






  Sic dixit; Argivi vero altum clamabant, sicut quando fluctus


395


litus ad altum, quum eum moverit Notus ingruens,


ad procurrentem scopulum; hunc autem nunquam fluctus linquunt,


variis ventis flantibus, quando hinc vel illinc oriuntur.


Surgentes vero ruebant, sparsi per naves,


fumumque-excitarunt per tentoria, et prandium sumserunt.


400


Alius autem alii sacrificabat deorum semper-existentium,


orans ut-mortem effugeret et discrimen Martis.


Atque ipse bovem sacrificavit rex virorum Agamemno


pinguem, quinquennem, præpotenti Saturnio;


vocavitque senes principes omnium-Achivorum,


405


Nestorem quidem primum, et Idomeneum regem,


ac deinde Ajaces duos, et Tydei filium;


sextum autem Ulyssem, Jovi consilio æqualem.


Spontaneus vero ei venit bello strenuus Menelaus:


norat enim in animo fratrem ut-agitaret (agitantem).


410


Bovem autem circumsteterunt, et molas sustulerunt;


inter-hos vero orans dixit rex Agamemno:






  Jupiter illustrissime, maxime, atras-nubes-cogens, in-æthere habitans,


ne prius sol occidat et tenebræ superveniant,


quam ego pronam dejecero Priami domum


415


ardentem, exusseroque igni infesto portas,


Hectoream vero loricam circa pectora discidero,


ferro ruptam: multique circa ipsum socii


proni in pulveribus mordicus prehendant terram.






  Sic dixit: nec tamen ei annuebat Saturnius;


420


verum hic accepit quidem sacrificia, laborem vero non-invidendum dedit.


Ac postquam precati-sunt, et molas projecerunt,


cervicem retro egere victimarum primum, et jugularunt, et excoriarunt,


femoraque exsecuerunt adipeque cooperuerunt,


eam duplicantes; super ipsis autem frusta-cruda-posuere.


425


Et hæc quidem lignis-fissis sine-foliis adurebant;


viscera autem verubus transfixa tenebant-super ignem.


Ac postquam femora exusta-erant, et viscera gustarant,


in-frusta-parva-conciderunt cetera et verubus transfixerunt,


assaveruntque scite, extraxeruntque igni omnia.


430


Atque ubi cessarant ab-opere, apparaverantque convivium,


epulati-sunt, nec quicquam animus indiguit epuli æqui.


Porro postquam potus et cibi appetitum exemerant,


his loqui incipiebat Gerenius eques Nestor:






  Atrida illustrissime, rex virorum Agamemno,


435


ne nunc diutius hîc colloquamur, neu amplius diu


differamus opus, quod jam deus in-manus-dat.


Sed age, præcones quidem Achivorum ære-loricatorum


populum præconio congregent ad naves:


nos autem conferti ita per exercitum latum Achivorum


440


eamus, ut ocyus cieamus acrem Martem.






  Sic dixit: neque inobsequens-erat rex virorum Agamemno;


statim præconibus argutis imperavit


ut-convocarent ad-pugnam capite-comantes Achivos.


Hi quidem convocarunt, illi autem congregati-sunt valde cito.


445


Qui autem circum Atriden erant Jovis-alumni reges,


ruebant ordines-distinguentes: inter eos vero cæsiis-oculis Minerva,


ægidem habens valde-pretiosam, senii-expertem immortalemque,


ex qua centum fimbriæ totæ-aureæ suspensæ-erant,


omnes bene-plexæ, centum boum pretio unaquæque.


450


Cum hac irruens percurrebat populum Achivorum,


concitans ad-eundum; robur autem excitavit unicuique


in-corde, ut-indesinenter bellarent et pugnarent.


His autem statim bellum dulcius factum-est, quam redire


in navibus cavis dilectam in patriam terram.






455


  Velut ignis edax comburit immensam silvam


montis in verticibus, proculque apparet splendor:


sic, his gradientibus, ab ære admirando


fulgor undique-collucens per aerem in-cœlum ascendit.






  Horum autem sicut avium volatilium gentes multæ,


460


anserum, vel gruum, vel cygnorum longa-colla-habentium,


Asio in prato, Caystri circa fluenta,


huc et illuc volitant exsultantes alis,


cum-clangore pro-fluvio-considentium, resonat autem pratum:


sic horum gentes multæ a navibus et tentoriis


465


in planitiem profundebantur Scamandriam; ac terra


terribiliter resonabat sub pedibus ipsorum et equorum.


Steterunt autem in prato Scamandrio florido


infiniti, quot folia et flores nascuntur tempore-verno.






  Veluti muscarum frequentium gentes multæ,


470


quæ per caulam pastoralem errant,


tempore in verno, quando lac vasa rigat:


tot contra Trojanos capite-comantes Achivi


in campo stabant, perdere eos cupientes.






  Hos autem, ut greges latos caprarum caprarii viri


475


facile distinguunt, postquam in-pascuis commixti-sunt:


sic hos ductores sui in-ordines-redigebant huc et illuc,


ad-pugnam ituros: inter eos autem rex Agamemno,


oculis et capite similis Jovi gaudenti-fulmine,


Marti autem balteo, pectore autem Neptuno.


480


Velut bos in-armento longe eximius existit inter-omnes


taurus; hic enim boves inter-excellit congregatas:


talem Atriden fecit Jupiter die illo,


insignem in multis et eximium heroibus.






  Dicite nunc mihi, Musæ cœlestes domos tenentes


485


(vos enim deæ estis, adestisque, scitisque omnia:


nos vero famam solam audimus, nec quicquam scimus):


qui duces Danaorum et principes fuerint.


Multitudinem autem militum non ego dixero, nec nominaro,


ne si quidem mihi decem linguæ, decemque ora essent,


490


vox autem frangi-nescia, æreumque mihi cor inesset,


nisi cœlestes Musæ, Jovis ægidem-tenentis


filiæ, commemorarent, quot sub Ilium venerint.


Principes utique navium dicam, navesque-universas.






  Bœotis quidem Peneleus et Leïtus imperabant,


495


Arcesilausque, Prothoenorque, Cloniusque;


quique Hyrien colebant, et Aulidem petrosam,


Schœnumque, Scolumque, jugosamque Eteonum,


Thespiam, Græamque, et spatiosam Mycalesum;


quique circum Harma habitabant, et Ilesium, et Erythras,


500


quique Eleona tenebat, et Hylen, et Peteona,


Ocaleam, Medeonaque, bene-ædificatam urbem,


Copas, Eutresinque, columbisque-abundantem Thisben;


quique Coroneam, et herbosam Haliartum,


quique Platæam tenebant, et qui Glisanta incolebant,


505


quique Hypothebas habitabant, bene-ædificatam urbem,


Onchestumque sacram, Neptunium pulcrum lucum;


quique uvis-abundantem Arnen habitabant, quique Mideam,


Nisamque divinam, Anthedonaque ultimam:


horum quidem quinquaginta naves ibant, in unamquamque autem


510


juvenes Bœotorum centum et viginti conscenderant.






  Qui vero Aspledona habitabant, et Orchomenum Minyeum,


his imperabat Ascalaphus, et Ialmenus, filii Martis,


quos peperit Astyoche, in domo Actoris Azidæ,


virgo verecunda, superiorem-domum quum-ascendisset,


515


Marti forti: hic autem ipsi accubuerat furtim.


His autem triginta cavæ naves ibant-ordine.






  Porro Phocensibus Schedius et Epistrophus imperabant,


filii Iphiti magnanimi Naubolidæ;


qui Cyparissum tenebant, Pythonaque petrosam,


520


Crisamque divinam, et Daulida, et Panopeum,


quique Anemoriam, et Hyampolin circumhabitabant,


quique apud fluvium Cephissum divinum habitabant,


quique Lilæam tenebant, fontes ad Cephissi;


hos autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.


525


Hi quidem Phocensium ordines constituebant obeuntes;


Bœotos autem prope, ad lævam armabantur.






  Locrensibus autem erat-dux Oïlei filius, velox Ajax,


minor, nequaquam tantus quantus Telamonius Ajax,


sed multo minor; (parvus quidem erat, lineum-thoracem-gestans,


530


hastæ autem peritia-superabat omnes-Graecos et Achivos;)


qui Cynumque colebant, Opoentaque, Calliarumque,


Besamque, Scarphenque, et Augias amœnas,


Tarphenque, Throniumque, Boagrii circa fluenta:


hunc autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur


535


Locrensium, qui habitant ultra sacram Eubœam.






  Qui autem Eubœam tenebant, robur spirantes Abantes,


Chalcidaque, Eretriamque, abundantemque-uvis Histiæam,


Cerinthumque maritimam, Diique altam urbem,


quique Carystum tenebant, et qui Styra habitabant:


540


horum utique dux-erat Elephenor, soboles Martis,


Chalcodontiades, magnanimorum princeps Abantum.


Hunc autem simul Abantes sequebantur veloces, occipite comantes,


bellatores, promti porrectis hastis-fraxineis


loricas disrumpere hostium circa pectora;


545


eumque simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






  Qui vero Athenas tenebant, bene-ædificatam urbem,


civitatem Erechthei magnanimi, quem olim Minerva


nutrivit, Jovis filia (peperit vero alma Tellus),


et (in) Athenis collocavit, suo in pinguo templo:


550


illic ipsam tauris et agnis placant


juvenes Atheniensium, circumvolventibus annis.


His utique præerat filius Petei, Menestheus.


Huic haud quisquam similis in-terra fuit vir


regendis-in-acie equisque et viris scutatis


555


(Nestor solus cum eo contendebat: hic enim ætate-grandior erat):


hunc autem simul quinquaginta nigræ naves sequebantur.






  Ajax autem ex Salamine ducebat duodecim naves.


[Constituitque ducens, ubi Atheniensium stabant phalanges.]






  Qui autem Argosque tenebant, Tirynthaque bene-mœnitam,


560


Hermionen, Asinenque, profundum sinum tenentes,


Trœzena, Eionasque, et vitibus-consitam Epidaurum,


quique tenebant Æginam, Masetaque, juvenes Achivorum:


his utique præerat bello strenuus Diomedes,


et Sthenelus, Capanei inclyti dilectus filius;


565


cum-his vero simul Euryalus tertius ibat, similis-deo vir,


Mecistei filius Talaïonidæ regis.


Universis autem præerat bello strenuus Diomedes:


hosque simul octoginta nigræ naves sequebantur.






  Qui autem Mycenas tenebant, bene-ædificatam urbem,


570


opulentamque Corinthum, beneque-structas Cleonas,


Orniasque colebant, Aræthyreamque amœnam,


et Sicyona, ubi Adrastus primum regnavit;


quique Hyperesiamque et excelsam Gonoessam,


Pellenenque tenebant, et Ægium circumhabitabant,


575


Ægialumque per omnem et circa Helicen spatiosam:


horum centum navibus imperabat rex Agamemno,


Atrides: simul hunc longe plurimi et præstantissimi


viri sequebantur: ipse autem induebat splendidum æs,


gloria-exsultans, quod omnes inter-elucebat heroas,


580


quoniam maximus erat, longeque plurimos ducebat viros.






  Qui autem tenebant montibus-clausam Lacedæmona cavernosam,


Pharinque, Spartamque, abundantemque-columbis Messam,


Brysiasque habitabant, et Augias amœnas,


quique Amyclas tenebant, Helosque, maritimam urbem,


585


quique Laan tenebant, et Œtylum circumhabitabant:


his ejus frater præerat, bello strenuus Menelaus,


sexaginta navibus; seorsum vero armabantur.


Inter eos ipse ibat sua animosa-virtute fretus,


adhortans ad-bellum; maxime vero cupiebat animo


590


ulcisci Helenæ ausaque gemitusque.






  Qui autem Pylumque colebant, et Arenen amœnam,


et Thryum, Alphei vadum, et bene-ædificatam Æpy,


et Cyparisseenta, et Amphigeniam habitabant,


et Pteleum, et Helos, et Dorion (ubi quidem Musæ


595


occurrentes Thamyrim illum Thracium privarunt cantu,


ex-Œchalia venientem ab Euryto Œchaliensi:


asserebat enim gloriabundus se-victurum, si vel ipsæ


Musæ canerent, filiæ Jovis ægidem-tenentis:


illæ vero iratæ cæcum fecerunt, atque cantum


600


divinum ademerunt, et oblivisci-fecerunt artem pulsandi-citharam).


His autem præerat Gerenius eques Nestor,


cum-eoque nonaginta cavæ naves ordine-ibant.






  Qui autem tenebant Arcadiam, sub Cyllenes monte alto,


Æpytium prope monumentum, ubi viri cominus-pugnantes,


605


qui Pheneumque incolebant, et Orchomenum pecorosum,


Ripenque, Stratienque, et ventosam Enispen,


et Tegeam tenebant, et Mantineam amœnam,


Stymphalumque tenebant, et Parrhasien colebant:


his imperabat Ancæi filius, rex Agapenor,


610


sexaginta navibus: multi autem in navem unamquamque


Arcades viri conscenderant, periti pugnandi.


Ipse enim eis dederat rex virorum Agamemno


naves bonis-transtris, ut-transfretarent super nigrum pontum,


Atrides: quoniam non ipsis maritima opera erant-curæ.






615


  Qui autem Buprasiumque et Elida divinam habitabant,


quantum agri Hyrmine et Myrsinus extrema,


petraque Olenia, et Alisium intus continet:


horum utique quatuor duces erant, decem vero virum unumquemque


naves sequebantur veloces, multique inscenderant Epei.


620


His quidem Amphimachus et Thalpius præerant,


filii, alter quidem Cteati, alter autem Euryti Actoridæ:


istis vero Amaryncides imperabat fortis Diores;


quartisque præerat Polyxenus deo-similis,


filius Agasthenis Augeïdæ regis.






625


  Qui autem venerunt ex Dulichio, Echinadibusque sacris


insulis, quæ sitæ-sunt trans mare, Elidis e-regione;


his utique præerat Meges, æqualis Marti,


Phylides, quem genuit Jovi dilectus eques Phyleus,


qui olim in-Dulichium migraverat, patri iratus:


630


hunc autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






  Porro Ulysses ducebat Cephallenses magnanimos,


qui Ithacam tenebant, et Neritum frondosum,


et Crocylea colebant, et Ægilipa asperam,


quique Zacynthum tenebant, et qui Samum incolebant,


635


quique continentem tenebant, et objacentia incolebant:


his quidem Ulysses imperabat, Jovi consilio par;


hunc autem simul naves sequebantur duodecim proras-rubras-habentes.






  Ætolis autem imperabat Thoas, Andræmonis filius,


qui Pleurona colebant, et Olenum, et Pylenen,


640


Chalcidaque maritimam, Calydonaque petrosam


(non enim amplius Œnei magnanimi filii supererant,


neque item amplius ipse supererat, mortuus-erat autem flavus Meleager):


huic vero omnia erant-commissa, ut-imperaret Ætolis:


hunc simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






645


  Cretensibus autem Idomeneus hasta-clarus præerat,


qui Cnossumque tenebant, Gortynaque bene-mœnitam,


Lyctum, Miletumque, et albicantem Lycastum,


Phæstumque, Rhytiumque, urbes bene-habitatas,


ceterique, qui Cretam centum-urbium incolebant.


650


His utique Idomeneus hasta-clarus præerat,


Merionesque, par Marti homicidæ:


hos autem simul octoginta nigræ naves sequebantur.






  Tlepolemus autem Heraclides, fortisque magnusque,


ex Rhodo novem naves ducebat Rhodiorum magnanimorum:


655


qui Rhodum incolebant trifariam instructi,


Lindum, Ialysumque, et albicantem Camirum.


Horum quidem Tlepolemus hasta-clarus dux-erat,


quem peperit Astyochea fortitudini Herculeæ (Herculi):


quam duxerat (Hercules) ex Ephyra, fluvio a Selleente,


660


depopulatus urbes multas Jovis-alumnorum juvenum.


Tlepolemus autem, postquam nutritus-fuerat in domo bene-constructa,


illico patris sui dilectum avunculum interfecit,


jam senescentem Licymnium, sobolem Martis.


Statim naves compegit, multasque copias quum-coegisset,


665


abiit fugiens pare mare: minati enim ei fuerant ceteri


filii nepotesque fortitudinis Herculeæ.


Atque hic in Rhodum venit errans, ærumnas perferens:


trifariam autem distincti habitabant tributim, et amabantur


a Jove, qui diis et hominibus imperat.


670


[Et ipsis ingentes divitias impluerat Saturnius.]






  Nireus porro ex-Syma ducebat tres naves æquales,


Nireus, Aglaiæ filius Charopique regis;


Nireus, qui formosissimus vir sub Ilium venit


ceterorum Danaorum, post laudatissimum Peliden:


675


sed imbellis erat, parvusque eum sequebatur populus.






  Qui vero Nisyrumque tenebant, Crapathumque, Casumque,


et Coon, Eurypyli urbem, insulasque Calydnas:


his Phidippusque et Antiphus præerant,


Thessali filii duo, Heraclidæ regis;


680


horum autem triginta cavæ naves ordine-ibant.






  Nunc vero istos, quotquot Pelasgicum Argos habitabant,


quique Alon, quique Alopen, quique Trachina colebant,


quique tenebant Phthiam et Hellada pulcras-mulieres-habentem;


Myrmidones autem vocabantur et Hellenes et Achæi:


685


horum utique quinquaginta navibus erat dux Achilles.


Verum hi non belli horrisoni recordabantur:


non enim erat, qui ipsos per ordines duceret.


Jacebat enim ad naves pedibus-velox divinus Achilles,


ob-puellam iratus Briseida pulcris-comis,


690


quam ex Lyrnesso ceperat, multum laborans,


Lyrnessum depopulatus et muros Thebes:


verum et Myneta dejecit et Epistrophum bellicosos,


filios Eveni, Selepiadæ regis:


ob-istam is jacebat mœrens, cito autem se-erecturus erat.






695


  Quique tenebant Phylacen, et Pyrasum floridam,


Cereris sacrum-locum, Itonaque, matrem ovium,


maritimamque Antrona, et Pteleum herbosam:


horum utique Protesilaus bellicosus dux-erat,


vivus dum-erat: tunc vero jam tenebat eum terra nigra.


700


Ejus autem ambas-lacerata-genas uxor Phylacæ relicta-erat,


et domus semiperfecta: eum autem interfecerat Dardanus vir,


de-nave desilientem longe primum Achivorum.


Et tamen ne isti quidem sine-duce erant, desiderabant tamen ducem suum:


sed ipsos ordinabat Podarces, soboles Martis.


705


Iphicli filius divitis-pecore Phylacidæ,


frater-germanus magnanimi Protesilai,


junior natu: ille vero erat major-natu et præstantior,


heros Protesilaus bellicosus: nec vero populi ejus


indigebant duce, desiderabant tamen ipsum strenuum:


710


hunc autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






  Qui vero Pheras colebant apud Bœbeïda lacum,


Bœben et Glaphyras, et bene-ædificatam Iaolcum,


horum imperabat Admeti dilectus filius undecim navibus,


Eumelus, quem ex Admeto peperit[TR1] nobilissima feminarum,


715


Alcestis, Peliæ filiarum forma præstantissima.






  Qui autem Methonen et Thaumaciam colebant,


et Melibœam tenebant, et Olizona asperam,


his Philoctetes præerat, arcus bene sciens,


septem navibus; remigesque in unamquamque quinquaginta


720


inscenderant, arcus bene-scientes ad-fortiter pugnandum.


Sed ille quidem in insula jacebat ingentes dolores perferens,


Lemno in divina, ubi ipsum reliquerant filii Achivorum,


ulcere laborantem tetro perniciosi colubri:


ibi ille jacebat dolens: cito autem recordaturi erant


725


Argivi apud naves Philoctetæ regis.


Et tamen ne isti quidem sine-duce erant, desiderabant tamen ducem suum:


sed Medon eos ordinabat, Oïlei spurius filius,


quem peperit Rhena ex Oïleo urbium-eversore.






  Qui autem tenebant Triccam, et Ithomen montosam,


730


quique tenebant Œchaliam, urbem Euryti Œchaliensis:


horum duces-erant Æsculapii duo filii,


medici boni, Podalirius et Machaon:


cum-his autem triginta cavæ naves ordine-ibant.






  Qui vero tenebant Ormenium, quique fontem Hypeream,


735


et qui tenebant Asterium, Titanique albos vertices:


horum dux-erat Eurypylus, Euæmenis præclarus filius;


hunc autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






  Qui vero Argissam tenebant et Gyrtonen colebant,


Orthen, Eleonenque, urbemque Oloossona albam:


740


his utique præerat sustinens-bellum Polypœtes,


filius Pirithoi, quem immortalis genuit Jupiter


(hunc ex Pirithoo peperit inclyta Hippodamia


die eo, quo Centauros ultus-est hispidos,


eosque ex Pelio pepulit, et ad-Æthices usque abegit),


745


non solus; una cum-eo Leonteus, soboles Martis,


filius magnanimi Coroni Cænidæ:


hos autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






  Guneus vero ex Cypho ducebat duas et viginti naves:


hunc autem Enienes sequebantur, bellumque-sustinentes Peræbi,


750


qui circa Dodonam valde-frigidam domicilia posuerant,


quique circa amœnum Titaresium arva colebant,


qui in Peneum immittit pulcre-fluentem aquam:


nec ille Peneo commiscetur argenteos-vortices-agenti,


sed ipsum in-summo supernatat, veluti oleum:


755


juramenti enim gravis, Stygis aquæ est rivus.






  Magnetibus vero præerat Prothous, Tenthredonis filius,


qui circa Peneum et Pelion frondosum


habitabant; his quidem Prothous velox dux-erat:


hunc autem simul quadraginta nigræ naves sequebantur.






760


  Hi utique duces Danaorum et principes erant.


Quis jam horum præstantissimus fuerit, tu mihi dic, Musa,


ipsorum et equorum, qui simul Atridas sequebantur.






  Equae quidem multo præstantissimæ erant Pheretiadæ,


quas Eumelus agitabat, pedibus-veloces, avium instar,


765


ejusdem-pili, ejusdem-ætatis, ad-perpendiculum dorso pares:


quas in Perea aluit argenteum-arcum-gestans Apollo,


ambas feminas, terrorem belli ferentes.


Virorum autem longe præstantissimus erat Telamonius Ajax,


quamdiu Achilles irascebatur: is enim multo fortissimus erat,


770


equique, qui ferebant laudatissimum Peliden.


Sed hic quidem in navibus recurvis pontum-transeuntibus


jacebat, iram fovens Agamemnoni, pastori populorum,


Atridæ: viri vero ejus ad litus maris


discis delectabantur et hastilibus jaculantes,


775


arcubusque: equi vero apud currus suos singuli


lotum depascentes, palustreque apium,


stabant: currus autem bene tecti jacebant dominorum


in tentoriis; illi vero ducem Marti-carum desiderantes


vagabantur huc et illuc per exercitum, nec pugnabant.






780


  Hi vero ibant, veluti-si igni terra tota depasceretur:


terra autem subtus-gemiscebat, Jove veluti fulminibus-gaudente


irato, quando circa Typhoeum terram verberavit


in Arimis, ubi dicunt Typhoei esse cubilia:


sic utique horum sub pedibus multum gemiscebat terra


785


gradientium; valde vero velociter pertransibant campum.






  Trojanis autem nuntia venit pedibus-ventos-æquans velox Iris


a Jove ægidem-tenente cum nuntio tristi.


Illi vero conciones habebant in Priami vestibulis,


omnes simul-congregati, tam juvenes, quam senes.


790


Prope autem stans allocuta-est pedibus velox Iris:


assimulaverat autem-se voce filio Priami Politæ,


qui Trojanorum speculator sedebat, pedum-velocitate fretus,


tumulo in summo Æsyetæ senis,


observans, quando a-navibus impetum-facerent Achivi;


795


huic se quum-assimulasset, dixit pedibus velox Iris:






  O senex, semper tibi sermones jucundi sunt multi,


sicut olim in pace: bellum autem nunc inevitabile ortum-est.


Profecto jam persæpe ad-pugnas veni virorum,


sed nunquam talem tantumque populum vidi:


800


prorsus enim foliis similes, vel arenis,


gradiuntur per-campum, præliaturi circa urbem.


Hector, tibi vero potissimum mando, ita ut-facias:


multi enim per urbem magnam Priami auxiliares sunt,


aliaque aliorum lingua late-dispersorum hominum est:


805


iis unusquisque vir imperato, quibus princeps-est,


eorumque dux-esto, ordinans suos cives.






  Sic dixit: Hector autem minime deæ orationem ignoravit,


statimque dimisit concionem; ad arma vero ruebant.


Totæ autem aperiebantur portæ, forasque ruit populus,


810


peditesque equitesque; multus autem tumultus coortus-est.






  Est vero quidam ante urbem editus collis;


in planitie seorsum, quem-circumeas hinc et illinc;


quem quidem homines Batieam vocant,


immortales autem sepulcrum agilis Myrines:


815


ibi tunc Trojanique in-ordines-distincti-sunt, et auxiliares.






  Trojanis quidem dux-erat magnus galeam-motans Hector


Priamides: cum hoc quam plurimæ et fortissimæ


copiæ armabantur, promtæ hastis.






  Dardaniis porro imperabat strenuus filius Anchisæ,


820


Æneas, quem ex Anchisa peperit diva Venus,


Idæ in jugis dea cum mortali cubans:


non solus; cum eo duo Antenoris filii,


Archelochusque, Acamasque, pugnæ bene scientes omnis.






  Qui vero Zeleam habitabant sub pedem imum Idæ,


825


divites, bibentes aquam nigram (profundi) Æsepi,


Trojani; his porro præerat Lycaonis clarus filius,


Pandarus, cui etiam arcum Apollo ipse dederat.






  Qui autem Adrasteamque tenebant et civitatem Apæsi,


et Pityeam tenebant et Tereæ montem altum:


830


his imperabat Adrastusque et Amphius lineo-thorace,


filii duo Meropis Percosii, qui supra omnes


noverat vaticinia, neque suos filios sinebat


proficisci in bellum perdens-viros: hi vero ei non


paruerunt: Fata enim eos agebant atræ mortis.






835


  Qui vero Percoten et Practium circumhabitabant,


et Sestum et Abydum tenebant et divinam Arisben.


his Hyrtacides præerat Asius, princeps virorum,


Asius Hyrtacides, quem ex-Arisba ferebant equi


rutili, magni, fluvio a Selleente.






840


  Hippothous vero ducebat gentes Pelasgorum hastis-promtorum,


eorum, qui Larissam glebosam habitabant:


his præerat Hippothousque, Pylæusque, soboles Martis,


filii duo Lethi Pelasgi Teutamidæ.






  Ceterum Thraces ducebat Acamas, et Pirous heros,


845


quotquot Hellespontus æstuosus intus continet.






  Euphemus vero dux Ciconum erat bellicosorum,


filius Trœzeni Jovis-alumni Ceadæ.






  Porro Pyræchmes ducebat Pæonas curvis-arcubus-utentes,


procul ex Amydone, ab Axio late-fluente,


850


Axio, cujus limpidissima aqua diffunditur per-terram.






  Paphlagonibus vero præerat Pylæmenis masculum cor,


ex Enetis, unde mularum genus agrestium;


qui quidem Cytorum tenebant, et Sesamum incolebant,


circaque Parthenium fluvium inclytas domus habitabant,


855


Cromnamque, Ægialumque et excelsos Erythinos.






  Porro Halizonibus Odius et Epistrophus imperabant,


procul ex Alybe, unde argenti est origo.






  Mysis vero Chromis præerat et Ennomus augur;


sed non auguriis effugit Parcam nigram,


860


verum stratus-est sub manibus velocis Æacidæ,


in fluvio, ubi quidem Trojanos contrucidabat et alios.






  Phorcys porro Phryges ducebat et Ascanius deo-similis,


procul ex Ascania: ardebant vero prælio pugnare.






  Mæonibus porro Mesthlesque et Antiphus duces-erant,


865


filii Talæmenis, quos Gygæa peperit palus;


qui etiam Mæones ducebant sub Tmolo ortos.






  Nastes porro Caribus præerat barbare-loquentibus,


qui Miletum tenebant Phthirumque montem frondosum,


Mæandrique fluenta, Mycalesque alta cacumina:


870


his utique Amphimachus et Nastes præerant;


Nastes Amphimachusque erant Nomionis clari filii:


qui et aurum gestans ad-bellum ibat, velut puella:


stultus: nec quicquam ipsi hoc depulit acerbum interitum;


sed stratus-est sub manibus velocis Æacidæ.


875


in fluvio, aurum vero Achilles abstulit bellicosus.






  Sarpedon autem præerat Lyciis, et Glaucus laudatissimus,


procul ex Lycia, Xantho a vorticoso.











[TR1] "perperit" → "peperit"








Iliadis III.—Jurajuranda. Spectatio de muro. Alexandri et Menelai pugna singularis.






ARGUMENT: THE DUEL OF MENELAUS AND PARIS.


The armies being ready to engage, a single combat is agreed upon between Menelaus and Paris (by the intervention of Hector) for the determination of the war. Iris is sent to call Helen to behold the fight. She leads her to the walls of Troy, where Priam sat with his counsellers observing the Grecian leaders on the plain below, to whom Helen gives an account of the chief of them. The kings on either part take the solemn oath for the conditions of the combat. The duel ensues; wherein Paris being overcome, he is snatched away in a cloud by Venus, and transported to his apartment. She then calls Helen from the walls, and brings the lovers together. Agamemnon, on the part of the Grecians, demands the restoration of Helen, and the performance of the articles.


The three-and-twentieth day still continues throughout this book. The scene is sometimes in the fields before Troy, and sometimes in Troy itself.




 TEXT:






1


  At postquam instructi-fuerunt una-cum ducibus quique,


Trojani quidem cum clangoreque clamoreque incedebant, avium instar:


sicut clangor gruum est cœlum versus;


quæ postquam hiemem effugerunt et immensum imbrem,


5


cum clangore hæce volant supra Oceani fluenta,


viris Pygmæis cædem et fatum ferentes:


aeriæ autem hæce noxium conflictum afferunt:


illi vero ibant cum silentio, robur spirantes Achivi,


in animo gestientes opem-ferre sibi-invicem.






10


  Quemadmodum montis verticibus Notus infudit caliginem,


pastoribus nequaquam gratam, furi autem nocte commodiorem,


et tantum quis tum prospicit, quantum lapidem jacit:


sic igitur horum sub pedibus pulvis excitabatur turbidus


euntium; valde autem celeriter pertransibant campum.






15


  Hi vero quum jam prope essent se-invicem aggressuri,


Trojanis in-prima-acie-erat Alexander divina-forma-præditus,


pardi-pellem humeris gestans et incurvos arcus


et ensem: atque is hastilia duo præfixa ære


vibrans, Argivorum provocabat quosque fortissimos,


20


ut-contra se dimicarent in sæva pugna.






  Hunc autem postquam animadvertit Marti-carus Menelaus


procedentem ante agmen, passibus-magnis gradientem,


sicut leo gavisus-est, magnum in corpus incidens,


nactus aut cervum cornutum, aut agrestem capram,


25


esuriens; valde etenim devorat, etiamsi ipsum


insequantur velocesque canes, florentesque juvenes:


sic gavisus-est Menelaus Alexandrum divina-forma-præditum


oculis conspicatus: cogitabat enim ulturum se virum sceleratum;


statimque de curru cum armis desiliit humi.






30


  Hunc autem postquam animadvertit Alexander divinæ formæ


inter primos-pugnatores apparentem, perculsus-est suo corde;


retroque sociorum in agmen recessit mortem evitans.


Ut vero quum quis draconem conspicatus resiliens fugit


montis in saltibus, subtusque tremor occupavit artus,


35


retroque recessit, pallorque eum cepit genis:


sic retro in agmen se-condidit Trojanorum superborum,


metuens Atrei filium, Alexander divina-forma-præditus.






  Hunc autem Hector objurgavit conspicatus probrosis verbis:


infelix-Pari, forma præstantissime, mulierose, deceptor,


40


utinam non-natusque fuisse, cœlebsque periisses!


Atque hoc vellem, et fere multo utilius erat,


quam sic dedecusque esse et suspectum aliis.


Certe cachinnantur capite-comantes Achivi,


opinati egregium te propugnatorem esse, quoniam venusta


45


species tibi inest: sed non est vis animo, neque ullum robur.


Num talis quum-sis, in pontum-transeuntibus navibus


mare emensus, sociis caris congregatis,


permixtus alienigenis, mulierem formosam abduxisti


e longinqua terra, sponsam virorum bellicosorum,


50


patrique tuo magnum detrimentum, civitatique, omnique populo,


inimicis quidem gaudium, dedecus autem tibi ipsi?


nonne vero sustinueris Marti-carum Menelaum?


nosses utique, qualis viri teneas florentem uxorem.


Non tibi profuerit cithara, et dona Veneris,


55


et illa coma et species, quando pulveri immixtus-fueris.


Sed valde Trojani timidi sunt: alias certe jam


lapideam indutus-esses tunicam (sepultus esses), malorum gratia quanta patrasti.






  Hunc autem vicissim allocutus-est Alexander divinæ-formæ:


Hector: quoniam me jure increpaste nec ultra fas:


60


semper tibi cor, securis instar, est indomitum,


quæ penetrat lignum a viro acta, qui quidem arte


lignum navale exscindit, augetque illa viri impetum:


sic tibi in præcordiis intrepidus animus est.


Ne mihi dona amabilia exprobra aureæ Veneris:


65


neutiquam rejicienda sunt deorum præclara dona,


quæcunque ipsi dederint, sponte autem non quivis ceperit.


Nunc rursum si me vis bellare et pugnare,


ceteros quidem sedere-jubeas Trojanos et omnes Achivos,


sed me in medio et Marti-carum Menelaum


70


committite de Helena et opibus omnibus pugnaturos:


uter autem vicerit superiorque fuerit,


opes accipiens penitus omnes mulieremque domum abducat:


vos autem ceteri, amicitiam et fœdera firma quum-iceritis,


habitetis Trojam glebosam: illi vero redeant


75


Argos ad equos-pascens, et Achaiam pulcras-mulieres-habentem.






  Sic dixit. Hector vero gavisus-est multum, sermone audito,


et in medium progressus, Trojanorum cohibuit phalanges,


media hasta prehensa: illi autem resederunt omnes.


In-hunc autem sagittas-dirigebant capite-comantes Achivi,


80


missilibusque[TR1] collineantes lapidibusque petebant.


Sed alte clamavit rex virorum Agamemno:






  Continete-vos, Argivi, ne jaculemini, juvenes Achivorum:


pollicetur enim se aliquid dicturum galeam-motans Hector.






  Sic dixit: illi autem abstinuere a-pugna, tacitique facti-sunt


85


confestim. Hector vero inter utrosque locutus-est:






  Audite ex-me, Trojani et bene-ocreati Achivi,


sermonem Alexandri, cujus causa contentio orta-est.


Ceteros quidem jubet Trojanos et omnes Achivos


arma pulcra deponere in terra alma,


90


ipsum vero in medio et Marti-carum Menelaum


solos de Helena et opibus omnibus pugnare:


uter autem vicerit superiorque fuerit,


opes accipiens penitus omnes mulieremque domum abducat;


ceteri autem amicitiam et fœdera firma feriamus.






95


  Sic dixit: illi autem omnes taciti facti-sunt silentio.


His vero et locutus-est bellico-clamore strenuus Menelaus:






  Audite nunc et me; maxime enim hæc molestia incessit


animum meum; censeo autem diremtum-iri jam


Argivos et Trojanos, quoniam mala multa passi-estis


100


propter meam contentionem, et Alexandri propter inceptum.


Nostrûm vero utri mors et fatum paratum-est,


hic moriatur; ceteri autem dirimamini citissime.


Afferetis vero duos-agnos, alterum album, alteram vero nigram,


Terræque et Soli: Jovi autem nos offeremus alium.


105


Adducetisque Priami vim (Priamum), ut fœdus feriat


ipsa, quoniam ejus filii superbi sunt et infidi:


ne-quis transgressione Jovis fœdera violet.


Semper autem juniorum virorum animi instabiles-sunt;


quibus vero senex interfuerit, simul porro et retro (futura et præterita)


110


spectat, ut quam optime inter utrosque eveniat.






  Sic dixit; at gavisi-sunt Achivique Trojanique,


sperantes se finem-facturos ærumnosi belli.


Et equos quidem continuere per in ordines, descenderunt autem ipsi,


armaque exuerunt, quæ quidem deposuerunt in terra


115


prope se-invicem; exiguus autem erat hinc-inde campus.






  Hector vero ad urbem duos præcones misit,


qui festinanter agnosque afferrent, Priamumque vocarent.


At Talthybium misit rex Agamemno,


naves ad cavas ut-iret, et agnos-duos jussit


120


afferre; ille vero haud immorigerus-fuit Agamemnoni divino.






  Iris autem Helenæ candidas-ulnas-habenti nuntia venit,


assimilata glori, Antenoridæ uxori,


quam Antenorides habebat rex Helicaon,


Laodicen, Priami filiarum forma præstantissimam.


125


Eamque invenit in domo: ea vero magnam telam texebat,


duplicem-vestem purpuream: multosque intexebat labores


Trojanorumque equûm-domitorum, et Achivorum ære-loricatorum,


quos sua causa sustinebant a Martis manibus.


Prope autem stans allocuta-est pedibus velox Iris.






130


  Huc veni, nympha cara, ut admiranda facta spectes


Trojanorumque equûm-domitorum et Achivorum ære-loricatorum:


qui prius sibi-invicem inferebant lacrimosum bellum


in campo, perniciosæ cupientes pugnæ,


hi jam nunc sedent taciti (bellum autem cessavit),


135


scutis innixi, juxtaque hastæ longæ in terra fixæ-sunt.


At Alexander et Marti-carus Menelaus


longis hastis pugnabunt de te:


ei vero qui-vicerit, cara vocaberis uxor.






  Sic locuta dea, dulce desiderium injecit animo


140


virique prioris, et urbis atque parentum.


Protinus autem Helena candidis velata linteis


properavit e cubiculo, teneram lacrimam defundens:


non sola, simul eam et famulæ duæ sequebantur,


Æthra, Pitthei filia, Clymeneque magnis-oculis.


145


Confestim deinde pervenerunt, ubi Scææ portæ erant.






  At Priamus et Panthous et Thymœtes,


Lampusque Clytiusque, Hicetaonque, soboles Martis,


Ucalegonque et Antenor, prudentes ambo,


sedebant populi-seniores in Scæis portis,


150


præ senectute a-bello cessantes; sed erant concionatores


boni, cicadis similes, quæ in silva


arbori insidentes vocem suavem emittunt:


tales utique Trojanorum proceres sedebant in turri.


Hi autem ubi viderunt Helenam ad turrim venientem,


155


submisse inter se verba alata dixerunt:






  Non est indigne-ferendum, Trojanos et bene-ocreatos Achivos


tali de muliere longum tempus dolores pati:


valde immortalibus deabus ad vultum similis-est.


Sed etiam sic, talis quamvis sit, in navibus redeat,


160


neque nobis liberisque in-posterum detrimentum relinquatur.






  Sic igitur dixerunt: Priamus autem Helenam vocavit voce:


huc coram veniens, cara filia, asside mihi,


ut videas prioremque maritum, affinesque, amicosque


(non mihi tu in-causa es; dii quidem mihi in-causa sunt,


165


qui mihi immiserunt bellum lacrimosum Achivorum):


ut mihi et istum virum ingentem nomines,


quisnam iste sit Achivus vir præstansque magnusque.


Certe quidem capite etiam altiores alii sunt:


pulcrum autem adeo ego nondum vidi oculis,


170


neque sic venerabilem: regi enim viro similis est.






  Huic autem Helena verbis respondet, nobilissima mulierum:


reverendusque mihi es, dilecte socer, timendusque;


utinam mors mihi placuisset mala, quando huc


filium tuum secuta-sum, thalamumque fratresque relinquens,


175


filiamque carissimam, et cœtum-æqualium amabilem.


Sed hæc non facta-sunt: quamobrem et lacrimans contabui.


Illud autem tibi dicam, quod ex me quæris ac percontaris:


hic quidem Atrides est, late-imperans Agamemno,


utrumque, rexque bonus, fortisque bellator:


180


levir item meus erat inverecundæ, si-unquam erat.






  Sic dixit: hunc vero senex admiratus-est, dixitque:


o beate Atrida, læto-fato-nate, felici-genio!


certe tibi multi sub-imperio-sunt juvenes Achivorum.


Olim etiam Phrygiam ingressus-sum vitiferam,


185


ubi vidi plurimos Phrygas, viros agilibus-equis,


populos Otrei et Mygdonis deo-similis,


qui quidem tunc castra-habebant ad ripas Sangarii:


etenim ego auxiliaris quum-essem, cum illis numerabar


die illo, quando venerunt Amazones viragines:


190


sed ne isti quidem tot erant, quot sunt agilibus-oculis Achivi.






  Secundo rursum Ulyssem conspicatus, interrogavit senex:


dic age mihi et istum, dilecta filia, quisnam is sit:


minor quidem capite Agamemnone Atrida,


latior vero humeris et pectoribus visu.


195


Arma quidem ei jacent in terra alma,


ipse vero, aries veluti, obit ordines virorum:


arieti ipsum ego assimilo densi-velleris,


qui ovium magnum gregem lustrat candidarum.






  Huic autem respondit deinde Helena, Jove nata:


200


hic porro est Laertiades, ingeniosus Ulysses,


qui nutritus-est in populo Ithacæ, asperæ quidem,


sciens omnimodosque dolos et consilia prudentia.






  Hanc autem Antenor prudens contra locutus-est:


o mulier, profecto valde hoc verbum verum dixisti.


205


Jam enim et huc olim venit divinus Ulysses,


in legationem de-te, cum Marti-caro Menelao:


hos autem ego hospitio-excepi, et in ædibus amice-tractavi,[TR2]


amborum vero indolem perspexi et consilia prudentia.


At quum jam Trojanis cum congregatis mixti-essent,


210


stantibus quidem, Menelaus eminebat latis humeris;


ambobus autem sedentibus, augustior erat Ulysses.


Sed quum jam verba et consilia omnibus texebant,


certe quidem Menelaus cursim concionabatur,


pauca quidem, sed valde argute; quoniam non multiloquus[TR3]


215


nec verbis-aberrans, vel ætate posterior erat.


Sed quum jam ingeniosus surrexisset Ulysses,


stabat, deorsumque spectabat, in terram oculis defixis,


sceptrum vero nec retrorsum neque in-anteriorem partem movebat,


sed immotum tenebat, imperito viro similis:


220


dixisses fere iracundumque aliquem esse, stultumque itidem.


At quum jam vocemque magnam e pectore mitteret


et verba imbribus-nivalibus similia hibernis,


non deinde cum-Ulysse contendisset mortalis alius:


non sum sic Ulyssis mirabamur speciem intuentes.






225


  Tertior rursus Ajacem conspicatus, interrogabat senex:


quisnam item iste alius Achivur vir, præstansque magnusque,


procerissimus Argivorum capite et latis humeris?






  Huic autem Helena peplum-trahens respondit, nobilissima feminarum:


hic vero Ajax est ingens, propugnaculum Achivorum:


230


Idomeneus autem illinc inter Cretenses, deus veluti,


stat; circum vero ipsum Cretensium duces congregati-sunt.


Sæpe eum hospitio-excepit Marti-carus Menelaus


domo in nostra, quando ex-Creta venit.


Nunc vero alios quidem omnes video agilibus-oculis Achivos,


235


quos facile cognoverim, nomenque protulerim:


duos vero non possum conspicere principes populorum,


Castoremque equûm-domitorum, et pugillatu strenuum Pollucem,


germanos-fratres, quos mihi una peperit mater.


An non secuti-sunt Lacedæmone ex amœna?


240


an huc quidem secuti-sunt navibus in mare-transeuntibus


nunc autem nolunt pugnam inire virorum,


dedecora veriti et probra multa, quæ mihi sunt?






  Sic dixit: hos autem jam continebat alma tellus


in Lacedæmone istic dilecta in patria terra.






245


  Præcones autem per urbem deorum ferebant (victimas ad) foedera firma,


agnos duos et vinum lætum, fructum telluris,


utre in caprino; ferebat etiam cratera splendidum


præco Idæus, atque aurea pocula;


excitabatque senem astans his verbis:






250


  Surge, Laomedontiade! vocant optimates


Trojanorumque equûm-domitorum et Achivorum ære-loricatorum,


in campum descendas, ut fœdera firma feriatis:


atque Alexander et Marti-carus Menelaus


longis hastis dimicabunt de muliere;


255


eum autem qui-vicerit mulier et opes sequentur:


ceteri vero, amicitia et fœderibus fidis percussis,


incolemus Trojam glebosam; illi autem revertentur


Argos in equos-pascens et Achaiam pulcras-mulieres-habentem.






  Sic dixit; cohorruit autem senex, jussitque socios


260


equos jungere: illi vero impigre paruerunt.


Ascendit itaque Priamus, ac lora traxit retrorsum:


juxtaque eum Antenor perpulcrum inscendit currum.


Illi autem per Scæas portas in-campum dirigebant veloces equos.






  At ubi jam venerunt ad Trojanos et Achivos,


265


ex equis descendentes in terram almam,


in medium Trojanorum et Achivorum processerunt.


Surrexitque statim deinde rex virorum Agamemno,


surrexit etiam Ulysses ingeniosus: at præcones conspicui


(victimas ad) fœdera fida deûm cogebant, cratere autem vinum


270


miscebant; ac regibus aquam super manus fuderunt.


Atrides vero, stricto manibus cultro,


qui ei ad ensis magnam vaginam semper pendebat,


agnorum ex capitibus abscidit pilos: atque eos inde


præcones Trojanorum et Achivorum distribuerunt principibus.


275


Inter-eos vero Atrides alta-voce precabatur, manibus sublatis:






  Jupiter pater, ab-Ida imperans, augustissime, maxime,


Solque, qui omnia aspicis et omnia audis,


et Flumina et Tellus, et qui subter terram mortuos


homines punitis, quicunque perjurium juraverit,


280


vos testes estote, et conservate fœdera fida!


si quidem Menelaum Alexander interfecerit,


ipse deinceps Helenam retineto et opes omnes,


nos vero in navibus redeamus pontum-transeuntibus;


sin autem Alexandrum interfecerit flavus Menelaus,


285


Trojani exinde Helenam et opes omnes reddunto,


mulctam vero Argivis pendunto, quam pendi convenit,


quæque etiam posteros inter homines famâ feratur.


Sin autem mihi mulctam Priamus Priamique filii


pendere noluerint, Alexandro prostrato,


290


tum ego etiam deinde pugnabo, mulctæ gratia,


hîc manens, usque-dum finem belli invenero.






  Dixit, et fauces agnorum abscidit sævo ferro,


et hos quidem deposuit in terra palpitantes,


anima carentes: nam vires ademerat ferrum.


295


Vinum vero ex cratere haustum poculis


effundebant, et vota-faciebant diis immortalibus:


sic autem aliquis (fere quisque) dicebat Achivorumque Trojanorumque:






  Jupiter augustissime, maxime, et immortales dii ceteri!


utri priores præter fœdera offenderint,


300


sic ipsis crebrum humi fluat, sicut hoc vinum,


ipsorum et liberorum; uxores vero aliis subjiciantur.






  Sic dicebant: nequaquam autem ipsis votum ratum-faciebat Saturnius.


His vero Dardanides Priamus verba fecit:






  Audite me, Trojani et bene-ocreati Achivi:


305


namque ego vadam ad Ilium ventosum


retro, quia nullo-modo sustinebo in oculis videre


pugnantem dilectum filium cum Marti-caro Menelao.


Jupiter nimirum hoc scit et immortales dii reliqui,


utri mortis finis fato-destinatus sit.






310


  Dixit, et in currum agnos posuit par-diis vir,


atque ascendit ipse, ac lora traxit retrorsum;


juxtaque eum Antenor perpulcrum inscendit currum:


hi quidem itaque reversi ad Ilium abibant.






  Hector vero Priami filius et divinus Ulysses


315


locum quidem primum dimensi-sunt, ac deinde


sortes in galea ærea quatiebant prehensas,


uter prior emitteret æream hastam.


Populi autem supplicabant, diisque manus elevanbant;


et sic aliquis dicebat Achivorumque Trojanorumque:






320


  Jupiter pater, ab-Ida imperans, augustissime, maxime!


uter horum facinorum inter utrosque auctor-fuerit,


hunc da interemtum subire domum Orci intro,


nobis vero rursus amicitiam et fœdera fida fieri.






  Sic quidem dixerunt; concutiebat vero magnus galeam-motans Hector,


325


retro spectans; Paridis autem ilico sors exsiliit.


Illi deinde consederunt secundum ordines, ubi unicuique


equi veloces et varia arma jacebant.


At hic circa humeros induit arma pulcra,


divinus Alexander, Helenæ maritus pulcras-comas-habentis.


330


Ocreas quidem primum circa tibias posuit


pulcras, argenteis fibulis apte-junctas;


tum autem loricam circa pectora induebat


sui fratris Lycaonis; quae habilis-erat ipsi.


Circa autem humeros suspendit ensem argenteis-clavis-distinctum,


335


æreum; ac postea scutum magnumque solidumque:


capiti vero forti galeam affabre-factam imposuit,


setis-equinis-comantem; terribiliterque crista desuper nutabat.


Sumsit robustam hastam, quæ ipsius manibus apta-erat.


Eodem ipso-modo et Menelaus Mavortius arma induebat.






340


  Hi postquam igitur ex-utraque acie armati-erant,


in medium Trojanorum et Achivorum processerunt,


torvum intuentes: stupor autem occupabat aspicientes


Trojanosque equûm-domitorum et bene-ocreatos Achivos.


Atque hi prope steterunt dimenso in loco,


345


quassantes hastas, sibi-invicem irati.


Prior autem Alexander emisit longam hastam,


et feriit Atridæ scutum undique æquale,


nec perrupit æs: inflexa-est autem ei cuspis


scuto in valido. At alter impetum-fecit ferro


350


Atrides Menelaus, precatus Jovem patrem:






  Jupiter rex, da ulcisci, qui me prior injuria affecit,


divinum Alexandrum, et meis sub manibus doma;


ut quisque horrescat etiam posterorum hominum,


hospiti male facere, qui benignitatem exhibuerit.






355


  Dixit, et vibratam emisit longa-umbra hastam,


et feriit Priamidæ scutum undique æquale.


Per scutum penetravit fulgidum fortis hasta,


et per loricam affabre-factam infixa-est;


ex-adverso autem juxta ile discidit tunicam


360


hasta: ille vero inclinatus-est et evitavit mortem atram.


Atrides autem educto ense argenteis-clavis-distincto


percussit attollens galeæ conum; super eo vero


in-triaque et quatuor-frusta disruptus excidit manu.


Atrides autem questus-est, suspiciens in cœlum latum:






365


  Jupiter pater, nullus te deorum perniciosior alius!


certe speraveram me ulturum Alexandrum de-injuria:


nunc autem mihi in manibus fractus-est ensis; mihique hasta


emissa-est manibus irrita, neque ferii ipsum.






  Dixit, et irruens galaea eum prehendit setis-equinis-densa,


370


trahebatque conversus ad bene-ocreatos Achivos:


præfocabat autem eum acu-pictum ligamen tenero sub jugulo,


quod ipsi sub mento retinaculum adstrictum-erat galeæ.


Et jam pertraxisset eum, et immensam tulisset gloriam,


nisi cito animadvertisset Jovis filia Venus,


375


quæ ipsi rupit lorum bovis vi occisi:


inanis autem galea simul sequebatur manum robustam.


Eam quidem tum heros ad bene-ocreatos Achivos


projecit contorquens, sustuleruntque dilecti socii.


Atque ille iterum irruit, interficere istum cupiens


380


hasta ærea: eum autem eripuit Venus


facile valde, utpote dea: cooperuitque caligine multa,


collocavitque in thalamo suaveolenti, fragrante-suffimentis.


Ipsa autem Helenam vocatura abiit: hanc autem invenit


turri in alta; circumque Troades abunde erant.


385


Manu vero odora veste concussit Helenam prehendens;


anui autem eam similis-facta grandævæ allocuta-est,


lanificæ, quæ ipsi Lacedæmone habitanti


carpebat lanas pulcras, maximeque ipsam diligebat.


Huic se quum-assimilasset, allocuta-est eam divina Venus:






390


  Huc veni: Alexander te vocat domum ut-redeas:


ille ipse est in thalamo et tornatis lectis,


pulcritudineque splendens et vestibus: neque dixeris


cum-viro congressum-armis eum rediisse, sed ad choream


ire, vel a-chorea modo cessantem considere.






395


  Sic dixit: huic autem animum in pectoribus commovit:


atque ut animadvertit deæ perpulcrum collum,


pectoraque amabilia et oculos splendentes,


expavit inde, verbumque dixit, et elocuta-est:






  Improba, quid me his cupis decipere?


400


an aliquo me ulterius urbium bene-habitatarum


abduces, vel Phrygiæ, vel Mæoniæ amœnæ,


si quis tibi et illic amicus articulate-loquentium hominum?


quandoquidem nunc divino Alexandro Menelaus


victo vult odiosam me domum abducere,


405


an ideo jam nunc huc dolos-struens advenisti?


sede apud istum, profecta, a-deorum vero decede via;


neque unquam tuis pedibus revertaris in-Olympum,


sed semper juxta illum ærumnas-perfer, et ipsum serva,


donec te vel uxorem fecerit, vel ille ancillam.


410


Illuc autem ego non ibo (reprehensu dignum utique esset),


illius ornatura lectum; Troades vero me postea


omnes vituperabunt; sustineo autem dolores plurimos animo.






  Hanc autem irata allocuta-est diva Venus:


ne me irrites, misera: ne irata te deseram,


415


tantumque te odio-habeam, quantum jam mirifice amavi,


in-medio autem utrorumque moliar odia perniciosa,


Trojanorum et Danaorum; tu vero malo fato pereas.






  Sic dixit: timuit vero Helena, Jove prognata;


ivitque cooperta veste candida, splendenti,


420


tacite; omnesque Troadas latuit; præibat autem dea.






  Hæ vero ubi in Alexandri domum perpulcram venerunt,


ancillæ quidem deinde velociter ad munera sua convertebantur,


ipsa autem in altum thalamum ibat nobilissima ferminarum.


Ei vero sellam prehensam amans-risum Venus


425


ex-adverso Alexandri dea deposuit ferens:


ibi consedit Helena, filia Jovis ægidem-tenentis,


oculis retro versis; virumque objurgavit hac oratione:






  Venisti ex bello—utinam illic periisses,


a-viro interfectus forti, qui meus prior maritus erat.


430


Certe quidem antea gloriabaris, Marti-caro Menelao


tuaque vi et manibus et hasta te præstantiorem esse:


sed vade, nunc provoca Marti-carum Menelaum


rursus pugnare contra. At te equidem


cessare moneo, neu cum-flavo Menelao


435


contrà bellum bellare, et pugnare


temere, ne-forte cito ab ipso hasta domeris.






  Hanc autem Paris verbis respondens est-allocutus:


ni mihi, mulier, acerbis opprobriis animum incesse!


Nunc quidem enim Menelaus vicit cum Minerva;


440


illum vicissim ego vincam; nam dii adsunt et nobis.


Sed age in-gratiam redeamus concumbentes.


Non enim unquam mihi sic amor mentem circumfudit,


ne-tunc-quidem, quando te primum Lacedæmone ex amœna


navigabam rapta in pontum-transeuntibus navibus,


445


insulaque in Cranae junctus-sum amore et concubitu:


sicut te nunc amo, et me dulce desiderium capit.






  Dixit, et præibat ad-lectum vadens, simulque sequebatur uxor:


hi quidem igitur in tornatis cubuerunt lectis.






  Atrides vero (Menelaus) per turbam ruebat, feræ similis,


450


sicubi conspicaretur Alexandrum divina-forma-præditum:


verum nullus poterat Trojanorum inclytorumque auxiliatorum


ostendere Alexandrum tunc Marti-caro Menelao.


Nec enim propter-amicitiam abscondissent, si quis vidisset:


æque enim ipsis omnibus odio-erat, atque-Mors atra.


455


Inter-hos autem locutus-est rex virorum Agamemeno:






  Audite me, Trojani et Dardani et auxiliatores:


victoria quidem jam manifesta-est Marti-cari Menelai:


vos autem Argivam Helenam-et opes cum ipsa


reddite, et mulctam persolvite, quam oportet,


460


quæque et posteros inter homines fama feratur.






  Sic dixit Atrides: comprobabant autem ceteri Achivi.











[TR1] "missibilibusque" → "missilibusque"

[TR2] "amice-tractavi" → "amice-tractavi,"

[TR3] "multitoquus" → "multiloquus"








Iliadis IV.—Fœderum perturbatio. Agamemnonis lustratio.






ARGUMENT: THE BREACH OF THE TRUCE, AND THE FIRST BATTLE.


The gods deliberate in council concerning the Trojan war: they agree upon the continuation of it, and Jupiter sends down Minerva to break the truce. She persuades Pandarus to aim an arrow at Menelaus, who is wounded, but cured by Machaon. In the meantime some of the Trojan troops attack the Greeks. Agamemnon is distinguished in all the parts of a good general; he reviews the troops, and exhorts the leaders, some by praises and others by reproof. Nestor is particularly celebrated for his military discipline. The battle joins, and great numbers are slain on both sides.


The same day continues through this as through the last book (as it does also through the two following, and almost to the end of the seventh book). The scene is wholly in the field before Troy.




 TEXT:






1


  Dii autem apud Jovem sedentes consultabant


aureo in pavimento; interque hos veneranda Hebe


nectar ministrabat; illi autem aureis poculis


excipiebant alter-alterum, Trojanorum urbem aspicientes.


5


Tum continuo conabatur Saturnius irritare Junonem


mordacibus verbis, oblique dicens:






  Duæ quidem Menelao adjutrices sunt dearum,


Junoque Argiva, et Alalcomeneis Minerva.


Verum etiam seorsum sedentes, aspicientes modo


10


oblectantur; huic vero (Paridi) risum-amans Venus


semper adest, et ab-ipso Parcas repellit;


atque nunc conservavit putantem se moriturum.


Sed victoria quidem Marti-cari Menelai est:


nos vero consultemus, quomodo futuræ-sint hæ res:


15


utrum rursus bellumque perniciosum et certamen grave


excitemus, an amicitiam inter utrosque conciliemus.


Quod si hoc omnibus gratum et jucundum fuerit,


utique habitetur urbs Priami regis,


retro autem Argivam Helenam Menelaus abducat.






20


  Sic dixit; illæ vero compressis-labris-gemebant, Minervaque et Juno;


propinquæ hæ sedebant, malaque Trojanis meditabantur.


Ac Minerva quidem tacita erat, nec quicquam dixit,


irata Jovi patri, ira autem ipsam sæva tenebat:


Junoni vero non continuit pectus iram, sed locuta-est:






25


  Durissime Saturnie, quale hoc verbum dixisti!


Quomodo vis vanum reddere laborem et sine-fructu,


sudoremque, quem sudavi præ labore? defatigati autem sunt mihi equi


copias cogenti, Priamo mala ejusque filiis.


Fac: at nequaquam omnes comprobamus dii ceteri.






30


  Hanc autem valde indignatus allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


improba, quî tibi Priamus Priamique filii


tanta mala faciunt, quod indesinenter cupis


Ilii evertere bene-ædificatam urbem?


quod si tu, ingressa portas et muros altos,


35


crudum voraveris Priamum Priamique filios,


ceterosque Trojanos, tunc fortasse iram saturaveris.


Fac quomodo vis; sed cave ne hæc contentio posthac


tibi et mihi magna concertatio inter utrosque sit.


Aliud autem tibi dicam, tu vero in præcordiis repone tuis:


40


si-quando et ego ardens urbem exscindere


talem voluero, ubi tibi dilecti homines insunt,


ne-quid remoreris meam iram, sed me facere permittas.


Etenim ego tibi urbem hanc dedi volens invito animo.


Quæ enim sub soleque et cœlo stellifero


45


habitantur urbes terrestrium hominum,


harum a-me maxime ex-animo honorabatur Ilium sacrum,


et Priamus et populus hastæ-fraxineæ-periti Priami.


Non enim mihi unquam ara carebat epulis æquis,


libationeque nidoreque: hunc enim sortiti-sumus honorem nos.






50


  Huic autem respondit inde magnis-oculis veneranda Juno:


certe mihi tres quidem multo dilectissimæ sunt urbes,


Argosque, Spartaque, et latas-vias-habens Mycene:


has exscinde, quando tibi invisæ-fuerint vehementer animo;


his nequaquam ego propugno, nec invideo tibi.


55


Quamvis enim invideremque et non sinerem exscindere,


nihil profecerim invidendo, quoniam multo potentior es.


Sed oportet et meum reddere laborem non irritum.


Nam et ego dea sum, genus autem mihi inde est unde tibi,


et me maxime-venerandam genuit Saturnus versutus,


60


utrumque, et per-genus, et quod tua conjux


vocata-sum: tu autem omnes inter immortales regnas.


At certe quidem in-his concedemus nobis-invicem,


tibi quidem ego, tu autem mihi; et sequentur dii ceteri


immortales. Tu vero ocyus Minervæ manda,


65


ire in Trojanorum et Achivorum pugnam gravem,


conarique, ut Trojani gloria-elatos Achivos


incipiant priores præter fœdera lædere.






  Sic dixit; nec non-paruit pater hominumque deorumque:


protinus Minervam verbis alatis allocutus-est:






70


  Cito admodum ad exercitum vade, ad Trojanos et Achivos,


et conare, ut Trojani gloria-elatos Achivos


incipiant priores præter fœdera lædere.






  Sic fatus, instigavit antea id-studentem Minervam:


descendit vero ab Olympi verticibus festinans.


75


Qualem autem stellam mittit Saturni filius versuti,


aut nautis portentum, aut exercitui lato populorum,


splendidam; ex-ea autem multæ scintillæ emittuntur:


huic similis impetu-ferebatur in terram Pallas Minerva,


desiliitque in medium; stupor autem tenebat aspicientes,


80


Trojanosque equûm-domitores et bene-ocreatos Achivos.


Sic vero aliquis loquebatur intuitus in propinquum alium:






  Sane rursus bellumque perniciosum et pugna gravis


erit, aut amicitiam inter utrosque statuit


Jupiter, qui inter-homines arbiter belli est.






85


  Sic igitur aliquis dicebat Achivorumque Trojanorumque.


Illa vero viro similis Trojanorum subiit multitudinem,


Laodoco Antenoridæ, forti bellatori,


Pandarum deo-similem quærens, sicubi inveniret.


Invenit Lycaonis filium laudatumque fortemque,


90


stantem; circaque ipsum fortes ordines clypeatorum


virorum, qui ipsum secuti-fuerant ab Æsepi fluentis.


Prope autem stans, verbis alatais eum allocuta-est:






  Numquid jam mihi parueris, Lycaonis filii bellicose?


ausisne Menelao immittere velocem sagittam?


95


ab-omnibus utique Trojanis gratiam et gloriam reportaveris,


ex omnibus vero maxime ab-Alexandro rege.


Ab hoc profecto inprimis luculenta dona tuleris,


si viderit Menelaum Mavortium, Atrei filium,


tuo telo domitum, rogum conscendentem tristem.


100


Sed age, sagitta-pete Menelaum gloriosum:


vove autem Apollini in-Lycia-genito, arcu-inclyto,


agnorum primogenitorum te sacrificaturum inclytam hecatomben,


domum reversum sacræ in urbem Zeleæ.






  Sic dixit Minerva; huic autem animum dementi flectebat.


105


Statim eduxit arcum bene-politum, factum ex cornu salacis capri


agrestis, quem quondam ipse sub pectore assecutus,


e-rupe exeuntem excipiens in insidiis,


percusserat in pectus; hic autem supinus incidit petræ:


hujus cornua ex capite sexdecim-palmorum nata-erant;


110


atque hæc quidem elaborans cornuum-politor aptaverat faber,


totumque bene quum-lævigasset, aureum imposuit apicem.


Et hunc quidem arcum scite deposuit tendens, ad terram


inclinando: ante eum autem scuta tenebant strenuii socii,


ne prius consurgerent in eum Mavortii filii Achivorum


115


quam percussus-esset Menelaus Mavortius, Atrei filius.


Atque ille detraxit operculum pharetræ, exemitque sagittam


novam, pennatam, atrorum causam dolorum;


statimque ad nervum aptavit acerbam sagittam,


vovitque Apollini in-Lycia-genito, arcu-inclyto,


120


agnorum primogenitorum se sacrificaturum inclytam hecatomben,


domum reversum sacræ in urbem Zeleæ.


Traxit autem simul crenasque sagittae prehensas, et nervos bubulos:


nervum quidem mammæ admovit, arcui autem ferrum.


Ac postquam rotundum magnum arcum tetenderat,


125


stridit funis, nervusque valde sonuit, saliitque sagitta


acuta-cuspide, in turbam advolare cupiens.






  Neque tui, Menelae, dii beati obliti-sunt


immortales, prima autem Jovis filia prædatrix,


quæ ante te stans, sagittam amaram depulit.


130


Hæc vero eam tantum inhibuit a corpore, ut quum mater


ab-infante arcet muscam, quando dulci decubuit somno.


Ipsa vero eam direxit eo, ubi baltei annuli


aurei constringebant et duplex obtendebatur lorica.


Incidit autem in-balteum bene-aptatum acerba sagitta,


135


et per balteum quidem adacta-est affabre-factum,


et per loricam artificiose-factam infixa-est,


laminamque, quam portabat tutamen corporis, munimentum adversus-tela,


quæ ipsum plurimum juvit, perforavit tamen et hanc.


Summam vero sagitta perstrinxit cutem viri,


140


statimque fluxit sanguis ater e vulnere.






  Ac veluti quando aliqua ebur mulier purpura tinxerit


Mæonia, vel Caria, maxillare ut-sit equorum:


jacet autem ebur in thalamo, multique ipsum optarunt


equites gestare; regi vero est-repositum ornamento,


145


utrumque, ornatusque equo, agitatorique decus:


talia tibi, Menelae, fœdata-sunt cruore femora


formosa, suræque et malleoli pulcri inferius.






  Cohorruit autem deinde rex virorum Agamemno,


ut vidit atrum sanguinem defluentem e vulnere;


150


cohorruit autem et ipse Marti-carus Menelaus.


Quum vero vidit nervumque et sagittæ hamos exstantes,


iterum ei animus in pectoribus collectus-est.


Inter-hos autem graviter-suspirans locutus-est rex Agamemno,


manu tenens Menelaum; adgemebantque socii:






155


  Care frater, in mortem ergo tibi fœdera percussi,


solum quum-objeci pro Achivis cum-Trojanis pugnaturum.


Sic te vulnerarunt Trojani, et fœdera fida conculcarunt!


Non tamen ullo-modo irritum est fœdus sanguisque agnorum,


libaminaque mero-facta, et dextræ, quibus fisi-sumus.


160


Etsi enim protinus Olympius non perfecerit,


tamen etiam sero perficiet: et (cum) magno luerint,


(cum) propriis capitibus, uxoribusque et liberis.


Bene enim ego hoc scio in mente et in animo:


erit dies, quando olim pereat Ilium sacrum,


165


et Priamus, et populus hastæ-fraxineæ-periti Priami,


Jupiter vero ipsis Saturnius, in-excelso-sedens, in-æthere habitans,


ipse incutiet terrificam ægidem omnibus,


ob-hanc fraudem iratus: hæc quidem erunt non irrita.


Sed mihi gravis dolor tui causa erit, o Menelae,


170


si moriaris et fatum adimpleveris vitæ:


ac tum summa-ignominia-notatus siticulosum Argos repetierim.


Statim enim recordabuntur Achivi patriæ terræ,


verum gloriationem Priamo et Trojanis reliquerimus


Argivam Helenam: tua autem ossa putrefaciet terra


175


jacentis in Troja, non-finito super opere.


Et aliquis sic dixerit Trojanorum ferocientium,


sepulcro insultans Menelai gloriosi:


utinam sic in omnibus iram expleverit Agamemno,


sicut et nunc incassum exercitum duxit huc Achivorum.


180


Et sane rediit domum, dilectam in patriam terram,


cum vacuis navibus, relicto strenuo Menelao.


Sic aliquando aliquis dicet; tunc mihi dehiscat lata terra!






  Hunc autem confirmans allocutus-est flavus Menelaus:


bono-sis-animo, nec quicquam terrefacias populum Achivorum.


185


Non in letali loco acuta fixa-est sagitta, sed ante


tutatus-est balteusque pervarius, et subtus


cinctusque, et lamina, quam ærarii cuderant viri (fabri).






  Hunc autem respondens allocutus-est rex Agamemno:


utinam sane ita sit, dilecte o Menelae!


190


vulnus autem medicus tractabit, et imponet


medicamina, quæ sedent atros dolores.






  Dixit, et Talthybium, divinum præconem, allocutus-est:


Talthybi, quam citissime Machaonem huc accerse,


virum Æsculapii filium, laudatissimi medici,


195


ut videat Menelaum Mavortium, ducem Achivorum,


quem aliquis missa-sagitta vulneravit, arcuum bene sciens,


e-Trojanis, vel Lyciis; illi quidem gloria, nobis vero luctus.






  Sic dixit; neque ei præco inobsequens fuit, quum-audisset;


profectus-est autem ire per copias Achivorum ære-loricatorum,


200


circumspiciens heroem Machaonem; illum vero vidit


stantem, circumque ipsum fortes ordines clypeatorum


virorum, qui ipsum secuti-erant Tricca ex equorum-altrice.


Prope autem stans, verbis alatis eum allocutus-est.






  Vade, Asclepiade; vocat te rex Agamemno,


205


ut videas Menelaum Mavortium, ducem Achivorum,


quem aliquis sagitta-missa vulneravit, arcuum bene sciens,


e-Trojanis, vel Lyciis: illi quidem gloria, nobis autem luctus.






  Sic dixit; huic vero animum in pectoribus commovit.


Profecti-sunt autem ire per turbam in exercitu lato Achivorum.


210


Ac quum jam pervenissent, ubi flavus Menelaus


vulneratus fuerat (circumque ipsum congregati-erant quique præstantissimi,


corona-facta, ille vero in mediis stabat similis-deo vir,


protinus e balteo bene-aptato extraxit sagittam;


ea vero dum-extraheretur, retro fracti-sunt acuti hami.


215


Solvit autem ipsi balteum variegatum, et subtus


cinctumque, et laminam, quam ærarii cuderant viri (fabri).


Atque ubi inspexerat vulnus, quo inciderat acerba sagitta,


sanguine exsucto, lenia medicamenta peritus


inspersit, quæ ejus quondam patri bene cupiens præbuit Chiron.






220


  Dum hi occupati-erant circa bellico-clamore strenuum Menelaum,


interim Trojanorum ordines admovebantur clypeatorum:


illi autem rursus arma induerunt, memineruntque pugnæ.






  Tunc non dormitantem vidisses Agamemnona divinum,


neque timidum, neque detrectantem pugnare,


225


sed valde properantem pugnam in viros-nobilitantem.


Equos enim dimisit et currus varios ære;


et hos quidem minister seorsum tenebat anhelantes


Eurymedon, filius Ptolemæi Piraidæ;


huic plurimum mandavit prope-se-tenere currus, si quando ipsi


230


membra occuparet defatigatio, per multos imperitanti:


at ipse pedes obibat lustrans ordines virorum;


et quos quidem properantes videret Danaorum velocibus-equis,


his magnopere animum-addebat astans verbis:






  Argivi, ne-quid remittatis de-acri fortitudine:


235


non enim in perfidis pater Jupiter erit auxiliator:


sed qui priores præter fœdera injuriam-intulerunt,


horum certe ipsorum tenera corpora vultures vorabunt;


nos autem uxoresque dilectas et infantes liberos eorum


abducemus in navibus, postquam urbem ceperimus.






240


  Quos contra detrectantes videret invisum bellum,


eos valde objurgabat iracundis verbis:






  Argivi sagittis-addicti, probro-digni, nonne vos-pudet?


cur-nam sic statis stupidi, sicut hinnuli?


qui postquam fessi-sunt per-magnum campum currentes,


245


stant, nec ullum ipsis in præcordiis oritur robur:


sic vos statis stupidi, neque pugnatis.


Anne exspectatis Trojanos propius venire, ubi naves


subductæ-sunt pulcris-puppibus, cani in litore maris,


ut cognoscatis, an vos protegat manu Saturnius?






250


  Sic is imperitans obibat ordines virorum;


venitque ad Cretenses, vadens per cohortem virorum.


Hi autem circum Idomeneum bellicosum armabantur:


Idomeneus quidem inter primos-pugnatores apro similis robore;


Meriones autem ei extremas incitabat phalanges.


255


Hos vero conspicatus, lætatus-est rex virorum Agamemno,


protinusque Idomeneum allocutus-est blandis verbis:






  Idomeneu, te honore præ Danais velocibus-aurigis,


tum in bello, tum alio quolibet in opere,


tum-etiam in convivio, quando quidem honorarium nigrum vinum


260


Argivorum proceres in crateribus miscent.


Etsi enim ceteri capite-comantes Achivi


portionibus-certis bibunt, tuum tamen plenum poculum semper


stat, sicut mihi meum, ut-bibas, quando animus jusserit.


Sed propera in-bellum, qualem antea te profitebaris esse.






265


  Hunc autem Idomeneus, Cretensium dux, contra sic est-allocutus:


Atrida, valde quidem tibi ego concors socius


ero, sicut primum promisi et annui:


verum alios hortare capite-comantes Achivos,


ut quamprimum pugnemus; quoniam fœdera confuderunt


270


Trojani: his autem mors et mala postmodum


erunt, quoniam priores contra fœdera injuriam-intulere.






  Sic dixit; Atrides vero præteribat, lætus corde.


Venitque ad Ajaces, vadens per cohortem virorum:


hi vero armabantur, simulque nimbus sequebatur peditum.


275


Sicut autem quando a specula vidit nubem pastor vir,


venientem per mare a Zephyri flatu:


eique procul stanti nigra, ceu pix,


apparet veniens per mare, ducitque turbinem multum,


cohorruitque videns, subque speluncam coegit pecudes:


280


tales simul cum-Ajacibus Jovis-alumnorum juvenum


infestum in prœlium densæ movebantur phalanges


fuscæ, scutisque et hastis horrentes.


Et hos quidem lætatus-est conspicatus rex Agamemno,


et isps compellans verbis alatis est-allocutus:






285


  Ajaces, Argivorum duces ære-loricatorum,


vobis quidem (nec enim convenit vos incitare) neutiquam præcipio:


ipsi enim valde populum instigatis ut-fortiter pugnet.


Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,


talis omnibus animus in pectoribus esset:


290


sic cito ceciderit urbs Priami regis,


manibus sub nostris captaque excisaque.






  Sic fatus, hos quidem reliquit illic, ivit autem ad alios.


Inde is Nestorem invenit, argutum Pyliorum oratorem,


suos socios ordinantem, et hortantem ad-pugnandum,


295


magnum Pelagontem, Alastoremque, Chromiumque,


Hæmonemque principem, Biantemque pastorem virorum.


Equites quidem primum cum equis et curribus,


pedites autem a-tergo constituit multosque et strenuos,


vallum ut-essent belli; imbelles vero in medium coegit,


300


ut etiam non volens quis necessitate pugnaret.


Equitibus quidem primum mandata-dabat: hos enim jussit


suos equos continere, nec turbatis-ordinibus-versari in-turba:






  Neve quis equitandi-peritiaque et robore fretus,


solus ante alios ruat-cupidus cum-Trojanis pugnandi,


305


neu retrocedat: imbecilliores enim sic eritis.


Quicunque autem vir a suo curru ad-alium currum venerit,


hasta porrecta-expetat hostem: quoniam multo melius ita.


Sic et illi veteres urbes et muros evertebant,


hanc mentem et hunc animum in pectoribus habentes.






310


  Ita senex adhortabatur, dudum bellorum bene sciens,


Et eum quidem lætatus-est quum videret rex Agamemno,


et ipsum compellans verbis alatis est-allocutus:






  O senex, utinam, sicut animus est in pectoribus tuis,


sic te genua sequerentur, roburque tibi firmum esset:


315


verum te senectus atterit omnibus-æqua (aeque molesta): utinam quis


virorum alius eam haberet, tu autem in-juvenum numero-esses!






  Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:


Atrida, valde quidem ego vellem et ipse


sic esse, ut quando divinum Ereuthalionem interfeci:


320


verum nunquam simul omnia dii dederunt hominibus:


si tunc juvenis eram, nunc autem me senectus invadit.


Verumtamen et sic equitibus interero, et adhortabor


consilio et verbis: hoc enim munus est senum.


Hastas autem vibrabunt juniores, qui me


325


alacriores sunt, confiduntque suo robore.






  Sic dixit: Atrides vero præteribat, lætus corde.


Invenit filium Petei, Menestheum equos-agitandi-peritum,


stantem: circumque erant Athenienses, periti pugnæ:


atque prope stabat ingeniosus Ulysses,


330


juxtaque Cephallenum circùm ordines non imbecilli


stabant; nondum enim horum audierant copiæ clamorem belli,


sed recens concitatæ movebantur phalanges


Trojanorumque equûm-domitorum et Achivorum: hi vero exspectantes


stabant, quando acies Achivorum alia invadens


335


in-Trojanos impetum-faceret, et inciperent prælium.


Hos autem conspicatus objurgavit rex virorum Agamemno,


et ipsos compellans verbis alatis est-allocutus:






  O fili Petei, Jovis-alumni regis,


et tu, malis dolis instructe, astute (Ulysse),


340


cur trepidantes absistitis, exspectatisque alios?


vos quidem conveniebat inter primos


consistere, et pugnæ ardenti occurrere.


Primi enim et ad-convivium vocamini a-me,


quando convivium proceribus instruimus Achivi.


345


Ibi juvabat assatas carnes edere, et pocula


vini bibere suavis, quoad volebatis:


nunc vero libenter videretis, et si decem acies Achivorum


vobis propugnarent sævo ferro.






  Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:


350


Atrida, quale tibi verbum fugit ex-septo dentium!


quomodo vero dicis in-bello nos remissos-esse? Quando Achivi


Trojanos in equorum-domitores ciemus acre prœlium,


videbis, si volueris, sique tibi hæc curæ-fuerint,


Telemachi carum patrem primis-pugnatoribus immixtum


355


Trojanorum equûm-domitorum: tu autem hæc vana dicis.






  Hunc vero subridens allocutus-est rex Agamemno,


ut sensit iratum; retroque sumsit (rectractavit) sermonem:






  Generose Laertiade, sollertissime Ulysse,


neque te objurgo nimium, neque impero.


360


Scio enim ut tibi animus in pectoribus caris (tuis)


benevola consilia noverit: eadem enim sentis, quæ et ego.


Quin age: hæc autem in-posterum componemus, si quid mali nunc


dictum-est; ea vero omnia dii irrita faciant.






  Sic locutus, hos quidem reliquit illic, ivitque ad alios.


365


Invenit vero Tydei filium, magnanimum Diomedem,


stantem interque equos et currus coagmentatos:


juxtaque ipsum stabat Sthenelus, Capanei filius.


Atque hunc objurgavit conspicatus rex Agamemno,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






370


  Væ mihi, Tydei fili bellicosi, equorum-domitoris,


cur trepidas? cur circumspicis belli semitas?


non utique Tydeo ita solitum trepidare erat,


sed longe ante dilectos socios cum-hostibus dimicare,


sicut dixere, qui eum viderunt laborantem; non enim equidem


375


interfui, neque vidi: verum aliis eum dicunt præstitisse.


Certe enim sine bello (sine copiis) intravit Mycenas


hospes, cum deo-pari Polynice, copias colligens,


qui tunc bellum-admovebant sacra ad mœnia Thebes;


et valde supplicabant, ut-darent inclytos auxiliatores.


380


Atque isti quidem volebant dare, et annuebant, sicut hortabantur illi;


sed Jupiter rem evertit, sinistra prodigia ostendens.


HI autem postquam abierant, et in-via progressi-fuerant,


ad-Asopumque venerant juncosum, herbosum:


inde porro in legationem (Thebas) Tydeum miserunt Achivi.


385


Atque ille abiit, multosque invenit Cadmeos


convivantes in domo fortitudinis Eteocleeæ (Eteoclis).


Tunc non, hospes licet esset, agitator-equorum Tydeus


pavebat, solus stans multos inter Cadmeos:


quin ad certandum eos provocabat; in-omnibus autem vincebat


390


facile: talis ei auxiliatrix erat Minerva.


Verum irati Cadmei, stimulatores equorum,


ei revertenti densas insidias locaverunt ducentes,


juvenes quinquaginta; duo autem ductores erant,


Mæo Hæmonides, similis immortalibus diis,


395


filiusque Autophoni, in-pugna stans Polyphontes.


Tydeus tamen et his indecoram mortem intulit:


omnes interfecit, unumque solum dimisit domum ut-redeat;


Mæonem utique dimisit, deorum signis obsequens.


Talis erat Tydeus Ætolus; sed filium


400


genuit se-ipso inferiorem pugna, in-concione autem præstantiorem.






  Sic dixit; huic vero nihil respondit fortis Diomedes,


reveritus regis increpationem venerandi.


Huic autem filius Capanei respondit gloriosi:






  Atrida, ne mentiaris, sciens vere loqui.


405


Nos sane patribus longe fortiores gloriamur esse;


nos etiam Thebes sedem cepimus septem-portas-habentis,


pauciores copias ducentes sub murum Marti-sacrum,


freti signis deorum et Jovis auxilio:


illi autem sua vecordia perierunt.


410


Quare ne mihi patres unquam in simili ponas honore.






  Hunc autem torve intuitus allocutus-est fortis Diomedes:


o-mi Sthenele, tacitus sede, meoque pare sermoni.


Non enim ego succenseo Agamemnoni, pastori populorum,


cohortanti ad-pugnandum bene-ocreatos Achivos.


415


Hunc enim gloria simul sequetur, si quidem Achivi


Trojanos debellarint, ceperintque Ilium sacrum;


huic vero contra ingens luctus, Achivis cæsis.


Verum age jam et nos cogitemus de-impetuosa fortitudine.






  Dixit, et de curru cum armis desiliit in-terram;


420


terribiliter autem sonuit æs in pectoribus principis


conciti: vel firmum-animum-habentem metus subiisset.






  Ut vero quando in litore sonoro fluctus maris


concitatur confertim, Zephyro submovente:


in-alto-mari quidem primum attollitur, sed postea


425


terræ allisus vehementer fremit, et circa promontoria


tumidus fastigiatur, exspuitque maris spumam:


sic tunc confertæ Danaorum movebantur phalanges


continuo ad pugnam. Imperabat autem suis unusquisque


ducum; ceteri vero taciti ibant (neque dixisses


430


tantas copias sequi habentes in pectoribus vocem),


silentio reveriti ductores: circum autem omnes


arma varia splendebant, quibus induti procedebant-ordine.


Trojani autem, perinde-atque oves locupletis viri in caula


innumeræ stant, dum-mulgentur lac album,


435


assidue balantes, audientes vocem agnorum:


sic Trojanorum fremitus per exercitum latum est-exortus.


Non enim omnium erat una vociferatio, neque una vox,


sed lingua mixta-erat; nam e-multis-locis-convocati fuerant viri.


Instigabat vero hos quidem Mars, illos autem cæsiis-oculis Minerva,


440


Terrorque et Fuga, et Discordia insatiabiliter furens,


Martis homicidæ soror sociaque:


quæ parva quidem primum attollitur, sed postea


cœlo condit caput, et in terra ingreditur.


Quæ ipsis et tunc litem utrinque-æquam injecit in-medium,


445


gradiens per turbam, augens gemitum virorum.






  Hi vero quando jam in locum unum coeuntes venerant,


committebant scuta, unaque hastas et robora virorum


æreis-loricis-indutorum; atque clypei umbones-habentes


appropinquabant invicem, multusque tumultus coortus-est.


450


Tum autem simul ejulatusque et gloriatio erat virorum


perdentiumque et pereuntium, fluebatque sanguine terra.


Ut vero quando torrentes fluvii, de montibus fluentes,


in convallem conferunt rapidas aquas,


scatebris ex magnis, concavum intra alveum-voraginis;


455


horumque procul fragorem in montibus audit pastor:


sic hisce commixtis oriebatur clamorque timorque.






  Primus autem Antilochus Trojanorum occidit virum bellatorem,


strenuum inter primos-pugnatores, Thalysiaden Echepolum,


quem percussit primus galeæ in-conum setis-equinis-densæ,


460


inque fronte fixit; penetravit autem intra os


cuspis ærea: ei vero tenebræ oculos operuerunt;


ceciditque, sicut quando turris cadit, in forti pugna.


Hunc autem prostratum pedibus prehendit rex Elephenor


Chalcodontiades, magnanimorum princeps Abantum,


465


subtrahebatque extra tela, cupidus, ut quamprimum


arma spoliaret: brevis vero ei fuit iste conatus.


Cadaver enim trahentem conspicatus magnanimus Agenor,


latera, quæ ei inclinato a clypeo denudata-erant,


vulneravit hastili ærato, solvitque ei membra.


470


Ita hunc quidem reliquit animus; super eum vero pugna coorta-est


ardua Trojanorum et Achivorum: hi autem, luporum instar,


sibi invicem irruebant, virque virum manu-occidebat.






  Tunc percussit Anthemionis filium Telamonius Ajax,


juvenem florentem, Simoisium; quem olim mater,


475


ab-Ida descendens, ad ripas Simoentis


peperit, quum parentes simul sequeretur, pecora ut-videret:


propterea ipsum vocabant Simoisium: neque parentibus


nutritia caris reddidit, brevis autem ei ætas


fuit, ab Ajace magnanimo lancea interfecto.


480


Primum enim ipsi venienti percussit pectus, ad mammam


dexteram; ex-adverso autem per humerum ærea hasta


ivit. Hic autem in pulvere humi decidit, populi instar,


quæ in irriguo-loco paludis magnæ nata-est,


lævis; atque ei rami in summo vertice creverunt;


485


quam quidem curruum-fabricator vir micanti ferro


excidit, ut curvaturam-rotæ flectat ad perpulcrum currum;


et illa quidem arescens jacet fluvii ad ripas:


talem sane Anthemiden Simoisium interfectum-spoliavit


Ajax deo-ortus. In hunc autem Antiphus indutus-varium-thoracem,


490


Priamides, per turbam jaculatus-est acuta hasta.


Ab-eo quidem aberravit; at Leucum, Ulyssis strenuum socium,


percussit in-inguine, cadaver aliorsum trahentem:


cecidit autem juxta ipsum, cadaverque ei excidit manu.


Ob-hunc vero interfectum Ulysses valde animo iratus-est:


495


prodiit autem per primos-pugnatores, armatus corusco ære,


stetitque valde prope accedens, et jaculatus-est hasta splendenti,


circa se oculos-convertens. At Trojani retrocesserunt,


viro jaculante: ille vero non irritum telum misit,


sed filium Priami nothum percussit, Democoontem,


500


qui ei ex-Abydo venerat, ab equabus velocibus.


Hunc utique Ulysses, ob-socium iratus, percussit hasta


in-tempore, atque alterum per tempus penetravit


cuspis ærea: illi autem tenebræ oculos cooperuerunt.


Fragorem vero edidit cadens, sonueruntque arma super ipso.


505


Recesserunt autem primi-pugnatores, et splendidus Hector:


Argivi autem altum clamabant, trahebantque cadavera;


rectaque-proruperunt multo longius. Indignatus-est autem Apollo,


e Pergamo despiciens, Trojanosque adhortatus-est clamans:






  Irruite equûm-domitores Trojani, neu cedite pugna


510


Argivis, quoniam non illis lapis est cutis, nec ferrum,


ut-æs sustineat secans-cutem percussis.


Sed neque Achilles, Thetidis filius pulcras-comas-habentis,


pugnat, verum ad naves iram cruciantem coquit.






  Sic dixit ab arce terribilis deus: at Achivos


515


excitavit Jovis filia, laudatissima Tritonia,


gradiens per turbam, ubi remittentes a pugna videret.






  Tunc Amarynciden Diorem fatum implicavit.


Saxo enim percussus-est ad malleolum aspero,


in tibi dextra; percussit autem Thracum dux virorum,


520


Pirous Imbrasides, qui ex-Æno venerat.


Ambos autem nervos et ossa lapis improbus


prorsus confregit; ille vero supinus in pulverem


decidit, ambas manus caros ad-socios pandens,


animam exspirans. Ille autem accurrit, qui quidem percusserat,


525


Pirous, vulneravitque hasta ad umbilicum; atque omnia


effusa-sunt humi intestina: illique tenebræ oculos cooperuere.






  Istum vero Thoas Ætolus irruentem percussit hasta


in-pectore super mammam, fixum-est autem in pulmone æs.


Prope vero ad-illum accessit Thoas, et validam hastam


530


extraxit pectore: strinxit autem ensem acutum,


eoque is ventrem percussit medium, abstulitque animam.


Arma vero ei non exuit: circumstabant enim socii,


Thraces vertice-summo-comantes, longas hastas manibus tenentes,


qui ipsum, magnum licet, et fortem, et præclarum,


535


propulsarunt a se: is vero recedens, vi-repulsus est.


Sic hi duo in pulvere juxta alterum-alter extensi-sunt,


hic quidem Thracum, ille vero Epeorum ære-loricatorum,


duces; multi autem circùm interfecti-sunt et alii.






  Tunc neutiquam opus (pugnam) aliquis reprehendisset interveniens,


540


qui adhuc illæsus et invulneratus acuto ære


versaretur in medio, duceretque ipsum Pallas Minerva,


manu prehendens, atque telorum averteret impetum.


Multi enim Trojanorum et Achivorum die illo


proni in pulvere juxta alium-alius prostrati-sunt.










Iliadis V.—Diomedis principatus.






ARGUMENT: THE ACTS OF DIOMED.


Diomed, assisted by Pallas, performs wonders in this day's battle. Pandarus wounds him with an arrow, but the goddess cures him, enables him to discern gods from mortals, and prohibits him from contending with any of the former, excepting Venus. Æneas joins Pandarus to oppose him; Pandarus is killed, and Æneas in great danger but for the assistance of Venus; who, as she is removing her son from the fight, is wounded on the hand by Diomed. Apollo seconds her in his rescue, and at length carries off Æneas to Troy, where he is healed in the temple of Pergamus. Mars rallies the Trojans, and assists Hector to make a stand. In the meantime Æneas is restored to the field, and they overthrow several of the Greeks; among the rest Tlepolemus is slain by Sarpedon. Juno and Minerva descend to resist Mars; the latter incites Diomed to go against that god; he wounds him, and sends him groaning to heaven.


The first battle continues through this book. The scene is the same as in the former.




 TEXT:






1


  Tum vero Tydidæ Diomedi Pallas Minerva


dedit robur et audaciam, ut conspicuus inter omnes


Argivos fieret, et famam insignem auferret.


Accendebat ei ex galeaque et clypeo indefessum ignem,


5


stellæ autumnali similem, quæ maxime


splendide collucet, lota in-Oceano:


talem ei ignem accendebat a capiteque et humeris;


impulitque eum in medium, ubi plurimi tumultuabantur.






  Erat autem quidam inter Trojanos Dares, locuples, sine-reprehensione,


10


sacerdos Vulcani; duoque ei filii erant,


Phegus, Idæusque, pugnæ bene scientes omnis.


Hi ei (Diomedi), semoti a suis, obvii proruerunt;


hi quidem ab equis, ille vero a terra irruebat pedester.


Hi quum jam prope essent in se-invicem vadentes,


15


Phegeus prior emisit longæ-umbræ hastam:


Tydidæ vero super humerum sinistrum venit cuspis


hastæ, nec percussit ipsum: sed posterior irruit ære


Tydides: hujus autem non irritum telum fugit-e manu;


sed feriit pectus inter-mammas, detrusitque illum de equis.


20


Idæus autem desiliit, relinquens perpulcrum currum,


neque ausus-est consistere-super (protegere) fratrem interfectum[TR1]


neque enim vel ipse effugisset mortem nigram:


verum Vulcanus illum eripuit, servavitque caligine tectum,


quo scilicet ei ne prorsus senex contristatus esset.


25


Equos autem abductos magnanimi Tydei filius


dedit sociis deducendos cavas ad naves.


Trojani vero magnanimi ut viderunt filios Daretis,


alterum quidem fugientem, alterum vero interfectum ad currus,


omnibus concitatus-est animus: sed cæsiis-oculis Minerva


30


manu prehensum verbis allocuta-est impetuosum Martem:


Mars, Mars, hominum-perditor, inquinate-cæde, murorum-eversor,


an non jam Trojanos quidem siverimus et Achivos


pugnare, utris pater Jupiter gloriam præbeat;


nos autem cedamus, Jovisque evitemus iram?






35


  Sic fata prælio eduxit impetuosum Martem;


hunc postea sedere-fecit ad herbosum Scamandrum.


Trojanos autem inclinarunt Danai, interfecitque virum unusquisque


ductorum. Primus vero rex virorum Agamemno


ducem Halizonum, Odium magnum, dejecit-e curru.


40


Primo enim ei verso-in-fugam, tergo hastam infixit


humeros inter, perque pectora trajecit:


fragorem vero edidit cadens, sonueruntque arma super ipso.






  Idomeneus autem Phæstum interfecit, Mæonis filium,


Bori, qui ex Tarne glebosa venerat.


45


Hunc utique Idomeneus hasta-inclytus lancea longa


percussit, equos (currum) conscendentem, ad dextrum humerum:


decidit autem de curru, horrendaque jam eum caligo invasit.


Hunc quidem inde Idomenei spoliarunt famuli.






  Filium autem Strophii Scamandrium, peritum venationis,


50


Atrides Menelaus interfecit hasta acuta,


bonum venatorem; docuit enim eum Diana ipsa


jaculari feras quasque, quas nutrit in montibus silva.


Verum non ei tunc auxiliabatur Diana sagittis-gaudens,


nec peritia-jaculandi-eminus, qua antea quidem instructus-erat:


55


sed ipsum Atrides hasta-inclytus Menelaus,


ante se fugientem, in-dorso vulneravit hasta,


humeros inter, perque pectora eam trajecit.


Cecidit autem pronus, sonueruntque arma super ipso.






  Meriones vero Phereclum interfecit, fabri filium,


60


Harmonidæ, qui manibus sciebat artificiosa omnia


fabricare: egregie enim ipsum diligebat Pallas Minerva.


Qui etiam Alexandro fabricaverat naves æquales,


exordia-malorum, quæ omnibus exitium Trojanis fuerunt,


eique ipsi, quoniam non deorum oracula intellexerat.


65


Hunc Meriones, quum jam assecutus-esset insequens,


feriit clunem ad dextrum: ac penitus


e-regione juxta vesicam sub osse exiit cuspis.


In-genua autem cecidit ejulans, morsque ipsum circumtexit.






  Pedæum vero interfecit Meges, Antenoris filium,


70


qui nothus quidem erat, studiose autem eum educarat divina Theano,


pariter dilectis liberis, gratificans marito suo.


Hunc Phylides hasta-inclytus, prope quum-venisset,


feriit capitis ad occipitium acuta hasta;


e-regione vero per dentes linguam subsecuit æs.


75


Cecidit ille in pulvere, frigidumque prehendit æs dentibus.






  Eurypylus vero Evæmonides Hypsenorem divinum,


filium magnanimi Dolopionis, qui Scamandri


sacerdos fuerat, deique instar honorabatur populo:


huic autem Eurypylus, Evæmonis præclarus filius,


80


ante se fugienti, in-cursu percussit humerum,


ense irruens, absciditque manum armis gravem.


Sanguinolenta vero manus in campo cecidit: hunc (huic) autem oculos


occupavit purpurea mors et fatum violentum.






  Sic hi quidem laborabant per acre prœlium.


85


Tydiden autem non dignosses, utris interesset,


utrum cum Trojanis versaretur, an cum Achivis;


furebat enim per campum, fluvio abundanti similis,


torrenti, qui velociter fluens dissipavit pontes:


quem neque jam pontes muniti coercent,


90


neque jam septa retinent agrorum perquam-virentium,


venientem derepente, quando ingruerit Jovis imber;


multæ autem ab ipso segetes dejectæ-sunt lætæ juvenum:


ita sub Tydide densæ turbabantur phalanges


Trojanorum; nec ipsum sustinebant, multi licet essent.






95


  Hunc autem postquam vidit Lycaonis præclarus filius


furentem per campum, ante se turbantem phalanges,


ilico contra Tydiden intendebat incurvos arcus,


et feriit irruentem, assecutus ad dextrum humerum,


in loricæ cavitatem: pervolavit autem acerba sagitta,


100


et in-oppositam-partem perrupit, fœdabaturque sanguine lorica.


Super hoc autem clamavit Lycaonis clarus filius:






  Ingruite, Trojani magnanimi, stimulatores equorum!


vulneratus-est enim fortissimus Achivorum: nec ipsum puto


diu toleraturum acrem sagittam, si vere me


105


movit deus, Jovis filius (Apollo), proficiscentem e-Lycia.






  Sic dixit jactabundus; hunc vero non sagitta velox interfecit;


sed quum-retrocessisset, ante equos et currus


stetit, et Sthenelum allocutus-est, Capaneium filium:






  Propera, o-bone Capaneïade, descende de-curru,


110


ut mihi ex humero trahas acerbam sagittam.






  Sic dixit; Sthenelus autem de curru desiliit in-terram:


et astans, sagittam velocem penitus extraxit humero:


sanguis autem ejaculabatur se per consertam-annulis loricam.


Tum vero inde vota-concepit bello strenuus Diomedes:






115


  Audi me, ægidem-ferentis Jovis filia, indomita:


si-unquam mihi et patri bene cupiens astitisti


hostili in pugna, nunc rursus mihi fave, Minerva:


da vero me virum interficere, et eum intra impetum hastæ venire,


qui me percussit præveniens, et gloriatur, neque me dicit


120


diu amplius visurum splendidum lumen solis.






  Sic dixit precans; eum autem exaudivit Pallas Minerva,


membraque fecit levia, pedes et manus desuper:


et prope stans verba alata ad-eum-locuta-est:






  Confidens jam, Diomedes, contra Trojanos pugna;


125


nam tibi in pectoribus robur paternum immisi


intrepidum, quale habuit vibrator-scuti eques Tydeus:


caliginem autem tibi ab oculis abstuli, quæ prius inerat,


ut bene dignoscas tum deum, tum etiam hominem.


Itaque nunc, si quis deus tentans te huc venerit,


130


nequaquam tu cum-immortalibus diis contra pugna


aliis: verum si forte Jovis filia Venus


venerit in pugnam, hanc vulnera acuto ære.






  Hæc quidem sic locuta discessit, cæsiis-oculis Minerva:


Tydides vero reversus primis-pugnatoribus se-miscuit:


135


et, antea licet animo promtus esset cum-Trojanis pugnare,


at tunc illum ter tantum incessit robur, tanquam leonem,


quem jam pastor in-agro apud lanigeras oves


perstrinxerit quidem caulam transilientem, nec-tamen interfecerit;


hujus quidem vim incitavit, postea vero non amplius repellit;


140


sed ille stabula subit, hæ autem (oves) desertæ fugantur;


ac confertæ super alias-aliæ funduntur,


at ille alacer profundo (circumsepto) exsilit ovili:


sic alacer Trojanis mixtus-est fortis Diomedes.






  Tunc interfecit Astynoum, et Hypironem, pastorem hominum;


145


hunc quidem super mammam feriens ærata hasta:


alterum vero ense magno in-jugulo ad humerum


percussit: a cervice autem humerum abscidit et a dorso.


Hos quidem reliquit: sed Abantem petebat et Polyïdum,


filios Eurydamantis, somniorum-interpretis senis:


150


quibus non, proficiscentibus, senex interpretatus-erat somnia,


verum ipsos fortis Diomedes interfectos-spoliavit.


Ivit autem in Xanthumque Thoonemque, Phænopis filios,


ambos provecta-ætate-genitos: hic vero (pater) conficiebatur senecta tristi:


filium non genuerat alium, opibus heredem relinquendum.


155


Tum ille hos interfecit caramque eripuit animam


ambobus, patri autem luctum et curas tristes


reliquit, quoniam non vivos e pugna reversos


excepit; agnati vero hereditatem partiti-sunt.






  Tum filios Priami duos corripuit Dardanidæ,


160


in uno curru stantes, Echemonemque Chromiumque.


Ut vero leo inter boves, irruens, cervicem fregit


juvencæ vel bovis, per fruticetum pascentium:


sic hos ambos de curru Tydei filius


dejecit violenter invitos, posteaque armis spoliavit;


165


equos vero suis sociis dedit ad naves agendos.






  Hunc autem vidit Æneas dissipantem ordines virorum,


et profectus-est ire perque pugnam et strepitum hastarum,


Pandarum similem-deo quærens, sicubi inveniret.


Invenit Lycaonis filium laudatumque fortemque:


170


stetitque ante ipsum, verbumque ad eum coram locutus-est:






  Pandare, ubi tibi arcus et volucres sagittæ,


et gloria? qua nullus tecum contendit hic quidem vir,


neque quisquam in Lycia te gloriatur esse præstantior.


Sed age huic immitte viro sagittam, Jovi manibus sublatis,


175


quisquis hic est qui vincit, et sane mala multa fecit


Trojanis; quoniam multorumque et fortium genua solvit:


nisi quis deus est, iratus Trojanis


sacrificiorum-causa succensens: gravis autem dei incumbit ira.






  Huic autem respondet Lycaonis clarus filius:


180


Ænea, Trojanorum consiliator ære-loricatorum.


Tydidæ eum equidem bellicoso in-omnibus assimilo,


clypeo agnoscens, et alte-cristata galea,


equosque inspiciens: plane vero haud scio, an deus sit.


Quod-si hic vir, quem dico, bellicosus est Tydei filius,


185


non hic sine deo ista furens-facit, sed aliquis prope


constitit immortalium, nebula involutus humeros,


qui ab-isto sagittam velociter involantem avertit alio.


Jam enim ei immisi telum, et ipsum percussi in-humero


dextro, penitus per loricæ cavitatem,


190


et me ipsum ego putavi Plutoni demissurum,


attamen non occidi: deus certe aliquis est succensens.


Equi autem non adsunt et currus, quos conscendam:


sed alicubi in ædibus Lycaonis undecim sunt currus


pulcri, modo-compacti, recens-fabricati; circumque vela


195


expansa-sunt; apudque eorum unumquemque bijuges equi


astant, hordeum album comedentes et arincam.


Atqui mihi valde multa senex bellator Lycaon


proficiscenti mandata-dabat ædibus in affabre-factis:


equis me jubebat et curribus vectum


200


præesse Trojanis in acribus pugnis:


sed ego non parui (profecto parere multo satius fuisset),


equis parcens, ne mihi indigerent pabulo,


viris in urbe constipatis, soliti pasci largiter.


Sic eos reliqui, ac pedes ad Ilium veni,


205


arcubus fretus: hi tamen mihi non erant profuturi.


Jam enim duobus principibus sagittam immisi,


Tydidæque et Atridæ, atque ex ambobus


verum sanguinem elicui eos feriens: excitavi autem magis.


Quippe malo fato de paxillo curvos arcus


210


die illo detraxi, quum Ilium ad amœnum


dux-fui Trojanis, gratificans Hectori divino.


Quod si rediero, et aspexero oculis


patriam meam, uxoremque, et altam magnam domum,


ilico post a me caput abscindat hostis vir,


215


si non ego hos arcus lucido in igne posuero,


manibus confractos: inutiles enim mihi sunt-comites.






  Hunc autem vicissim Æneas, Trojanorum dux, contra allocutus-est:


ne vero sic loquere: prius tamen non erit aliter,


quam nos-ambo in-hunc virum cum equis et curribus


220


obviam invecti, (cum) armis experti-fuerimus.


Verum age, meos currus conscende, ut videas,


quales sint Trojani equi, periti, campi (per campum)


rapide valde huc et illuc insequi ac fugere:


qui et nos-duos ad-urbem salvos-perducent, si denuo


225


Jupiter Tydidæ Diomedi gloriam præbuerit.


Verum age nunc scuticam et habenas splendidas


accipe, ego vero equos (currum) conscendam, ut pugnem:


vel tu hunc (Diomedem) exceipe, curæ-erunt autem mihi equi.






  Hunc autem vicissim allocutus-est Lycaonis clarus filius:


230


Ænea, tu quidem ipse tene habenas et tuos equos;


melius sub auriga consueto curvum currum


ferent, si forte retro fugerimus Tydei filium.


Ne hi, si-expaverint, temere-vagentur, neque velint


efferre prœlio, tuam vocem desiderantes;


235


in-nos autem irruens magnanimi Tydei filius,


ipsosque interficiat, et abigat solidis-ungulis equos.


Sed tu ipse age tuos currus et tuos equos;


hunc autem ego irruentem excipiam acuta hasta.






  Sic igitur locuti, in currus variegatos inscendentes,


240


impetu-concitati contra Tydiden dirigebant veloces equos.


Hos autem vidit Sthenelus, Capaneius præclarus filius,


confestimque Tydiden verbis alatis allocutus-est:






  Tydide Diomedes, meo carissime animo,


duos-viros video fortes contra te paratos pugnare,


245


vim immensam habentes: alter quidem, arcuum bene sciens,


est Pandarus, filium autem Lycaonis se gloriatur esse;


Æneas autem, filium se magnanimi Anchisæ


gloriatur natum-esse, materque ipsi est Venus.


Verum age jam recedamus super currus, neu mihi sic


250


rue per primos-pugnatores, ne-forte dulcem animam perdas.






  Hunc autem torve intuens allocutus-est fortis Diomedes:


nequaquam ad-fugam hortare, quoniam non te persuasurum mihi puto;


non enim mihi (meo) in-genere est fugitantem pugnare,


neque pavitare: adhuc mihi robur firmum est;


255


dedignor autem equos (currum) conscendere; quin et sic


obviam ibo ipsis: trepidare me non sinit Pallas Minerva.


Hos autem non iterum retro auferent veloces equi


ambos a nobis, si vel alter forte effugerit.


Aliud vero tibi dicam, tu autem in animo reconde tuo:


260


si mihi consultissima Minerva gloriam præbuerit,


ut-ambos interficiam, tu tamen hosce quidem veloces equos


hic detine, ex lorica-currus habenas suspendens;


in-Æneæ vero irrue memor equos,


abigeque a-Trojanis ad bene-ocreatos Achivos.


265


Ejus etenim stirpis sunt, e-qua Troi late-sonans Jupiter


dedit, pro-filio pretium Ganymede, quoniam optimi sunt


equorum, quicunque sunt sub auroraque-soleque.


Ex-hac stirpe eos furatus-est rex virorum Anchises,


clam Laomedonte, submittens feminas equas;


270


horum ei sex nati-sunt in ædibus, illorum stirps;


quatuor quidem ipse retinens saginavit ad præsepe,


sed duos Æneæ dedit, paratores fugæ:


si hos ceperimus, retulerimus gloriam magnam.






  Sic hi quidem talia inter se dicebant:


275


illi vero cito prope venerunt, incitantes veloces equos.


Hunc prior allocutus-est Lycaonis præclarus filius:






  Fortis-animo, bellicose, illustris Tydei fili,


profecto te non telum velox domuit, acerba sagitta;


nunc rursus hasta experiar, si te assequi-possim.






280


  Dixit, et vibratam emisit longæ-umbræ hastam,


et feriit Tydiden ad clypeum: per-eum autem penitus


cuspis ærea volans loricæ admota-est.


Super quo altum clamavit Lycaonis præclarus filius:






  Vulneratus-es ad-ile penitus, neque te puto


285


diu amplius toleraturum: mihi autem magnam gloriam dedisti.






  Hunc autem non perterritus allocutus-est fortis Diomedes:


aberrasti, nec es-assequutus: at non vos puto


ante cessaturos, quam certe alter vestrûm stratus


sanguine satiarit Martem scutum-usque-sustinentem bellatorem.






290


  Sic fatus jaculatus-est, telumque direxit Minerva


in-nasum prope oculum; albos autem trajecit dentes.


Ejus linguam ultimam abscidit æs rigidum,


cuspis vero exiit ad extremum mentum.


Cecidit autem de curru, sonueruntque arma super ipso,


295


varia, collucentia; tremefacti vero sunt ei equi


pedibus-celeres; ejusque ibi soluta-est animaque roburque.






  Æneas vero tum irruit cum clypeo hastaque longa,


veritus ne-qua sibi traherent cadaver Achivi.


Super ipso igitur propugnans stetit, ut leo robori confisus:


300


prætenditque ipsi hastamque et clypeum undique æqualem,


illum interficere paratus, quicunque huic obvius veniret;


horribiliter vociferans. At saxum prehendit manu


Tydides, magnam (magni ponderis) rem, quam non duo viri ferrent,


quales nunc mortales sunt: hic vero facile vibrabat etiam solus.


305


Eo feriit Æneam ad coxendicem, ubi femur


in-coxa vertitur; acetabulum autem ipsum vocant:


contuditque ipsi acetabulum, et insuper ambos disrupit nervos:


detraxitque cutem asper lapis. Atque ille heros


constitit in-genua lapsus, et sustentabat-se-nixus manu robusta


310


in-terra; sed oculos nigra nox cooperuit.






  Atque jam ibi periisset rex virorum Æneas,


si non cito animadvertisset Jovis filia Venus,


mater, quæ eum sub Anchise peperit[TR2] boves-pascente;


circum autem suum dilectum[TR3] filium fudit lacertos candidos:


315


anteque ipsum pepli nitidi plicaturam obtendit,


septum ut-esset telorum, ne-quis Danaorum celeribus-equis,


æs in pectora conjiciens, ei animam eriperet.






  Illa quidem suum dilectum subducebat e-prælio:


nec filius Capanei oblitus-est mandatorum


320


eorum, quæ dederat bellico-clamore strenuus Diomedes:


sed hic suos quidem inhibuit solidis-ungulis equos


seorsum a strepitu, ex lorica-currus habenas suspendens;


Æneæ vero irruens jubis-pulcris-comantes equos


abegit a-Trojanis ad bene-ocreatos Achivos;


325


deditque Deipylo, socio dilecto, quem supra omnem


honorabat æqualium-cœtum, quod sibi mente congruentia cogitabat,


naves ad cavas agendos. At ipse heros,


suum currum conscendens sumsit habenas splendidas


statimque post-Tydiden egit validis-ungulis equos,


330


alacer: is vero Cypriam persequebatur crudeli ære,


gnarus quod imbellis esset dea, neque dearum


earum, quæ in virorum bello imperitant,


nec Minerva, neque urbium-vastatrix Bellona.


At quum jam assecutus-esset, frequentem per turbam persequens,


335


tum protensa hasta magnanimi Tydei filius


summam vulneravit manum insiliens acuta hasta


imbecillam; statim vero hasta cutem perfodit


divinum per peplum, quem ei Gratiæ elaborarant ipsæ,


extremam supra volam. Fluebat autem immortalis sanguis deæ,


340


ichor (serum), qualis nempe fluit beatis diis:


non enim panem edunt, neque bibunt nigrum vinum.


[Ideo sine-sanguine sunt, et immortales appellantur.]


Illa vero valde clamans, abs se dejecit filium:


et hunc quidem in manibus eripuit Phœbus Apollo


345


obscura nebula, ne-quis Danaorum celeribus-equis,


æs in pectora conjiciens, animam ei eriperet.


Illam vero altum inclamavit pugna strenuus Diomedes:






  Cede, Jovis filia, e-bello et pugna!


an non satis est, quod mulieres imbelles decipis?


350


si vero tu in bello versabere, profecto te puto


reformidaturam posthac bellum, etiam si alibi de eo audieris.






  Sic dixit: illa vero mente-turbata abiit, affligebaturque graviter.


Eam inde Iris prehensam pernix eduxit turba,


oppressam doloribus: livebat vero cute pulcra.


355


Invenit deinde pugnæ ad sinistram impetuosum Martem


sedentem; in-aere autem hasta erat-posita, et veloces equi:


illa vero ad-genua prolapsa fratris cari,


multum supplicans, aureis-phaleris-insignes petebat equos:






  Dilecte frater, curamque gere mei, daque mihi equos,


360


ut ad Olympum perveniam, ubi immortalium sedes est.


Valde doleo vulnere, quo me mortalis vulneravit vir,


Tydides, qui jam et adversus-Jovem patrem pugnaverit.






  Sic dixit: ei autem Mars dedit aureis-phaleris equos;


ipsaque in currum conscendit, mœrens suo corde;


365


juxtaque ipsam Iris ascendit et habenas cepit manibus;


flagellavitque, ut-irent; illi vero non-inviti volabant.


Statim autem deinde pervenerunt ad-deorum sedem, altum Olympum:


ibi equos sistebat, pedibus-ventosa velox Iris,


solutos e-curru; atque immortale apposuit pabulum.


370


Illa vero ad genua cecidit Diones, diva Venus,


matris suæ, hæc autem ulnis complectebatur filiam suam,


manuque ipsam demulcebat, verbumque dixit et elocuta-est:






  Quisnam tibi talia fecit, dilecta filia, cœlicolarum


temere, ac-si quid flagitii patrasses palam?






375


  Huic autem respondit deinde risum-amans Venus:


vulneravit me Tydei filius, superbus Diomedes,


eo-quod ego dilectum filium subducebam e-prælio,


Æneam, qui mihi omnium longe dilectissimus est.


Non enim amplius Trojanorum et Achivorum pugna gravis est,


380


sed nunc Danai etiam cum-immortalibus pugnant.






  Huic respondit deinde Dione, eximia inter-deas:


perfer, filia mea, et sustine, mœsta licet:


multi enim jam indigna pertulimus Olympias domos habentes


ab hominibus, graves dolores nobis-invicem inferentes.


385


Pertulit quidem Mars, quando ipsum Otus fortisque Ephialtes,


filii Aloei, ligaverunt duris in vinculis:


æreo autem in carcere vinctus-erat tredecim menses.


Et fortassis ibi periisset Mars insatiabilis belli,


nisi noverca, præpulcra Eribœa,


390


Mercurio indicasset; hic vero furtim-subduxit Martem,


jam confectum: dura enim ipsum vincula afflixerant.


Pertulit Juno, quando illam fortis filius Amphitryonis


dextram ad mammam sagitta tricuspide


percussit; tunc et ipsam gravissimus invasit dolor.


395


Pertulit Pluto inter hos ingens velocem sagittam,


quando ipsum idem vir, filius Jovis ægidem-tenentis,


in porta apud inferos vulnerans, doloribus affecit.


Atque is ivit ad domum Jovis et latum Olympum,


corde dolens, doloribus confixus; ac sagitta


400


humerum in robustum adacta-erat, cruciabatque animum;


hunc autem Pæon, dolores-pellentia remedia inspergens,


sanavit: non enim omnino mortalis natus-erat.


Audax, immania-agens, qui pro-nihilo-duxit nefaria patrare,


qui arcu violabat deos, qui Olympum habitant.


405


In te autem hunc concitavit dea cæsiis-oculis Minerva:


demens, neque hoc scit in animo Tydei filius,


quod plane non longævus sit qui cum-immortalibus pugnarit,


neque omnino ipsum filii ad genua  pappa-vocant,


venientem e bello et gravi pugna.


410


Itaque nunc Tydides, etiamsi valde fortis est,


cogitet, ne-quis cum-ipso fortior te pugnet:


ne diu Ægialea, prudens Adrasti-filia,


ex somno plorans suos domesticos excitet,


matrimonio-junctum desiderans maritum, fortissimum Achivorum,


415


generosa uxor Diomedis equûm-domitoris.






  Dixit, et ambabus ichorem a manu abstergebat:


sanata-est manus, doloresque mitigati-sunt graves.


Tum autem intuentes Minervaque et Juno,


mordacibus verbis Jovem Saturnium lacessebant.


420


In-his autem sermonem orsa-est dea cæsiis-oculis[TR4] Minerva:






  Jupiter pater, num quid mihi succensebis ob id quod dixero?


certe vero jam aliquam Venus Achivarum excitans


Trojanos ut-simul sequeretur, quos nunc vehementer diligit,


illarum aliquam demulcens Achivarum pulcris-peplis-indutarum,


425


ad auream fibulam perstrinxit manum teneram.






  Sic dixit: subrisit vero pater hominumque deorumque,


et advocatam allocutus-est auream Venerem.






  Non tibi, filia mea, commissa-sunt bellica opera:


sed tu quidem desiderabilia obi munera nuptiarum;


430


hæc vero (bellica) Marti veloci et Minervæ omnia curæ-erunt.






  Sic isti quidem talia inter se colloquebantur.


In-Æneam autem irruit pugna strenuus Diomedes,


sciens quod super-eum ipse teneret manus Apollo:


sed hic ne deum quidem magnum reverebatur; cupiebat vero semper


435


Æneam interficere, et inclytis armis exuere.


Ter quidem dehinc irruit, interficere eum cupiens:


ter autem illi percussit (retudit) fulgentem clypeum Apollo.


Sed quum jam quartum impetum-faceret, dæmoni par,


minaciter increpitans allocutus-est sagittans Apollo:






440


  Perpende, Tydide, et recede, neque diis


paria velis meditari: quoniam nequaquam genus simile


immortaliumque deorum, humi incedentiumque hominum.






  Sic dixit; Tydides autem recessit paullulum retro,


iram evitans e-longinquo-ferientis Apollinis.


445


Æneam vero seorsum a-turba posuit Apollo,


Pergamo in sacra, ubi ipsi templum exstructum-erat:


atque illum Latonaque et Diana sagittis-gaudens


in magno adyto curabantque honoreque-afficiebant.


At imaginem fabricavit argenteum-arcum-gerens Apollo,


450


ipsique (corpori) Æneæ similem, et armis talem;


circumque imaginem Trojani et divini Achivi


cædebant invicem cira pectora bubulos


clypeos pulcre-orbiculatos, peltasque leves.


Tum vero impetuosum Martem allocutus-est Phœbus Apollo:






455


  Mars, Mars, hominum-pernicies, inquinate-cæde, murorum-eversor,


nonne jam istum virum prælio eduxeris persecutus,


Tydiden, qui jamjam vel cum-Jove patre pugnarit?


Venerem quidem primum cominus vulneravit manu ad carpum:


atque inde in-ipsum me irruit, dæmoni par.






460


  Sic locutus, ipse quidem resedit in-Pergamo summa;


Trojanorum vero ordines perniciosus Mars concitavit obeundo,


assimilatus Acamanti veloci, ductori Thracum:


filios autem Priami Jovis-alumnos hortabatur:






  O filii Priami, Jovis-alumni regis,


465


quousque tandem interfici sinetis populum ab-Achivis?


an donec circa portas bene-structas pugnent?


jacet vir, quem æqualiter honorabamus Hectori divino,


Æneas, filius magnanimi Anchisæ.


Verum agite, ex tumultu eripiamus strenuum socium.






470


  Sic locutus excitavit robur et animum uniuscujusque.


Tum autem Sarpedon valde objurgavit Hectorem divinum:






  Hector, quo jam tibi robur abiit, quod prius habebas?


dixisti quondam sine copiis te urbem obtenturum et auxiliis,


solum, cum affinibus fratribusque tuis.


475


Horum nunc nullum ego videre possum, neque animadvertere;


sed trepidant, canes tanquam circa leonem:


nos autem pugnamus, qui quidem socii adsumus.


Etenim ego, auxiliator qui-sum, admodum e-longinquo venio:


procul enim est Lycia, Xanthum ad vorticosum;


480


ubi uxoremque dilectam reliqui et infantem filium,


et possessiones multas, quas cupit quicunque indigens est.


Attamen etiam sic Lycios adhortor, et promtus-sum ipse


cum-viro isto pugnare: tametsi nihil mihi hic tale,


quale auferant Achivi, vel abducant:


485


tu vero stas, ac ne ceteras quidem hortaris


copias sustinere hostem, et opem-ferre uxoribus.


Cave ne-forte tanquam laqueis lini capti omnia-trahentis


viris investis captura et præda fiatis;


illi vero cito exscindent bene-habitatam urbem vestram.


490


Te vero oportet hæc omnia curare noctesque et dies,


ducibus supplicantem e-longinquo-vocatorum sociorum,


ut-perseveranter sustineant, asperamque evitent increpationem.






  Sic dixit Sarpedon; momordit autem præcordia Hectori sermo.


Statim vero de curru cum armis desiliit humum,


495


vibransque acutas hastas, per exercitum ibat undique,


adhortans ad-pugnandum, excitavitque pugnam gravem.


Illi vero conversi-sunt a fuga, et adversi steterunt Achivis;


Argivi autem sustinebant conferti, nec repulsi-sunt.


Sicut vero ventus paleas fert sacras per areas,


500


viris ventilantibus, quando flava Ceres


secernit, urgentibus ventis, fructumque et paleas:


et subalbicant palearum-receptacula: sic tunc Achivi


albi superne facti-sunt pulvere, quem inter ipsos


cœlum ad æreum excutiebant pedes equorum,


505


conversa-acie confligentium: flexerant autem equos aurigæ:


ipsi vero robur manuum recta tulerunt. Circùm autem caliginem


impetuosus Mars offudit pugnæ, Trojanis opem-ferens,


undique aciem obiens: et effecta dabat mandata


Phœbi Apollinis aureum-ensem-gestantis, qui ipsum jusserat


510


Trojanis animum excitare, postquam vidit Palladem Minervam


abeuntem; hæc enim erat Danais auxiliatrix.






  Ipse autem Æneam valde pingui ex adyto


dimisit, et in pectora robur injecti pastori virorum.


Æneas inde inter-socios constitit: hi vero gavisi-sunt,


515


ut viderunt vivumque et incolumem advenientem,


et robur integrum habentem; percontati tamen sunt nihil:


non enim sinebat labor alius, quem argenteum-arcum-gerens excitabat,


Marsque hominum-pernicies, Discordiaque insatiabiliter furens.






  Verum Ajaces duo et Ulysses et Diomedes


520


concitabant Danaos ad-pugnandum: ii vero etiam ipsi (per se)


nec vires Trojanorum timebant nec clamores;


sed exspectabant eorum impetum, nubibus similes, quas Saturnius


tranquillitatis-tempore sistit in summis montibus,


quiete, quando dormit vis Boreæ et aliorum


525


vehementer-ingruentium ventorum, qui nubes opacas


flatibus stridulis dissipant flantes:


sic Danai Trojanos exspectabant firmiter, nec fugiebant.


Atrides autem per turbam vadebat, multa mandans:






  O amici, viri estote, et fortem animum sumite,


530


aliusque-alium verecundamini per acres pugnas:


verecundantium autem virorum plures sunt salvi, quam occidunt;


fugientium vero nec gloria oritur, nec ullum præsidium.






  Dixit, et jaculatus-est hasta alacriter: percussitque principem virum,


Æneæ socium magnanimi, Deicoontem


535


Pergasiden, quem Trojani æqualiter Priami filiis


honorabant, quoniam alacer erat inter primos pugnare.


Hunc igitur in scutum hasta percussit rex Agamemno;


illud vero non hastam inhibuit, penitus autem transiit ferrum,


imumque in ventrem per balteum trajecit:


540


fragoremque edidit cadens, sonueruntque arma super ipso.






  Inde autem Æneas[TR5] Danaorum interfecit viros fortissimos,


filios Dioclis, Crethonemque Orsilochumque:


horum pater quidem habitabat bene-ædificata in Phera,


dives victus (opum); genus autem ipsi erat a fluvio


545


Alpheo, qui late fluit Pyliorum per terram.


Qui genuit Orsilochum, multis viris regem:


Orsilochus autem genuit Dioclem magnanimum:


ex Diocle vero gemini filii nati-sunt,


Crethon Orsilochusque, pugnæ bene scientes omnis.


550


Atque hi puberes-facti nigris in navibus


Ilium ad bonis-equis-fœcundum una Argivos secuti-sunt,


honorem Atridis, Agamemnoni et Menelao,


expetentes: eos vero ibi terminus mortis obtexit.


Hi, quales leones duo montis in-verticibus


555


nutriti-sunt sub matre, profundæ in densis-recessibus silvæ:


qui quidem rapientes boves et pingues oves


stabula hominum vastant, donec et ipsi


virorum (in) manibus interfecti-sunt acuto ære:


tales hi manibus sub Æneæ domiti


560


deciderunt, abietibus similes proceris.






  Horum vero prostratorum misertus-est Marti-carus Menelaus:


ivitque per primos-pugnatores, armatus corusco ære,


quassans hastam: ejus autem excitabat robur Mars,


hæc cogitans, ut manibus sub Æneæ domaretur.


565


Hunc vero vidit Antilochus, magnanimi Nestoris filius;


ivitque per primos-pugnatores: valde enim timebat pastori virorum,


ne-quid pateretur, multumque ipsos frustraretur laboris.


Illi quidem jam manusque et hastas acutas


contra se-invicem tenebant, parati pugnare:


570


Antilochus autem valde prope astitit pastori virorum.


Æneas vero non sustinuit, acer licet esset bellator,


ut vidit duos viros alterum-juxta alterum stantes.


Illique postquam mortuos traxerant ad populum Achivorum,


eos quidem miseros posuerunt in manibus sociorum,


575


ipsi vero conversi, inter primos pugnabant.






  Tunc Pylæmenem interfecerunt æqualem Marti,


ducem Paphlagonum magnanimorum, clypeatorum.


Hunc quidem Atrides hasta-inclytus Menelaus,


stantem hasta percussit, ad jugulum assecutus.


580


Antilochus vero Mydonem feriit, aurigantem famulum,


fortem Atymniaden (ille autem avertebat solidis-ungulis equos),


saxo cubitum assecutus medium: atque e manibus


fræna candida ebore humi ceciderunt in pulvere.


Antilochus autem irruens ense percussit tempus;


585


atque is anhelans affabre-facto excidit curru


præceps in pulverem, in sinciputque et humeros.


Diu admodum fixus stetit (inciderat enim arenæ profundæ),


donec equi percussum humi dejecerunt in pulverem:


illos vero loris-agitabat Antilochus, et ad exercitum egit Achivorum.






590


  Hos autem Hector vidit inter ordines, irruitque in ipsos


vociferans: unaque Trojanorum sequebantur phalanges


fortes; dux-erat autem ipsis Mars, et veneranda Bellona:


hæc quidem, ferens tumultum immanem pugnæ:


Mars vero in manibus ingentem hastam quassabat:


595


itabatque modo quidem ante Hectorem, modo pone.






  Hunc autem conspicatus cohorruit pugna strenuus Diomedes.


Ut vero quum vir rerum-imperitus, emensus multum campi,


constiterit ad rapidum fluvium in-mare profluentem,


spuma frementem conspicatus, recurrit retrorsum:


600


sic tunc Tydides recessit, dixitque populo:






  O amici, quam nos scilicet admiramur Hectorem divinum


hastaque fortem esse et audacem bellatorem!


Huic vero semper astat unus deorum, qui mortem arceat:


et nunc ei astat ille Mars, mortali viro similis.


605


Sed, ad Trojanos conversi semper, retro


cedite, neu cum diis nituntor fortiter pugnare.






  Sic dixit: Trojani vero admodum prope venerunt ipsos.


Tunc Hector duos viros interfecit, scientes pugnæ,


in uno curro stantes, Menesthen Anchialumque.






610


  Horum vero prostratorum misertus-est magnus Telamonius Ajax:


stetique, admodum prope accedens, et jaculatus-est hasta fulgenti,


ac percussit Amphium, Selagi filium, qui in Pæso


habitabat prædives, locuples: sed eum fatum


duxit auxiliaturum ad Priamumque et filios.


615


Hunc in balteum percussit Telamonius Ajax,


imoque in ventre defixa-est longæ-umbræ hasta;


fragorem autem edidit cadens. Sed accurrit splendidus Ajax,


arma spoliaturus; Trojani vero in eum hastas conjecere


acutas, splendentes; scutumque ejus excepit multas.


620


At ille pedis-planta insistens e cadavere æream hastam


evulsit: non tamen etiam alia potuit arma pulcra


ab-humeris auferre; premebatur enim telis.


Timuit autem hic circuitionem potentem Trojanorum fortium,


qui multique et strenui instabant hastas tenentes,


625


qui ipsum, magnus licet esset, et fortis et præclarus,


propulsarunt a se: ille vero recedens vi-repulsus-est.






  Sic hi quidem laborabant per fortem pugnam.


Tlepolemum vero Heracliden, fortemque magnumque,


incitavit in parem-deo Sarpedonem fatum violentum.


630


Hi autem quum jam prope essent in se-invicem vadentes,


filiusque neposque Jovis nubes-cogentis,


hunc Tlepolemus prior verbis allocutus-est.






  Sarpedon, Lyciorum princeps, quæ tibi necessitas est


trepidare hîc versanti pugnæ imperito viro?


635


mentientes vero te dicunt Jovis sobolem ægidem-tenentis


esse; quum longe illis inferior-sis viris,


qui Jovi prognati-sunt temporibus priscorum hominum.


At qualem virum ajunt vim Herculeam (Herculem)


fuisse, meum patrem audentissimum, spiritu-leonis!


640


qui quondam huc profectus equorum causa Laomedontis,


sex solis cum navibus et viris paucioribus,


Ilii devastavit urbem, desolavitque vias.


Tibi vero ignavus animus, intereuntque copiæ;


nec quicquam te Trojanis credo auxilium fore,


645


profectum ex Lycia, ne si quidem perquam fortis sis,


sed sub me interfectum ad-portas Orci descensurum.






  Hunc autem Sarpedon, Lyciorum dux, contra allocutus est:


Tlepoleme, sane ille evertit Ilium sacrum,


viri per-vecordiam nobilis Laomedontis,


650


qui ipsum, bene quum-egisset, malo increpuit sermone,


nec dedit equos, quorum gratia e-longinquo venerat.


Tibi autem ego hîc edico cædem et mortem atram


a me futuram, meaque te sub hasta domitum


gloriam mihi daturum, animam vero Plutoni insignibus-equis.






655


  Sic dixit Sarpedon; at sustulit fraxineam hastam


Tlepolemus: et horum quidem eodem-tempore hastæ longæ


e manibus evolarunt; atque huic percussit cervicem mediam


Sarpedon, cuspisque penitus transiit acerba;


ipsique oculos caliginosa nox operuit.


660


Tlepolemus autem femur sinistrum Sarpedonis hasta longa


percusserat; cuspisque pertransiit rapido-impetu,


ossi inflicta; pater vero (Jupiter) adhuc mortem avertit.






 Tum quidem parem-deo Sarpedonem divini socii


efferebant prælio; gravabat autem eum hasta longa


665


quæ-trahebatur una; quam quidem nemo adverterat nec cogitarat


femore extrahere; hastam fraxineam, ut currum inscenderet,


festinantium; tantum enim habebant laborem circa-eum-occupati.






  Tlepolemum autem ex-altera-parte bene-ocreati Achivi


efferebant prælio; vidit vero divinus Ulysses,


670


fortem animum habens; fervebatque ei carum cor:


cogitabat autem deinde in mente et in animo,


utrum ulterius Jovis filium late-sonantis insequeretur,


an ipse plurium Lyciorum animam eriperet.


Non utique Ulyssi magnanimo in-fatis erat,


675


generosum Jovis filium interficere acuto ære:


quare ad multitudinem Lyciorum vertit ejus animum Minerva.


Tunc ille Cœranum interfecit, Alastoremque, Chromiumque,


Alcandrumque, Haliumque, Noemonemque, Prytaninque:


et quidem adhuc plures Lyciorum interfecisset divinus Ulysses,


680


nisi subito vidisset magnus galeam-motans Hector.


Ivit autem per primos-pugnatores, armatus corusco ære,


terrorem inferens Danais; gavisus-est autem eo accedente


Sarpedon, Jovis filius, sermonemque miserabilem dixit:






  Priamide, ne vero me prædam Danais sinas


685


jacere, sed auxiliare; deinde me etiam deserat vita


in urba vestra; quandoquidem non jam eram ego,


reversus domum, dilectam in patriam terram,


oblectaturus uxoremque dilectam et infantem filium.






  Sic dixit; huic autem nil respondit galeam-motans Hector,


690


sed prætervolavit, ardens-cupidine, ut citissime


repelleret Argivos, multorumque vitam eriperet.


Igitur similem-deo Sarpedonem divini socii


collocarunt sub ægidem-tenentis Jovis præpulcra fago:


ex ejus autem femore hastam fraxineam extraxit foras


695


strenuus Pelagon, qui ei dilectus erat socius.


Hunc autem deseruit anima, inque oculos effusa-est caligo:


rursus tamen spiritum-recepit, circùmque flatus Boreæ


refocillat, aspirans, ægre spirantem animam.






  Argivi vero sub Marte et Hectore ære-armato


700


nec unquam profugiebant nigras ad naves,


nec unquam contra-ferebantur in-pugnam; sed semper retro


cedebant, postquam audierant cum Trojanis Martem esse.






  Tum quem primum, quemque ultimum interfecit


Hectorque, Priami filius, et æreus Mars?






705


  Similem-deo Teuthrantem, insuperque equûm-agitatorem Oresten,


Trechumque hastatum, Ætolum, Œnomaumque,


Œnopidenque Helenum, et Oresbium varia-mitra,


qui in Hyla habitabat, valde divitiis intentus,


lacui confinis Cephissidi; juxtaque ipsum alii


710


habitabant Bœoti, valde opulentum populum habentes.






  Hos autem ut animadvertit dea candidis-ulnis Juno


Argivos interimentes in acri pugna,


ilico Minervam verbis alatis allocuta-est:






  Dii-boni, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,


715


profecto vanum hoc verbum promisimus Menelao,


Ilio exciso bene-munito eum rediturum,


si sic furere sinemus perniciosum Martem.


Sed age jam et nos cogitemus de-strenuo præsidio.






  Sic dixit; nec non-obsecuta-est dea cæsiis-oculis Minerva.


720


Illa accedens aureis-phaleris-orantos instruebat equos,


Juno, veneranda dea, filia magni Saturni;


Hebe autem utrinque curribus cito apposuit curvos[TR6] orbes rotarum,


æreos, octo-radiis, ferreo axi circumponens.


Quorum utique aurea curvatura incorrupta, ac desuper


725


ærei canthi, bene-juncti, mirabile visu:


modioli autem ex-argento erant rotundi utrinque:


sella vero aureis et argenteis funibus


intenta-erat: duæ autem circumiebant loricæ-currus.


Ex hac porro argenteus temo eminebat, cujus ad extremum


730


ligavit aureum pulcrum jugum, et lora-jugalia


pulcra immisit, aurea: sub jugum vero duxit Juno


equos celeres-pedibus, cupida contentionis et prælii.






  Ceterum Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,


peplum quidem laxatum defluere-sivit pulcrum, patris super pavimento,


735


varium, quem ipsa fecerat et elaboraverat manibus;


ipsa autem, loricam induta Jovis nubes-cogentis,


armis ad bellum armabatur lacrimosum.


Circum autem humeros posuit ægidem fimbriatam,


horribilem, cui quidem undique timor circumdatus-erat:


740


in ea erat Contentio, et Fortitudo, et horrenda Insectatio:


in ea et gorgonium caput, diri monstri,


dirumque terribileque, Jovis portentum ægidem-tenentis.


Capiti vero cono-circumdatam galeam imposuit quatuor-conos-habentem,


auream, centum urbium peditibus aptam.


745


Inque currum fulgidum pedibus conscendit, sumsitque hastam


gravem, magnam, validam, qua domat ordines virorum


heroum, quibuscunque irascitur præpotenti-patre-nata.


Juno autem scutica velociter urgebat inde equos,


sponte autem portæ crepuerunt cœli, quas tenebant Horæ,


750


quibus commissum-est magnum cœlum Olympusque,


ut-et removeant densam nubem et obdant.


Hac igitur per illas stimulo-parentes dirigebant equos:


invenerunt autem Saturnium, a-diis seorsum sedentem aliis,


summo in-vertice multa-cacumina-habentis Olympi.


755


Ibi equos sistens dea candidis-ulnis Juno


Jovem supremum Saturnium interrogavit et allocuta-est:






  Jupiter pater, annon succenses Marti ob hæc atrocia facta


quantasque et quales perdiderit copias Achivorum


temere, verum non secundum fas? mihi vero dolor; at quieti


760


delectantur Venusque et argenteo-arcu Apollo,


dementem hunc quum-excitarint, qui nulla novit jura.


Jupiter pater, numquid mihi irasceris, si Martem


graviter percussum pugna exegerim?






  Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


765


agedum, adversus-ipsum incita Minervam prædatricem,


quæ ipsum maxime solita-est gravibus doloribus injicere.






  Sic dixit; nec non-obsecuta-est dea candidis-ulnis Juno:


sed scutica-verberavit equos: hi autem non inviti volabant


per-medium terræque et cœli stellati.


770


Quantum vero aeris-pellucidi-spatium vir videt oculis,


sedens in specula, prospectans in purpureum pontum:


tantum saltu-conficiunt deorum altisoni equi.


At quando jam Trojam pervenerunt, ad-fluviosque labentes,


qua fluenta Simois commiscent et Scamander:


775


ibi equos stitit dea candidis-ulnis Juno,


solutos a-curru; circumque caliginem multam fudit:


illis vero ambrosiam Simois summisit depascendam.






  Hæ autem iverunt, pavidis columbis incessu similes,


viris Argivis auxiliari properantes.


780


Sed quando jam venerant, ubi plurimi et fortissimi


stabant, circum vim Diomedis equûm-domitoris


conferti, leonibus similes cruda-vorantibus,


vel suibus apris, quorum robur non imbecille;


ibi stans clamavit dea candidis-ulnis Juno,


785


Stentori assimilata magnanimo, æream-vocem-habenti,


qui tantum vociferabatur, quantum alii quinquaginta:






 Proh pudor, Argivi, turpia probra, forma tantum admirabiles:


quamdiu quidem in prælium itabat divinus Achilles,


numquam Trojani ante portas Dardanias


790


progrediebantur; illius enim timebant validam hastam:


nunc vero procul ab-urbe cavas apud naves pugnant.






  Sic fata, excitavit robur et animum uniuscujusque.


Tydidæ autem supervenit dea cæsiis-oculis Minerva;


reperitque hunc regem apud equos et currus


795


vulnus refrigerantem, quod ei inflixerat Pandarus sagitta:


sudor enim ipsum affligebat sub lato loro


clypei pulcre-orbiculati; quo affligebatur, laborabatque manu:


et elevans lorum, nigrum sanguinem abstergebat.


Equinum autem dea jugum attigit, dixitque:






800


  Profecto parum sibi filium similem genuit Tydeus!


Tydeus utique parvus quidem erat corpore, sed pugnator.


Ac quando ipsum ego pugnare non sinebam,


nec furenter-irruere, quando quidem venit seorsum ab-Achivis


legatus ad Thebas, plures inter Cadmeos,


805


convivari ipsum jussi in ædibus quietum:


sed is animum retinens suum fortem, sicuti prius,


juvenes Cadmeorum provocabat, in-omnibus autem vincebat.


[facile: talis illi ego adjutrix eram.]


Tibi vero quidem ego assistoque, et te tueor,


810


et te promto-animo jubeo cum-Trojanis pugnare:


sed tibi vel defatigatio ex-multo-labore membra subiit,


vel te certe aliquo-modo timor tenet exanimis. Non sane tu posthac


Tydei soboles es (reputaberis), bellicosi Œnidæ.






  Hanc autem respondens allocutus-est fortis Diomedes:


815


agnosco te, dea, filia Jovis ægidem-tenentis:


ideo tibi lubenter dicam verbum, nec celabo.


Nec aliquis me timor tenet exanimis, nec ulla ignavia;


sed adhuc tuorum recordor jussorum, quæ injunxisti.


Non me sinebas cum-beatis diis ex-adverso pugnare


820


ceteris: sed si Jovis filia Venus


veniret in prælium, hancce-vulnerare acuto ære.


Quare nunc et ipse recedo, atque etiam ceteros


Argivos jussi congregare hîc omnes:


agnosco enim Martem prœlium imperatorie-obeuntem.






825


  Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:


Tydide Diomedes, meo carissime animo,


neu tu Martem propter-hoc time, neu quenquam alium


immortalium: talis tibi ego adjutrix sum.


Verum age, in Martem primum dirige solidis-ungulis equos,


830


ferique eum cominus, neu reverere impetuosum Martem


hunc insanientem, præter naturam adscitum malum, inconstantem;


qui nuper mihique et Junoni affirmavit dicens,


in-Trojanos se pugnaturum, atque Argivis auxiliaturum;


nunc vero cum Trojanis versatur, horumque est-oblitus.






835


  Sic locuta, Sthenelum quidem de curru pepulit humi,


manu retrorsum trahens; ille autem alacriter desiliit.


Ipsa vero in currum ascendit juxta Diomedem divinum


valde-ruens dea: vehementer autem gemuit faginus axis


sub-pondere; gravem enim vehebat deam, virumque fortissimum.


840


Corripuit autem scuticam et habenas Pallas Minerva:


statim in Martem primum dirigebat solidis-ungulis equos.


Ille quidem Periphantem ingentem occidebat,


Ætolorum longe fortissimum, Ochesii præclarum filium.


Hunc Mars occidebat, cæde-inquinatus; sed Minerva


845


induit Orci galeam, ne ipsam videret validus Mars.






  Postquam vero vidit hominum-pernicies Mars Diomedem divinum,


is quidem Periphantem ingentem illic sivit


jacere, ubi primum interficiens abstulerat animam;


atque ivit recta-in Diomedem equûm-domitorem.


850


Hi vero quum jam prope essent, alter-in alterum vadentes,


prius Mars protendit super jugum habenasque equorum


hasta ærea, cupiens illi animam eripere:


atque hanc manu prehensam dea cæsiis-oculis Minerva


depulit a curru, ut-incassum præterfugeret.


855


Secundus tum impetum-fecit pugna strenuus Diomedes


hasta ærea: infixit autem connixa Pallas Minerva


imum in ile, ubi cingebatur cinctu:


ibi ipsum vulneravit assecutus cutemque pulcram dirupit,


et hastam extraxit rursus. Tum vero vociferatus-est æreus Mars,


860


quantum novies-mille clamarent vel decies-mille


viri in bello, certamen committentes Martis.


Inde tremor subiens-occupavit Achivosque Trojanosque


territos: adeo vociferatus-est Mars insatiabilis belli.






  Qualis autem ex nubibus nigra apparet caligo,


865


ab æstu venti graviter-spirantis qui-excitatur:


talis Tydidæ Diomedi æreus Mars


apparebat, una-cum nubibus iens in cœlum latum.


Statim vero venit deorum in-sedem, excelsum Olympum:


juxtaque Jovem Saturnium consedit, animo mœrens,


870


ostenditque immortalem sanguinem defluentem ex vulnere,


et lamentans verba alata ad-eum-locutus-est:






  Jupiter pater, non indignaris videns hæc violenta facinora?


semper sane acerbissima dii passi sumus


mutuo alius-in-alium consilio, gratiam hominibus deferentes:


875


tibi omnes irati-sumus: tu enim genuisti dementem filiam


perniciosam, cui semper iniqua facta curæ-sunt:


alii etenim omnes, quotquot dii sunt in Olympo,


tibique obediunt, et subjecti-sumus unusquisque:


hanc vero nec verbo incessis, nec quoquam facto,


880


sed incitas etiam, quum ipse genueris filiam pestiferam:


quæ nunc Tydei filium, insolentem Diomedem,


ut-fureret exstimulavit in immortales deos.


Venerem quidem primum cominus vulneravit manu ad carpum,


ac postea in-me ipsum irruit, dæmoni par;


885


at me subduxerunt veloces pedes; profecto alioqui diu


ibi dolores passus-essem inter horrendas cadaverum-strages,


aut, vivus, viribus-fractus essem æris ictibus.






  Eum autem torve intuitus allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


nequid mihi, omnium-partium-vir, assidens quiriteris:


890


invisissimus vero mihi es deorum, qui Olympum tenent.


Semper enim tibi contentioquoe grata, bellaque, pugnæque;


matris tibi ingenium est intolerandum, nescium cedere,


Junonis: quam quidem ego ægre reprimo verbis.


Idcirco te puto illius hæc pati consiliis.


895


Attamen non te amplius diu patiar dolores sustinere:


ex me enim genere (genitus) es, mihique te peperit mater.


Si vero aliquo ex alio deorum natus-esses ita improbus,


sane jam pridem fuisses inferior Urani-filiis (Titanibus).






  Sic dixit, et Pæonem ei jussit mederi.


900


Huic autem Pæon dolorem-pellentia medicamina inspergens,


sanavit; nequaquam enim mortalis ortus-erat.


Sicut autem quando fici-succus lac album agitatus in-coagulum-cogit,


liquidum quod-erat; valdeque velociter circumagitur a-miscente:


sic ille celeriter sanavit impetuosum Martem.


905


Hunc autem Hebe lavit, elegantesque vestes induit:


juxtaque Jovem Saturnium consedit, gloria exsultans.






  Hæ vero rursus ad domum Jovis magni redierunt,


Junoque Argiva, et Alalcomeneis Minerva,


quum-repressissent hominum-perniciem Martem a-virorum-cædibus.











[TR1] "inter fectum" → "interfectum"

[TR2] "perperit" → "peperit"

[TR3] "dilectuum" → "dilectum"

[TR4] "cæsis-oculis" → "cæsiis-oculis"

[TR5] "Aeneas" → "Æneas"

[TR6] "apposuitc urvos" → "apposuit curvos".








Iliadis VI.—Hectoris et Andromachæ colloquium.






ARGUMENT: THE EPISODES OF GLAUCUS AND DIOMED, AND OF HECTOR AND ANDROMACHE.


The gods having left the field, the Grecians prevail. Helenus, the chief augur of Troy, commands Hector to return to the city, in order to appoint a solemn procession of the queen and the Trojan matrons to the temple of Minerva, to entreat her to remove Diomed from the fight. The battle relaxing during the absence of Hector, Glaucus and Diomed have an interview between the two armies; where, coming to the knowledge, of the friendship and hospitality passed between their ancestors, they make exchange of their arms. Hector, having performed the orders of Helenus, prevails upon Paris to return to the battle, and, taking a tender leave of his wife Andromache, hastens again to the field.


The scene is first in the field of battle, between the rivers Simois and Scamander, and then changes to Troy.




 TEXT:






1


  Trojanorum inde destituta-est et Achivorum acies gravis:


sæpe autem huc et illuc ruerat pugna per-campum,


viris in-se-invicem dirigentibus æratas hastas,


inter Simœentis et Xanthi fluenta.






5


  Ajax autem primus Telamonius, murus Achivorum,


Trojanorum rupit phalangem, lucemque sociis attulit,


virum percutiens, qui fortissimus inter Thraces erat,


filium Eüssori, Acamantem strenuumque magnumque.


Hunc percussit primus in-galeæ cono setis-equinis-densæ,


10


inque fronte fixit hastam; penetravitque intra os


cuspis ærea: ei vero tenebræ oculos cooperuerunt.






  Axylum porro interfecit pugna strenuus Diomedes,


Teuthraniden, qui habitabat bene-structa in Arisba,


dives victus (opum), dilectusque erat hominibus:


15


omnes enim excipiebat-benigne, ad viam sitas ædes habitans.


Sed ab-eo nullus horum tunc arcuit[TR1] tristem interitum,


ante subveniens: sed ambos anima privavit Diomedes,


ipsum et famulum Calesium, qui tunc equorum


erat auriga: hique ambo terram subierunt.






20


  Dresum autem Euryalus et Opheltium interfecit;


ivitque in Æsepum et Pedasum, quos quondam nympha


Naias Abarbarea peperit eximio Bucolioni;


Bucolion autem erat filius nobilis Laomedontis,


maximus natu, clandestinum vero ipsum peperit mater:


25


pastor autem, ad oves cum ea coiit amore et cubili:


hæc vero gravida-facta gemellos peperit filios:


et horum quidem solvit robur et splendida membra


Mecistiades Euryalus, et ab humeris arma detraxit.


Astyalum inde occidit bellicosus Polypœtes;


30


Pyditen vero Ulysses Percosium interfecit


hasta ærea; Teucerque Aretaonem divinum.






  Antilochus autem Ablerum interemit hasta splendenti


Nestorides; Elatum vero rex virorum Agamemno:


incolebat autem, Satnioentis pulcre-fluentis ad ripas,


35


Pedasum altam. Phylacum autem occidit Leitus heros


fugientem; Eurypylus vero Melanthium interfecit.






  Adrastum vero deinde pugna strenuus Menelaus


vivum cepit: equi enim ei pavore-attoniti fugientes per-campum,


ramo impediti myricino, curvo curru


40


fracto ad primum temonem (ubi e curru exit), ipsi quidem iverunt


ad urbem, quo ceteri pavore-attoniti fugiebant;


ipse autem Adrastus de curru juxta rotam devolutus-est


pronus in pulvere os: prope autem ipsum stetit


Atrides Menelaus, tenens longæ-umbræ hastam.


45


Adrastus vero deinde complexus, supplex-orabat, genua:






  Vivum-cape, Atrei-fili, tuque dignum accipe liberationis-pretium.


Multæ autem in divitis patris domo res-pretiosæ repositæ-sunt,


æsque, aurumque, elaboratumque ferrum:


e-quibus tibi largietur pater infinitum redemtionis-pretium


50


si me vivum esse audiverit ad naves Achivorum.






  Sic dixit: huic autem animum in pectoribus concitabat.


Ac sane ipsum statim erat veloces ad naves Achivorum


daturus suo famulo deducendum: verum Agamemno


obvius venit currens, et minaciter-clamans verba dixit:






55


  O mollis, o Menelae, cur-nam vero tu curam-agis ita


hominum servandorum? profecto tibi præclare res-gesta-est domi


per Trojanos: quorum nemo effugiat grave exitium,


manusque nostras: ne-is-quidem quem in-sinu mater


infantem gestet, ne hic-quidem effugiat: sed simul omnes


60


ex-Ilio funditus-pereant, inhumati et prorsus-sine-vestigio.






  Sic locutus mutavit fratris mentem heros,


decentia admonens. Ille vero a se depulit manu


heroem Adrastum; eumque rex Agamemno


vulneravit ad ile: hic autem resupinatus-est. Atridesque


65


pede pectoribus imposito extraxit fraxineam hastam.


Nestor autem Argivos hortabatur, altum clamans:[TR2]






  O amici, heroes Danai, famuli Martis,


ne-quis nunc exuviis instans a-tergo


maneat, ut plurima ferens ad naves redeat;


70


sed viros interficiamus; postea vero et has otiosi


a-corporibus per campum auferetis mortuis.






  Sic fatus, concitavit ardorem et animum cujusque.


Tunc autem Trojani Marti-caris ab Achivis acti


Ilium se-recepissent, ignavia sua domiti,


75


nisi inde Æneæque et Hectori dixisset astans


Priamides Helenus, augurum longe præstantissimus:






  Æneaque et Hector; quoniam labor vobis maxime


Trojanorum et Lyciorum incumbit, quia præstantissimi


omnem ad impetum estis pugnandique consulendique,


80


state hic, et populum continete ante portas,


quoquo-versum discurrentes, priusquam rursus in manus uxorum


fugientes incidant, hostibusque gaudium fiant.


Ac postquam phalanges cohortati-fueritis omnes,


nos quidem cum-Danais pugnabimus, hic manentes,


85


etsi valde afflicti; necessitas enim urget:


Hector, at tu in-urbem proficiscere, dicitoque deinde


matri tuæ et meæ: hæc vero congregans honoratas-matronas


in-templum Minervæ cæsiis-oculis, in arce summa,


aperiens clave valvas sacræ ædis,


90


peplum, qui sibi videatur pulcerrimus et maximus


esse in ædibus, et ei longe carissimus ipsi,


ponat Minervæ ad genua pulcras-comas-habentis:


et ei voveat se duodecim boves in templo


anniculas, jugum-non-passas, sacrificaturam, si miserata-fuerit


95


urbemque et Trojanorum uxores et infantes liberos:


si Tydei filium averterit ab-Ilio sacra,


ferocem bellatorem, violentum auctorem fugæ hostium;


quem sane ego fortissimum Achivorum dico esse:


nec Achillem unquam sic timuimus, ducem virorum,


100


quem ajunt e dea natum esse; sed hic (Diomedes) nimis


furit, nec quisquam ei potest viribus par-esse.






  Sic dixit: Hector vero nequaquam fratri inobsequens-erat.


Statim de curru cum armis desiliit in-terram;


vibransque acutas hastas, per exercitum ibat quoquoversum,


105


concitans ad-pugnandum, suscitavitque pugnam gravem.


Illi autem conversi-sunt a fuga, et adversi stetere Achivis:


Argivi vero recesserunt, desieruntque a-cæde:


existimabantque, aliquem immortalium de cœlo stellato


Trojanis auxiliaturum descendisse: ita conversi-sunt.


110


Hector autem Trojanos exhortabatur, altum inclamans:






  Trojani animosi, et e-longinquo-vocati socii,


viri estote, amici, revocate autem strenuam fortitudinem,


tantisper dum ego ivero ad Ilium, et senibus


dixero consiliariis et nostris uxoribus,


115


deos ut-precentur, voveantque hecatombas.






  Sic igitur locutus, abiit galeam-motans Hector:


et ei malleolos pedum circumpulsabat et cervicem corium atrum,


ora, quæ extrema ambiebat scutum umbonem-habens.






  Glaucus autem, Hippolochi gnatus, et Tydei filius


120


in medium ambarum-partium congrediebantur promti pugnare.


Ac quum jam prope essent, se-invicem invadentes,


illum prior allocutus-est pugna strenuus Diomedes:






  Quis vero tu es, præstantissime, mortalium hominum?


non enim unquam vidi te pugna in viros-clarante


125


antehac: atqui nunc longe antecessisti omnes


tua confidentia, quandoquidem meam longam hastam mansisti:


infelicium vero filii meo robori occurrunt.


Sin autem aliquis immortalium de cœlo venisti,


non equidem cum-diis cœlestibus pugnavero.


130


Non enim ne Dryantis-quidem filius, fortis Lycurgus,


diu vixit, qui quidem cum-diis cœlestibus contendebat:


qui olim furentis Bacchi nutrices


persequebatur per sacrum Nyseium; illæ vero simul omnes


thyrsos humi projecerunt, ab homicida Lycurgo


135


percussæ stimulo-boario; Bacchus autem fugatus


subiit maris undam, Thetisque excepit sinu


perterritum: vehemens enim eum tenebat tremor viri comminatione.


Huic quidem postea irati-sunt dii facile viventes,


et ipsum cæcum reddidit Saturni filius; neque amplius diu


140


vixit, quoniam immortalibus exosus-erat omnibus diis.


Neque ego cum-beatis diis velim pugnare.


Si vero quis es mortalium, qui telluris fructu vescuntur,


propius accede, ut ocyus mortis ad-metas pervenias.






  Hunc vicissim Hippolochi allocutus-est splendidus filius:[TR3]


145


Tydide magnanime, cur genus meum percontaris?


qualis foliorum generatio, talis est et hominum.


Folia alia quidem ventus humi fundit, alia vero silva


germinans producit, veris autem tum (i.e. quando) succedit tempus:


sic hominum generatio et nascitur, et desinit.


150


Si vero vis et hæc scire; ut bene cognoscas


nostram stirpem, multi autem ipsam homines norunt:


est urbs Ephyra, in-recessu Argi equos-pascentis,


ibi autem Sisyphus erat, qui maxime-astutus erat hominum,


Sisyphus Æolides: is autem Glaucum genuit filium;


155


ac Glaucus genuit eximium Bellerophontem;


huic autem dii pulcritudinemque et virtutem amabilem


præbuerunt. Sed ei Prœtus mala molitus-est animo,


qui e civitate eum expulit, quoniam supremus erat


Argivorum: Jupiter enim ei illos sub sceptro subdiderat.


160


In-hoc autem uxor Prœti insanierat, divina Antea,


ut-clandestino amore misceretur: sed huic neutiquam


persuasit bona mente-prædito, prudenti Bellerophonti.


Illa vero mentita, Prœtum regem sic allocuta-est:






  Morere, o Prœte, vel interfice Bellerophontem,


165


qui mecum voluit amore misceri, nolente.






  Sic dixit: at regem ira cepit, quod-talia audierat:


interficere quidem devitavit, religioni enim duxit hoc animo;


misit autem ipsum in-Lyciam, deditque ei notas perniciosas,


scribens in tabella complicata exitialia multa;


170


ostendereque hæc eum jussit suo socero, quo periret.


Atque ille abiit in-Lyciam deorum sub fausto ductu:


sed ubi jam in-Lyciam pervenerat Xanthumque fluentem,


benevole ipsum honoravit rex Lyciæ latæ.


Per-novem-dies eum hospitaliter-excepit, et novem boves mactavit:


175


sed ut jam decima apparuit roseis-digitis Aurora,


tunc ipsum interrogavit, et petiit notam videre,


qualem sibi genero a Prœto ferret.


Ac postquam notam exitialem acceperat generi,


primum quidem eum Chimæram insuperabilem jussit


180


interficere; hæc autem erat divinum genus, non hominum;


ante leo, pone autem draco, media vero capra;


terribilem exhalans ignis vim ardentis:


et hanc quidem interfecit, deorum signis fretus.


Secundo autem cum-Solymis pugnavit inclytis:


185


acerrimam vero hanc pugnam dicebat se iniisse virorum.


Tertio autem interfecit Amazones viragines.


Huic vero redeunti callidam fraudem aliam struxit rex:


quum-delegisset e Lycia lata viros fortissimos,


collocavit insidias: ii vero nequaquam rursus domum redierunt;


190


omnes enim interfecit eximius Bellerophontes.


Sed ut jam cognovit rex, hunc dei sobolem præclaram esse,


illic ipsum detinebat, dabatque ei filiam suam;


dedit etiam ei honoris regii dimidium totius:


atque ei Lycii portionem-agri demensi-sunt, præstantem ceteris,


195


pulcram hortensi-cultura et arvis, ut coleret.


Illa vero peperit tres liberos bellicoso Bellerophonti,


Isandrumque et Hippolochum et Laodamiam.


Cum-Laodamia quidem concubuit providus Jupiter,


hæcque peperit similem-deo Sarpedonem ære-galeatum.


200


Sed quando etiam ille (Bellerophontes) exosus-erat omnibus diis,


jam is per campum Aleium solus errabat,


suum animum excedens, vestigia hominum vitans:


Isandrum vero ejus filium Mars insatiabilis bello


pugnantem cum-Solymis interfecit inclytis;


205


hanc autem irata aureas-habenas-tractans Diana occidit,


Hippolochus vero me genuit et ex hoc dico me natum-esse;


misit autem me ad Trojam, et mihi valde multum injunxit,


ut-semper fortissime-rem-gererem, et superior essem aliis,


nec genus patrum dedecorarem, qui multo fortissimi


210


inque Ephyra exstiterunt et in Lycia lata.


Hoc tibi ex-genereque et sanguine me profiteor esse.






  Sic dixit; lætatus-est autem pugna strenuus Diomedes;


hastam quidem defixit in terra alma,


atque ipse blandis verbis allocutus-est pastorem virorum:






215


  Profecto mihi hospes paternus es vetus:


Œneus enim olim divinus eximium Bellerophontem


hospitio excepit in ædibus, viginti dies retinens;


hi autem et sibi-mutuo dedere munera-hospitalia pulcra:


Œneus quidem balteum dedit puniceo-colore fulgentem,


220


Bellerophontes autem aureum poculum duplex:


et id ego reliqui, huc proficiscens, in ædibus meis.


Tydeum vero non memini, quoniam me adhuc parvulum


reliquit, quando ad Thebas perierunt copiæ Achivorum.


Quare nunc tibi quidem ego hospes carus Argo in-medio


225


sum, tu autem in Lycia, si-quando horum ad-gentem venero.


Hastas vero alter-alterius vitemus etiam in turba.


Multi quidem enim mihi sunt Trojani inclytique socii,


quorum occidam quemcunque deus obtulerit et pedibus assecutus-fuero;


multique vicissim tibi Achivi, quorum interficias quemcunque possis;


230


arma vero inter-nos permutemus, ut et hi


norint, quod hospites paternos profitemur nos esse.






  Sic igitur locuti, de curribus desilientes,


manus mutuo prehenderunt et fidem-dederunt.


Tum vero Glauco Saturnius mentem ademit Jupiter,


235


qui cum Tydide Diomede arma permutavit,


aurea æneis, centum-boves-valentia novem-boves-valentibus.






  Hector autem ut ad-Scæasque portas et fagum pervenit,


circa ipsum Trojanorum uxores currebant et filiæ,


percontantes de-filiisque fratribusque amicisque


240


et maritis; ille vero deinceps diis supplicare jussit


omnes ordine: multis autem mala immissa-erant.






  Sed quando jam ad-Priami domum præpulcram pervenerat,


fabrefactis porticibus instructam: (atque in ea


quinquaginta inerant thalami e-polito lapide,


245


prope se-invicem ædificati: ibi vero filii


cubabant Priami propter legitimas uxores;


filiarum autem e-regione oppositi intra atrium


duodecim erant sub-eodem-tecto thalami e-polito lapide,


prope se-invicem ædificati: ibi vero generi


250


cubabant Priami propter pudicas uxores;)


ibi ei alma obvia venit mater,


ad-Laodicen vadens, filiarum forma præstantissimam;


inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et locuta est:






  Fili, cur relinquens bellum asperum venisti?


255


certe valde jam premunt abominandi filii Achivorum,


pugnantes circa urbem; te autem huc animus impulit


profectum, ex summa arce Jovi ut-manus attolleres.


Sed mane, donec tibi mellea-dulcitate vinum attulero,


ut libes Jovi patri et ceteris immortalibus


260


primum; deinde et ipse reficiaris, si biberis;


viro autem defatigato robur valde vinum auget,


sicut tu defatigatus-es, pugnans-pro tuis civibus.






  Huic autem respondit deinde magnus galeam-motans Hector:


ne mihi vinum tolle dulce-animo, veneranda mater,


265


ne me enerves, roboris autem viriumque obliviscar:


manibus vero illotis Jovi libare nigrum vinum


vereor: nec ullo-modo licet atras-nubes-cogenti Saturnio


sanguine et tabo inquinatum vota-facere.


Sed tu quidem ad templum Minervæ prædatricis


270


vade cum suffimentis, congregans honoratas-matronas;


peplum autem, qui tibi pulcerrimus et maximus


est in domo, et tibi longe carissimus ipsi,


hunc pone Minervæ in genibus pulcras-comas-habentis,


et ei vove te duodecim boves in templo,


275


anniculas, jugum-non-passas, sacrificaturam, si miserata-fuerit


urbemque et Trojanorum uxores et infantes liberos;


si Tydei filium averterit ab-Ilio sacra,


ferocem bellatorem, fortem auctorem fugæ hostium.


Sed tu quidem ad templum Minervæ prædatricis


280


vade; ego vero Paridem adibo, ut eum vocem,


si velit dicentem audire: utinam ei ilico


terra dehiscat! magnum enim ipsum Olympius nutrivit detrimentum


Trojanisque et Priamo magnanimo ejusque filiis.


Si illum viderem descendentem in Orcum,


285


existimarem animum meum ingratæ ærumnæ esse-oblitum.






  Sic dixit; hæc autem profecta ad ædes, ancillas


vocavit: illæque congregarunt per urbem matronas-honoratas.


Ipsa vero in conclave descendit odoribus-fragrans,


ubi erant ei pepla varia, opera mulierum


290


Sidoniarum, quas ipse Alexander divina-forma-præditus


abduxerat a-Sidone, navigando-permensus latum pontum,


ea via, qua Helenem abduxerat nobili-patre-ortam.


Horum unum promens Hecuba, tulit donum Minervæ,


qui pulcerrimus erat ornatu-vario, et maximus,


295


stellæque instar resplendebat; jacebat autem ultimus omnium.


Profecta-est autem ire, multæque propere-sequebantur matronæ.






  Illæ vero ut ad-templum venerunt Minervæ, in arce summa,


eis fores aperuit Theano pulcris-genis,


Cisseis, uxor Antenoris equûm-domitoris;


300


eam enim Trojani fecerant Minervæ sacerdotem.


Illæ autem cum-ululatu omnes Minervæ manus sustulere;


hæc vero peplum prehendens, Theano pulcris-genis,


posuit Minervæ in genibus pulcas-comas-habentis;


vovensque imploravit Jovis filiam magni:






305


  Veneranda Minerva, custos-urbis, excellentissima dearum,


frange jam hastam Diomedis, atque etiam ipsum


pronum da cadere Scæas ante portas,


ut tibi statim nunc duodecim boves in templo,


anniculas, jugum-nondum-passas, sacrificemus, si miserata-fueris


310


urbemque et Trojanorum uxores et infantes liberos.






  Sic dixit vovens; abnuit autem Pallas Minerva.


Ita illæ quidem vota-faciebant Jovis filiæ magni:


Hector vero ad ædes Alexandri ivit


pulcras, quas ipse ædificarat cum viris, qui tunc optimi


315


erant in Troja glebosa architecti viri,


qui ei fecerunt thalamum et tectum et atrium,


prope ædes Priamique et Hectoris, in arce summa.


Illuc Hector intravit Jovi carus; inque manu


hastam tenebat undecim-cubitorum; præmicabat vero hastæ


320


cuspis ærea, circumque aureus ambibat annulus.


Illum autem invenit in thalamo perpulcra arma parantem,


clypeum et loricam et curvos arcus tractantem;


Argiva autem Helena inter famulas mulieres


sedebat, et ancillis insignia opera imperabat.


325


Eum vero Hector objurgavit conspicatus probrosis verbis:






  Mirifice, non sane decenter iram hanc concepisti animo.


Viri quidem pereunt, circa urbem altumque murum


pugnantes, tui autem gratia pugnaque bellumque


urbem hanc circum-arsit: tu vero objurgares etiam alium,


330


si quem usquam detrectantem videres horrendam pugnam.


Verum surge, ne brevi urbs igne hostili deflagret.






  Hunc autem vicissim allocutus-est Alexander divinæ-formæ:


Hector, quoniam me secundum quod-fas-est increpasti, nec ultra fas,


propterea tibi dicam; tu vero attende, et me audi:


335


non ego tam præ-ira in-Trojanos, nec præ-indignatione,


sedebam in thalamo; sed volebam dolori indulgere.


Nunc vero me uxor suadens mollibus verbis


impulit ad bellum; videturque mihi sic et ipsi


melius fore: victoria mutat (alternis-vicibus sequitur) viros.


340


Verum age, nunc exspecta, Martia arma jam induero:


vel præi, ego autem sequar; assecuturumque me te puto.






  Sic dixit; ei autem non respondit galeam-motans Hector.


Hunc vero Helena verbis allocuta-est blandis:






  Levir mei, canis (impudentissimæ) malorum-auctoris, horrendæ;


345


utinam me die illo, quo me primum peperit mater,


abiisset auferens mala venti procella


in montem, vel in undam multo-strepitu-resonantis maris:


ubi me fluctus obrutam-perdidissset, antequam hæc facinora fierent.


Sed quoniam hæc ita dii mala statuerunt,


350


viri inde debebam fortioris esse uxor,


qui sentiret indignationemque et probra multa hominum.


Huic autem nec nunc mens est constans, neque in-futurum


erit: idcirco ipsum sua stultitia fruiturum credo.


Verum age nunc intra, et sed hac in sella,


355


levir, quoniam tibi maxime labor mentem invasit,


mei causa impudentissimæ et Alexandri causa noxæ:


quibus Jupiter imposuit malam sortem, ut etiam in-posterum


hominibus simus cantu-celebrati futuris.






  Huic autem respondit deinde magnus galeam-motans Hector:


360


ne me sedere-facias, Helena, benigna licet; nec mihi persuadebis:


jam enim mihi animus incitatus-est, ut succurram


Trojanis, qui valde mei desiderium absentis habent.


Verum tu concita hunc, festinatoque et ipse,


ut me intra urbem assequatur adhuc versantem.


365


Etenim ego domum ibo, ut videam


domesticos uxoremque dilectam et infantem filium.


Neque enim scio, si amplius ipsis redux veniam rursus,


an si jam me sub manibus dii domituri-sint Achivorum.






  Sic igitur fatus abiit galeam-motans Hector:


370


statimque postea pervenit ad-ædes suas bene-habitatas,


nec invenit Andromachen candidis-ulnis in ædibus;


sed illa cum filio et ancilla pulcro-peplo-induta


in-turri stabat flensque ejulansque.


Hector vero, ut non intus eximiam invenit uxorem,


375


stetit ad limen procedens, et inter ancillas dixit:






  Eia, agite mihi, ancillæ, vera dicite:


quo ivit Andromache candidis-ulnis ex ædibus?


an aliquo ad glorum, an ad fratriarum pulcris-peplis-indutarum ædes,


an ad Minervæ templum exiit, ubi quidem aliæ


380


Trojanæ pulcricomam tremendam deam placant?






  Hunc autem vicissim sedula œconoma verbis allocuta-est:


Hector, quandoquidem valde me jubes vera loqui:


nec aliquo ad glorum, nec ad fratriarum pulcris-peplis-indutarum ædes,


nec ad Minervæ templum exiit, ubi quidem aliæ


385


Trojanæ pulcricomam tremendam deam placant;


sed ad turrim ivit magnam Ilii, quoniam audivit


premi Trojani, potentemque impetum esse Achivorum.


Ipsa jam ad murum festinans pervenit,


furenti similis; fert autem unà puerum nutrix.






390


  Dixit mulier œconoma; concitusque-exiit domo Hector


eadem via retro bene-structos per vicos.


Quum ad-portas venisset, pertransiens magnam urbem,


Scæas (hac enim erat-ei egrediendum in-campum),


tunc uxor, quæ-magnam-attulerat-dotem, obvia venit currens,


395


Andromache, filia magnanimi Eetionis:


Eetion, qui habitabat sub Placo silvosa,


Thebe in Hypoplacia, Cilicibus viris imperans;


hujus vero filia nupserat Hectori ære-armato.


Quæ ipsi jam occurrit, unàque famula ibat cum-ipsa,


400


filium in sinu gestans tenellum, sic infantem,


Hectoriden amatum, similem stellæ pulcræ;


quem quidem Hector vocabat Scamandrium, at ceteri


Astyanactem: solus enim tutabatur Ilium Hector.


Et ille quidem subrisit, intuens filium tacite;


405


Andromache vero ipsi prope astabat lacrimas-fundens,


inque ejus hæsit manu, verbaque fecit et elocuta-est:






  Mirifice, perdet te tua virtus; nec misereris


filiique infantis, et mei calamitosæ, quæ mox vidua


tui ero: mox enim te interficient Achivi,


410


omnes simul irruentes: mihi autem satius esset,


a-te destitutæ, terram subire: non enim amplius aliud


erit solatium, postquam tu mortem obieris,


sed mœrores. Nec mihi est pater et veneranda mater.


Etenim patrem meum interfecit divinus Achilles,


415


et urbem devastavit Cilicum bene-habitatam,


Theben portis-altis; interemitque Eetionem;


nec eum spoliavit; religioni enim duxit hoc animo:


sed eum combussit cum armis affabre-factis,


et tumulum super-eum-aggessit; circùm autem ulmos plantarunt


420


nymphæ Oreades, filiæ Jovis ægidem-tenentis.


Qui porro mihi septem fratres erant in ædibus,


hi quidem omnes uno migrarunt die in Orcum:


omnes enim interfecit pedibus-celer divinus Achilles,


boves inter pedes-trahentes et candidas oves.


425


Matrem autem, quæ regnabat sub Placo silvosa,


hanc postquam huc duxerat una cum ceteris opibus,


retro ille eam dimisit-liberatam, accepto infinito pretio:


patris autem in ædibus eam percussit Diana sagittis-gaudens.


Hector, at tu mihi es pater et veneranda mater,


430


et frater, tu vero mihi florens juventa maritus.


Sed age nunc miserere, et hic mane in turri,


ne puerum pupillum facias, viduamque uxorem:


exercitum autem siste apud caprificum, ubi potissimum


ascensu-facilis est urbs, et impeti-potest murus.


435


Ter enim hac venientes periculum-fecerunt fortissimi,


cum-copiis Ajaces duo, et percelebris Idomeneus,


et Atridæ, et Tydei fortis filius;


sive quis ipsis dixit vaticiniorum bene sciens,


sive etiam ipsorum animus eos impulit et jussit.






440


  Hanc autem vicissim allocutus-est magnus galeam-motans Hector:


certe et mihi hæc omnia curæ-sunt, uxor: sed perquam graviter


verecundor Trojanos et Trojanas longa-pepla-trahentes,


si, ignavi instar, eminus stans devitem prælium:


nec me animus ita jubet, quoniam didici esse fortis


445


semper, et primos inter Trojanos pugnare,


tuens patrisque magnam gloriam, et meam ipsius.


Bene enim ego hoc scio in mente et in animo:


erit dies, quando olim peribit Ilium sacrum


et Priamus, et populus hastæ-fraxineæ-periti Priami.


450


Sed non mihi Trojanorum tantum curæ-est dolor in-posterum,


neque ipsius Hecubæ, nec Priami regis,


nec fratrum, qui multique et fortes


in pulvere ceciderint sub viris infestis,


quantum tui, quando aliquis Achivorum ære-loricatorum


455


lacrimabundam abduxerit, liberam diem eripiens,


atque in Argo vivens ab aliena imperatam telam texas,


atque aquam feras ex fonte Messeide, aut Hyperea,


valde invita: dura autem incumbet necessitas;


et aliquando quis dixerit, conspicatus lacrimas fundentem:


460


Hectoris hæc est uxor, qui præstantissimus-erat pugnando


Trojanorum equûm-domitorum, quando circa-Ilium pugnabant.


Sic aliquando quis dicet; tibi autem novus erit dolor


ex-desiderio talis mariti ad-depellendam servilem diem.


Sed me mortuum aggesta terra obtegat,


465


antequam tuumque clamorem tuamque abreptionem audierim!






  Sic fatus, suum filium porrectis-manibus-petiit clarus Hector;


retro autem puer ad sinum bene-cinctæ nutricis


inclinatus-est clamans, patris cari aspectum exhorrescens,


timens æsque et cristam setis-equinis-horridam,


470


terribiliter a summa galea nutantem intuitus:


risit vero paterque carus, et veneranda mater.


Statim a capite galeam abstulit splendidus Hector,


et hanc quidem deposuit in terra collucentem:


atque ipse suum carum filium ut osculatus-fuerat, agitaratque manibus,


475


dixit precans Jovemque ceterosque deos:






  Jupiter, ceterique dii, date et hunc fieri


filium meum, ut et ego sum, illustrem inter-Trojanos,


ita viribusque fortem, et Ilio potenter imperantem:


et olim quid de eo dicat: "Patre vero hic multo est fortior!"


480


ex pugna redeunte; referat autem spolia cruenta,


interfecto hoste viro, gaudeatque animo mater.






  Sic fatus, uxoris dilectæ in manibus posuit


puerum suum; hæc vero ipsum fragranti excepit sinu,


lacrimabundum ridens: vir autem misertus-est intuitus,


485


manuque ipsam demulsit, verbaque dixit et elocuta-est:






  Mira, ne mihi præter-modum tristeris animo!


non enim quis me præter fatum vir Orco demittet:


fatum vero, neminem arbitror, qui-effugerit, esse hominum,


neque ignavum, nec-vero fortem, quum primum natus-fuerit.


490


Sed in domum vadens tua ipsius opera cura,


telamque, columque; er ancillas jube


munus obire: bellum autem viris curæ-erit,


omnibus, mihi-vero præcipue, qui in-Ilio nati-sunt.






  Sic igitur fatus, galeam sumsit splendidus Hector,


495


setis-equinis-comantem; uxor autem cara domum abiit


sæpe-respectans, uberem lacrimam defundens.


Statim autem deinde venit ad-ædes bene-habitatas


Hectoris virorum-occisoris, invenitque intus multas


ancillas; his vero fletum omnibus injecit.


500


Hæ quidem adhuc vivum flebant Hectorem sua in domo:


non enim amplius putabant reducem ex pugna


venturum, elapsum robur ac manus Achivorum.






  Neque Paris moram-faciebat in altis ædibus:


sed is, postquam induit inclyta arma, varia ære,


505


properabat inde per urbem, pedibus velocibus fretus.


Ut vero quum aliquis stabulans equus, hordeo-pastus ad præsepe,


vinculo rupto currit per-campum terram pulsans,


consuetus lavari de pulcre-fluenti fluvio,


superbiens: alte vero caput fert, et jubæ circum


510


humeros motantur; ipse autem pulcritudine fretus, quum sit,


facile ipsum genua ferunt ad loca-consueta et pascua equorum:


sic filius Priami Paris a Pergami arce,


armis collucens, tanquam sol, incedebat


exsultans, veloces autem eum pedes ferebant; statimque post


515


Hectorem divinum invenit fratrem, quando jam erat


digressurus e loco, ubi cum-sua colloquebatur uxore.


Hunc prior allocutus-est Alexander divinæ-formæ:






  Bone-frater, profecto valde jam te etiam properantem detineo,


remorans, nec veni tempore, ut jussisti.






520


  Hunc autem respondens allocutus-est galeam-motans Hector:


mirifice, non ullus tibi vir qui æquus-justusque sit,


opus vituperarit bellicum, quandoquidem fortis es:


sed sponte remittisque animum et non vis pugnare: at meum cor


tristatur in animo, quando super te probra audio


525


a Trojanis, qui habent multum laborem tui gratia.


Sed eamus: hæc autem postea componemus, si quando Jupiter


dederit, cœlestibus diis sempiternis


craterem statuere liberum (liberationis) in ædibus,


Troja quando-expulerimus bene-ocreatos Achivos.











[TR1] "tun   rcuit" → "tunc arcuit" (lacuna in text).

[TR2] "clamans;" → "clamans:"

[TR3] "filius" → "filius:"








Iliadis VII.—Hectoris et Ajacis pugna singularis. Cæsorum sepultura.






ARGUMENT: THE SINGLE COMBAT OF HECTOR AND AJAX.


The battle renewing with double ardour upon the return of Hector, Minerva is under apprehensions for the Greeks. Apollo, seeing her descend from Olympus, joins her near the Scaean gate. They agree to put off the general engagement for that day, and incite Hector to challenge the Greeks to a single combat. Nine of the princes accepting the challenge, the lot is cast and falls upon Ajax. These heroes, after several attacks, are parted by the night. The Trojans calling a council, Antenor purposes the delivery of Helen to the Greeks, to which Paris will not consent, but offers to restore them her riches. Priam sends a herald to make this offer, and to demand a truce for burning the dead, the last of which only is agreed to by Agamemnon. When the funerals are performed, the Greeks, pursuant to the advice of Nestor, erect a fortification to protect their fleet and camp, flanked with towers, and defended by a ditch and palisades. Neptune testifies his jealousy at this work, but is pacified by a promise from Jupiter. Both armies pass the night in feasting but Jupiter disheartens the Trojans with thunder, and other signs of his wrath.


The three and twentieth day ends with the duel of Hector and Ajax, the next day the truce is agreed; another is taken up in the funeral rites of the slain and one more in building the fortification before the ships. So that somewhat about three days is employed in this book. The scene lies wholly in the field.




 TEXT:






1


  Hæc fatus, portis properans-excessit splendidus Hector;


cumque-eo simul Alexander ivit frater: in animo vero


ambo ardebant bellare et pugnare.


Sicut autem deus nautis desiderantibus dat


5


ventum-secundum, quando defatigati-fuerint bene-politis abietibus


pontum agitantes, laboreque membra soluta-sunt:


sic utique hi Trojanis desiderantibus apparuerunt.






  Tunc interfecerunt, hic quidem (Paris) filium Areithoi regis,


Arnæ habitantem Menesthium, quem claviger


10


genuit Areithous et Philomedusa magnis-oculis;


Hector autem Eioneum feriit hasta acuta


ad cervicem sub ora-galeæ ære-solida, solvitque membra.


Glaucus vero, Hippolochi filius, Lyciorum dux virorum,


Iphinoum feriit hasta in aspera pugna,


15


Dexiaden, equos insilientem veloces (currum),


in-humero: hic autem e curru humi cecidit, solutaque-sunt membra.






  Hos vero ut vidit dea cæsiis-oculis Minerva


Argivos perimentes in aspera pugna,


descendit de Olympi verticibus concitata


20


Ilium ad sacram. Huic autem obvius properabat Apollo,


e Pergamo eam conspicatus, Trojanis vero cupiebat victoriam;


sibi-invicem autem hi occurrerunt apud fagum.


Hanc prior allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:






  Cur tu rursus concitata, Jovis filia magni,


25


venisti ab Olympo, magnus autem te affectus impulit?


an ut jam Danais pugnæ ancipitem victoriam


des? quandom quidem minime Trojanorum pereuntium misereris.


Sed si mihi quid obtemperaveris, quod certe multo satius esset,


nunc quidem finiamus bellum et pugnam


30


hodie; posthac rursus pugnabunt, donec finem


Ilii invenerint: quandoquidem sic gratum erat animo


vobis deabus, evertere hanc urbem.






  Hunc autem vicissim allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva


ita esto, Sagittans: eadem enim sentiens et ipsa


35


veni ab Olympo ad Trojanos et Achivos.


Verum age, quomodo cupisti prælium sedare virorum?






  Hanc autem rursus allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:


Hectoris excitemus fortem animum equûm-domitoris,


si quem forte Danaorum provocabit, quocum solo solus


40


ex-adverso dimicet in gravi pugna:


hi autem si-probaverint, ære-ocreati Achivi,


solum aliquem incitent pugnare cum-Hectore divino.






  Sic dixit; nec non-obsecuta-est dea cæsiis-oculis Minerva.


Horum autem Helenus, Priami carus filius, sensit animo


45


consilium, quod diis placuit consultantibus:


stetit vero juxta Hectorem procedens et ad eum verba dixit:


Hector, fili Priami, Jovi consilio par,


an mihi quid obsequeris? frater vero tibi sum:


ceteros quidem sedere-fac Trojanos et omnes Achivos,


50


ipse autem provoca Achivorum quicunque fortissimus,


ut-contra te dimicet in gravi pugna:


nondum enim tibi fatum mori et interitum attingere:


sic enim ego vocem audivi deorum immortalium.






  Sic dixit; Hector vero gavisus-est valde, sermonem audiens:


55


et in medium procedens Trojanorum coercuit phalanges,


media hasta prehensa; illi autem resederunt omnes.


Sed Agamemno sedere-fecit bene-ocreatos Achivos:


atque Minerva etiam et argenteum-arcum-gerens Apollo


desederunt, avibus similes vulturibus,


60


fago super alta patris Jovis, ægidem-tenentis,


viris delectati. Horum vero ordines sedebant densi,


scutis et galeis et hastis horrentes.


Qualis autem Zephyri funditur super pontum horror


orientis primum, nigrescitque pontus sub illo;


65


tales quidem ordines sedebant Achivorumque Trojanorumque


in campo; Hector autem inter utrosque locutus-est:






  Audite me, Trojani et bene-ocreati Achivi,


ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.


Fœdera quidem Saturnius in-excelso-sedens non rata-fecit,


70


sed mala cogitans molitur utrisque;


donec vel vos Trojam bene-turritam ceperitis,


vel ipsi ad naves domiti-fueritis pontum-transeuntes.


Vobis quidem enim sunt viri-principes omnium-Achivorum;


quorum nunc, quemcunque animus mecum pugnare jubet,


75


huc prodeat ex omnibus, duellator ut-sit cum-Hectore divino.


Sic vero loquor, Jupiterque nobis testis adesto:


si forte me ille occiderit protensam-cuspidem-habente hasta,


arma mihi detracta ferat cavas ad naves,


corpus vero domum meam reddat, ut ignis me


80


Trojani et Trojanorum uxores participem-faciant mortuum.


Si autem ego illum interfecero, dederitque mihi gloriam Apollo,


arma ei detracta feram ad Ilium sacram,


et suspendam ad templum Apollinis longe-jaculantis:


at cadaver ad naves bonis-transtris-instructas reddam,


85


ut ei exsequias-faciant capite-comantes Achivi,


tumulumque ei aggerant ad latum Hellespontum;


et aliquando aliquis dicat etiam posterorum hominum,


in-navi multis-transtris-instructa navigans super nigrum pontum:


Viri quidem hic tumulus pridem defuncti,


90


quem olim fortissime-dimicantem occidit splendidus Hector.


Sic olim aliquis dicet: sed mea gloria nunquam peribit.






  Sic dixit; illi autem omnes obmutuerunt silentio:


verecundabantur quidem renuere, timebant autem suscipere


Tandem vero Menelaus surrexit, et dixit,


95


jurgio probra-objectans, graviter autem ingemiscebat animo:






  Væ mihi, jactatores, Achivæ, non-amplius Achivi!


certe jam opprobrium hæcce erunt gravissime,


si nullus Danaorum nunc Hectori obvius iverit.


Atqui vos quidem omnes aqua et terra fiatis,


100


sedentes hic singuli excordes, inglorii sic:


huic vero ego ipse armabor; verum superne


victoriæ termini positi-sunt in immortalibus diis.






  Sic igitur fatus induebat arma pulcra.


Tunc tibi, Menelae, adfuisset vitæ finis


105


Hectoris in manibus, quoniam multo fortior erat:


nisi propere-exsurgentes te recepissent reges Achivorum;


ipseque Atrides, late-dominans Agamemno,


dextram prehendit manum, verbaque fecit et elocutus-est:






  Insanis, Menelae Jovis-alumne: nec quicquam tibi opus-est


110


hac dementia; sed contine te, dolens licet;


neu velis præ contentione te fortiori cum-viro pugnare,


Hectore Priamide, quem extimescunt et alii:


et vero Achilles huic pugna in viros-clarante


horret occurrere, qui te multo est fortior.


115


Verum tu quidem nunc sede, te-conferens ad agmen sociorum;


huic autem duellatorem alium excitabunt Achivi.


Etiamsi intrepidusque est, etsi pugnæ est insatiabilis,


existimo eum libenter genu flexurum (requieturum), si effugerit


infesto e bello et gravi pugna.






120


  Sic fatus flexit fratris præcordia heros,


decentia monens; ille autem paruit. Illius quidem postea


læti famuli ab humeris arma detraxerunt;


Nestor autem inter-Argivos surrexit et dixit:






  Dii-boni! profecto ingens luctus Achivam terram invadit:


125


certe valde ploraverit senex equûm-agitator Peleus,


præstans Myrmidonum consiliator et concionator,


qui olim me interrogans valde lætabatur sua in domo,


omnium Argivorum inquirens genusque sobolemque.


Quos nunc si metu-trepidantes sub Hectore omnes audierit,


130


sæpe sane immortalibus caras (suas) manus attollet,


anima e membris ut-descendat domum Plutonis intro.


Utinam enim, Jupiterque pater et Minerva et Apollo,


essem-juvenis, sicut quando ad rapidum Celadontem pugnabant


congregati Pyliique et Arcades hastis-pugnantes,


135


Pheæ ad muros, Iardani circa fluenta.


Inter-illos autem Ereuthalion in-acie-primus stabat, par-deo vir,


arma gerens humeris Areïthoi regis:


divini Areïthoi, quem cognomento clavigerum


viri appellabant pulcreque-cinctæ mulieres,


140


quoniam non arcu pugnabat hastaque longa,


sed ferrea clava rumpebat phalanges.


Hunc Lycurgus interfecit dolo, neutiquam vi,


angusta in via, ubi quidem non clava ei exitium


arcebat ferrea; ante enim Lycurgus occupans


145


hasta medium transfodit; isque supinus solo allisus-est:


armisque interfectum-spoliavit, quæ ei dederat æreus Mars:


et ea quidem ipse postea gestabat in pugna Martis.


At postquam Lycurgus in ædibus senuerat,


dedit Ereuthalioni, dilecto famulo, gestanda:


150


illius hic arma ferens provocabat omnes fortissimos.


Hi autem valde tremebant et timebant, nec quisquam sustinebat:


verum me animus impulit audax, ut-pugnarem,


confidentia sua: natu autem minimus eram omnium;


et pugnabam cum-eo ego, deditque mihi gloriam Minerva.


155


Hunc vero procerissimum et fortissimum[TR1] interfeci virum:


multus enim jacebat extensus hinc atque illinc.


Utinam sic nunc pubescerem, visque mihi integrea esset:


ita cito haberet pugnam (adversarium) galeam-motans Hector.


Vestrum autem qui sunt[TR2] fortissimi omnium-Achivorum,


160


ne hi (vos) quidem alacriter parati-estis Hectori obviam ire.






  Sic increpavit senex; ac statim novem omnes surrexerunt.


Surrexit multo primus quidem rex virorum Agamemno;


post hunc autem Tydides surrexit fortis Diomedes;


post hos autem Ajaces strenuam induti fortitudinem:


165


post hos vero Idomeneus, et armiger Idomenei


Meriones, par Marti homicidæ;


post hos autem Eurypylus, Evæmonis præclarus filius:


surrexit porro Thoas Andræmonides, et divinus Ulysses.


Omnes utique hi volebant pugnare cum-Hectore divino.


170


Inter-hos autem rursus dixit Gerenius eques Nestor:






  Sortibus nunc sortimini prorsus, cuicunque sors obtigerit:


hic enim sane juvabit bene-ocreatos Achivos:


quin etiam ipse suum animum juvabit, si effugerit


infesto e bello et gravi pugna.






175


  Sic dixit: illi autem sortem signaverunt suam quisque,


et injecerunt galeæ Agamemnonis Atridæ.


Populi vero supplicabant, diisque manus attollebant:


sic autem aliquis dicebat, intuens in cœlum latum:






  Jupiter pater, da aut Ajacem sortiri, aut Tydei filium,


180


aut ipsum regem divitis-auro Mycenes.






  Ita dicebant: concutiebatque sortes Gerenius eques Nestor;


exsiliit autem sors e-galea, quam volebant ipsi,


Ajacis; præco autem ferens per cœtum usquequaque,


ostendit, orsus-a-dextra, omnibus principibus Achivorum.


185


Hi autem non agnoscentes, renuerunt quisque.


Sed quum ad-illum pervenit, ferens per cœtum usquequaque,


qui ipsam inscriptam galeæ injecerat, splendidus Ajax,


hic porrexit manum; ille autem imposuit prope astans:


agnovit autem Ajax sortis signum conspicatus, gavisusque-est animo.


190


Hanc quidem ad pedem suum humi jecit, dixitque:






  O amici, sane sors est mea; gaudeoque et ipse


ex-animo, quoniam puto me superaturum Hectorem divinum.


Verum agite, dum ego bellica arma induo,


interim vos supplicate Jovi Saturnio regi,


195


tacite vobiscum, ut ne Trojani audiant:


vel etiam palam, quandoquidem neminem timemus prorsus.


Non enim quisquam me vi volens nolentem summovebit,


nec-vero per-imperitiam meam; quippe nec me rudem adeo


spero in Salamine natum-esse educatumque.






200


  Sic dixit; illi autem supplicabant Jovi Saturnio regi;


sic autem aliquis dixit, intuens in cœlum latum:






  Jupiter pater, ab-Ida imperans, augustissime, maxime,


da victoriam Ajaci et præclaram gloriam ut-referat:


si vero et Hectorem diligis, et curam-geris ejus,


205


æqualem ambobus vim et gloriam præbe.






  Sic dixerunt: Ajax autem armabatur splendido ære.


Sed postquam omnia circa corpus induerat arma,


concitus-ferebatur deinde, qualis ingens incedit Mars,


qui it in-bellum ad viros, quos Saturnius


210


animum-exedentis contentionis vi commisit pugnaturos:


talis utique Ajax progressus-est ingens, murus Achivorum,


subridens terribili vultu; infra autem pedibus


incedebat, late gradiens, quassans longæ-umbræ hastam.


Hunc autem et Argivi valde lætabantur aspicientes:


215


Trojanis autem tremor gravis subiit membra singulis,


Hectorique ipsi animus in præcordiis palpitabat:


sed nequaquam amplius poterat metu-refugere, nec regredi


retro virorum in turbam, quoniam provocarat ad-certamen.


Ajax autem prope accessit, ferens scutum instar turris,


220


æreum, septem-boum-pellibus-opertum, quod ei Tychius laborarat fabricans,


coriariorum longe optimus, in Hyla ædes habitans,


qui ei fecerat scutum varium, septem boum-pellibus-opertum,


taurorum præpinguium, sed octavum superduxerat æs.


Hoc ante pectus ferens Telamonius Ajax


225


stetit valde Hectorem prope, minitansque allocutus-est:






  Hector, nunc sane manifesto scies cum-solo solus,


quales etiam Danais principes intersint,


etiam præter Achillem viros-perrumpentem, animo-leonis.


Sed ille quidem in navibus recurvis pontum-transeuntibus


230


jacet iram-fovens in-Agamemnonem, pastorem virorum:


nos autem sumus tales, qui tibi obviam-ire-possimus,


etiam multi: sed ordire pugnam et certamen.






  Hunc autem vicissim allocutus-est magnus galeam-motans Hector:


Ajax, nobilissime, Telamonie, princeps virorum,


235


ne me, tanquam puerum imbecillem, tenta,


vel mulierem, quæ nescit bella opera.


Atqui ego bene scio pugnasque cædesque-virorum;


scio ad dextram, scio ad sinistram motare scutum


aridum, quæ mihi est strenua-virtus bellandi:


240


scio etiam irruere in pugnam equorum velocium,


scio in stataria pugna sævo delectari Marte.


Sed enim non te volo ferire, talis quum-sis,


clanculum observans, sed aperte, si assequi-potuero.






  Dixit, et vibrans emisit longæ-umbræ[TR3] hastam,


245


et percussit Ajacis ingens scutum, septem-boum-pellibus-munitum,


summam ad æs, quod ocatvum erat in illo:


sex autem per plicaturas penetravit dissecans cuspis indomita;


in septima vero pelle hæsit. Secundus vicissim


Ajax nobilissimus emisit longam hastam,


250


et feriit Priamiden in clypeum undique æqualem.


Per clypeum quidem penetravit splendidum ingens hasta,


et per loricam affabre-factam infixa-est:


e-regione autem juxta ile discidit tunicam


hasta; ille vero inclinatus-est et evitavit fatum nigrum.


255


Hique educentes longas hastas cominus simul ambo


in-se-inciderunt, leonibus similes cruda-vorantibus,


vel suibus apris, quorum robur non imbecille.


Priamides quidem postea medium scutum feriit hasta;


neque rupit æs; reflexa-est autem ei cuspis.


260


Ajax vero clypeum pupugit insiliens; ac penitus


transivit hasta, percussitque illum irruentem,


cæsimque cervicem pervasit; ater autem subsiliit sanguis.


Verum ne sic quidem cessavit a-pugna galeam-motans Hector.


sed retrocedens lapidem prehendit manu robusta,


265


jacentem in campo, nigrum, asperumque magnumque;


eo percussit Ajacis ingens scutum septem-boum-pellibus munitum,


medium ad-umbonem, circumsonuitque æs.


Secundus autem Ajax, multo majorem lapidem tollens,


misit contortum, connisusque-est vi immensa;


270


et intus clypeum perfregit, percussum molari-veluti saxo,


læsitque ei cara genua; is autem supinus extensus-est,


scuto illisus; eum vero statim erexit Apollo.


Et jam ensibus cominus vulnerassent-se invicem,


nisi præcones, Jovis nuntii atque etiam hominum,


275


advenissent, alter Trojanorum, alter Achivorum, ære-loricatorum,


Talthybiusque et Idæus, prudentes ambo.


Medii autem inter-utrosque sceptra tenuerunt, dixitque sermonem


præco Idæus, prudentium consiliorum sciens:






  Ne-amplius, filii dilecti, bellate, neu pugnate;


280


ambos enim vos diligit nubes-cogens Jupiter;


ambo autem estis bellatores: quod quidem et scimus omnes.


Nox vero jam adest: bonum etiam nocti parere.






  Hunc autem respondens allocutus-est Telamonius Ajax:


Idæe, Hectorem hæc jubete loqui:


285


ipse enim ad-pugnam provocavit quosque fortissimos:


incipiat; atque ego valde parebo, ut quidem ipse paruerit.






  Hunc autem vicissim allocutus-est magnus galeam-motans Hector:


Ajax, quandoquidem tibi dedit deus magnitudinemque vimque


et prudentiam, valde autem hasta Achivorum præstantissimus es:


290


nunc quidem cessemus a-pugna et certamine


hodie; posthac rursum pugnabimus, donec deus


nos dirimat, detque alterutri victoriam.


Nox vero jam est: bonum etiam nocti parere:


ut tuque lætos-facias omnes ad naves Achivos,


295


tuosque maxime amicos et socios, qui tibi sunt:


atque ego per urbem magnam Priami regis


Trojanos lætos-faciam et Trojanas longa-pepla-trahentes,


quæ pro-me supplicantes divinam intrabunt concionem.


Dona autem, age, mutuo inclyta demus ambo,


300


ut aliquis sic dicat Achivorumque Trojanorumque:


Et pugnarunt de contentione animos-exedenti,[TR4]


et iterum in amicitia discessere conciliati.






  Sic igitur locutus dedit ensem argenteis-clavis-distinctum,


cum vaginaque, ei ferens, et scite-facto balteo;


305


Ajax vero cingulum dedit puniceo-colore splendidum.


Hi autem digressi, alter quidem ad populum Achivorum


ibat, alter vero ad Trojanorum turbam vadebat. Hi autem gavisi-sunt,


ut viderunt vivumque et incolumem advenientem,


Ajaxis quum-effugisset fortitudinem et manus invictas,


310


et duxerunt ad urbem, desperantes salvum esse.


Ajacem vero ex-altera-parte bene-ocreati Achivi


ad Agamemnonem divinum duxerunt, lætum victoria.






  Hi autem quum jam in tentoriis Atridæ essent,


horum-causa bovem sacrificavit rex virorum Agamemno,


315


marem, quinquennem, præpotenti Saturnio.


Hunc excoriarunt et præpararunt, et eum dissecuerunt totum,


et in-frusta-parva-conciderunt scite, transfixeruntque verubus,[TR5]


et assarunt prudenter, extraxeruntque igni omnia.


Atque ubi cessarant ab-opere, apparantque convivium,


320


epulati-sunt, nec quicquam animus indiguit epuli æqui:


tergo autem Ajacem perpetuo honoravit


heros Atrides, late-dominans Agamemno.


Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,


his senex omnium-primus texere cœpit consilium,


325


Nestor, cujus et antea optimum apparuerat consilium;


qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  Atridaque et ceteri principes omnium-Achivorum,


multi quidem mortui-sunt capite-comantes Achivi,


quorum nunc sanguinem atrum pulcre-fluentem circa Scamandrum


330


diffudit acer Mars, animæque ad-Orcum descenderunt.


Itaque te oportet pugnam quidem cum-aurora intermittere Achivorum,


nos vero congregati in-curribus-advehemus huc cadavera


bobus et mulis, ac comburemus ea


paullum a navibus, ut ossa filiis quisque


335


domum ferat, quando revertamur in-patriam terram;


tumulum autem circa pyram unum struamus, educta terra,


communem, e-campo; juxtaque te ipsum ædificemus statim


turres altas propugnaculum naviumque et nostrum ipsorum;


in ipsis autem portas faciamus bene coagmentatas,


340


ut per ipsas equestris via sit:


exterius vero profundam fodiamus prope fossam,


quæ equos et populum prohibeat circumducta,


ne-quando ingravescat bellum Trojanorum superborum.






  Ita dixit; illi autem omnes approbarunt, reges.


345


Trojanorum item concio facta est Ilii in arce summa,


trepida, turbulenta, ad Priami fores.


His autem Antenor prudens incepit concionari:






  Audite me, Trojani et Dardani, et socii,


ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.


350


Eia agite, Argivam Helenam et opes cum ipsa


reddamus Atridis abducendas: nunc autem fœdera fida


violantes pugnamus, quare nihil utile nobis.


[autumo effectum-iri, ubi non fecerimus ita.]






  Ille quidem sic locutus consedit. Iis autem surrexit


355


divinus Alexander, Helenæ maritus pulcræ comis;


qui ad-ipsum, respondens, verba alata locutus-est:






  Antenor, tu quidem non-jam mihi grata hæc dicis;


nosti et aliam sententiam meliorem hac excogitare:


sin autem revera hanc serio dicis,


360


utique jam tibi inde dii mentem ademerunt ipsi.


Atque ego Trojanos inter equûm-domitores dicam sententiam;


aperte autem profiteor, conjugem quidem non reddam;


opes vero quascunque abduxi ex Argo nostram domum,


omnes volo dare, atque etiam de-meo alias adjungere.






365


  Ille quidem sic locutus consedit. Inter-eos autem surrexit


Dardanides Priamus, diis consiliarius par;


qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  Audite me, Trojani et Dardani, et socii,


ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.


370


Nunc quidem cœnam sumite per urbem, sicut antea,


et excubiarum mementote, et vigilate quisque:


mane autem Idæus eat cavas ad naves,


nuntiatum Atridis, Agamemnoni et Menelao,


sententiam Alexandri, cujus causa contentio exorta-est:


375


et vero hunc dicat prudentem sermonem, si forte velint


cessare a-bello horrisono, donec cadavera


combusserimus; postea iterum pugnabimus, donec deus


nos dirimat, detque alterutris victoriam.






  Sic dixit: illi autem ei maxime auscultarunt, et paruerunt:


380


[cœnam inde sumserunt per exercitum in ordinibus;]


mane autem Idæus ivit cavas ad naves.


Illos vero invenit in concione, Danaos, ministros Martis,


navis ad puppim Agamemnonis; atque hic inter-eos,


stans in mediis, locutus-est, vocalis præco:






385


  Atridaque et ceteri principes omnium-Achivorum,


jussit Priamusque et ceteri Trojani illustres,


dicere, si quidem vobis gratum et jucundum erit,


sententiam Alexandri, cujus causa contentio exorta-est;


opes quidem quascunque Alexander cavis in navibus


390


adduxit Trojam (utinam ante periisset!),


omnes vult dare, et etiam de-suo alias adjungere:


ingenuam autem uxorem Menelai gloriosi


negat se redditurum: profecto tamen Trojani hortantur:


et vero hunc jusserunt dicere sermonem, si forte velitis


395


cessare a-bello horrisono, donec mortuos


cremaverimus; postea iterum pugnabimus, donec deus


nos dirimat, detque alterutris victoriam.






  Sic dixit: illi autem omnes obmutuerunt silentio.


Tandem vero inter-eos-locutus-est pugna strenuus Diomedes:






400


  Ne quis nunc opes Alexandri accipiat,


neque Helenam: manifestum autem etiam ei, qui plane infans est,


quod jam Trojanis interitus termini imminent.






  Sic dixit; illi autem omnes acclamabant, filii Achivorum,


sermonem admirati Diomedis equûm-domitoris.


405


Atque tum porro Idæum allocutus-est rex Agamemno:






  Idæe, utique sententiam Achivorum ipse audis,


quemadmodum tibi respondeant: mihi autem itidem-placet sic;


sed de mortuis concremandis neutiquam recuso:


non enim ulla restrictio de-cadaveribus mortuis


410


fit, postquam occubuerint, quin igni dato placentur ocyus:


de-fœderibus vero Jupiter sciat, altitonans maritus Junonis.






  Sic locutus, sceptrum sustulit omnibus diis;


retro vero Idæus ivit ad Ilium sacrum.


Sedebant autem in concione Trojani et Dardani,


415


omnes congregati, exspectantes, quando rediret


Idæus. Ille autem venit et nuntium exposuit,


stans in mediis. Hi vero accingebantur perquam celeriter,


ad-utrumque, et ad-cadavera advehenda, alii vero ad ligna.


Argivi autem ex-altera-parte bonis-transtris-instructis a navibus


420


properabant, et ad-cadavera advehenda, alii vero ad ligna.






  Sol quidem dein recens percutiebat radiis arva,


ex tranquille-fluente profundo Oceano


cœlum ascendens; illi vero occurrebant sibi-invicem.


Tunc dignoscere difficile erat virum quemque in mortuis:


425


sed aqua abluentes tabum sanguinolentum,


lacrimas calidas fundentes, curribus imposuerunt.


Non-tamen sinebat flere Priamus magnus; illi autem silentio


cadavera rogo cumulatim-imponebant, mœrentes corde:


in igne vero quum-cremassent, redierunt ad Ilium sacrum.


430


Hoc eodem-modo ex-altera-parte bene-ocreati Achivi


cadavera rogo cumulatim-imponebant, mœrentes corde;


in igne vero quum-cremassent, redierunt cavas ad naves.






  Quum nondum esset aurora, sed adhuc sublustris nox,


tum circa pyram lecta surrexit manus Achivorum,


435


tumulumque circa eam unum fecerunt, egesta terra,


omnibus-communem, e campo, juxtaque ipsum murum exstruxerunt,


turresque altas, propugnaculum naviumque et ipsorum:


in iis autem portas fecerunt bene coagmentatas,


ut per illas equestris via esset;


440


exterius autem profundam prope illum fossam foderunt,


latam, magnam; inque ea vallos defixerunt.


Sic quidem laborabant capite-comantes Achivi.






  Ceterum dii, apud Jovem sedentes fulguratorem,


admirabundi-spectabant magnum opus Achivorum ære-loricatorum:


445


iis vero loqui orsus-est Neptunus, concussor-terræ:






  Jupiter pater, num quis est mortalium in immensa terra,


qui adhuc immortalium mentem et consilium celebrabit?


non vides quod rursum capite-comantes Achivi


murum struxerint pro navibus, circùmque fossam


450


duxerint, nec diis dederint inclytas hecatombas?


hujus certe gloria erit, in-quantum terræ diffunditur dies;


illius vero obliviscentur, exstructi quando ego et Phœbus Apollo


heroi Laomedonti ædificavimus-urbem laborantes.






  Hunc autem graviter indignatus allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


455


dii-boni, terræ-concussor late-potens, quale hoc dixisti?


alius aliquis deorum hanc reformidasset cogitationem,


qui te multo imbecillior esset manibusque animoque;


tua autem certe gloria tibi erit, in-quantum diffunditur dies.


Age vero, quum retro capite-comantes Achivi


460


abierint cum navibus dilectam in patriam terram,


murum deturbatum hunc quidem in mare totum demergito;


postea autem litus magnum arenis obtegito,


ut adeo ingens murus evanescat Achivorum.






  Sic illi quidem talia inter se colloquebantur.


465


Occidit vero sol, absolutumque-erat opus Achivorum:


bovesque-mactabant per tentoria, et cœnam sumebant.


Naves autem e Lemno appulerant, vinum vehentes,


multæ, quas miserat Iasonides Eunëus,


quem peperit Hypsipyle sub Jasone, pastore virorum.


470


Seorsum autem Atridis, Agamemnoni et Menelao,


dederat Iasonides ferendum vinum, mille mensuras.


Inde igitur vinum-emebant capite-comantes Achivi,


alii qudem ære, alii autem splendido ferro,


alii autem pellibus, alii vero ipsis bobus,


475


alii denique mancipiis: apponebant autem convivium lætum.


Per-totam-noctem deinde capite-comantes Achivi


epulabantur, Troes vero et ipsi per urbem, et socii.


Pernox vero ipsis mala meditabatur providus Jupiter,


terribiliter tonans: illosque pallidus timor cepit:


480


vinum autem ex poculis in-terram fundebant, nec quisquam ausus-est


ante bibere, quam libasset præpotenti Saturnio.


Decubuerunt deinde, et somni donum ceperunt.











[TR1] "fortissimun" → "fortissimum"

[TR2] "quisunt" → "qui sunt"

[TR3] "longuæ umbræ" → "longæ umbræ"

[TR4] "animos-exedenti." → "animos-exedenti,"

[TR5] "transfixeruntqueverubus" → "transfixeruntque verubus".








Iliadis VIII.—Truncata pugna.






ARGUMENT: THE SECOND BATTLE, AND THE DISTRESS OF THE GREEKS.


Jupiter assembles a council of the deities, and threatens them with the pains of Tartarus if they assist either side: Minerva only obtains of him that she may direct the Greeks by her counsels. The armies join battle: Jupiter on Mount Ida weighs in his balances the fates of both, and affrights the Greeks with his thunders and lightnings. Nestor alone continues in the field in great danger: Diomed relieves him; whose exploits, and those of Hector, are excellently described. Juno endeavours to animate Neptune to the assistance of the Greeks, but in vain. The acts of Teucer, who is at length wounded by Hector, and carried off. Juno and Minerva prepare to aid the Grecians, but are restrained by Iris, sent from Jupiter. The night puts an end to the battle. Hector continues in the field, (the Greeks being driven to their fortifications before the ships,) and gives orders to keep the watch all night in the camp, to prevent the enemy from re-embarking and escaping by flight. They kindle fires through all the fields, and pass the night under arms.


The time of seven and twenty days is employed from the opening of the poem to the end of this book. The scene here (except of the celestial machines) lies in the field towards the seashore.




 TEXT:






1


  Aurora croceo-peplo-induta spargebatur totam per terram;


Jupiter autem deorum concionem habuit gaudens-fulmine,


summo in vertice multa-cacumina-habentis Olympi.


Ipse vero illis concionabatur, diique omnes subauscultabant:






5


  Audite me, omnesque dii, omnesque deæ,


ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.


Ne qua igitur femina dea hoc, neu quis mas


tentet rescindere meum verbum: sed simul omnes


assentimini, ut celerrime perficiam hæc opera.


10


Quemcunque vero ego seorsum deorum volentem intellexero


profectum, ut-vel Trojanis auxilium-ferat, vel Danais,


sauciatus indecore redibit in-Olympum:


aut ipsum correptum projiciam in Tartarum tenebrosum,


procul valde, ubi profundissimum sub terra est barathrum,


15


ubi ferreæque portæ et æreum limen,


tantum infra Orcum, quantum cœlum est a terra:


cognoscet deinde, quanto sim deorum potentissimus omnium.


Verum age, periculum-facite, dii, ut sciatis omnes:


catenam auream de cœlo suspendite-et


20


omnes prehendentes-ex-ea-pendete dii, omnesque deæ:


at non traxeritis de cœlo in-terram


Jovem, summum ducem, ne si quidem valde multum laboraveritis.


Verum quando jam et ego lubens voluero trahere,


cum-ipsa terra vos traxerim, ipsoque mari;


25


catenam quidem dein circa cacumen Olympi


alligarim: illa autem sublimia omnia fuerint (pependerint).


Tantum ego superque sum deos, superque sum homines.






  Sic dixit: hi autem omnes obmutuerunt silentio,


orationem admirati; valde enim minaciter concionatus-erat.


30


Tandem vero locuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:






  O pater noster, Saturnie, summe regnantum,


bene et nos scimus, quod tibi potentia nescia cedere:


attamen Danaos lugemus bellicosos,


qui jam malo fato expleto perierint.


35


Verum enim-vero bello quidem abstinebimus, si tu jubes:


consilium vero Argivis suggeremus, quod proderit:


ut ne omnes pereant, irato te.






  Hanc autem subridens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


bono-es-animo, Tritonia, dilecta filia: neutiquam ira


40


benevolæ tibi loquor; volo autem tibi mitis esse.






  Sic fatus, sub curru alligavit æripedes equos,


celeriter-volantes, aureis jubis comantes:


aurum-autem ipse induit circa corpus: prehenditque scuticam


auream, scite-factam, suumque conscendit currum.


45


Et scutica-eos-percussit, ut-currerent: illi vero non inviti volabant


in-medio inter-terramque et cœlum stellatum.


Ad-Idam autem venit multis-fontibus-irriguam, matrem ferarum,


ad-Gargarum, ubi ei sunt ager-sacer altareque odoratum:


ibi equos stitit pater hominumque deorumque,


50


solutos de curru, caliginemque multam superfudit.


Ipse autem in verticibus sedit, gloria exsultans,


inspiciens Troumque urbem et naves Achivorum.






  Illi vero cibum sumserunt, capite-comantes Achivi,


raptim per tentoria, ex eoque armabantur,


55


Trojani autem ex-altera-parte per urbem armabantur,


pauciores; promti-erant tamen etiam sic pugna contendere,


opera necessaria, proque liberis et pro uxoribus.


Omnes vero aperiebantur portæ, forasque ruebant copiæ,


peditesque equitesque: ingensque tumultus coortus-est.






60


  Hi autem quum jam in locum unum congredientes venissent,


commiserunt scuta, commiserunt hastas et robur virorum


æreis-loricis-indutorum: ac clypei umbonibus-muniti


appropinquabant invicem, ingensque tumultus est-ortus.


Tum vero simul ejulatusque et jactantia erat virorum,


65


perdentiumque et pereuntium; fluebatque sanguine terra.






  Quamdiu quidem mane erat, eet crescebat sacer dies,


tamdiu valde utrosque tela attingebant, cadebatque populus:


quum vero sol medium cœlum ascendisset,


tunc jam aureas pater tollebat lances;


70


imposuitque duo fata longe-sternentis mortis,


Troumque equûm-domitorum et Achivorum ære-loricatorum:


sustinuitque medias prehensas: inclinata-est autem fatalis dies Achivorum.


[Achivorum quidem fata in terra alma


desidebant; Troum vero, ad cœlum latum sublata-sunt.]


75


Ipse autem ex Ida magnum tonabat, ardensque


misit fulgur in exercitum Achivorum: illi autem conspicati


obstupuerunt, et omnes pallidus timor cepit.


Tum nec Idomeneus ausus-est manere, nec Agamemno,


nec duo Ajaces manserunt, ministri Martis:


80


Nestor autem solus mansit Gerenius, custos Achivorum,


minime volens, sed equus debilitatus-erat; quem percusserat sagitta


divinus Alexander, Helenæ vir pulcræ-comis,


summo in vertice, ubi quidem primi crines equorum


cranio innati-sunt: maxime vero letalis locus est.


85


Dolore-correptus autem se-erexit, sagitta vero in cerebrum pentrarat:


conturbabatque equos, volutans-se circa ferrum.


Dum senex equi funalis-lora abscindebat


gladio insurgens, interim Hectoris veloces equi


venerunt per turbam, audacem aurigam ferentes,


90


Hectorem: atque tunc ibi senex animam perdidisset,


nisi[TR1] ilico  animadvertisset pugna strenuus Diomedes:


horrendum autem clamavit, adhortans Ulyssem:






  Nobilissime Laertiade, sollertissime Ulysse,


quo fugis, tergo obverso, ignavi instar in turba?


95


cave ne-quis tibi fugienti tergo hastam infigat:


verum mane, ut a-sene propellamus ferocem virum.






  Sic dixit: non tamen auscultavit multum-sustinens divinus Ulysses,


sed raptim-præteriit cavas ad naves Achivorum.


Tydides autem, solus licet esset, primis-pugnatoribus mixtus-est:


100


stetique ante equos Nelidæ senis,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  O senex, profecto valde jam te juvenes premunt bellatores;


tua autem vis soluta-est, gravisque te senecta persequitur:


debilisque tibi est famulus, segnesque tibi equi.


105


Verum age, meos currus conscende, ut videas,


quales Trojani equi, periti per-campum


rapide valde huc et illuc insequi et fugere,


quos nuper ab Ænea cepi, artifices fugandi hostes.


Istos quidem tuos famuli curent: hos vero nos


110


Trojanos in equûm-domitores dirigamus, ut et Hector


sciat, an et mea hasta insanit in manibus.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est Gerenius eques Nestor.


Nestoreas quidem inde equas famuli curabant


fortes, Stheneleusque et Eurymedon fortitudinis-amans.


115


Hi autem ambo Diomedis currum conscenderunt:


Nestor vero in manus sumsit habenas splendidas,


percussitque-scutica equos; celeriterque Hectorem prope fuerunt.


Hunc autem recta irruentem telo-petiit Tydei filius:


et ab-equo quidem aberravit; sed aurigam famulum,


120


filium magnanimi Thebæi, Eniopeum,


equorum habenas tenentem, percussit in-pectus juxta mammam:


decidid autem e curru, retrocesseruntque ejus equi


veloces: ipsius autem ibi soluta-est animaque roburque.


Hectori vero gravis dolor operuit animum propter-aurigam:


125


hunc quidem dein sivit, dolens licet de-sodale,


jacere: ipse autem aurigam quærebat audacem; nec amplius diu


equi indigebant rectore: statim enim invenit


Iphitiden Archeptolemum audacem, quem tunc equos


veloces conscendere-jussit, deditque ei habenas in manus.






130


  Tunc interitus accidisset, et exitialia facinora edita-essent


et jam inclusi-fuissent Trojani in Ilio, velut agni,


nisi cito animadvertisset pater hominumque deorumque.


Tonans autem graviter, emisit candens fulmen,


et ante equos Diomedis dejecit in-terram:


135


terribilisque flamma exorta-est sulphuris ardentis;


atque equi territi consternabantur sub curru;


Nestori autem e manibus fugerunt habenæ splendidæ;


timuitque ille in animo, Diomedemque allocutus-est:






  Tydide, age vero rursus, in-fugam dirige solidis-ungulis equos.


140


An non sentis, quod te a Jove non sequitur victoria?


nunc quidem enim huic Saturnius Jupiter gloriam præbet,


hodie; postea rursus etiam nobis, si voluerit,


dabit: homo autem nequaquam Jovis mentem impedierit,


ne valde quidem fortis; quoniam ille longe potentior est.






145


  Huic autem respondit deinde pugna strenuus Diomedes:


profecto hæc omnia, senex, e re dixisti;


sed hic gravis dolor mihi cor et animum incessit:


Hector enim aliquando dicet, inter Trojanos concionans,


Tydides a me fugatus venit ad-naves.


150


Sic aliquando gloriabitur; tunc mihi dehiscat lata terra!






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


hei mihi, Tydei fili bellicosi, quale hoc dixisti!


Etsi enim te Hector ignavum et imbellem dixerit,


attamen non credent Trojani et Dardanidæ,


155


et Trojanorum uxores magnanimorum, clypeatorum,


quarum in pulvere dejecisti florentes-juventa maritos.






  Sic igitur locutus in-fugam vertit solidis-ungulis equos,


retro per turbam; in eos autem Trojanique et Hector


cum clamore ingenti tela tristia fundebant.


160


Tum vero altum inclamavit magnus galeam-motans Hector.






  Tydide, valde quidem te honorabant Danai celeribus-equis


sedeque, carnibusque, et plenis poculis:


nunc vero te ignominia-afficient; mulieris utique similis es.


Abi-in-malam-rem, timida pupa; quia non, cedente me,


165


turres nostras conscendes, nec mulieres


abduces in navibus: prius tibi dæmonem (fatum) dabo.






  Sic dixit; Tydides autem in-utramque-partem cogitavit,


equosque convertere et contra pugnare, an non.


Ter quidem cogitavit in mente et in animo:


170


ter vero ab Idæis montibus intonuit providus Jupiter,


signum dans Trojanis, pugnæ alternantem victoriam indicans.


Hector autem Trojanos hortabatur, alte vociferans:






  Trojani et Lycii et Dardani cominus-pugnantes,


viri estote, amici, mementote autem strenuæ fortitudinis.


175


Sentio vero, quod mihi lubens annuit Saturnius


victoriam et magnam gloriam, at Danais exitium:


stulti, qui quidem hos muros (valli) struxerunt,


infirmos, contemnendos, qui non robur meum arcebunt;


equi vero facile fossam transilient, quam-illi-foderunt.


180


Verum quando jam naves ad cavas pervenero,


memoria aliqua tum ignis ardentis esto,


ut igne naves incendero, interfecero autem et ipsos.


[Argivos apud naves, attonitos a fumo.]






  Sic fatus, equos adhortatus est, dixitque:


185


Xantheque et tu, Podarge, et Æthon, Lampeque divine,


nunc mihi alimentorum-præmia rependite, quæ permulta


Andromache, filia magnanimi Eetionis,


vobis prioribus, suave triticum, apposuit,


[vinumque immiscens bibendum, quando animus jubebat,]


190


quam mihi, qui ei florentem me maritum profiteor esse.


Verum insequimini et festinate, si forte capiamus


clypeum Nestoreum, cujus nunc fama ad-cœlum pervenit,


totum aureum esse, ansasque et ipsum:


atque ab humeris Diomedis equûm-domitoris,


195


affabre-factum thoracem, quem Vulcanus laboravit fabricans.


Si hæc-duo ceperimus, speraverim Achivos


hac-ipsa-nocte naves conscensuros veloces.






  Sic dixit glorians. Indignata-est autem veneranda Juno,


commovitque-se in solio, tremefecit latum Olympum:


200


et jam Neptunum, magnum deum, coram allocuta-est:






  Dii boni, Terræ-quassator late-potens, nonne tibi quidem


pereuntium Danaorum miserescit in præcordiis animus?


qui tamen tibi ad Helicenque et Ægas dona ferunt


multaque et elegantia: tu vero ipsis cupias victoriam.


205


Siquidem enim velimus, quotquot Danais fautores sumus,


Trojanos repellere, et coercere late-sonantem Jovem,


illic sane tunc tristaretur sedens solus in Ida.






  Hanc autem valde dolens allocutus-est rex Quassator-terræ:


Juno intrepida-dictis, qualem hunc sermonem dixisti!


210


Non equidem velim cum Jove Saturnio pugnare


nos alios, quoniam longe potentior est.






  Sic hi quidem talia ad se-invicem loquebantur.


His autem (Græcis), quantum spatii inde-a navibus muri fossa seclusit,


repletum-est pariter equisque et viris scutatis,


215


coactis-in-angustum; cogebat vero eos veloci par Marti


Hector Priamides, quando ei Jupiter gloriam dedit.


Et jam concremasset igne ardenti naves æquales,


nisi in mente posuisset Agamemnoni veneranda Juno


ipsi studiose-properanti ocyus incitare Achivos.


220


Profectus-est autem ire ad tentoriaque et naves Achivorum,


purpureum magnum pallium tenens in manu robusta:


stetit vero in Ulyssis ingenti nave nigra,


quæ in medio erat, ut-exaudiretur-clamans in-utramque-partem,


[et ad Ajacis tentorium Telamonidæ,


225


et ad Achillis, qui quidem ad-extrema naves æquales


subduxerant, virtute freti et robore manuum;]


clamavit autem penetrabili-voce, Danaos vociferans:






 Proh pudor, Argivi, turpia probra, facie tantum admirabiles:


quo abierunt gloriationes, quum profitebamur-nos esse fortissimos,


230


quas, quando in Lemno eratis, vana-jactantes proferebatis,


comedentes carnes multas boum prorsum-cornutorum,


bibentesque crateres coronatos vino,


Trojanorum pro centenisque ducenisque quemque


staturum in pugna? nunc autem ne uni-quidem pares sumus.


235


[Hectori, qui mox naves incendet igne ardenti.]


Jupiter pater, an ullum jam præpotentium regum


tali clade afflixisti, et eum magna gloria privasti?


non vero me unquam dico tuum perpulcrum altare


nave multis-transtris-instructa præteriisse, huc malo-fato-veniens;


240


sed in omnibus boum adipem et femora combussi,


cupiens Trojam bene-mœnitam exscindere.


At, Jupiter, hoc saltem mihi perfice votum;


nos ipsos saltem permitte effugere et evadere,


neu sic a-Trojanis sine interimi Achivos.






245


  Sic dixit: hujus autem deorum pater misertus-est lacrimantis:


annuitque ei exercitum salvum fore, nec periturum.


Statim vero aquilam misit, certissimi-augurii inter volucres,


hinnulum tenentem unguibus, sobolem cervæ velocis;


juxta autem Jovis altare perpulcrum dejecit hinnulum,


250


ubi Panomphæo (omnis ominis auctori) Jovi sacrificabant Achivi.


Hi autem ut viderunt, quod a Jove venisset avis,


vehementius in Trojanos irruebant, recordabanturque pugnæ.






  Tum nemo prior e-Danais, multi licet essent,


gloriatus-est, Tydiden ante, se agitasse veloces equos,


255


extraque fossam egisse, et contra pugnasse:


sed longe primus ille Trojanorum interemit virum armatum,


Phradmoniden Agelaum: hic quidem in-fugam verterat equos;


ei autem converso, dorso hastam infixit,


humeros inter, perque pectora transegit:


260


decidit autem de curru, sonitumque-dedere arma super ipso.






  Post hunc autem Atridæ, Agamemno et Menelaus;


postque hos, Ajaces, strenuam induti fortitudinem;


postque hos Idomeneus, et armiger Idomenei,


Meriones, par Marti homicidæ;


265


postque hos Eurypylus, Evæmonis præclarus filius;


Teucer autem nonus venit, resilientes arcus tendens:


stetitque sub Ajacis scuto Telamonidæ.


Tum Ajax quidem submovebat scutum; atque ille heros


circumspiciens, posteaquam aliquem jaculatus in turba


270


vulneraverat, is quidem ibi cadens animam amittebat,


sed hic (Teucer) retro cedens, puer tanquam sub matrem, condebat-se


ad Ajacem: is vero eum scuto tegebat splendido.






  Tum quem primum Trojanorum interfecit Teucer eximius?


Orsilochum quidem primum, et Ormenum et Ophelesten,


275


Dætoremque, Chromiumque, et parem-deo Lycophontem,


et Polyæmoniden Hamapaonem, et Melanippum,


[Omnes alium-super-alium dejecit-in terram almam.]


Eum autem conspicatus lætatus-est rex virorum Agamemno,


arcu a forti Trojanorum perdentem phalanges:


280


stetit autem prope eum vadens, et ipsum allocutus-est:






  Teucer, carum caput, Telamonie, princeps virorum,


jaculare sic, si qua forte lux (salus) Danais fias,


patrique tuo Telamoni, qui te educavit, parvulus quum-esses,


et te, spurius licet sis, fovit sua in domo:


285


hunc, etiamsi procul absit, in-gloriam evehe.


Tibi autem ego edico, sicut et perfectum erit:


si mihi dederit Jupiterque ægidem-tenens, et Minerva,


Ilii evertere bene-ædificatam urbem,


primo tibi post me præmium-honorarium in manu ponam,


290


vel tripodem, vel duos equos cum-ipsis curribus,


vel mulierem, quæ tecum eumdem lectum conscendat.






  Hunc autem respondens allocutus-est Teucer eximius:


Atrida illustrissime, cur me properantem et ipsum


incitas? neque enim certe, quanta potestas in-me-est,


295


cesso; sed ex quo Ilium versus repulimus ipsos,


ex eo jam sagittis exceptos viros interficio.


Octo jam emisi longis-hamis-instructas sagittas,


omnes autem in corpore fixæ-sunt Marte-concitatorum juvenum:


hunc vero nequeo percutere canem rabidum.






300


  Dixit, et aliam sagittam a nervo misit


Hectorem contra, percutere autem ipsum cupiebat animus.


Et ab-eo quidem aberravit; sed eximium Gorgythionem,


filium fortem Priami, ad pectus percussit sagitta:


quem quidem ex-Æsyma ducta peperit mater,


305


pulcra Castianira, corpore similis deabus.


Papaver autem sicuti in-alteram-partem caput inflexit, in horto,


fructu gravatum humoribusque vernis:


sic ille in-alteram-partem inclinavit caput casside gravatum.






  Teucer vero aliam sagittam a nervo misit


310


Hectorem contra, percutere autem ipsum cupiebat animus.


At ista etiam tunc aberravit: avertit enim eam Apollo;


sed Archeptolemum, audacem Hectoris aurigam,


ruentem ad-pugnam, percussit in-pectore juxta mammam:


decidit autem de curru, retrocesseruntque ejus equi


315


veloces: ipsius vero ibi soluta-est animaque roburque.


Hectori autem gravis dolor contexit mentem ob-aurigam:


hunc tamen inde reliquit, dolens licet de-sodali:


Cebrionen vero jussit fratrem, prope stantem,


equorum habenas capere: hic autem non inobsequens-fuit audito.


320


Ipse vero de curru humi desiliit splendente,


horribiliter vociferans; et saxum prehendit manu:


ivitque recta in-Teucrum, ferireque ipsum animus jubebat.


Hic quidem pharetra exemerat amaram sagittam,


posueratque in nervo: eum vero galeam-motans Hector


325


retro-ducentem nervum, ad humerum, ubi jugulum dirimit


cervicemque pectusque, maxime autem letalis-locus est,


ea-parte contra se nitentem percussit lapide aspero:


rupit autem ei nervum, obtorpuitque manus ad carpum:


constititque in-genua lapsus, arcus vero ei excidit manu.


330


Ajax autem non neglexit fratrem collapsum,


sed accurrens protexit, et ei scutum prætendit.


Hunc quidem postea subeuntes duo cari socii,


Mecisteus, Echii filius, et divinus Alastor,


naves ad cavas portarunt graviter gementem.






335


  Rursus autem Trojanis Olympius robur excitavit;


illique recta ad-fossam profundam repulerunt Achivos.


Hector autem inter primos ibat, ferocia turgens.


Ut vero quum aliquis canis aprum silvestrem, vel leonem,


prehendat a-tergo, pedibus velocibus persequens,


340


ad-coxasque clunesque, convertentemque se-observat:


sic Hector insequebatur capite-comantes Achivos,


semper occidens eum-qui postremus erat: hi vero fugiebant.


At postquam perque vallos et fossam transierant


fugientes, multique domiti-erant Trojanorum sub manibus,


345


hi quidem jam apud naves continebantur manentes,


invicemque hortantes, et omnibus diis


manus attollentes, alta-voce precabantur unusquisque.


Hector vero undique-circumagebat pulcris-jubis equos,


Gorgonis oculos habens et hominum-perniciei Martis.






350


  Hos autem conspicata, miserta-est dea candidis-ulnis Juno,


statimque Minervam verbis alatis allocuta-est:






  Dii boni, ægidem-tenentis Jovis filia, nondum nos


pereuntes Danaos curabimus, in-extremo saltem?


qui jam malum fatum explentes perierint


355


viri unius impetu: is vero furit non-amplius tolerabiliter,


Hector Priamides, et sane mala multa fecit.






  Hanc autem vicissim allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:


utique hic quidem ferociam animamque perdidisset,


manibus sub Argivorum confectus in patria terra;


360


sed pater meus animis furit non probis,


durus, semper iniquus, mearum virium impeditor:


nec quicquam horum recordatur, quod ei valde sæpe filium Herculem


fatigatum servavi ab Eurysthei laboribus.


Certe is quidem flebat ad cœlum: sed me Jupiter


365


ei auxiliaturam de cœlo demisit.


Si enim ego hæc scivissem in mente prudenti;


quum eum ad Orcum validas-portas-habentem demisit,


ex Erebo ducturum canem horrendi Plutonis:


non ille effugisset Stygis aquæ ardua fluenta.


370


Nunc autem me quidem odit, Thetidis vero perfecit consilia,


quæ ei genua osculata-est, et prehendit manu mentum,


supplicans ut-honoraret Achillem urbium-eversorem.


Erit tamen, quando iterum dilectam filiam-cæsiis-oculis dicat.


Sed tu quidem nunc nobis juga solidis-ungulis equos,


375


dum ego, ingressa Jovis domum ægidem-tenentis,


armis ad bellum instruar, ut videam,


an de-nobis Priami filius, galeam-motans Hector,


gavisurus-sit, quando-apparebimus per belli semitas.


Certe aliquis et Trojanorum saturabit canes et alites


380


pinguedine et carnibus, stratus ad naves Achivorum.






  Sic dixit: nec non-obsecuta-est dea candidis-ulnis Juno.


Hæc quidem accedens auro-phaleratos instruebat equos,


Juno, veneranda dea, filia magni Saturni.


Sed Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,


385


peplum laxatum-defluere-sivit pulcrum patris super pavimento,


varium, quem ipsa fecerat et elaborarat manibus;


atque loricam induta Jovis nubes-cogentis,


armis ad bellum armabatur lacrimosum.


Inque  currus fulgidos pedibus conscendit, sumsitque hastam


390


gravem, magnam, validam, qua domat ordines virorum


heroum, quibuscunque irascitur præpotenti-patre-nata.


Juno autem scutica velociter urgebat inde equos:


sponte-sua vero portæ crepuerunt cœli, quas tenebant Horæ,


quibus commissum-est magnum cœlum Olympusque,


395


et ut-aperiant densam nubem, et ut-obdant.


Hac igitur via per eas stimulo-parentes dirigebant equos.






  Jupiter autem pater ab-Ida ut vidit, iratus-est graviter:


Irimque excitavit, aureas-alas-habentem, nuntiaturam:






  Vade, i, Iri velox, retro verte eas, neu sine adversus me


400


venire: non enim pulcre conferemur in-prælium.


Sic enim edico, quod et perfectum erit:


claudos-reddam iis sub curribus veloces equos;


ipsas vero de curru dejiciam, et currus confringam:


neque in decem vertentes annos


405


vulnera persanabunt, quæ corripiendo-inflixerit iis fulmen:


ut sciat Minerva, quando cum-suo patre pugnaverit.


Junoni autem non tantopere succenseo, neque irascor;


semper enim mihi solita-est infringere quicquid cogitarim.






  Sic dixit: festinavit autem Iris cursu-procellas-æquans, nuntiatura;


410


ivitque ex Idæis montibus ad magnum Olympum.


Primis autem in-portis multas-convalles-habentis Olympi


occurrens detinuit eas, Jovisque ipsis dixit sermonem:






  Quo tenditis? cur vobis in præcordiis furit animus?


non sinit Saturnius auxilium-ferre Argivis.


415


Sic enim minatus-est Saturni filius, si quidem perficiet:


claudos-redditurum se vobis sub curribus veloces equos,


vos ipsas vero de curru dejecturum, et currus confracturum:


neque in decem vertentes annos


vulnera persanabitis, quæ corripiendo-inflixerit vobis fulmen:


420


ut scias, Minerva, quando cum-tuo patre pugnaveris.


Junoni autem non tantopere succenset, neque irascitur:


semper enim ei solita-est infringere quicquid cogitarit.


Sed tu teterrima, canis inverecunda, si revera


audebis, Jovem contra ingentem hastam attollere.






425


  Hæc quidem sic locuta abiit, pedibus velox Iris;


ac Minervam Juno his verbis allocuta-est:






  Dii boni, ægidem-tenentis Jovis filia, non-amplius ego


nobis permitto, Jovem contra, mortalium causa pugnare:


quorum alius quidem intereat, alius autem vivat,


430


cuicunque contigerit: ille vero quæ sua-sunt cogitans in animo,


Trojanisque et Danais adjudicet, ut æquum est.






  Sic igitur fata retro vertit solidis-ungulis equos.


His vero Horæ solverunt pulcris-jubis equos:


et eos quidem alligarunt ad divina præsepia:


435


currus autem inclinarunt ad parietes splendidos.


Ipsæ autem (Juno et Minerva) aureis in sellis-recubitoriis consederunt,


mixtim cum-aliis diis, suo mœstæ corde.






  Jupiter autem pater ab-Ida pulcris-rotis currum et equos


ad-Olympum egit, deorumque pervenit ad-sedes.


440


Huic autem et equos solvit inclytus quassator-terræ (Neptunus);


currus vero in suggestibus posuit, linteum super-eos pandens.


Ipse autem aureum in thronum late-sonans Jupiter


consedit: eique sub pedibus magnus concutiebatur Olympus.


At solæ a Jove seorsum Minervaque et Juno


445


sedebant, nec quicquam ipsum alloquebantur, nec interrogabant:


sed ille cognovit sua in mente, dixitque:






  Cur ita mœstæ-estis, Minervaque et Juno?


non diu quidem laborastis pugna in gloriosa


ut-perderetis Trojanos, in-quos odium vehemens cepistis.


450


Omnino, quæ sunt meæ vires et manus invictæ,


non me verterint quotquot dii sunt in Olympo.


Vobis autem prius tremor cepit splendidos artus,


quam pugnamque videretis, pugnæque graviora facinora.


Sic enim edico, quod et perfectum fuisset;


455


non in vestris curribus, percussæ fulmine,


retro in Olympum venissetis, ubi immortalium sedes est.






  Sic dixit: illæ vero compressis-labris-gemebant, Minervaque et Juno:


propinquæ quidem sibi sedebant, malaque Trojanis meditabantur.


Ac Minerva tacita erat, nec quicquam dixit,


460


irata Jovi patri, ira autem ipsam atrox tenebat:


Junoni vero non continuit pectus iram, sed eum allocuta-est:






  Terribilis Saturnie, quale hoc verbum dixisti!


Bene et nos scimus, quod tibi potentia est non imbecilla:


attamen Danaos lugemus bellicosos,


465


qui jam malum fatum explentes perierint.


[At certe bello quidem abstinebimus, si tu jubes:


consilium vero Argivis suggeremus, quod proderit,


ut ne omnes pereant, irato te.]






  Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


470


crastino mane etiam magis præpotentem Saturnium


videbis, si volueris, magnis-oculis veneranda Juno,


perdentem Argivorum multum exercitum bellicosorum.


Non enim prius a-bello cessabit fortis Hector,


quam excitatus-fuerit ad naves velox-pedibus Pelides.


475


[die illo, quando hi quidem ad puppes pugnaturi-sunt


angustia in gravissima, de Patroclo occiso.]


Sic enim fatale est: tui vero ego non habeo-rationem


iratæ, nec si ultimos fines adieris


terræ et maris, ubi Iapetusque Saturnusque


480


sedentes, nec radiis supra-gradientis Solis


gaudent, nec ventis: profundus autem Tartarus circum eos:


ne-tunc-quidem, si illuc perveneris errabunda, (non) tui ego


iratæ ratinem-habeo; quoniam non te impudentius aliud.






  Sic dixit: ei autem nihil respondit candidis-ulnis Juno.


485


Occidit vero in Oceanum splendidum lumen solis,


trahens noctem nigram super almam terram.


Trojanis quidem invitis occidit lux: sed Achivis


grata, exoptatissima, supervenit nox tenebrosa.






  Trojanorum autem concionem habuit splendidus Hector,


490


seorsum a-navibus eos ducens fluvium ad vorticosum,


in puro, ubi a-cadaveribus vacuus perlucebat locus.


Ex equis vero quum-descendissent in terram, sermonem audiebant,


quem Hector dicebat Jovi carus: in manu autem


hastam tenebat undecim-cubitorum; prænitebat vero hastæ


495


cuspis ærea, eamque aureus ambibat annulus:


hac ille nixus verba ad-Trojanos fecit:






  Audite me, Trojani et Dardani et socii:


modo credidi, navibusque perditis et omnibus Achivis,


retro me rediturum ad Ilium ventosam:


500


sed prius caligo supervenit, quæ nunc servavit maxime


Argivos et naves in litore maris.


Verum nunc quidem obsequamur nocti nigræ,


cœnasque instruamus: atque pulcris-jubis equos


solvite de curribus, ipsisque apponite pabulum:


505


ex urbe autem ducite boves et pingues oves


propere, vinumque suave advehite,


panemque e domibus; insuperque ligna multa colligite,


ut per-totam-noctem usque-ad auroram mane-genitam


accendamus ignes multos, splendorque ad cœlum perveniat:


510


ne-forte etiam per ncotem capite-comantes Achivi


fugere aggrediantur super lata dorsa maris.


Ne saltem sine-labore naves ascendant quieti:


sed ut aliquis (quisque) eorum telum (vulnus) etiam domi curet,


percussus vel sagitta, vel hasta acuta,


515


navem propere-inscendens; ut quis horreat etiam alius


Trojanis equûm-domitoribus inferre lamentabile bellum.


Præcones autem per urbem Jovi cari jubento,


pueros pubescentes, canosque-temporibus senes


congregari circa urbem a-diis-ædificatis in turribus;


520


teneræ autem feminæ in suis ædibus quæque


ignem magnum accendant; custodiaque aliqua firma sit,


ne insidiæ ingrediantur urbem, copiis absentibus.


Sic esto, Trojani magnanimi, ut dico:


sermoque, qui quidem nunc utilissimus, dictus esto;


525


alium mane Trojanos inter equûm-domitores dicam.


Vota-facio sperans Jovique ceterisque diis,


expulsurum me hinc canes funestis-fatis-adductos.


[quos Fata adduxerunt nigris in navibus.]


Verum enim-vero per noctem custodiamus nos ipsos:


530


mane autem sub-auroram cum armis, armati,


naves ad cavas excitemus acrem martem.


Videbo, si me Tydides fortis Diomedes


a navibus ad murum repellat, an ego illum


ære quum-occidero, spolia cruenta auferam.


535


Cras suam virtutem perspectam-dabit, si meam hastam


sustinuerit irruentem: sed in primis, puto,


jacebit vulneratus, multique circa ipsum socii,


sole orto in crastinum. Utinam enim ego ita


sim immortalis et expers-senectutis per dies omnes,


540


honorerque, sicut honoratur Minerva et Apollo,


ut jam dies hæc malum feret Argivis.






  Sic Hector concionatus-est: Trojani autem acclamarunt.


Hique equos quidem solvebant sub jugo sudantes,


ligabantque loris apud currus suos unusquisque;


545


ex urbe autem adducebant boves et pingues oves


propere: vinumque suave advehebant,


panemque ex domibus, et insuper ligna multa colligebant.


Fecerunt autem immortalibus perfectas hecatombas.


Nidorem vero e campo venti ferebant ad-cœlum usque


550


dulcem: sed eum neutiquam dii beati acceperunt,


nec voluerunt: valde enim ipsis odio-fuit Ilium sacrum,


et Priamus et populus hastæ-fraxineæ-periti Priami.






  Ipsi vero, altum cogitantes, in belli semita


sedebant per-totam-noctem; ignesque eis ardebant multi.


555


Sicut autem quando in cœlo stellæ lucidam circa lunam


apparent perdecoræ, quando utique est sine-vento æther,


[elucentque omnes speculæ, et cacumina summa,


et saltus, cœlitus autem aperitur immensus æther;]


omniaque[TR2] conspiciuntur astra; gaudet autem animo pastor:


560


tot in-medio navium et Xanthi fluentorum,


Trojanis accendentibus, ignes apparebant Ilium ante.


Mille in campo ignes ardebant: ad singulos autem


sedebant quinquaginta viri, ad-splendorem ignis ardentis.


Equi vero hordeum album comedentes et arincam,


565


stantes apud currus, pulcro-sedentem-in-solio Auroram exspectabant.











[TR1] "Nisi" → "nisi"

[TR2] "Omniaque" → "omniaque"








Iliadis IX.—Legatio ad Achillem. Preces.






ARGUMENT: THE EMBASSY TO ACHILLES.


Agamemnon, after the last day's defeat, proposes to the Greeks to quit the siege, and return to their country. Diomed opposes this, and Nestor seconds him, praising his wisdom and resolution. He orders the guard to be strengthened, and a council summoned to deliberate what measures are to be followed in this emergency. Agamemnon pursues this advice, and Nestor further prevails upon him to send ambassadors to Achilles, in order to move him to a reconciliation. Ulysses and Ajax are made choice of, who are accompanied by old Phoenix. They make, each of them, very moving and pressing speeches, but are rejected with roughness by Achilles, who notwithstanding retains Phoenix in his tent. The ambassadors return unsuccessfully to the camp, and the troops betake themselves to sleep.


This book, and the next following, take up the space of one night, which is the twenty-seventh from the beginning of the poem. The scene lies on the sea-shore, the station of the Grecian ships.




 TEXT:






1


  Ita quidem Trojani custodias agebant; sed Achivos


divinitus-immissa tenebat Fuga, Metus frigidi socia:


luctu vero intolerabili sauciati-erant omnes fortissimi.


Sicut autem venti duo pontum commovent piscosum,


5


Boreas et Zephyrus, qui e-Thracia spirant,


advenientes repentino: simulque et unda nigra


in-acervum-attollitur; multamque extra mare algam fundunt:


sic scindebatur animus in pectoribus Achivorum.






  Atrides autem, dolore magno sauciatus cor,


10


Obibat, præcones acri-voce jubens


nominatim ad concionem vocare virum unumquemque,


neque clamare; ipse autem inter primos laborabat.


Sedebant inde in concione afflicti; atque Agamemno


surrexit lacrimas-fundens, ceu fons nigra-aqua (profundus),


15


qui ab excelsissima petra nigram fundit aquam;


sic ille graviter suspirans verba Argivis fecit:






  O amici, Argivorum ductores et principes,


Jupiter me valde Saturnius malo irretivit gravi;


infestus, qui antea quidem mihi promisit et annuit,


20


Ilio exciso bene munito me rediturum;


nunc vero malam fraudem struxit, et me jubet


inglorium Argos redire, postquam multum perdidi populum.


Ita fere Jovi erit præpotenti placitum,


qui jam multarum urbium demolitus-est vertices,


25


atque adhuc demolietur: hujus enim potentia est maxima.


Verum agite, ut ego dixero, obsequamur omnes;


fugiamus cum navibus dilectam in patriam terram:


non enim jam Trojam capiemus latas-vias-habentem.






  Sic dixit; illi vero omnes taciti facti-sunt silentio.


30


Diu autem muti erant afflicti filii Achivorum:


tandem vero inter-eos-locutus-est pugna strenuus Diomedes:






  Atrida, tibi primum adversabor inconsulte-loquenti,


qua fas est, rex, in-concione: tu vero ne-quid irascaris.


Fortitudinem quidem mihi primum convellisti inter Danaos,


35


dicens me esse imbellem et sine-fortitudine: hæc autem omnia


sciunt Argivorum et juvenes et senes.


Tibi ver ex-duobus-alterum dedit Saturni filius versuti:


sceptro quidem tibi dedit honorari supra omnes;


fortitudinem autem non dedit, quæ potestas est maxima.


40


Mirifice, itane plane credis filios Achivorum


imbellesque esse et sine-fortitudine, ut dicis?


Si tamen tibi ipsi animus properat ad redeundum,


abi: patet tibi via, navesque tibi prope mare


stant, quæ te secutæ-sunt a-Mycenis valde multæ.


45


At alii manebunt capite-comantes Achivi,


donec Trojam everterimus. Sin vero et ipsi volunt,


fugiant cum navibus dilectam in patriam terram:


nos vero, ego Sthenelusque, pugnabimus, donec finem


Ilii invenerimus: cum (favente) deo enim venimus.






50


  Sic dixit: illi vero omnes acclamarunt, filii Achivorum;


orationem admirati Diomedis equûm-domitoris.


Inter-eos autem surgens locutus-est eques Nestor:






  Tydide, eximie quidem in pugna fortis es,


et consilio inter omnes æquales es optimus:


55


nemo tibi hanc sententiam vituperarit, quotquot sunt Achivi,


nec contra dixerit: sed non ad-finem pervenisti orationis.


Profectio etiam juvenis es, meusque vel filius esse-possis


minimus natu; tamen prudentia loqueris


Argivorum regibus, quoniam quod-decet dixisti.


60


Verum age, ego, qui te seniorem me-prædico esse,


eloquar et omnia persequar; neque aliquis mihi


sermonem improbaverit, ne rex quidem Agamemno.


Sine-gente, sine-lege, sine-lare est ille,


qui bellum amat intestinum, horrendum.


65


Verum enim-vero nunc quidem pareamus nocti nigræ,


cœnasque instruamus, custodes autem quique


excubanto ad fossam, quam-fodimus murum extra.


Juvenibus quidem hæc mando; ac deinde,


Atrida, tu quidem præcipe: tu enim supremus es.


70


Præbe convivium senibus: decet te, non est iniquum.


Plena sunt tibi vino tentoria, quod naves Achivorum


quotidianæ ex-Thracia per latum pontum advehunt:


omnis tibi est ad-excipiendum-apparatus; multisque imperas.[TR1]


Multis autem congregatis, illi obsequaris, qui optimum


75


consilium suaserit: valde enim opus est omnibus Achivis


consilio bono et prudenti, quoniam hostes prope naves


accendunt ignes multos: quisnam his lætetur?


nox autem hæc vel disperdet exercitum, vel servabit.






  Sic dixit: illi vero ei valde auscultarunt ac paruerunt.


80


Et custodes cum armis propere-exierunt,


cum-copiis Nestoridesque Thrasymedes, pastor virorum,


et Ascalaphus et Ialmneus, filii Martis,


et Meriones, Aphareusque, Deipyrusque,


atque Creontis filius, Lycomedes divinus.


85


Septem erant duces custodum; centeni vero cum-singulis


juvenes simul ordine-ibant, longas hastas manibus tenentes:


atque in-medio fossæ et muri sedebant profecti:


ibi ignem accenderunt, apposueruntque cœnam unusquisque.






  Atrides autem proceres frequentes duxit Achivorum


90


in tentorium; ipsisque apposuit gratum-animo convivium.


Hi autem ad cibos paratos appositos manus extendebant.


Ac quum potus et cibi desiderium exemissent,


illis senex omnium-primus texere cœpit consilium,


Nestor, cujus et antea optimum videbatur consilium:


95


qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  Atrida augustissime, rex virorum Agamemno,


in te quidem finiam, a-te autem incipiam, quoniam multorum


populorum es rex, et tibi Jupiter in-manus-dedit


sceptrumque et jura, ut ipsis consulas.


100


Ideo te oportet supra omnes dicere sententiam, atque audire,


perficere etiam alius consilium, quando aliquem animus jusserit


dicere in bonum: te autem penes-erit, quicquid præferatur.


Atque ego dicam, ut mihi videtur esse optimum.


Non enim aliquis sententiam alius meliorem hac excogitarit,


105


qualem ego sentio, et olim et etiam nunc,


inde-ex eo, quando, Jovis-alumne, Briseidem puellam


irati Achillis abiisti a-tentorio auferens:


nequaquam secundum nostram quidem sententiam. Valde enim tibi ego


multis dissuadebam: tu vero tuo magno animo (iræ)


110


cedens, virum fortissimum, quem vel immortales honorarunt,


contumelia-affecisti; ereptum enim habes præmium. Sed etiam nunc


deliberemus, quomodo ipsum placantes flectamus


donisque placidis, verbisque blandis.






  Hunc autem rursum allocutus-est rex virorum Agamemno:


115


o senex, neutiquam in-falsum mea errata enumerasti.


Peccavi, neque ipse nego: pro multis autem


copiis est vir, quem Jupiter ex-animo dilexerit:


sicut nunc hunc honoravit, domuitque populum Achivorum.


Verum quoniam peccavi, animo pernicioso obsecutus,


120


rursum volo eum placare, dareque ingentia dona.


Vos autem inter omnes inclyta dona nominabo:


septem igni-non-admotos tripodes, decemque auri talenta,


splendidosque lebetes vigini, duodecimque equos


validos, in-cursu-victores, qui præmia pedibus (cursu) reportarunt.


125


Non sane pauper esset vir, cui tot contigerint,


neque inops valde-pretiosi auri, possidens


quot mihi tulerunt præmia hi solidis-ungulis equi.


Dabo et septem mulieres, præstantium operum scientes,


Lesbias: quas, quando Lesbum bene-habitatam cepit ipse,


130


delegi, quæ pulcritudine vincebant genus mulierum.


Has quidem ei dabo; interque eas erit, quam tunc abstuli


filiam Brisei, et magnum jusjurandum adjurabo,


nunquam ejus cubile me ascendisse, nec ei coiisse,


qua mos hominum est virorum et mulierum.


135


Hæc quidem statim omnia aderunt; si vero porro


urbem magnam Priami dii dederint nobis evertere,


navem abunde auro et ære congesto-impleat,


ingressus, quando dividemus prædam Achivi.


Trojanas autem mulieres viginti ipse deligat,


140


quæ post Argivam Helenam pulcerrimæ sint.


Quodsi vero Argos pervenerimus Achaicum, uber agri;


tum gener mihi sit; honoraboque ipsum pariter Oresti,


qui mihi carissimus nutritur rerum-copia in magna.


Tres autem mihi sunt filiæ in domo bene-constructa,


145


Chrysothemis, et Laodice, et Iphianassa:


harum quam velit, dilectam sine-sponsalibus ducat


in domum Pelei: ego vero dotalia-dona addam


multa valde, quot adhuc nemo suæ addidit filiæ.


Septem porro ei dabo bene-habitatas urbes,


150


Cardamylen, Enopenque, et Iren herbosam,


Pherasque divinas, et Antheam profundis-pratis,


pulcramque Æpeam, et Pedasum vitiferam.


Omnes autem prope mare sunt, ultimæ ad-Pylum arenosam:


et viri inhabitant pecudibus-, bobus-abundantes,


155


qui ipsum donis, dei instar, honorabunt,


et ejus sub sceptro pinguia solvent jura (tributa).


Hæc ei præstiterim, si-cessarit ab ira.


Exorari-se-sinat! Pluto est implacabilis et inexorabilis,


quare etiam hominibus est deorum odiosissimus omnium:


160


atque mihi cedat, quatenus major-imperio sum,


et quatenus natu majorem me-prædico esse.






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


Atrida augustissime, rex virorum Agamemno,


dona quidem neutiquam spernenda das Achilli regi:


165


sed agite, delectos excitemus, qui celerrime


eant ad tentorium Pelidæ Achillis.


Quin age, hos ego spectabo, ipsi autem pareant.


Phœnix quidem primum, Jovi dilectus, sit-dux:


ac deinceps eat Ajaxque magnus, et divinus Ulysses:


170


præconum autem Odiusque et Eurybates simul sequantur.


Ferte vero manibus aquam, linguisque-favere jubete,


ut Jovi Saturnio supplicemus, si forte misereatur.






  Sic dixit: his autem omnibus gratam sententiam dixit.


Ilico præcones quidem aquam in manus fuderunt,


175


juvenes autem crateras coronaverunt vino:


distribueruntque inde omnibus, auspicati poculis.


Ac postquam libarant, biberantque, quantum voluit animus


properabant e tentorio Agamemnonis Atridæ.


Illis autem multa mandavit Gerenius eques Nestor,


180


oculos-vertens in unumquemque, Ulyssem autem maxime,


obsecrans eniti, ut flecterent eximium Peliden.






  Hi autem iverunt juxta litus multum-strepentis maris,


permulta vota-faciens terram-cingenti Neptuno,


facile ut-flecterent magnos animos Æacidæ.


185


Myrmidonum vero ad tentoriaque et naves pervenerunt:


illumque invenerunt animum oblectantem cithara arguta,


pulcra, affabre-facta, superne autem argenteum jugum erat:


quam ceperat e spoliis, urbe Eetionis eversa:


hac is animam oblectabat, canebatque clara-gesta virorum.


190


Patroclus autem ei solus e-regione sedebat silentio,


exspectans Æaciden, quando desineret canere.


Hi vero[TR2] progressi-sunt ulterius: præibat autem divinus Ulysses:


steteruntque ante ipsum; attonitus autem exsiliit Achilles,


ipsa cum cithara, relicta sede, in-qua sederat[TR3]


195


modoque eodem Patroclus, postquam vidit viros, surrexit.


Eos et dextra-prehendens compellavit pedibus velox Achilles:






  Salvete: sane amici viri venistis (certe aliqua magna necessitas adest),


qui mihi, irato licet, Achivorum gratissimi estis.






  Sic fatus, ulterius duxit eos divinus Achilles;


200


sedereque-fecit in sellis-recubitoriis, stragulisque purpureis;


statim autem Patroclum allocutus-est, qui-prope erat.






  Majorem jam craterem, Menœtii fili, appone,


meraciusque misce, poculum autem para unicuique:


hi enim carissimi viri meo sunt-sub tecto.






205


  Sic dixit: Patroclus autem dilecto obsecutus-est socio.


Atque ipse vas-carnarium magnum imposuit in ignis splendore,


inque illo tergum posuit ovis et pinguis capræ,


injecitque porci saginati tergum, florens pinguedine.


Ipsi autem tenebat carnes Automedon, secabatque divinus Achilles:


210


et eas quidem scite dividebat, et verubus transfigebat:


ignem autem Menœtiades accendebat magnum, smilis-deo vir.


Ac postquam ignis deflagrarat et flamma elanguerat,


prunas stravit-et verua desuper extendit:


inspersitque carnes sale sacro, fulcris elevans.


215


Ac postquam assarat et in mensas-coquinarias fuderat,


Patroclus quidem panem acceptum distribuit in-mensa,


pulcris in canistris: sed carnes distribuit Achilles.


Ipse autem e-regione sedebat Ulyssis divini,


ad-parietem alterum: diis autem sacrificare jussit


220


Patroclum, suum socium: is vero in ignem jecit primitias.


Hi autem in cibos paratus appositos manus extendebant.


Ac quum potus et cibi desiderium exemissent,


innuit Ajax Phœnici: animadvertit autem divinus Ulysses,


impletoque vino poculo, propinavit Achilli:






225


  Salve, Achille! epularum quidem æquarum non indigentes sumus,


tum in tentorio Agamemnonis Atridæ,


tum etiam hic nunc: adsunt enim animo-grata multa


ad-epulandum: at non jam convivii amabilis opera sunt-curæ:


sed valde magnam cladem, Jovis-alumne, inspicientes


230


timemus; in dubio autem est servandæne, an perituræ-sint


naves bonis-transtris, nisi tu indueris fortitudinem.


Prope enim naves et murum castra posuerunt


Trojani superbi et e-longinquo-vocati socii,


accendentes ignes multos per exercitum: nec amplius aiunt


235


se prohibitum-iri, sed in naves nigras incasuros.


Jupiter autem ipsis Saturnius dextera signa ostendens


fulgurat: Hector vero valde fortitudine turgens,


furit terribiliter, fretus Jove, nec quicquam veretur


homines, nec deos: ingens enim ipsum rabies subiit.


240


Precatur autem, citissime ut-appareat Aurora divina:


affirmat enim navium se abscissurum summa rostra,


ipsasque incensurum pernicioso igni; atque Achivos


interfecturum ad ipsas, agitatos a fumo.


Hæc graviter timeo in mente, ne ei minas


245


exsequantur dii; nobisque jam fatale sit


perire in Troja, longe ab-Argo equos-pascente.


Verum surge, si cogitas, quamvis sero, filios Achivorum


attritos defendere a Trojanorum impetu.


Ipsi tibi postea dolor erit, neque ullus modus


250


acceptæ jam cladis est medelam inveniendi: sed longe ante


considera, quomodo Danais arceas funestam diem.


O bone, profecto tibi pater præcipiebat Peleus


die illo, quum te e Phthia Agamemnoni misit:


Fili mi, fortitudinem quidem Minervaque et Juno


255


dabunt, si voluerint; tu vero ingentes animos


contine in pectoribus; humanitas enim melior:


desine autem a-contentione mala-operante, ut te magis


honorent Argivorum et juvenes et senes.


Sic præcipiebat senex; tu vero oblivisceris. At etiam nunc


260


cessa, mitteque iram tristem: tibi vero Agamemno


digna dona dat, si-desieris ab-ira.


Age vero, tu quidem me audi, egoque tibi recensebo,


quot tibi in tentoriis promiserit dona Agamemno:


septem igni-non-admotos tripodes, decemque auri talenta,


265


splendidosque lebetes viginti, duodecimque equos


validos, in-cursu-victores, qui præmia pedibus reportarunt.


Non sane pauper esset vir, cui tot contigerint,


neque inops valde-pretiosi auri, possidens


quot Agamemnonis equi præmia pedibus reportarunt.


270


Dabit et septem mulieres præstantium operum scientes,


Lesbias; quas, quando Lesbum bene-habitatam cepisti ipse,


delegit, quæ tam pulcritudine vincebant genus mulierum.


Has quidem tibi dabit, interque eas erit, quam tunc abstulit


filiam Brisei: et magnum jusjurandum adjurabit,


275


nunquam ejus cubile se ascendisse, nec ei coiisse,


qua mos est, rex, et virorum et mulierum.


Hæc quidem statim omnia aderunt; si vero porro


urbem magnam Priami dii dederint nobis evertere,


navem abunde auro et ære congesto-impleas,


280


ingressus, quando dividemus prædam Achivi.


Trojanas autem mulieres viginti ipse deligas,


quæ post Argivam Helenam pulcerrimæ fuerint.


Quodsi vero Argos pervenerimus Achaicum, uber agri,


tum gener ei sis: honorabitque te pariter Oresti,


285


qui ei carissimus nutritur rerum-copia in magna.


Tres autem ei sunt filiæ in domo bene-constructa,


Chrysothemis, et Laodice, et Iphianassa:


harum quam velis, dilectam sine-sponsalibus ducas


in domum Pelei: ille autem dotalia-dona addet


290


multa valde, quot adhuc nemo suæ addidit filiæ.


Septem vero tibi dabit bene-habitatas urbes,


Cardamylen, Enopenque, et Iram herbosam,


Pherasque divinas et Antheam profundis-pratis


pulcramque Æpeam, et Pedasum vitiferam.


295


Omnes autem prope mare sunt, ultimæ ad-Pylam arenosam:


in iis autem viri habitant pecudibus-, bovibus-abundantes,


qui te donis, dei instar, honorabunt,


et tibi sub sceptro pinguia solvent jura (tributa).


Hæc tibi præstabit, si-desieris ab-ira.


300


Si vero tibi Atrides quidem invisus-est ex-animo magis,


ipse et ejus dona: at tu ceteros tamen universos-Achivos


attritos miserere in exercitu, qui te, dei instar,


honorabunt: certe enim apud-ipsos valde magnam gloriam tuleris.


Nunc enim Hectorem interfeceris, qui valde tibi prope venerit,


305


rabiem habens perniciosam: quippe neminem putat parem


sibi esse Danaorum, quos huc naves vexerunt.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


Nobilissime Laertiade, sollertia-pollens Ulysses,


oportet sane hanc sententiam aperte eloqui,


310


quemadmodum vere sentioque, et ut perfectum erit,


ut ne mihi obstrepatis assidentes aliunde alius.


Inimicus enim mihi ille æque-atque Inferni portæ,


qui aliud quidem occultat in animo, aliud vero dicit.


Sed ego dicam, ut mihi videtur esse optimum:


315


nec mihi Atriden Agamemnonem persuasurum puto,


neque alios Danaos; quippe haud ulla gratia fuit


pugnandi hostibus cum viris assidue semper.


Æqua pars datur cessanti, ac si acriter aliquis pugnet:


inque eodem honore est tum ignavus, tum etiam fortis:


320


occumbit æque et iners vir, et qui multum laboravit.


Nec quidquam mihi præ-aliis-fuit, quando pertuleram mala animo,


semper meam animam objectans pugnæ.


Sicut autem avis implumibus pullis affert


escam, quando ceperit; male autem ei est ipsi:


325


sic et ego multas quidem insomnes noctes duxi,


dies autem cruentos exegi pugnans,


cur-viris prælians, uxorum gratia vestrarum.


Duodecim vero cum navibus urbes vastavi hominum,


pedester vero undecim aio me vastasse per Troicum-agrum glebosum:


330


his ex omnibus opes multas et pretiosas


abstuli, et omnia ferens Agamemnoni dabam


Atridæ; is vero remanens apud naves veloces,


accipiens, pauca dividebat, pleraque autem tenebat ipse.


Alia vero optimatibus dabat munera, et regibus:


335


istis quidem ea firma manent; a-me vero solo Achivorum


abstulit, habetque uxorem meam animo-gratam; cui concumbens


oblectetur. Cur autem oportet bellum cum-Trojanis


Argivos? cur vero exercitum adduxit huc congregatum


Atrides? an non Helenæ causa pulcræ-comis?


340


an soli diligunt uxores suas articulate-loquentium hominum


Atridæ? quum, quisquis vir bonus et prudens,


suam ipsius amet et curet: ut et ego hanc


ex animo amabam, captiva quamvis esset.


Nunc autem, postquam e manibus præmium eripuit et me fraudavit,


345


ne me tentet, probe gnarum; nec mihi persuadebit.


Verum, Ulysse, tecum et aliis cum-regibus


cogitet a-navibus ut-propellat hostilem ignem.


Sane quidem jam permulta fecit sine me,


ac jam murum ædificavit, et duxit fossam prope ipsum


350


latam, magnam, inque ea vallos defixit;


sed ne sic quidem potest vim Hectoris homicidæ


sustinere. Dum vero ego inter Achivos pugnabam,


non voluit pugnam procul-a mœnibus ciere Hector,


sed quantum ad Scæasque portas et fagum, progrediebatur:


355


ibi olim me solum mansit, vix autem meum effugit impetum.[TR4]


Nunc vero, quoniam nolo pugnare cum-Hectore divino,


cras, sacris Jovi factis et omnibus diis,


oneratas bene naves postquam in mare deduxero,


videbis, si volueris, et si tibi hæc curæ-fuerint,


360


bene mane Hellespontum super piscosum vehentes


naves meas, inque ipsis viros remigandi cupidos:


ac si prosperam-navigationem dederit inclytus Terræ-concussor,


die fere tertio in-Phthiam glebosam pervenero.


Sunt autem mihi permulta, quæ reliqui, huc malo-fato-veniens:


365


aliud vero hinc aurum et æs rubrum,


et feminas pulcre-cinctas, canumque ferrum


abducam, quæ sortitus-sum: præmium autem mihi que dedit,


ipse mihi insultans abstulit rex Agamemno


Atrides: (ei omnia referto, ut mando,


370


palam: ut ei alii indignentur Achivi,


si quem forte, Danaorum adhuc sperat se fraudaturum,


semper impudentia indutus;) nec mihi quidem


ausit, proterve-audax licet sit, faciem intueri;


nec omnino cum-eo consilia communicabo, nec factum ullum:


375


nam jam me decepit et offendit, nec adhuc rursus


fallet verbis: satis autem ei sit: verum quietus


pereat: nam ei mentem exemit providus Jupiter.


Invisa autem mihi ejus dona, æstimoque eum nihili.


Nec si mihi deciesque et vicies tanta daret,


380


quanta ei nunc sunt, et si alicunde alia accederent:


nec quanta Orchomenum adveniunt, nec quanta Thebas


Ægyptias, ubi plurimæ in domibus opes jacent;


quæ centum portas habent, duceni autem per unamquamque


viri egrediuntur cum equis et curribus:


385


nec si mihi tanta daret, quanta sunt arenaque pulvisque,


ne sic quidem jam animum meum flexerit Agamemno,


antequam totam mihi luerit acerbam contumeliam.


Filiam autem non ducam Agamemnonis Atridæ:


ne si quidem aurea cum-Venere pulcritudine certaret,


390


operibusque Minervæ cæsiæ-oculis par-esset,


ne sic quidem eam ducam; ipse vero Achivorum alium eligat,


qui ei conveniat, et qui major-imperio sit.


Si enim jam me servarint dii, et domum venero,


Peleus mihi deinceps uxorem desponsabit ipse.


395


Multæ Achivæ sunt per Hellademque Phthiamque,


filiæ principum, qui urbes tuentur:


harum quam voluero, dilectam faciam uxorem.


Illic autem mihi plurimum appetit animus virilis,


ducta legitima uxore, apta conjuge,


400


possessionibus frui, quas senex conquisivit Peleus:


non enim mihi vitæ æquiparandum, ne quantas quidem opes aiunt


Ilium possedisse, bene-habitatam urbem,


antehac in pace, priusquam advenissent filii Achivorum:


nec quantas lapideum limen jaculatoris intus continet


405


Phœbi Apollinis, Pytho in saxosa.


Prædando-parabiles enim sunt bovesque et pingues oves,


parabiles etiam tripodesque et equorum flava capita:


hominis vero anima ut-redeat, nec retrahi potest,


neque prendi, postquam semel transierit septum dentium.


410


Mater enim me dicit dea, Thetis argenteis-pedibus,


duplicia fata ferre mortis ad-finem.


Si hic manens Trojanorum urbem circa-pugnavero,


periit quidem mihi reditus, sed gloria immortalis erit:


sin autem domum reversus-fuero, dilectam in patriam terram,


415


periit mihi gloria bona, diuturnum vero mihi ævum


erit, nec me cito finis mortis deprehenderit.


Quin etiam ceteris ego suaserim


domum navigare: quia jam-non invenietis finem


Ilii excelsæ: valde enim ipsam late-sonans Jupiter


420


manu sua protegit, confiduntque viri.


Sed vos quidem profecti principibus Achivorum


nuntium renuntiate: hoc enim munus est senum (consiliatorum):


ut aliud excogitent in mentibus consilium melius,


quod ipsis navesque servet et populum Achivorum


425


navibus in cavis: quoniam non ipsis hoc expeditum est,


quod nunc excogitarunt, me iram-fovente.


Phœnix autem hic apud nos manens cubet:


ut me in navibus dilectam in patriam sequatur


cras, si voluerit; vi autem neutiquam eum abducam.






430


  Sic dixit: illi autem omnes obmutuerunt silentio


sermonem admirati: admodum enim vehementer recusarat.


Tandem vero locutus-est senex equûm-agitator Phœnix,


lacrimas effundens; valde enim timebat navibus Achivorum:






  Si quidem jam reditum in animo, illustris Achille,


435


versaris, neque omnino defendere a-navibus velocibus


ignem vis edacem, quoniam ira incidit tuo animo:


quomodo tandem a te, care fili, hic relinquar


solus? Tecum autem me misit senex equûm-agitator Peleus


die illo, quando te e Phthia Agamemnoni misit


440


puerum, nondum peritum æqui (omnibus æque gravis) belli,


nec concionum, ubi etiam viri præclari fiunt.


Propterea me misit, ut-docerem te ista omnia,


verborumque orator ut-esses, actorque operum.


Quare deinceps a te, dilecte fili, nolim


445


relinqui, ne si quidem mihi promitteret deus ipse,


senectute abrasa, facturum me juvenem pubescentem:


qualis eram quum primum reliqui Hellada pulcras-mulieres-habentem,


fugiens jurgia patris Amyntoris Ormenidæ,


qui mihi de pellice irascebatur pulcra-comis,


450


quam ipse diligebat, sed ignominia-afficiebat uxorem,


matrem meam: hæc autem semper me supplex-orabat prehensis genibus,


pellici prius-miscerer, ut odio-haberet senem.


Huic parui, et feci: pater autem meus statim sentiens,


multa imprecatus-est, horrendasque invocabat Furias,


455


ne-unquam genibus suis imponeretur dilectus filius,


ex me genitus; dii autem ratas-fecerunt imprecationes,


Jupiterque infernus, et veneranda Proserpina.


Hunc ego moliebar occidere acuto ferro,


sed aliquid immortalium fregit iram, qui in animo


460


populi mihi posuit famam et convicia multa hominum,


ut ne patris-occisor inter Achivos appellarer.


Tunc mihi non-amplius omnino sustinuit in præcordiis animus,


patre irato, in ædibus versari.


Certe quidem multum amici et cognati, circum me qui erant,


465


ibi orantes retinebant me in ædibus:


multasque pingues oves et pedes-trahentes cornibus-camuris boves


jugulabant; multi autem sues florentes pinguedine


assandi extendebantur per flammam Vulcani:


multumque ex doliis vinum bibebatur senis.


470


Per-novem autem me circa ipsum noctes dormiebant:


hi quidem per-vices custodias habebant; nec unquam exstinguebatur


ignis, alter quidem in porticu bene-monitæ aulæ,


alter autem in vestibulo, ante thalami fores.


Sed quando tandem decima mihi advenit nox tenebrosa,


475


tunc ego thalami fores sollerter junctas


frangens exivi, et transilii septum aulæ


facile, latens custodesque viros, famulasque mulieres.


Fugiebam deinde procul, per Hellada spatiosam:


in-Phthiamque perveni glebosam, matrem ovium,


480


ad Peleum regem: is autem me lubens suscepit,


et me dilexit, ut pater suum filium dilexerit


unicum, in-senecta-natum, amplis in possessionibus;


et me divitem fecit, multumque mihi dedit populum:


incolebam autem extremam-oram Phthiæ, Dolopibus imperans.


485


Et te tantum feci (usque huc educavi), diis par Achille,


ex animo diligens: qui non volebas cum alio


nec ad convivium ire, nec in ædibus tuis cibum-sumere;


ante quam te meis ego genibus impositum


obsonioque satiassem ante-secato, et vino tibi admoto:


490


sæpe mihi rigasti ad pectora vestem


vino, ex-ore-ejectans in infantia molesta.


Sic in te permulta passus-sum, et multa laboravi,


hæc cogitans, quod mihi nequaquam dii prolem (votum prolis) perficiebant


ex me ipso: sed te filium, diis par Achille,


495


adoptabam, ut a-me aliquando indignam perniciem propulsares.


Verum, Achille, doma animum magnum: nec te oportet


immisericors pectus habere: flecti-vero-solent et dii ipsi,


quorum-tamen et major virtus est honorque potentiaque.


Atque hos quidem sacrificiis, et votis placidis,


500


libamineque, nidoreque, flectunt homines


supplicantes, quando quis transgressus-fuerit et peccarit.


Etenim Preces sunt Jovis filiæ magni,


claudæque, rugosæque, strabæque oculis:


quæ etiam a-tergo Noxam curant sequi.


505


Noxa vero robustaque est, et pedibus-integris; ideo omnes


longe præcurrit, antevertitque omnem per terram,


lædens homines: hæ vero medentur postmodo.


Qui quidem reverebitur filias Jovis propius accedentes,


hunc valde juvant, et exaudiunt precantem:


510


qui vero renuerit, et obstinate recusaverit,


precantur tum quidem hæ Jovem Saturnium adeuntes,


eum ut-Noxa simul sequatur, quo læsus pœnas-luat.


Sed, Achille, da et tu Jovis filias sequi


honorem, qui aliorum utique flectit mentes fortium.


515


Si enim non dona ferret, aliaque in-futurum non nominaret


Atrides, sed semper pertinaciter iratus-esset,


non equidem te ira abjecta hortarer


Argivis auxiliari, indigentibus quantumvis:


nunc vero simul et in-præsenti multa dat, aliqua in-posterum pollicetur,


520


virosque supplicatum ad te misit præstantissimos,


electos per populum Achaicum, quique tibi ipsi


amicissimi Argivorum: horum ne tu orationem asperneris,


neu pedes (iter frustres): prius vero haud reprehendum, te ira-exarsisse.


Sic et priscorum audivimus laudes virorum


525


heroum, quando aliquem vehemens ira occupasset:


donisque-placabiles erant, exorabilesque verbis.


Memini hoc factum ego vetus, neutiquam recens,


quale fuerit; inter vos autem narrabo omnes amicos.


Curetesque pugnabant et Ætoli fortiter-prœlium-sustinentes


530


circa urbem Calydona, et se-mutuo interficiebant:


Ætoli quidem defendentes Calydona amœnam;


Curetes autem, hanc vastare ardentes bello.


Etenim his malum aureo-solio-sedens Diana excitavit,


irata, quod sibi non sacra-post-fruges-collectas in-fœcundo agro


535


Œneus fecisset: ceteri vero dii epulati-erant hecatombas;


soli tamen non fecerat Jovis filiæ magni,


sivi oblitus-erat, sive non advertit: errabat autem multum animo.


Illa vero irata, Jovis genus, Sagittis-gaudens,


immisit silvestrem aprum, candidis-dentibus,


540


qui damna multa patravit frequentans Œnei agrum:


multas vero ille alias-super-alias humi prostravit arbores altas


cum-ipsis radicibus, et ipsis floribus pomorum.


Hunc autem filius Œnei occidit Meleager,


multis ex urbibus venatoribus viris congregatis,


545


et canibus; non enim domitus-fuisset paucis hominibus;


tantus erat, multosque adeo rogum ascendere-fecit tristem.


Illa vero ipsi (Diana Meleagro) excitavit magnum tumultum et bellum,


pro suis capite et pelle hirsuta,


Curetesque inter et Ætolos magnanimos.


550


Quamdiu igitur Meleager Marti-carus pugnabat,


tamdiu Curetibus male erat: nec poterant


extra murum manere, multi quamvis essent.


At quando jam Meleagrum subiit ira, quæ et aliorum


turgidam-reddit in pectoribus mentem, firmiter licet sapientium:


555


nempe ille, matri suæ Althææ iratus corde,


jacebat apud legitimam uxorem, pulcram Cleopatram,


filiam Marpessæ pulcris-talis, Evenines,


Idæque, qui fortissimus terrestrium fuit virorum,


eorum-qui tunc-erant; (utique contra deum sumserat arcum


560


Phœbum Apollinem , pulcris-talis-præditæ gratia nymphæ:


hanc autem tunc in ædibus pater et veneranda mater


Alcyonen vocabant cognomine, quoniam ipsius


mater, Alcyonis luctuosæ fatum habens,


flebat, quando ipsam sagittans rapuit Phœbus Apollo.)


565


huic is (Meleager) accubabat, iram cruciantem coquens,


propter diras matris iratus, quæ quidem diis


multum dolens supplicabat, fraternæ cædis causa:


multum autem et terram almam manibus verberabat,


invocans Plutonem et venerabilem Proserpinam,


570


in-genua considens, rigabantur autem lacrimis sinus,


filio ut-darent mortem; hanc vero in-tenebris-vagans Furia


exaudivit ex-Erebo, implacabile cor habens:


horum vero confestim circa portas tumultus et strepitus ortus-est,


turribus ictis; illum autem supplices-orabant senes


575


Ætolorum, mittebantque deorum sacerdotes lectissimos,


ut-exiret et propulsaret hostes, polliciti magnum donum:


ubi pinguissimus erat ager Calydonis amœnæ,


ibi eum jusserunt locum perpulcrum eligere,


quinquaginta-jugerum: dimidium quidem, vitiferi-soli;


580


dimidium autem, non-consiti arabilis agri, sibi-separare.


Multum autem eum implorabat senex equûm-agitator Œneus,


limine conscenso altum-tectum-habentis thalami,


quatiens conglutinatos asseres, suppliciter-orans filium:


multumque eum sorores et veneranda mater


585


orabant; ille vero magis recusabat: multum etiam socii,


qui ei optimi et amicissimi erant omnium:


sed ne sic quidem ejus animum in pectoribus flectebant,


antequam ipse thalamus frequenter percuteretur; illi autem turres


conscendebant, Curetes, et incendebant magnam urbem.


590


Ac tum demum Meleagrum pulcre-cincta uxor


orabat lugens, et ei recensuit omnia


mala, quæcunque hominibus fiunt, quorum urbs capta sit:


viros quidem occidunt, urbem autem ignis destruit,


liberosque alii abducunt, et profunde-succinctas mulieres.[TR5]


595


Hujus autem tum motus-est animus audientis sæva facta:


profectusque-est ire, corporeque arma induit splendentia.


Sic ille quidem ab-Ætolis propulsavit malam diem,


cedens suo animo: ei autem non-deinceps dona persolverunt


multaque et pulcra: malum tamen depulit etiam sic.


600


Atqui tu ne mihi ista cogites in-animo, neu te dæmon


istuc vertat, amice: pejus autem esset,


navibus incensis demum te ferre-auxilium: sed nunc pro donis


veni: æque enim te ac-deum honorabunt Achivi.


Si vero sine donis pugnam viros-perdentem inieris,


605


non-tum æque honoratus eris, bellum quamvis propulsaveris.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


Phœnix, pater senex, Jovis-alumne, minime mihi hoc


opus honore; puto enim me honoratum-fore Jovis voluntate,


qui honor me habebit apud naves recurvas, dum spiritus


610


in pectoribus maneat et mihi mea genua moveantur.


Aliud autem tibi dicam, tu vero in animo reconde tuo;


ne mihi turba animum, flens et mœrens,


Atridæ heroi gratificans: neutiquam te oportet


istum amare, ut ne mihi odio-fias te amanti;


615


decet te mecum eum angere, qui me angat:


æqualiter mecum regna, et dimidium sortire honoris.


Isti autem renuntiabunt: tu vero hic cubato remanens


lecto in molli: simul autem cum-aurora illucescente


consultabimus, an redeamus ad nostra, an maneamus.






620


  Dixit, et Patroclo (hic) superciliis annuit tacite,


Phœnici ut-sterneret densum lectum, ut citissime


e tentorio de-reditu cogitarent. Inter hos autem Ajax


par-deo Telamonius verba fecit:






  Nobilissime Laertiade, sollertia-pollens Ulysses,


625


abeamus: non enim mihi videtur sermonis nostri exitus


hac quidem via perfectum-iri; renuntiare autem citissime


oportet responsum Danais, etiamsi non lætum sit,


qui fere nunc sedent exspectantes. Sed Achilles


trucem in pectoribus reposuit superbum animum:


630


durus est, nec rationem-habet amicitiæ sodalium,


illius, qua eum apud naves honorabamus supra ceteros:


immisericors! Atque aliquis (multi) etiam pro-fratre occisoris


pretium, vel pro-suo filio accepit occiso;


et is quidem (occisor) in civitate manet ibi, multis persolutis;


635


alterius autem sedatur cor et animus elatus,


pretio accepto: tibi vero implacabilemque durumque


animum in pectoribus dii posuerunt, gratia puellæ


unius. Nunc tamen tibi septem præbemus eximie præstantissimas,


aliaque multa præter has: tu vero propitium indue animum,


640


reverere ac tuam domum: sub-eodem-tecto tecum sumus


e cœtu Danaorum, studemusque tibi supra alios


carissimique esse et amicissimi omnium, quotquot sunt Achivi.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


Ajax nobilissime, Telamonie, princeps virorum,


645


omnia fere mihi ex animo visus-es dixisse;


sed mihi tumet cor ira, quoties illorum


recordor, ut me inhonorum inter Argivos fecit


Atrides, tanquam aliquem contemtibilem inquilinum.


Sed vos abite, et nuntium renuntiate:


650


non enim ante de-pugna cogitabo sanguinolenta,


quam filius Priami bellicos, Hector divinus,


Myrmidonum at tentoriaque et naves venerit,


interficiens Argivos, incendatque igne naves.


Circa vero meum tentorium et navem nigram


655


Hectorem, quantumvis ardentem, a-pugna destiturum puto.






  Sic dixit: illi vero unusquisque, accepto poculo duplici,


libatione-facta, ad naves redierunt: præibat autem Ulysses.


Patroclus vero sociis et ancillis imperavit,


Phœnici sternere densum lectum quam celerrime.


660


Hæ autem obedientes straverunt lectu, ut imperavit,


pellesque-ovillas, stragulamque, linique subtilem florem.


Ibi senex cubuit, et auroram divinam exspectabat.


Atque Achilles dormiit in-recessu tentorii bene-compacti:


huic autem accubuit mulier, quam e-Lesbo duxerat,


665


Phorbantis filia, Diomede pulcris-genis.


Patroclus autem ex-altera-parte cubuit: juxtaque ipsum


Iphis pulcre-cincta, quam ei dederat divinus Achilles,


Scyron quum-cepisset altam, Enyei urbem.






  Illi vero postquam in tentoria Atridæ venerant,


670


eos quidem aureis poculis filii Achivorum


excipiebant aliunde alius assurgentes, interrogabantque;


primus autem interrogavit rex virorum Agamemno:






  Dic age mihi, o laudatissime Ulysses, ingens gloria Achivorum:


utrumne vult a-navibus propulsare hostilem ignem,


675


an recusavit, iraque adhuc tenet superbum animum?






  Hunc autem allocutus-est multa-sustinens divinus Ulysses:


Atrida augustissime, rex virorum Agamemno,


ille quidem non vult restinguere iram, sed adhuc magis


impletur animo: te autem aspernatur et tua dona.


680


Ipsum te consultare inter Argivos jubet,


quomodo navesque serves et exercitum Achivorum:


ipse vero minatus-est, cum aurora illucescente


naves bonis-transtris in-mare se deducturum utrinque-recurvas;


atque etiam ceteris dixit se suadere,


685


domum ut-navigent: quia jam-non, inquit, invenietis finem


Ilii excelsæ: valde enim ipsam late-sonans Jupiter


manu sua protegit, confiduntque viri.


Sic dixit; adsunt etiam hi, eadem dicturi, qui me secuti-sunt,


Ajax et præcones duo, prudentes ambo.


690


Phœnix vero illic senex cubavit: sic enim ille jussit,


ut se in navibus dilectam in patriam sequatur


cras, si voluerit: vi autem neutiquam eum abducet.






  Sic dixit: illi autem omnes obmutuerunt silentio.


[sermonem admirati: admodum enim graviter dixerat.]


695


Diu autem muti erant afflicti filii Achivorum:


tandem vero locutus-est pugna strenuus Diomedes:






  Atrida augustissime, rex virorum Agamemno,


utinam non orasses eximium Peliden,


infinita dona dans (promittens): is vero insolens est etiam alias;


700


nunc autem eum multo magis in-insolentiam conjecisti.


Verum illum quidem missum-faciamus, sive abeat,


sive maneat: tunc vero rursum pugnabit, quando ipsum


animus in pectoribus jusserit, et deus eum incitaverit.


Sed agite, sicut ego dixero, obsequamur omnes:


705


nunc quitem cubitum-ite, refecti vestro corde


cibo et vino: hoc enim robur est et vis.


At postquam illuxerit pulcra roseis-digitis Aurora,


ocyus ante naves siste copiasque-pedestres et equos,


adhortans; et vero ipse inter primos pugna.






710


  Sic dixit: illi autem omnes assensi-sunt reges,


orationem admirati Diomedis equûm-domitoris.


Et tunc libatione-facta iverunt ad suum tentorium unusquisque:


ibi autem cubuerunt, et somni donum ceperunt.











[TR1] "imperas" → "imperas."

[TR2] "Hivero" → "Hi vero".

[TR3] "sedera" → "sederat"

[TR4] "impetum" → "impetum."

[TR5] "mulieres" → "mulieres."








Iliadis X.—Dolonia.






ARGUMENT: THE NIGHT-ADVENTURE OF DIOMED AND ULYSSES.


Upon the refusal of Achilles to return to the army, the distress of Agamemnon is described in the most lively manner. He takes no rest that night, but passes through the camp, awaking the leaders, and contriving all possible methods for the public safety. Menelaus, Nestor, Ulysses, and Diomed are employed in raising the rest of the captains. They call a council of war, and determine to send scouts into the enemies' camp, to learn their posture, and discover their intentions. Diomed undertakes this hazardous enterprise, and makes choice of Ulysses for his companion. In their passage they surprise Dolon, whom Hector had sent on a like design to the camp of the Grecians. From him they are informed of the situation of the Trojan and auxiliary forces, and particularly of Rhesus, and the Thracians who were lately arrived. They pass on with success; kill Rhesus, with several of his officers, and seize the famous horses of that prince, with which they return in triumph to the camp.


The same night continues; the scene lies in the two camps.




 TEXT:






1


  Ceteri quidem ad naves principes omnium-Achivorum


dormiebant per-totam-noctem, molli domiti somno:


at non Atriden Agamemnonem, pastorem populorum,


somnus tenebat dulcis, multa animo volventem.


5


Ut vero quum fulgurat maritus Junonis pulcræ-comis,


parans vel multum imbrem immensum, vel grandinem,


vel nives, quando nix velut-polline-conspergit arva,


vel alicubi belli magnum os amari:


sic crebro in pectoribus suspirabat Agamemno,


10


imo ex corde: tremebant autem ei præcordia intus.


Nempe quoties in campum Trojanum prospiceret,


mirabatur ignes multos, qui ardebant pro Ilio,


tibiarum fistularum sonum tumultumque hominum:


verum quoties in navesque videret et exercitum Achivorum,


15


multos ex capite radicitus vellebat capillos


supremo Jovi (mala sua exprobrans); valde autem gemebat generosum cor.


Hæc vero ei in animo optima visa-est sententia,


Nestorem primum Neleium adire virorum,


si quod cum eo consilium probum struere-posset,


20


quod mala-depulsurum ab-omnibus Danais esset.


Erectus autem induit circa pectora tunicam,


pedibusque sub nitidis ligavit pulcros calceos,


et deinde autem fuscam circumdedit-sibi pellem leonis,


fulvi, magni, talarem: sumsitque hastam.






25


  Eodem ipso-modo Menelaum tenebat tremor; nec enim illi


somnus in palpebris insidebat, metuenti ne-quid paterentur


Argivi, qui quidem sua gratia latum per mare


venerant ad Trojam, bellum audax molientes.


Pelle-pardi quidem primum tergum latum texit


30


varia, tum galeam capiti sublatam


imposuit æream, hastamque cepit manu robusta.


Profectus-est autem ire excitatum suum fratrem, qui summum cunctos


in-Argivos imperium-habebat, deique instar honorabatur a-populo.


Hunc autem invenit circum humeros ponentem arma pulcra,


35


navis ad puppim: ei autem gratus fuit veniens.


Hunc prior allocutus-est pugna strenuus Menelaus:[TR1]






  Quid ita, care-frater, arma-induis? an aliquem sociorum


hortari-vis, Trojanos exploraturum? at pervehementer


timeo, ne nullus tibi promittat hoc opus,


40


viros infestos ut-speculetur solus accedens


noctem per almam: aliquis admodum audax-animo fuerit.






  Hunc autem respondens allocutus-est rex Agamemno:


opus est consilio mihi et tibi, Jovis-alumne o Menelae,


prudenti, quod eximat-periculo et servet


45


Argivos et naves, quandoquidem Jovis mutatus-est animus.


Hectoreis quidem magis animum adjecit sacris:


nondum enim vidi, nec audivi qui-diceret,


virum unum tanta ardua in uno die molitum-esse,


quanta Hector fecit, Jovi carus, in-filios Achivorum,


50


sic (sine divino auxilio), nec deæ filius dilectus, nec dei.


Opera vero fecit, quæ puto curæ-fore Argivis


diu et in-longum tempus: tanta enim mala struxit Achivis.


Sed i nunc, Ajacem et Idomeneum voca,


cito currens ad naves: ego vero ad Nestorem divinum


55


vadam, et hortabor ut-surgat: si velit


ire ad custodum sacram cohortem, et consilium-dare.


Illi enim potissimum obsequentur: ejus enim filius


præest custodibus, et Idomenei armiger,


Meriones: his enim hoc commisimus maxime.






60


  Huic autem respondit deinde pugna strenuus Menelaus:


quomodo igitur mihi verbis mandas et jubes?


ibine maneam cum illis, præstolans donec veneris;


an curram ad te iterum, quando probe illis mandavero?






  Hunc autem rursus allocutus-est rex virorum Agamemno:


65


ibi mane, ne-forte aberremus alter-ab-altero,


euntes: multæ enim per exercitum sunt viæ.


Clama autem, quaqua iveris, et vigilare jube,


a-patre ex stirpe sua compellans virum quemque,


omnes honorifice-nominans; neu superbias animo;


70


sed nos etiam ipsi laboremus: sic fere nobis


Jupiter nascentibus immisit ærumnam gravem.






  Sic fatus, dimisit fratrem, quum-diligenter mandasset.


Atque ipse profectus-est ire ad Nestorem, pastorem virorum:


hunc autem invenit ad tentorium et navem nigram,


75


lecto in molli: juxtaque eum arma varia jacebant,


scutum, et duæ hastæ, splendidaque galea:


prope autem balteus jacebat totus-variegatus, quo senex


cingebatur, quando ad pugnam viros-perdentem armaretur,


populum ducens: quoniam nondum cedebat senectuti tristi.


80


Erectus autem in cubitum, capiteque levato,


Atriden allocutus-est, et interrogabat hoc sermone:






  Quisnam es qui ita inter naves per exercitum vadis solus,


noctem per tenebrosam, quando dormiunt mortales ceteri?


[an aliquem custodum quærens, an aliquem sodalium?]


85


Loquere, neu tacitus ad me accede: quid vero tibi opus?






  Huic autem respondit deinde rex virorum Agamemno:


o Nestore Nelide, ingens gloria Achivorum,


agnosces Atriden Agamemnonem, quem supra omnes


Jupiter conjecit in-labores perpetuo, quoad spiritus


90


in pectoribus maneat, et mihi cara genua moveantur.


Erro ita, quoniam non mihi in oculis dulcis somnus


insidet, sed curæ-est bellum et calamitates Achivorum.


Vehementer enim de-Danais timeo, nec mihi cor


firmum, sed mente-sum-attonita: cor autem mihi extra


95


pectora exsilit, tremuntque subtus splendida membra.


Sed si quid agere-cogitas, quandoquidem nec te somnus capit,


age ad custodes descendamus, ut videamus,


ne illi, labore defessi, atque etiam somno domiti,


obdormiant, at excubiarum prorsus obliti sint.


100


Infesti autem viri prope sedent, nec scimus


an-forte etiam per noctem in-animo-habeant pugnare.






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


Atrida augustissime, rex virorum Agamemno,


non certe Hectori omnia cogitata providus Jupiter


105


perficiet, quanta fere sperat: sed ipsum credo


curis laboraturum etiam pluribus, si forte Achilles


ab ira gravi converterit suum cor.


Te vero maxime sequar ego: insuper etiam excitemus alios,


et Tydiden hasta-inclytum, et Ulyssem,


110


et Ajacem Oilei velocem, et Phylei fortem filium.


Quin si quis et hosce adiens vocaret,


paremque-deo Ajacem Telamonium et Idomeneum regem!


horum enim naves absunt longissime, nec valde prope.


At carus quamvis sit et venerandus, Menelaum


115


objurgabo (etiamsi mihi succenseas), nec celabo;


quoniam-ita dormit, tibique soli permisit laborare.


Nunc debebat apud omnes principes laborare,


suppliciter-orans: necessitas enim urget non-jam tolerabilis.






  Hunc autem rursus allocutus-est rex virorum Agamemno:


120


o senex, alias quidem te eum etiam accusare hortabar:


sæpe enim remittitque et non vult laborare,


nec pigritiæ cedens, neque insipientiæ mentis,


sed meque respiciens, et meum exspectans impulsum.


Nunc vero me prior multo surrexit, et mihi astitit:


125


atque eum quidem ego præmisi, vocatum quos tu quæris.


Verum eamus: illos vero inveniemus ante portas


inter custodes: ibi enim eos monui ut-congregarentur.






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


ita nemo ei succensebit, neque non-obsequetur


130


Argivorum, quando aliquem impulerit et hortatus-fuerit.






  Sic locutus, induit circa pectora tunicam,


pedibusque sub nitidis ligavit pulcros calceos;


circumque se lænam fibula connexuit puniceam,


duplicem, amplam; crispa autem supra-eam-florebat lanugo.


135


Sumsit inde validam hastam, præfixam acuto ære;


profectusque-est ire ad naves Achivorum ære-loricatorum.


Primum deinde Ulyssem, Jovi consilio parem,


e somni excitavit Gerenius eques Nestor,


vociferans: illi autem continuo ad animum accessit vox;


140


exivitque tentorio, et ad ipsos verba dixit:






  Cur sic ad naves per exercitum soli erratis


noctem per almam? qualis jam necessitas adeo urget?






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


nobilissime Laertiade, sollertia-pollens Ulysse,


145


ne indigneris: tantus enim dolor oppressit Achivos.


Sed sequere, ut et alium excitemus, quemcunque convenit


consilia agitare, vel fugiendi, vel pugnandi.






  Sic dixit: ille vero in-tentorium reversus, ingeniosus Ulysses,


varium circa humeros scutum posuit, ibatque post eos.


150


Iverunt autem ad Tydiden Diomedem: eumque invenerunt


extra tentorium cum armis; circumque socii


dormiebant, sub capitibusque habebant clypeos: hastæ vero ipsis


erectæ in hastili-extremo fixæ-erant; longeque æs


splendebat, velut fulgur patris Jovis. Atque ipse heros


155


dormiebat, substrataque erat ei pellis bovis agrestis;


sed sub capite tapes extensus-erat splendidus.


Hunc juxta-stans excitavit Gerenius eques Nestor,


calcando pede movens, ursitque, objurgavitque aperte:






  Surge, Tydei fili: quid per-totam-noctem somnum ducis?


160


non audis, ut Trojani in tumulo campi


sedent prope naves, exiguumque adhuc spatium eos a nobis distinet?






  Sic dixit: ille vero e somno valde celeriter exsiliit,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Durissimus es, senex; tu quidem a-labore nunquam cessas.


165


An-non et alii sunt juniores filii Achivorum,


qui deinde unumquemque excitem regum,


quaquaversum obeuntes? tu vero intractabilis es, senex.






 Hunc autem rursus allocutus-est Gerenius eques Nestor:


profecto hæc omnia, amice, recte dixisti.


170


Sunt quidem mihi filii eximii, sunt etiam viri,


ac multi, quorum aliquis obiens alios vocare-posset:


verum valde magna necessitas oppressit Achivos.


Nunc enim sane res omnibus in novaculæ sita-est acie,


utrum valde triste exitium fiat Achivis, an vita.


175


Verum i nunc, Ajacem Oilei velocem, et Phylei filium


excita (tu enim es junior), si mei misereris.






  Sic dixit: is vero circa humeros induit-sibi pellem leonis


fulvi, magni, talarem; cepitque hastam;


profectusque-est ire; eosque illinc excitatos duxit heros.






180


  Quum vero jam ad custodes congregatos pervenissent,


neutiquam dormientes custodum duces invenerunt;


sed vigilanter cum armis sedebant omnes.


Sicut autem canes circum oves difficulter-custodiunt in caula,


feram audientes ferocem, quæ per silvam


185


veniat de montibus, multusque strepitus super ea


virorum est et canum: atque ipsis somnus periit:


sic horum suavis somnus a palpebris perierat,


per-noctem excubias-agentibus tristem: ad-campum enim semper


conversi-erant, si-quando Trojanos audirent invadentes.


190


Hos autem senex gavisus-est conspicatus, confirmavitque oratione:


[et ipsos compellans verbis alatis allocutus-est:]






  Ita nunc, cari filii, excubias agite: ne quem somnus


capiat, ne gaudium fiamus hostibus.






  Sic locutus, fossam transiit: illi vero simul sequebantur,


195


Argivorum reges, quotquot vocati-erant ad-consilium.


Cum his autem Meriones et Nestoris clarus filius


iverunt: ipsi enim eos vocarant, ut-secum-consultarent.


Fossam autem transgressi depressam, consederunt


in puro loco, ubi per-corpora apparebat spatium vacuum,


200


quæ-ceciderant: unde retro conversus-fuerat ingens Hector,


perditis Argivis, quum tandem nox omnes circumtegeret.


Ibi considentes, sermonem invicem dicebant.


His autem sermones incepit Gerenius eques Nestor:






  O amici, an-non jam aliquis vir confidat suo ipsius


205


animo audaci, ad Trojanos magnanimos


ut-eat? si quem forte hostium capiat in-extremo-exercitu-versantem,


vel aliquam forte etiam famam inter Trojanos percipiat


de iis quæ illi consultent inter se: utrum cogitent


istic manere apud naves procul, an ad-urbem


210


retro reversuri-sint, quandoquidem domuerint Achivos.


Hæc fortasse omnia audierit, et rursum ad nos redeat


incolumis; magna certe ei sub-cœlo gloria esset


universos apud homines; et ei præmium erit egregium.


Quotquot enim ad-naves imperant principes,


215


horum omnium ei singuli ovem dabunt nigram,


feminam, agnum-ubere-alentem; cui quidem possessio nulla similis;


semper autem in conviviis et epulis aderit.






  Sic dixit: illi vero omnes obmutuerunt silentio.


Inter-hos autem jam locutus-est pugna strenuus Diomedes.






220


  Nestor, me impellit cor et animus fortis


virorum infestorum ingredi exercitum prope quum-sint,


Trojanorum; sed si quis me vir simul sequatur et alius,


magis (major) fiducia et plus-audaciæ erit.


Duobus simul euntibus, etiam alter ante alterum animadvertit,


225


quomodo commodum sit factu: solus vero unus, etiamsi animadverterit,


tamen ei tardiorque animus, debiliusque consilium.






  Sic dixit: illi (illorum) vero volebant Diomedem multi sequi:


volebant Ajaces duo, ministri Martis;


volebat Meriones; valde autem volebat Nestoris filius:


230


volebat autem Atrides, hasta-inclytus Menelaus;


volebat audax Ulysses penetrare in-turbam


Trojanorum; semper enim ei in præcordiis animus audebat.


Inter-hos autem jam locutus-est rex virorum Agamemno:






  Tydide Diomedes, meo carissime animo,


235


eum quidem sane socium eliges, quem volueris,


eorum-qui-adsunt fortissimum; quandoquidem promti-sunt multi.


Neque tu, verecundatus tuo animo, fortiorem quidem


relinquas, sed ignaviorem comitem eligas, pudori cedens,


ad genus respiciens, ne si quidem imperio-major sit.






240


  Sic dixit: timuit autem de flavo Menelao.


Inter-eos autem rursus locutus-est pugna strenuus Diomedes:






  Si quidem revera socium jubetis me ipsum eligere,


quomodo tunc Ulyssis ego divini obliviscar?


cujus eximie quidem prudens cor, et animus fortis


245


in omnibus laboribus; amatque ipsum Pallas Minerva.


Eo certe comitante, etiam ex igne ardenti


ambo redierimus, quoniam egregie-scit animadvertere.






  Hunc autem vicissim allocutus-est audax divinus Ulysses[TR2]


Tydide, neu me admodum lauda, neu quicquam vitupera;


250


scientes enim hæc inter Argivos loqueris.


Sed eamus; valde enim nox præcipitat, propeque est aurora;


stellæ autem jam processerunt, præteriitque plus noctis


duabus partibus, tertia autem adhuc pars reliqua-est.






  Sic locuti, armis horrendis se-induerunt.


255


Tydidæ quidem dedit bellum-sustinens Thrasymedes


ensem ancipitem (suus autem apud naves relictus-erat)


et scutum; et ei galeam capiti circumposuit


taurinam, et cono-carentem et -crista, quæ χαταῖτυξ (humilis fabricâ)


vocatur, tueturque caput florentium juvenum.


260


Meriones autem Ulyssi dedit arcum atque pharetram,


et ensem; et ei galeam capiti circumposuit,


ex-pelle factam; multis autem intus loris


illigata-erat firmiter; extrinsecus vero candidi dentes


albos-dentes-habentis apri frequentes tenebant hinc et illinc,


265


bene et scite: in-media autem condensata-lana aptata-erat.


Hanc galeam quondam ex Eleone Amyntori Ormenidæ


ademerat Autolycus, solidam domum quum-perfregisset:


Scandiam autem dederat Cytherio Amphidamanti;


Amphidamas vero Molo dedit, hospitale-munus ut-esset;


270


hic autem Merioni dedit suo filio gestandam:


ac tunc demum Ulyssis texit caput circumposita.






  Hi vero, postquam armis horrendis se-induerant,


profecti-sunt ire, reliquerunt autem illic omnes principes.


His vero dextram misit ardeam prope viam


275


Pallas Minerva; ii tamen eam non viderunt oculis,


noctem per tenebrosam, sed clangentem audierunt.


Gavisus-est autem de-ave Ulysses, precatusque-est Minervam:






  Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, quæ mihi semper


in omnibus laboribus astas, nec te lateo


280


vadens: nunc rursus maxime me dilige, Minerva:


da autem rursus ad naves nos gloriam-adeptos reverti,


patrato magno facinore, quod quidem Trojanis curam-injiciat.






  Secundus deinde precatus-est pugna strenuus Diomedes:


audi nunc et me, Jovis filia, indomita:


285


comitare me, sicut quum patrem comitabaris Tydeum divinum


ad Thebas, quando pro Achivis legatus ivit;


hos autem ad Asopum reliquerat, ære-loricatos Achivos;


at ipse placidam orationem ferebat Cadmeis


illuc: sed retro abiens valde ardua edidit facinora,


290


tecum (te favente), diva dea, quando ei benevola astabas.


Sic nunc mihi lubens asta, et me serva.


Tibi autem ego sacrificabo juvencam anniculam, lata-fronte,


indomitam, quam nondum sub jugum duxit vir:


hanc tibi ego sacrificabo, auro cornibus circumfuso.






295


  Sic dixerunt precantes: eosque audivit Pallas Minerva.


Hi autem postquam precati-sunt Jovis filiam magni,


profecti-sunt ire, veluti leones duo, per noctem nigram,


per stragem, per cadavera, perque arma et atrum cruorem.






  Verum nec Trojanos fortes sivit Hector


300


dormire, sed simul convocavit omnes principes,


quotquot erant Trojanorum ductores atque moderatores:


his ille convocatis prudens struebat consilium:






  Quis mihi hoc opus pollicitus perfecerit,


præmio super magno? merces vero ei sufficiens erit;


305


dabo enim currumque duosque arduis-cervicibus equos,


qui præstantissimi fuerint veloces apud naves Achivorum,


ei quicunque ausus-fuerit (sibique et ipsi gloriam reportarit)


ad-naves veloces prope accedere, et explorare


utrum custodiantur naves veloces, sicut antea:


310


an jam, Achivi, manibus sub nostris domiti,


de-fuga consilium-agitent inter se, nec velint


noctu excubias-agere, labore fatigati gravi.






  Sic dixit: illi vero omnes obmutuerunt silentio.


Erat autem quidam inter Trojanos Dolon, Eumedis filius;


315


præconis divini, dives-auri, dives-æris;


qui specie quidem erat turpis, at pedibus-velox;


atque is solus filius erat inter quinque sorores.


Qui quidem tunc Trojanisque et Hectori sermonem dixit:






  Hector, me impellit cor et animus fortis


320


ad-naves veloces prope accedere, et explorare.


Verum age, mihi sceptrum attolle, et mihi jura,


vere te mihi illosque equos et currus varios ære


daturum, qui ferunt eximium Peliden.


Tibi vero ego non vanus speculator ero, nec infra exspectationem.


325


Eousque enim in exercitum hostium penetrabo, donec venero


ad-navem Agamemnoniam, ubi forte erunt principes


consilia agitantes, vel fugiendi, vel pugnandi.






  Sic dixit: ille vero in manibus sceptrum sumsit, et ei juravit:


sciat nunc Jupiter ipse, altitonans maritus Junonis,


330


non sane istis equis vir vehetur alius


Trojanorum: sed te dico perpetuo iis gavisurum.






  Sic dixit, atque perjurium juravit: illum tamen incitavit.


Protinus vero Dolon circa humeros posuit curvos arcus;


induitque exterius pellem cani lupi,


335


capitique imposuit de-mustelæ-pelle galeam; cepitque acutum jaculum,


profectusque-est ire ad naves ab exercitu: nec erat


venturus a navibus retro, Hectori nuntium ut-referat.


Sed quum jam equorumque et virorum reliquisset cœtum,


ibat per viam acer. Hunc autem animadvertit accedentem


340


nobilis Ulyssis, Diomedemque allocutus-est:






  Iste certe, Diomedes ab exercitu Trojano venit vir,


haud scio, an navibus explorator nostris,


an aliquod spoliaturus corporum mortuorum.


Verum sinamus ipsum primum præterire nos per-campum


345


paululum: deinde vero ipsum aggredientes capiamus


celeriter: sin nos præverterit pedibus,


semper ipsum ad naves ab exercitu compelle


hasta impetens, ne-forte ad urbem effugiat.






  Sic igitur locuti, extra viam inter cadavera


350


reclinati-sunt: ille vero celeriter prætercurrit imprudentia.


Sed quum jam abesset tantum, quantum sulci sunt


mularum: (hæ enim bobus præstantiores sunt


ad-trahendum in-novali profundo compactile aratrum;)


illi quidem incurrebant: hi vero constitit strepitu audito:


355


sperabat enim in animo, se revocaturos socios


e Trojanis venire, rursus Hectore jubente.


Sed quando jam aberant hastæ-jactum, vel etiam minus,


sensit viros hostiles, velociaque genua movit,


ut-fugeret: illi autem confestim eum persequi festinarunt.


360


Sicut vero quum acutis-dentibus duos canes, periti venationis,


aut hinnulum, aut leporem urgent constanter usque


locum per silvosum; ille autem præcurrit clamans:


sic hunc Tydides atque urbium-vastator Ulysses


a-populo suo interclusum persequebantur constanter usque.


365


Sed quando jam mox esset mixturus-se custodibus,


fugiens ad naves, tum vero robur injecit Minerva


Tydidæ, ut ne-quis Achivorum ære-loricatorum


priorem-se gloriaretur eum vulnerasse, ipse vero secundus veniret.


Hasta autem impetens allocutus-est eum fortis Diomedes:






370


  Vel mane, vel te hasta assequar; nec te puto


diu mea a manu inferendam evitaturum certam mortem.






  Dixit, et hastam emisit, volens autem aberravit ab-homine:


dexterumque supra humerum bene-politæ hastæ cuspis


in terra fixa-est: ille vero constitit, trepidavitque


375


crepitans-dentibus (stridor autem per os fiebat dentium),


pallidus præ timore. Hi vero anhelantes eum assequuti-sunt,


manibusque prenderunt: ille autem lacrimans verbum dixit:






  Vivum-me-capite, atque ego me redimam: est enim domi


mihi æsque, aurumque, et ægre-laboratum ferrum:


380


ex-his vobis donabit pater infinitum pretium-liberationis,


si me vivum audierit esse apud naves Achivorum.






  Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:


confide, nec quicquam tibi mors obversetur-animo:


sed age, mihi hoc dic, et vere narra;


385


quonam sic ad naves ab exercitu vadis solus,


noctem per tenebrosam, quando dormiunt mortales ceteri?


an aliquod spoliaturus corporum mortuorum?


an te Hector misit perspeculatum singula


naves ad cavas? an te ipsum animus impulit?






390


  Huic autem respondit dein Dolon, subtusque ei tremebant genua:


Multo mihi cum-damno animum seduxit Hector,


qui mihi Pelidæ eximii solidis-ungulis equos


se daturum annuit, et currus varios ære.


Jussit autem me euntem, celerem per noctem nigram.


395


ad-viros infestos prope accedere, et explorare,


utrumne custodiantur naves veloces, sicuti antea;


an jam, manibus sub nostris domiti,


de-fuga consilium-agitetis inter vos, nec velitis


noctu excubias-agere, labore fatigati gravi.






400


  Hunc autem subridens allocutus-est ingeniosus Ulysses:


profecto tibi magna dona appetebat animus,


equos Æacidæ bellicosi: hi vero difficiles sunt


viris certe mortalibus domitu, et equitatu,


alii quidem atque Achilli, quem immortalis peperit mater


405


Verum age mihi hoc dic, et vere narra:


ubi nunc huc profectus liquisti Hectorem, pastorem virorum?


ubi vero ei arma jacent Martia? ubi ejus sunt equi?


quomodo ceterorum Trojanorum excubiæque et contubernia?


[quæque consultent inter se, narra; utrumne cogitent


410


illic manere prope naves procul, an ad-urbem


rursus redituri-sint, quandoquidem domuerunt Achivos?]






  Hunc autem rursus allocutus-est Dolon, Eumedis filius:


atqui ego tibi hæc valde vere narrabo:


Hector quidem inter eos, qui consiliarii sunt,


415


consilia agitat, divini ad sepulcrum Ili,


seorsum a strepitu: excubias vero quas quæris, heros,


nullæ certæ tuentur exercitum, neque custodiunt.


Quotquot enim Trojanorum ignis foci sunt, adhos ii quibus necessitas est,


hi vigilant, excubiasque-agere hortantur


420


inter-se: at contra e-multis-locis-convocati socii


dormiunt; Trojanis enim permittunt custodiam;


non enim ipsis liberi prope sedent, neque uxores.






  Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:


quonam-modo nunc, Trojanis permixti equûm-domitoribus


425


dormiunt, an seorsum? expone mihi hoc, ut sciam.






  Huic autem respondit deinde Dolon, Eumedis filius:


atqui ego etiam hæc valde vere narrabo.


Ad mare quidem Cares et Pæones curvis-arcubus-armati,


et Leleges, et Caucones, divinique Pelasgi.


430


At Thymbram vero locum sortiti-sunt Lyci, Mysique superbi,


et Phryges equûm-domitores, et Mæones bellatores-equestres.


Sed cur me hæc percontamini singula?


si enim jam cupitis Trojanorum penetrare in-turbam


Thraces hi seorsum sunt novi-advenæ, extremi ceterorum;


435


inter ipsos autem Rhesus rex, filius Eionei.


Cujus quidem pulcerrimos equos vidi atque maximos:


candidiores sunt nive, cursu autem ventis pares;


currus vero ei auroque et argento scite elaboratus-est:


arma autem aurea, ingentia, mirabile visu,


440


venit habens: quæ quidem neutiquam mortalibus convenit


viris ferre, sed immortalibus diis.


At me nunc quidem navibus admovete velocibus,


aut me ligatum, relinquite hic rigido vinculo,


donec redieritis, et experti-fueritis-de-me,


445


utrum ad veritatem dixerim apud vos, an etiam secus.






  Ilum autem torve intuens allocutus-est fortis Diomedes:


ne vero mihi effugium, Dolon, meditare animo,


bona quamquam nuntiasti, quum veneris manus in nostras.


Si enim te nunc pretio-liberarimus, aut dimiserimus,


450


certe et posthac venies celeres ad naves Achivorum,


aut speculaturus, aut aperte pugnaturus:


sin autem meis sub manibus domitus vitam amiseris,


non-amplius posthac tu nocumentum unquam eris Argivis.






  Dixit, et ille quidem eum erat, mentum manu crassa


455


prehendens, supplex-oraturus: is autem cervicem mediam percussit,


ense insurgens; et ambos incidit nervos,


loquentisque adeo illius caput pulveri mistum-est.


Ejus autem de-mustelæ-pelle galeam a-capite detraxerunt,


et pellem-lupi, et arcus resilientes, et hastam longam:


460


et hæc-quidem Minervæ prædatrici divinus Ulysses


in-altum sustulit manu, et precans verbum dixit:






  Gaude, dea, hisce; te enim primam in Olympo


omnium mortalium invocabimus: sed et insuper


deduc nos ad Thracum virorum equosque et contubernia.






465


  Sic igitur dixit, et ista a-se in-altum sublata


posuit super myricam; conspicuumque signum apposuit,


convellens arundines, myricæque late-frondentes ramos;


ne laterent eos redeuntes celerem per noctem nigram.


Ipsi autem ibant ulterius, perque arma et atrum cruorem;


470


statimque ad Thracum virorum cohortem pervenerunt euntes.


Illi autem dormiebant labore fatigati, armaque illis


pulcra juxta ipsos humi deposita-erant, scite, ut-decebat,


triplici-ordine: et juxta eos singulorum bijuges (bini) equi.


Rhesus autem in medio dormiebat; juxtaque ipsum veloces equi


475


ex orbe-currus extremo loris ligati-erant.


Hunc autem Ulysses prior conspicatus Diomedi ostendit:






  Is tibi, Diomedes, vir est, ii vero tibi equi,


quos nobis significavit Dolon, quem occidimus nos.


Verum age jam, exsere validum robur: neque te oportet


480


stare inanem cum armis; sed solve equos:


aut tu viros occide, eruntque-curæ mihi equi.






  Sic dixit: illi autem inspiravit robur cæsiis-oculis Minerva:


interficiebatque circumquaque, horumque gemitus ortus-est fœdus,


ense percussorum: rubescebatque sanguine terra.


485


Sicut autem leo pecudibus incustoditis superveniens,


capris, vel ovibus, mala machinans irruit:


sic quidem Thracas viros invadebat Tydei filius,


donec duodecim interfecisset: at ingeniosus Ulysses,


quemcunque Tydides ense percussisset astans,


490


hunc Ulysses pone prehensum pede extrahebat,


hæc cogitans in animo, ut pulcris-jubis equi


facile transirent, neu tremiscerent animo


super-cadavera gradientes; insueti-erant enim adhuc eorum.


Sed quum jam regem assequutus-esset Tydei filius,


495


hunc decimum-tertium dulci anima privavit,


suspirantem: malum enim somnium capiti institit.


[illa nocte, Œnidae filus, per consilium Minervæ.]


Interea vero audax Ulysses solvebat solidis-ungulis equos


colligavitque loris, et eduxit e-turba,


500


arcu percutiens, quia non scuticam splendidam


varia ex sella currus cogitarat manibus sumere:


sibilavit autem deinde, significans Diomedi divino.






  At is meditabatur manens, quid audacius patraret;


an ipse currum prehensum, ubi varia arma jacebant,


505


temone extraheret, exportaretve in-altum sublatum;


an-potius adhuc pluribus Thracibus animam eriperet.


Dum ille hæc volvebat in mente, interim Minerva


prope astans allocutus-est Diomedem divinum:






  Reditus jam memento, magnanimi Tydei fili,


510


naves ad cavas: ne et fugatus eo venias;


ne forte quis etiam Trojanos excitet deus alius.






  Sic dixit: ille vero sensit deæ vocem locutæ;


confestimque equos conscendit: verberabat autem Ulysses


arcu; hique volabant celeres ad naves Achivorum.






515


  Nec-vero irritam-speculationem egerat argenteo-Arcu Apollo,


ut vidit Minervam Tydei filium comitantem:


ei irascens, Trojanorum ingressus-est magnum exercitum;


excitavitque Thracum consiliarium Hippocoontem,


Rhesi consobrinum fortem. Hic vero e somno exsiliens,


520


ut vidit locum vacuum, ubi steterant veloces equi,


virosque palpitantes inter fœdas strages,


ejulavitque ilico, carumque voce-ciebat sodalem.


Troum autem clangorque et immensus ortus-est tumultus


irruentium simul; spectabantque-admirabundi ardua facinora,


525


quæ viri quum-patrassent, abierant cavas ad naves.






  Illi vero quum jam eo pervenissent, ubi speculatorem Hectoris occiderant,


ibi Ulysses quidem cohibuit, Jovi carus, veloces equos;


Tydides vero in-terram desiliens, spolia cruenta


in manibus Ulyssi posuit: conscenditque equos.


530


Percussit autem equos, ii vero non inviti volabant.


[naves ad cavas: illuc enim ire gratum erat animo.]


Nestor autem primus sonitum audivit, dixitque:






  O amici, Argivorum ductores et principes,


mentiar, an verum dicam? jubet autem me dicere animus.


535


Equorum mihi pedibus-velocium sonitus aures circumferit.


Utinam vero Ulyssesque et fortis Diomedes


huc protinus e Trojanis agant solidis-ungulis equos:


sed graviter timeo in mente, ne-quid passi-sint


Argivorum illi fortissimi a Trojanorum turba.






540


  Nondum totus dictus-erat sermo, quum advenerunt ipsi.


Et illi quidem descenderunt in terram: hi vero gavisi


dextris salutabant, verbisque blandis.


Primus autem interrogabat Gerenius eques Nestor:






  Dic age mihi, o laudatissime Ulysse, ingens gloria Achivorum,


545


quomodo hosce equos ceperitis: penetrantes in-turbam


Trojanorum? an aliquis illos præbuit deus obviam-veniens?


profecto vehementer radiis similes solis!


Semper quidem Trojanis immisceor, neque certe aio


manere-me apud naves, senex licet sim bellator:


550


attamen nondum tales equos vidi, neque animadverti.


Sed aliquem vobis puto dedisse deum obvium-factum:


ambos enim vos diligit nubes-cogens Jupiter,


filiaque ægidem-tenentis Jovis, cæsiis-oculis Minerva.






  Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:


555


o Nestor Neleide, ingens gloria Achivorum;


facile deus quidem volens etiam meliores, quam hi sunt,


equos donaverit, quoniam multo potentiores sunt dii.


Equi autem hi, senex, novi-advenæ, de-quibus quæris,


Thracii sunt: qui autem ipsos regebat eum strenuus Diomedes


560


occidit, juxtaque socios duodecim omnes principes.


Decimum-tertium autem speculatorem interfecimus prope naves,


quem quidem, explorator exercitus ut-esset nostri,


Hectorque miserat et alii Trojani illustres.






  Sic fatus, fossam transcendere-fecit solidis-ungulis equos,


565


gaudio-exsultans; unaque ceteri ibant gaudentes Achivi.


Hi autem quum ad Tydidæ tentorium bene-structum pervenissent,


equos quidem alligarunt scite-sectis loris


præsepe ad equinum, ubi quidem Diomedis equi


stabant veloces-pedibus, dulce triticum edentes.


570


Navis autem in puppi spolia cruenta Dolonis


posuit Ulysses, donec sacrum pararent Minervæ.


Ipsi vero sudorem multum abluebant mari,


ingressi, cruraque, et cervicem, circa et femora.


Ac postquam ipsis unda maris sudorem multum


575


abluerat a corpore, et recreati-erant suo corde,


in solia-balneatoria ingressi bene-polita, lavabant.


Inde lauti et uncti pingui oleo,


epulis assidebant; e cratere autem Minervæ


pleno haustum libabant dulce vinum.











[TR1] "Menelaus" → "Menelaus:"

[TR2] "Ulysses" → "Ulysses."








Iliadis XI.—Agamemnonis principatus.






ARGUMENT: THE THIRD BATTLE, AND THE ACTS OF AGAMEMNON.


Agamemnon, having armed himself, leads the Grecians to battle; Hector prepares the Trojans to receive them, while Jupiter, Juno, and Minerva give the signals of war. Agamemnon bears all before him and Hector is commanded by Jupiter (who sends Iris for that purpose) to decline the engagement, till the king shall be wounded and retire from the field. He then makes a great slaughter of the enemy. Ulysses and Diomed put a stop to him for a time but the latter, being wounded by Paris, is obliged to desert his companion, who is encompassed by the Trojans, wounded, and in the utmost danger, till Menelaus and Ajax rescue him. Hector comes against Ajax, but that hero alone opposes multitudes, and rallies the Greeks. In the meantime Machaon, in the other wing of the army, is pierced with an arrow by Paris, and carried from the fight in Nestor's chariot. Achilles (who overlooked the action from his ship) sent Patroclus to inquire which of the Greeks was wounded in that manner; Nestor entertains him in his tent with an account of the accidents of the day, and a long recital of some former wars which he remembered, tending to put Patroclus upon persuading Achilles to fight for his countrymen, or at least to permit him to do it, clad in Achilles' armour. Patroclus, on his return, meets Eurypylus also wounded, and assists him in that distress.


This book opens with the eight and-twentieth day of the poem, and the same day, with its various actions and adventures is extended through the twelfth, thirteenth, fourteenth, fifteenth, sixteenth, seventeenth, and part of the eighteenth books. The scene lies in the field near the monument of Ilus.




 TEXT:






1


  Aurora autem e lectis a pulcro Tithono


surgebat, ut immortalibus lucem ferret ac mortalibus:


Jupiter vero Discordiam misit celeres ad naves Achivorum


luctuosam, belli signum in manibus habentem.


5


Stetit autem ea in Ulyssis ingenti navi nigra,


quæ in medio erat, ut exaudiatur-clamans in-utramque-partem,


et ad Ajacis tentoria Telamonii,


et ad Achillis: qui ad-extrema-latera naves æquales


subduxerant, virtute freti et robore manuum.


10


Illic stans clamavit dea altumque horrendumque,


intentissima-voce, Achivisque magnum robur injecit cuique


in-cor, indesinenter ut-bellarent et pugnarent.


[His autem statim bellum dulcius factum est, quam redire


in navibus cavis dilectam in patriam terram.]






15


  Atrides vero clamavit et accingi jussit


Argivos; atque ipse induit splendidum æs.


Ocreas quidem primum circa tibias posuit


pulcras, argenteis fibulis apte-junctas:


deinde autem loricam circa pectora induebat,


20


quem olim ei Cinyras dedit, hospitale-munus ut-esset.[TR1]


Audiebatur enim ad Cyprum usque magna fama, quod Achivi


ad Trojam navibus navigaturi essent:


quamobrem ei hunc dedit, gratificans regi.


Atque hujus decem quidem virgæ erant nigri cyani,


25


duodecim autem auri, et viginti stanni:


cærulei vero dracones erecti-erant ad collum,


tres ab-utraque-parte, arcubus similes, quos Saturnius


in nube fixit, ostentum articulate-loquentibus hominibus.


Circa humeros autem sibi-jecit ensem: in eo vero clavi


30


aurei collucebant; at circùm vagina erat


argentea, aureis loris apta.


Sustulit autem totum-hominem-operiens, pervarium scutum validum,


pulcrum, circum quod orbes decem ærei erant:


inque eo umbones erant viginti, ex-stanno


35


candidi, et in mediis erat unus ex-nigro cyano.


Super eo autem Gorgo trux-oculis in-margine-facta-erat,


horrendum spectans; et circum, Terrorque et Fuga.


Ex eo argento-inductum lorum erat (exibat); ac supra istud


cæruleus sinuabatur draco, capitaque ei erant


40


tria collis in-orbem-curvatis, una cervice enata.


Capiti vero conis-circumdatam galeam imposuit, quatuor-conis-,


setis-equinis-instructam: horrendum autem crista desuper nutabat.


Sumsit inde validas hastas duas, munitas ære,


acutas: longe autem æs ab ipsis ad-cœlum usque


45


splendebat; insuperque sonitum-edidere (tonarunt) Minervaque et Juno,


honorantes regem divitis-auro Mycenes.






  Aurigæ deinde suo præcipiebat unusquisque,


equos bene ex ordine ut-teneret illic ad fossam:


ipsi vero pedibus, cum armis, loricati


50


alacres-ruebant: immensus vero clamor ortus-est ante auroram.


Et anteverterunt multum equites (currus), ad fossam instructi;


equites vero paullo post-sequebantur; in iis autem tumultum


concitavit malum Saturnius, ex-altoque demisit rores


sanguine madidos ex æthere, quod esset


55


multa fortia capita Orco demissurus.






  Troes vero rursus ex-altera-parte erupere super tumulo campi,


Hectoremque circa magnum, et eximium Polydamantem,


Æneamque, qui in-Trojanis ut deus honorabatur a populo,


tresque Antenoridas, Polybum et Agenorem divinum,


60


juvenemque Acamantem, similem immortalibus.


Hecto vero inter primos ferebat clypeum undique æqualem.


Qualis autem e nubibus apparet exitialis stella,


aliquando collucens, interdum vero rursus subit nubes opacas:


sic Hector modo quidem inter primos apparebat,


65


modo autem inter extremos, imperans; totus vero ære


splendebat, veluti fulgur patris Jovis ægidem-tenentis.






  Illi autem, velut messores oppositi invicem


sulcum metendo ducunt, viri locupletis per agrum,


tritici, vel hordei; ac manipuli crebri cadunt;


70


sic Trojani et Achivi in se-invicem insilientes


cædebant; neutrique recordabantur perniciosæ fugæ:


paria autem in-pugna capita ferebant: ipsi vero, luporum instar,


ruebant. Discordia utique gaudebat luctuosa aspiciens;


sola enim deorum aderat pugnantibus:


75


at ceteri non illis aderant dii, sed quieti


suis in ædibus sedebant, ubi singulis


domus pulcræ ædificatæ-erant per valles Olympi.


Omnes autem accusabant atras-nubes-cogentem Saturnium,


eo-quod Trojanis volebat gloriam præbere.


80


Horum quidem nullam rationem-habebat pater: sed seorsum abscedens


a-ceteris procul sedebat, gloria exsultans,


inspiciens Trojanorumque urbem et naves Achivorum,


ærisque fulgorem, interimentesque, intereuntesque.






  Quamdiu quidem mane erat et crescebat sacer dies,


85


tamdiu valde utrosque tela attingebant, cadebatque populus:


quo-tempore vero lignator vir apparavit prandium


montis in saltibus, postquam satiaverat manus


cædendo arbores altas, satietasque eum cepit animo,


cibique dulci circum præcordia desiderium occupat:


90


tunc sua virtute Danai perfregerunt phalanges,


adhortantes socios per ordines. In iis autem Agamemno


primus insiliit; interfecitque virum Bianorem, pastorem hominum,


ipsum, dein vero socium, Oileum agitatorem-equorum.


Nempe hic ab equis desiliens, ipsi adversus stetit;


95


hunc autem recta irruentem in-fronte acuta hasta


percussit, nec galea hastam ei cohibuit ære-gravis,


sed per ipsam penetravit et os, cerebrumque


intus totum concussum-est: domuit vero ipsum irruentem.


Et hos quidem reliquit illic rex virorum Agamemno,


100


pectoribus totis-apparentes, quum exuerit ipsis tunicas:


atque ipse ivit Isumque et Antiphum interfecturus,


filios duos Priami, nothum et legitimum, ambos


in uno curru stantes: nothus quidem aurigabatur,


Antiphus autem pugnabat inclytus: quos olim Achilles


105


Idæ in jugis ligaverat frondibus-teneris, viminibus,


pascentes apud oves nactus; et liberavit pretio.


Jam vero Atrides late-imperans Agamemno


horum alterum supra mammam ad pectus feriit hasta:


Antiphum autem ad aurem percussit ense, dejecitque curru.


110


Festinans vero ab iis detrahebat arma pulcra,


eos agnoscens: etenim ipsos antea apud naves celeres


viderat, quando eos ex Ida duxerat pedibus velox Achilles.


Sicut autem leo cervæ velocis parvulos hinnulos


facile confringit, correptos validis dentibus,


115


veniens ad lustrum, teneramque ipsis animam aufert;


illa vero, quamvis sit valde prope, non potest ipsis


opitulari; ipsam enim eam tremor vehemens subit;


confestimque fugit per querceta densa et silvam,


festinans, sudans, violentæ feræ ab impetu:


120


sic igitur illis nemo potuit arcere perniciem


Trojanorum, sed et ipsi sub Argivis percellebantur.






  Porro ille Pisandrumque et Hippolochum fortem,


filios Antimachi bellicosi, qui potissimum,


auro ab-Alexandro accepto, splendidis donis,


125


non sinebat Trojanos Helenam reddere flavo Menelao:


hujus jam duos filios cepit rex Agamemno,


in uno curru stantes, simulque agebant veloces equos:


nam iis e manibus fugerant habenæ splendidæ,


ipsique turbati sunt: ille vero contra ruit, ceu leo,


130


Atrides: hi autem de curru supplices-orabant:






  Vivos-cape, Atrei fili, tu vero digna accipe pretia-liberationis:


multæ autem in Antimachi ædibus opes jacent,


æsque, aurumque, varieque-elaboratum ferrum:


ex-his tibi donaverit pater infinitum liberationis-pretium,


135


si nos vivos audierit esse apud naves Achivorum.






  Sic hi flentes allocuti-sunt regem


blandis verbis: non-blandam vero vocem audiverunt:






  Si igitur Antimachi bellicosi filii estis,


qui quondam in Trojanorum concione Menelaum jubebat,


140


legatum profectum cum pari-deo Ulysse,


illic interfici, nec dimitti rursum ad Achivos:


nunc profecto vestri patris indignam luetis injuriam.






  Dixit, et Pisandrum quidem ab equis dejecit humi,


hasta percussum ad pectus; ille autem supinus solo allisus-est.


145


Hippolochus vero desiliit, quem porro humi interfecit,


manibus gladio abscissis, et cervice amputata:


mortariique instar proturbavit volvendum per turbam.


Hos quidem reliquit: ipse vero, ubi plurimæ turbabantur phalanges,


illuc irruebat, simulque alii bene-ocreati Achivi.


150


Pedites quidem pedites interficiebant, fugientes necessitate,


equites vero equites (sub ipsis autem excitatus-est pulvis


e campo, quem excitabant grave-strepentes pedes equorum),


ære invadentes. At rex Agamemno


semper cædens insequebatur, Argivos adhortans.


155


Ut vero quum ignis edax in incæduam inciderit silvam,


et quoquoversus contorquens ventus eum differt, ac rami


curm stirpibus cadunt, impulsi ignis impetu:


sic sub Atrida Agamemnone cadebant capita


Trojanorum fugientium, multique arduis-cervicibus equi


160


vacuos currus cum-strepitu-rapiebant per pugnæ semitas,


aurigas desiderantes eximios: illi vero in terra


jacebant, vulturibus longe gratiores, quam uxoribus.






  Hectorem vero extra tela subduxit Jupiter extraque pulverem,


extraque virûm cædem, extraque sanguinem, extraque tumultum;


165


Atrides autem insequebatur, vehementer Danaos adhortans.


Isti autem ad Ili sepulcrum veteris Dardanidæ,


medium per campum, juxta caprificum ruebant,


cupidi urbis; hic vero clamans sequebatur usque,


Atrides, cruoreque-pulveri-mixto fœdabatur manibus invictis.


170


Sed quum jam ad-Scæasque portas et fagum venissent,


ibi tandem constiterunt et alii-alios exspectabant.


Alii vero adhuc per medium campum fugabantur, boum instar


quas leo territas-fugavit, invadens nocte intempesta,


omnes; sed uni apparet certum exitium:


175


hujus cervicem fregit, correptæ validis dentibus,


primum; deinde etiam et sanguinem et viscera omnia haurit;


sic hos Atrides insequebatur rex Agamemno,


semper occidens postremum: illi autem fugiebant,


multique et (vel) proni et (vel) supini excidebant curribus,


180


Atridæ sub manibus; supra-modum enim proruebat hasta.


At quum jam forte esset ad urbem altumque murum


perventurus, tum vero pater hominumque deorumque


Idæ in cacuminibus resedit scaturientis,


de-cœlo descendens: tenebat autem fulgur in manibus;


185


Irin vero excitavit aureas-alas-habentem, nuntiaturum:






  Vade age, Iri velox, hoc Hectori verbum dic.


Quamdiu quidem videat Agamemnonem, pastorem virorum,


irruentem inter primos-pugnatores, perdentem ordines virorum,


tamdiu ipse quidem recedat, ceterum autem populum hortetur


190


pugnare cum-hostibus per asperum prælium.


Sed postquam iste vel hasta percussus, vel ictus sagitta,


in currum saliet: tunc ei robur immittam,


ut-cædat, donec ad-naves bonis-transtris-instructas pervenerit,


occideritque sol, et tenebræ sacræ supervenerint.






195


  Sic dixit: nec non-obsecuta-est pedibus-ut-ventus velox Iris,[TR2]


descendit autem de Idæis montibus Ilium versus sacram;


invenitque filium Priami bellicosi, Hectorem divinum,


stantem inque equis et curribus coagmentatis;


prope vero astans allocuta-est pedibus velox Iris:






200


  Hector, fili Priami, Jovi consilio par,


Jupiter me pater demisit, tibi hæc ut-loquerer.


Quamdiu quidem videas Agamemnonem, pastorem virorum,


irruentem inter primos-pugnatores, perdentem ordines virorum,


tamdiu cede pugna, ceterum autem populum hortare


205


pugnare cum-hostibus per asperum prælium.


Sed postquam iste vel hasta percussus, vel ictus sagitta,


in currum saliet, tunc tibi robur immittet,


ut-cædas, donec ad-naves bonis-transtris-instructas perveneris,


occideritque sol, et tenebræ sacræ supervenerint.






210


  Hæc quidem sic locuta abiit, pedibus velox Iris.


Hector autem de curribus cum armis desiliit humum,


vibransque acutas hastas, per exercitum ibat quoquoversum,


concitans ad-pugnandum: suscitavitque prælium grave.


Illi vero conversi sunt a fuga, et adversi steterunt Achivis;


215


Argivi autem ex-altera-parte corroborarunt phalanges:


restitutaque-est pugna; et stetere adversi: in iis vero Agamemno


primus irruit; cupiit autem longe pugnare-ante omnes.






  Dicite nunc mihi, Musæ, cœlestes domos tenentes,


quisnam tum primus Agamemnoni obvius venerit,


220


seu ipsorum Trojanorum, seu inclytorum sociorum.






  Iphidamas Antenorides, fortisque magnusque,


qui fuit-educatus in Thracia glebosa, matre ovium:


Cisseus hunc educavit in ædibus suis parvulum,


avus-maternus, qui genuit Theano pulcris-genis.


225


Ac postquam pubertatis gloriosæ pervenit ad-mensuram,


illic eum detinuit; deditque ei (is) filiam suam;


ductâ autem, e thalamo fama secutus-est Achivorum,


cum duodecim navibus recurvis, quæ eum sequebantur:


has quidem deinde in Percote reliquit, naves æquales:


230


atque ipse pedes (pedestri itinere) ad Ilium venerat;


qui nunc Atridæ Agamemnoni obvius venit.


Illi autem ut jam prope erant alterum-alter invadentes,


Atrides quidem aberravit, et ei aversa-est hasta.


Iphidamas vero ad zonam, loricam subter, illum


235


percussit; et ipse cum-nisu-impressit hastam, robusta manu fretus:


nec perforavit balteum pervarium, sed longe ante


argento occurrens, plumbi instar, retusa-est hastæ-cuspis.


Et hanc quidem manu prehensam late-dominans Agamemno


trahebat ad se promtus, veluti leo: eque manu ejus


240


evulsit: ipsi autem ense feriit cervicem, solvitque membra.


Sic is quidem illic lapsus dormivit æreum somnum,


miserandus, procul-a ducta uxore, civibus auxilians,


ingenua, cujus nondum gratiam perceperat, multa vero dederat:


primum centum boves dederat, dein autem mille promiserat


245


capras simul et oves, quæ ei innumeræ pascebantur.


Tum vero Atrides Agamemno eum interfectum-spoliavit;


abiitque ferens per turbam Achivorum arma pulcra.






  Hunc autem ut vidit Coon, præclarus inter-viros,


major-natu Antenorides, vehemens ei dolor


250


oculos cooperuit, ob-fratrem prostratum.


Stetit vero oblique cum hasta, latens Agamemnonem divinum,


percussitque eum in brachio medio, cubitum infra;


in-contrariamque-partem perrupit splendidæ hastæ cuspis.


Cohorruit autem inde rex virorum Agamemno;


255


at ne sic quidem cessavit a-pugna atque prælio:


sed irruit in-Coonem, tenens ventis-altam (velocem) hastam.


Nempe ille Iphidamanta fratrem et ejusdem-patris


trahebat pede festinans, et inclamabat quosque fortissimos:


illum autem trahentem per turbam sub clypeo umbone-munito


260


vulneravit Agamemno hastili ærato, solvitque ei membra;


ejusque super Iphidamante caput abscidit astans.


Illic Antenoris filii, sub Atrida rege


fatum explentes, descenderunt in domum Orci.






  Sic hic alterorum obibat ordines virorum,


265


pugnans hastaque, enseque, magnisque saxis,


quamdiu ei sanguis adhuc calidus exsiliebat e vulnere:


at postquam vulnus siccatum-est, cessavitque sanguis,


acuti dolores subierunt robur Atridæ.


Ut vero quum parturientem tenet doloris telum acutum mulierem,


270


acerbum, quod quidem immittunt partuum-præsides Ilithyæ,


Junonis filiæ, amaros dolos habentes (regentes):


sic acuti dolores subierunt robur Atridæ.


In currum autem insiliit, et aurigæ præcepit


naves ad cavas currum-agere; cruciabatur enim corde.


275


Clamavit autem intentissima-voce Danais vociferans:






  O amici, Argivorum ductores atque principes,


vos quidem nunc a-navibus arcete pontum-transeuntibus


prælium grave; quoniam non me providus Jupiter


sivit cum-Trojanis per-totum-diem pugnare.






280


  Sic dixit: auriga autem flagellabat pulcris-jubis equos


naves versus cavas: hi autem non inviti volabant;


spumabantque pectoribus, aspergebanturque subtus pulvere,


laborantem regem a-prælio serosum ferentes.






  Hector vero, ut vidit Agamemnonem abeuntem,


285


Trojanosque et Lycios hortabatur, alte vociferans:






  Trojani, et Lycii, et Dardani cominus-pugnantes,


viri estote, amici, et mementote impetuosæ fortitudinis.


Abiit vir ille-fortissimus, mihique magnam gloriam dedit


Jupiter Saturnius: sed recta impellite solidis-ungulis equos


290


in-fortes Danaos, ut ampliorem gloriam referatis.






  Sic locutus, concitavit robur et animum unius-cujusque.


Ut vero quando aliquis venator canes candidis-dentibus


instigat in silvestrem suem aprum, vel leonem:


sic in Achivos instigabat Trojanos magnanimos


295


Hector Priamides, hominum-perniciei par Marti.


Ipse autem inter primos magnis animis gradiebatur:


irruebatque in-prælium, desuper-flanti similis procellæ,


quæ desiliens violaceum pontum concitat.






  Tunc quem primum, quem vero ultimum interfecit


300


Hector Priamides, quando ei Jupiter gloriam dedit?






  Asæum quidem primum, et Autonoum, et Opiten,


et Dolopem Clytiden, et Opheltium, et Agelaum,


Æsymnumque, Orumque, et Hipponoum bellicosum.


Hos quidem ille principes Danaorum interfecit; ac deinde


305


plebem: veluti quum nubes Zephyrus agitet


velocis Noti, ingenti vortice-imbrifero verberans:


creber autem tumidus fluctus volvitur, in-altumque spuma


spargitur a venti multivago flatu:


sic igitur crebra capita sub Hectore domabantur virorum.






310


  Tum vero exitium fuisset, et ineluctabiles res perpetratæ-essent,


et sane in naves incidissent fugientes Achivi,


nisi Tydiden Diomedem hortatus-fuisset Ulysses:






  Tydide, quid passi obliti-sumus impetuosæ fortitudinis?


verum age, huc adsis, amice; prope me sta: certe enim probrum


315


erit, si naves ceperit galeam-motans Hector.






  Eum autem respondens allocutus-est fortis Diomedes:


certe ego manebo et sustinebo: sed parum


nostri erit usus; quoniam nubes-cogens Jupiter


Trojanis jam mavult dare victoriam, quam nobis.






320


  Dixit, et Thymbræum quidem ab equis dejecit humum,


hasta percussum ad mammam sinistram: atque Ulysses


deo-parem famulum, Molionem, illius regis.


Hos quidem dein liquerunt, quando eos a-pugna cessare fecerant,


ipsi autem per turbam euntes turbabant, sicut quando apri-duo


325


in canes venaticos magnis nimis irruunt:


sic hi perdebant Trojanos conversi-a-fuga-ruentes: atque Achivi


læte respirabant, qui-fugerant Hectorem divinum.






  Tunc iidem cepere currumque et viros-duos, populi-fortissimos,


filios duos Meropis Percosii, qui supra omnes


330


norat vaticinandi-artes, nec suos filios sinebat


proficisci ad bellum viros-perdens: illi vero ei neutiquam


paruerunt; Fata enim eos ducebant nigræ mortis.


Hos quidem Tydides, hasta-inclytus Diomedes,


animo et vita privatos, inclytis armis spoliavit:


335


Hippodamum vero Ulysses et Hyperochum interfecit.






  Tunc illis ex æquali pugnam tendit Saturnius,


ex Ida despiciens: hi vero sese-invicem occidebant.


Ac-quidem Tydei filius Agastrophum vulneravit hasta


Pæoniden heroem, ad coxam: non enim qui equi


340


prope erant ad-profugiendum: erraverat autem valde animo.


Hos enim famulus seorsum tenebat; sed ipse, pedes


ruebat per primos-pugnatores, donec caram perdidit animam.


Hector vero statim hos vidit per ordines, ruebatque in ipsos


cum-clangore: simulque Trojanorum sequebantur phalanges.


345


Illum autem conspicatus cohorruit pugna strenuus Diomedes,


statimque Ulyssem allocutus-est prope stantem.






  In-nos jam hæc pernicies volvitur, ingens Hector:


verum age jam stemus et arceamus sustinentes.






  Dixit, et vibratam emisit longa-umbra hastam,


350


et percussit, neque aberravit, collimans, in-caput,


summam juxta galeam: excussum vero-est ab ære æs,


nec pervenit ad-cutem pulcram: prohibuit enim galea,


triplex, alta-crista, quam ei dederat Phœbus Apollo.


Hector vero velociter procul recurrit, immistusque-est turbæ;


355


constititque in-genua lapsus, et sustentabat-se manu robusta


in-terra: atque oculos nigra nox circumobruit.


Dum vero Tydides ad hastæ currebat jactum (locum jactus, repetitum eam),


longe per primos-pugnatores, ubi ei defixa-fuerat in-terram,


interea Hector respiravit, et rursus in currum insiliens,


360


egit in turbam, et evitavit mortem nigram.


Hasta autem irruens allocutus-est eum fortis Diomedes:






  Rursum nunc effugisti mortem, canis: certe tibi prope


venerat malum; jam autem denuo te eripuit Phœbus Apollo,


cui certe vota-facis, proficiscens in stridorem jaculorum.


365


Verum tandem te conficiam, etiam posterius occurrens,


si forte aliquis et mihi deorum adjutor est:


nunc autem alios persequar, quemcunque deprehenderim.






  Dixit, et Pæoniden hasta-inclytum interfectum-spoliabat.[TR3]


At Alexander, Helenæ maritus comas-pulcras-habentis,


370


in-Tydiden arcum tendebat, pastorem virorum,


columnam sibi prætentam-habens, a-viris-exstructum ad sepulcrum,


Ili Dardanidæ, prisci senis-honorati.


Atque hic loricam Agastrophi fortis


detrahebat a pectore penitus-variegatam, clypeumque ab-humeris,


375


et cassidem gravem: hic vero arcus cornu retraxit,


et percussit (nec ei irritum telum effugit manu)


plantam dextri pedis: eamque transadigens sagitta


in terram defixa-est: hic autem valde suaviter ridens,


ex insidiis exsiliit, et glorians verbum dixit:






380


  Vulneratus-es, nec irritum telum effugit: utinam tibi,


imum in ile jaculatus, vitam eripuissem:


sic et Trojani respirassent a-calamitate,


qui te horrent, leonem velut balantes capræ.






  Hunc autem non territus allocutus-est fortis Diomedes:


385


sagittarie, conviciator, cornu (arcu) clare, puellarum-spectator,


si quidem jam adversus cum armis periculum-faceres,


non tibi profuturus-esset arcus et crebræ sagittæ:


nunc vero perstricta mihi planta pedis, gloriaris inaniter.


Non curo, perinde ac-si me mulier percussisset, aut puer insipiens:


390


leve enim est telum viri imbellis, nullius-pretii.


Certe aliter a me, etiam si vel paululum attigerit,


acutum telum exit, et exanimem statim reddit:


illiusque, uxoris quidem ambæ-laceratæ sunt genæ,


liberique orbi; ipse autem sanguine terram rubefaciens


395


putrescit: alites vero circa eum plures sunt, quam mulieres.






  Sic dixit: hunc autem Ulysses hasta-inclytus prope veniens


protexit; is vero a-tergo desidens, telum velox


ex pede traxit: dolor autem per corpus ivit gravis.


In currum inde ascendit, et aurigæ præcepit


400


naves versus cavas ut ageret: dolebat enim corde.






  Solusque-restitit Ulysses hasta-inclytus, nec quisquam apud ipsum


Argivorum manebat, quoniam timor ceperat omnes:


ingemiscensque dixit ad suum magnum animum:[TR4]






  Hei mihi! quid mihi accidet? ingens quidem malum, si fugero,


405


multitudinem metuens: illud autem pejus, si interceptus-fuero


solus: ceteros autem Danaos in-fugam vertit Saturnius.


Sed cur mihi hæc meus disserit animus?


novi enim, quod ignavi quidem recedunt a-pugna:


qui vero strenuus-est in prælio, hunc omnino oportet


410


stare constanter, sive feriatur, sive feriat alium.






  Dum is hæc versabat in mente et in animo,


interim Trojanorum ordines supervenere clypeatorum;


concluseruntque in medio, intra se pestem suam (Ulyssem) collocantes.


Ut vero quando in-caprum undique canes florentesque juvenes


415


incitate-feruntur, ille vero prodit alto ex fruticeto,


acuens album dentem in incurvis malis;


undique autem in eum impetum-faciunt; ac stridor dentium


suboritur: illi vero sustinent protinus, horrendus licet sit:


sic tunc undique in Ulyssem, Jovi carum, incitate-ferebantur


420


Trojani. Ille vero primum quidem egregium Deiopiten


vulneravit super humerum, insiliens acuta hasta:


ac deinde Thoonem, et Ennomum interfecit:


Chersidamantem autem deinceps, ab equis desilientem,


hasta ad umbilicum, sub clypeo umbone-munito,


425


vulneravit: is vero in pulverem delapsus, prehendit terram palma.


Hos quidem reliquit: sed Hippasiden Charopem vulneravit hasta,


germanum-fratrem generosi Soci.


Huic autem auxiliaturus Socus venit, par-deo vir:


stetitque valde prope accedens, et eum sermone allocutus-est:






430


  O Ulysse laudatissime, dolorum insatiabilis atque laboris,


hodie vel duobus gloriabere-super Hippasidis,


tales viros si-interfeceris, et arma spoliaris;


vel tu mea sub hasta ictus animam perdes.






  Sic locutus, percussit eum ad clypeum undique æqualem


435


per clypeum quidem penetravit splendidum fortis hasta,


et per loricam affabre-factam infixa-est:


omnemque a costis cutem abstulit; nec tamen sivit


Pallas Minerva eam misceri visceribus viri.


Sensit autem Ulysses, quod sibi nequaquam telum in letalem locum venisset:


440


retroque cedens Socum sermone allocutus est:






  Vah! miser, profecto jam te assequitur grave exitium.


Nempe me cessare-fecisti cum Trojanis pugnam;


tibi vero ego hic aio cædem et mortem nigram


die hoc futuram-esse: meaque sub hasta domitum,


445


gloriam mihi daturum, animam vero Plutoni equis-insignibus.






  Dixit, et ille quidem in-fugam retro conversus abibat;


ei autem converso, tergo hastam infixit


humerorum in-medio, perque pectora trajecit:


fragoremque-edidit cadens; et insultavit illi divinus Ulysses:






450


  O Soce, Hippasi fili bellicosi, equûm-domitoris,


occupavit te finis mortis deprehendens, nec effugisti.


Vah! miser, non quidem tibi pater et veneranda mater


oculos deducent mortuo videlicet, sed alites


cruda-vorantes te diripient alis crebris circum verberantes:


455


sed ubi ego mortuus-fuero, justa-facient mihi divini Achivi.






  Sic fatus, Soci bellicosi validam hastam


eque cute sua traxit, et clypeo umbone-munito:


sanguis autem ei extracta hasta erumpebat, angebatque animam.


Trojani vero magnanimi ut viderunt sanguinem Ulyssis,


460


cohortantes se per turbam, in ipsum omnes iverunt.


Verum is retrocedebat, inclamabatque socios:


ter quidem tum clamavit, quantum caput capiebat viri;


ter autem audivit clamantem Marti-carus Menelaus:


confstimque Ajacem allocutus-est prope stantem:






465


  Ajax nobilissime, Telamonie, princeps virorum,


circa me Ulyssis audentis-animo venit clamor,


ei similis, ac-si eum violenter-urgerent solum


Trojani, interclusum in acri pugna.


Verum eamus in turbam; opitulari enim est melius.


470


Timeo, ne-quid patiatur inter Trojanos solus-relictus,


strenuus quum-sit; magnumque desiderium Danaos subeat.






  Sic fatus, ipse quidem præibat, ille vero una sequebatur par-deo vir.


Invenerunt inde Ulyssem Jovi carum; circaque ipsum


Trojani simul-ibant, sicut fulvi thoes in-montibus


475


circa cervum cornutum vulneratum, quem vulneravit vir


sagitta a nervo missa: huic quidem evaserat pedibus


fugiens, quamdiu sanguis tepidus et genua movebantur:


sed postquam eum domuerit velox sagitta,


cruda-vorantes eum thoes in montibus dilaniant,


480


in nemore umbroso: atque leonem adducit fortuna


exitialem: thoes quidem diffugiunt, atque hic eo vescitur:


sic tunc circa Ulyssem bellicosum, versutum,


Trojani simul-ibant multique et validi: sed ille heros


ruens sua hasta propulsabat crudelem diem.


485


Ajax vero prope accessit, ferens scutum, velut turrim;


stetitque juxta: Trojani autem territi-diffugerunt alio alius.


Atque hunc Menelaus Mavortius eduxit e-turba


manu tenens, donec famulus prope egisset equos.






  Ajax autem Trojanis insiliens interfecit Doryclum


490


Priamiden, nothum filium; deinde Pandocum vulneravit;


vulneravit et Lysandrum, et Pyrasum, et Pylarten.


Ut vero quum inundans flumen in-campum decurrit


torrens de montibus, depressus ab-Jovis imbre,


multasque quercus aridas, multasque larices


495


secum-rapit, multumque limum in mare projicit:


sic obibat turbans campum tunc splendidus Ajax,


concidens equosque et viros. Necdum Hector


audierat, quum pugnæ in sinistra-parte præliaretur totius,


ripas juxta fluvii Scamandri; ubi maxime


500


virorum cadebant capita, clamorque immensus exortus-erat,


Nestoremque circa magnum, et Mavortium Idomeneum.


Hector inter hos versabatur, ardua patrans


hastaque equestrique-virtute; juvenumque vastabat phalanges.


Necdum tamen cessissent de-via divini Achivi,


505


nisi Alexander, Helenæ maritus comas-pulcras-habentis,


cessare-fecisset a-strenue-pugnando Machaona, pastorem virorum,


sagitta tribus-hamis percussum ad dextrum humerum.


De-hoc nempe pertimuerunt robur spirantes Achivi,


ne-forte eum, pugna inclinata, interficerent.


510


Statim autem Idomeneus allocutus-est Nestorem divinum:






  O Nestor Nelide, magna gloria Achivorum,


age, tuos currus conscende, juxtaque Machaon


ascendat: ad navesque celerrime dirige solidis-ungulis equos.


Medicus enim vir multis æquiparandus est aliis.


515


[sagittisque excidendis, et mitibus pharmacis inspergendis.]






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est Gerenius eques Nestor.


Statim autem suos currus conscendit; juxtaque Machaon


ascendit, Æsculapii filius eximii medici:


scuticaque verberabat equos; hi vero non inviti volabant


520


naves versus cavas; eo enim ire gratum iis erat animo.






  Cebriones vero Trojanos turbatos animadvertit,


Hectorem juxta-in-curru-stans, et ad hunc ea verba dixit:






  Hector, nos quidem hic versamur-inter Danaos,


in-extremitate pugnæ horrisonæ: verum ceteri


525


Trojani turbantur promiscue, equique et ipsi.


Ajax autem turbat eos Telamonius; bene vero ipsum novi:


latum enim circa humeros gerit scutum: sed et nos


illuc equosque et currum dirigamus, ubi maxime


equites peditesque, perniciosum certamen exhibentes,


530


mutuo-se occidunt; clamor autem immensus exortus-est.






  Sic igitur fatus, verberavit pulcris-jubis equos


scutica arguta: illi autem verbera sentientes,


velociter agebant celerem currum inter Trojanos et Achivos,


calcantes cadaveraque et scuta: sanguine autem axis


535


subtus totus fœdabatur et ambitus qui erant circa sellam-currus,


quos ab equinis ungulis guttæ aspergebant,


aliæque a canthis. Ille autem cupiebat ingredi turbam


virorum, perrumpereque, insiliens; tumultumque


immisit malum Danais, parumque cessabat ab-hasta vibranda.


540


Atque hic alterorum obibat ordines virorum


pugnans hastaque, enseque, magnisque saxis:


Ajacis autem vitabat pugnam Telamonii.


[Jupiter enim ei irascebatur, si cum-fortiori viro pugnaret.]






  Jupiter vero Pater Ajaci in-alto-sedens metum incussit:


545


stetit vero hic attonitus, in-tergumque scutum rejecit septem bubulis-pellibus-munitum:


territus autem recessit, circumspectans in turba, feræ similis,


subinde-se-convertens, lente genua alternans.


Ut vero fulvum leonem boum a stabulo


rapide-abigebant canesque et viri rustici,


550


qui ipsum non sinunt boum pinguedinem eripere,


per-totam-noctem vigilantes: ille autem carnium cupidus,


recta-irruit: sed nihil proficit: frequentia enim jacula


adversa volant audacibus a manibus,


incensæque faces, quas horrens-recedit, incitatus licet:


555


mane autem seorsum abiit afflicto animo:


sic Ajax tunc a Trojanis afflictus corde


abiit, admodum invitus; valde enim timebat navibus Achivorum.


Ut vero quum asinus agrum præteriens prævaluit pueris


tardus, in-quem jam permulti baculi circum fracti-sunt,


560


tondetque ingressus altam segetem: illi autem pueri


verberant baculis; vis vero infirma est ipsorum;


vixque expulerunt, quando quidem se-saturarit pabulo:


sic tum inde Ajacem magnum, Telamonium filium


Trojani magnanimi et e-longinquo-vocati socii,


565


percutientes hastilibus medium scutum, usque sequebantur.


Ajax vero, nunc quidem meminerat impetuosæ fortitudinis,


retro conversus, et cohibebat phalanges


Trojanorum equûm-domitorum: nunc vero vertebat-se ad-fugam;


omnes autem prohibuit quominus celeres ad naves irent;


570


ipse vero Trojanorum et Achivorum furebat in-medio


stans; at jacula audacibus a manibus,


alia quidem in scuto magno figebantur, impetu-acta adversa;


multa vero et in-medio-spatio, antequam corpus candidum attingerent,


in terra stabant, cupientia corpore se-saturare.






575


  Hunc autem ut vidit Evæmonis præclarus filius,


Eurypylus, crebris oppressum jaculis;


stetit juxta eum accedens, et jaculatus-est hasta splendida,


et percussit Phausiaden Apisaonem, pastorem virorum,


in-jecur subter præcordia, continuoque genua ei solvit:


580


Eurypylus autem insiliit, et auferebat arma ab humeris.


Hunc autem ut animadvertit Alexander divinæ-formæ


arma auferentem Apisaonis, statim arcum


adduxit in Eurypylum, et ei percussit femur sagitta


dextrum: fracta-est autem arundo, et gravavit femur.


585


Retro autem sociorum ad agmen recedebat, mortem evitans,


vociferatusque-est alta-voce, Danaos inclamans:






  O amici, Argivorum ductores atque principes,


consistite conversi, et arcete sævum diem


ab-Ajace, qui telis obruitur: nec ipsum opinor


590


evasurum ex pugna horrisona; sed omnino contra


consistite, circum Ajacem magnum, Telamonium filium.






  Sic dixit Eurypylus vulneratus: illi autem juxta ipsum


propinqui constiterunt, scuta humeris inclinantes,


hastas elevantes. His autem obvius ivit Ajax:


595


stetitque conversus, quando venerat ad-agmen sociorum.


Sic hi quidem pugnabant instar ignis ardentis.






  Nestorem vero e prælio ferebant Neleiæ equæ


sudantes; ducebantque Machaonem, pastorem virorum.


Hunc autem prospiciens agnovit pedibus-celer divinus Achilles:


600


stabant enim in extrema ingenti navi,


intuens laborem gravem, fugamque lacrimosam.


Statim vero socium suum Patroclum allocutus-est,


clamans e navi: ille autem ex-tentorio ut-audivit,


prodiit par Marti: mali autem hoc ei fuit principium.


605


Hunc prior allocutus-est Menœtii validus filius:






  Cur me vocas, Achille? quid autem tibi opus est me?


Hunc vero respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:






  Nobilis Menœtiade, meo carissime animo,


nunc puto ad genua mea constituros Achivos


610


supplicantes: necessitas enim venit non-amplius tolerabilis.


Sed i nunc, Patrocle Jovi care, Nestorem interroga,


quemnam hunc ducat vulneratum e prælio:


certe quidem a-tergo Machaoni omnino similis-videtur


Asclepiadæ, sed non vidi vultum hominis:


615


equi enim me præterierunt ulterius properantes.






  Sic dixit: Patroclus autem dilecto obsecutus-est socio,


profectusque-est currens præterque tentoria et naves Achivorum.






  Illi vero quum jam ad-tentorium Nelidæ pervenissent,


ipsi quidem descenderunt in terram almam:


620


equas autem Eurymedon famulus solvit senis


e curru: ipsi vero sudorem exsiccabant a-tunicis,


stantes ad ventum in litore maris; ac deinde


in-tentorium profecti, in sellis-recubitoriis consederunt.


Iis autem parabat potionem-mixtam comis-pulcris Hecamede,


625


quam abduxerat e Tenedo senex, quum eam diripuit Achilles,


filiam Arsinoi magnanimi, quam ei Achivi


electam-dederunt, quoniam consilio præstabat omnibus:


hæc eis primum quidem apposuit mensam


pulcram, pedibus-cyaneis, bene-politam: ac super ea posuit


630


æream lancem; et in ea cepam, potioni aptum obsonium,


ac mel recens, juxtaque farinæ sacræ fructum:


juxta etiam poculum perpulcrum, quod domo attulerat senex,


aureis clavis transfixum; ansæ autem ejus


quatuor erant, binæque columbæ circum singulas


635


aureæ pascebantur; duoque infra fundi erant.


Alius quidem senex laborans (ægre) submovisset a-mensa,


plenum quando-erat: Nestor vero senex sine-labore tollebat.


In hoc ipsis miscuit mulier, similis deabus,


vino Pramnio, insuper autem caprinum rasit caseum


640


radula ærea, superque farinas albas inspersit;


et bibere jussit, postquam appararat potionem-mixtam.


Illi autem postquam bibentes exemerant peraridam sitim,


sermonibus delectabantur inter se colloquentes:


Patroclus vero foribus astitit, par-deo vir.


645


Hunc autem[TR5] conspicatus senex a sede surrexit splendida,


introque duxit manu prehensum, et considere jussit:


Patroclus autem contra renuebat, dixitque verba:






  Non sedendi-tempus est, senex Jovis-alumne, nec mihi persuadebis.


Venerandus, reverendus est, qui me misit sciscitatum,


650


quemnam hunc ducas vulneratum: quin et ipse


agnosco; videoque Machaonem, pastorem virorum.


Nunc vero rem dicturus, nuntius redibo Achilli;


bene autem tu nosti, senex Jovis-alumne, qualis ille


difficilis vir; cito vel insontem culpaverit.






655


  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


quid tandem sic Achilles miseratur filios Achivorum,


qui jam telis vulnerati-sunt? neque novit


luctus quantum excitatum-sit per exercitum: nam fortissimi


in navibus jacent, eminus-cominusque-vulnerati.


660


Percussus-est quidem Tydides, fortis Diomedes;


vulneratus-est Ulysses hasta-inclytus, et Agamemno:


[percussusque et Eurypylus ad femur sagitta:]


hunc autem alterum ego modo abduxi e bello,


sagitta a nervo percussum. At Achilles,


665


strenuus quum-sit, Danaorum non curam-agit nec miseretur.


An exspectat, donec jam naves veloces prope mare,


Argivis invitis (frustra resistentibus), igne hostili comburantur,


ipsique interficiamur alii-super-alios? non enim mea vis


est, qualis antea erat in agilibus membris.


670


Utinam sic pubescerem, roburque mihi firmum esset,


sicut quando inter-Eleos et nos certamen ortum-est


de boum-abactione, quando ego interfeci Itymoneum,


fortem Hyperochiden, qui in Elide habitabat,


pignora auferens. Ille vero vim-propulsans a-suis bobus,


675


percussus-est inter primos mea a manu, jaculo;


et concidit, virique trepidi-diffugerunt agrestes.


Prædam autem ex campo coegimus valde multam,


quinquaginta boum armenta, totidem greges ovium,


tot suum greges, tot greges latos caprarum:


680


equasque flavas centum et quinquaginta,


omnes feminas; multis etiam pulli suberant.


Et hæc quidem abegimus Pylum Neleïum intro,


nocturni, in urbem: lætatus-est autem animo Neleus,


quoniam mihi contigere multa, juveni ad-bellum profecto.


685


Præcones autem argute-edixerunt, cum aurora illucescente,


illi ut-advenirent, quibus debitum deberetur in Elide divina:


ac congregati Pyliorum principes viri


dividebant: multis enim Epei debitum debebant, potentiores,


quia nos, pauci, ab iis male-habiti in Pylo eramus.


690


Veniens enim nos afllixerat vis Herculea (Hercules),


superioribus annis: interfectique-fuerant quotquot optimi.


Duodecim enim Nelei eximii filii eramus,


quorum solus relictus-sum; ceteri autem omnes perierunt.


His animo-elati Epei ære-loricati,


695


nos insultantes, iniqua moliti-erant.


Sed senex armentumque boum et gregem magnum ovium


sibi-exemit, electis trecentis, atque pastoribus.


Etenim ipsi debitum magnum debebatur in Elide divina,


quatuor in-cursu-victores equi cum-ipsis curribus,


700


qui-ierant ad præmia reportanda; de tripode enim erant


cursu-certaturi; eos autem illic rex virorum Augeas


detinuerat; atque aurigam dimiserat, tristem ob-equos.


Ob-hæc senex dicta iratus atque facta,


exemit-sibi admodum multa, sed reliqua in populum dedit.


705


[dividenda, ne-quis ab-eo fraudatus abiret æqua portione.]


Nos quidem hæc singula administrabamus, perque urbem


faciebamus sacra diis: illi vero tertio die omnes


venerunt simul ipsique multi et solidis-ungulis equi,


cum-universis-copiis: cumque ipsis Moliones-duo arma-induerant,


710


pueri adhuc, nondum perquam scientes impetuosæ fortitudinis.


Est autem quædam Thryoessa urbs, ardua altitudo,


procul ad Alpheum, extrema Pyli arenosi:


hanc obsidebant, evertendæ cupidi.


Sed quum totum campum transissent, nobis Minerva


715


nuntia venit currens ab Olympo, ut-armaremur,


nocturna, nec invitum per Pylum populum congregavit,


sed valde incitatos-cupiditate pugnandi. Sed-non me Neleus


sinebat armari, abscondit autem mihi equos:


nonum enim omnino me existimabat scire bellica opera.


720


Verum etiam sic inter-equites insignis-eram nostros,


pedes licet essem, quoniam sic me duxit ad-pugnam Minerva.


Est autem quidam fluvius Minyeius, in mare se projiciens,


prope Arenen, ubi exspectavimus Auroram divinam


equites Pyliorum; sed affluebant interea agmina peditum.


725


Inde cum-universis copiis, (cum) armis armati,


meridiani pervenimus ad-sacrum fluentum Alphei.


Ibi Jovi quum-fecissemus præpotenti sacra pulcra,


taurumque Alpheo, taurum autem Neptuno sacrificassemus,


ac Minervæ oculis-cæsiis bovem gregalem,


730


cœnam deinde sumsimus per exercitum in turmis:


et dormivimus in armis suis quisque


cirucm fluenta fluvii. Sed magnanimi Epei


circumstabant jam urbem, vastare eam cupientes:


sed ipsis ante apparuit magnum opus Martis.


735


Quum enim sol lucidus eminuit-supra terram,


congressi-sumus pugna, Jovique supplicantes et Minervæ:


at quando jam Pyliorum et Epeorum exstitit certamen,


primus ego occidi virum, abstulique solidis-ungulis equos,


Mulium bellatorem: gener vero erat Augeæ,


740


maximamque-natu filiam habebat flavam Agameden,


quæ tot pharmaca norat, quot alit lata terra.


Hunc quidem ego accedentem percussi ærata hasta:


prolapsusque-est in pulvere; ego vero in currum insiliens,


steti inter primos-pugnatores. Sed magnanimi Epei


745


territi-fugerunt alio alius, ut viderunt virum cadentem,


ductorem equitum, qui fortissimus-erat pugnando.


At ego irrui, atræ procellæ par:


quinquaginta autem cepi currus, duoque circa unumquemque


viri mordicus prehenderunt solum, mea sub hasta domiti.


750


Et jam Actoriones Moliones juvenes interfecissem,


nisi ipsos pater, late-dominans Terræ-concussor, Neptunus,


ex pugna ereptos servasset, tectos caligine multa.


Tum Jupiter Pyliis magnam victoriam dedit;


tantisper enim eos insequebamur per latum campum,


755


interficientesque ipsos, et arma pulcra colligentes;


donec ad Buprasium tritici-ferax egimus equos,


petramque Oleniam, et eo, Alisii herois ubi tumulus


vocatur locus: unde rursum avertit populum Minerva.


Ibi virum interficiens extremum, eum reliqui; atque Achivi


760


retro a Buprasio Pylum-versus agebant veloces equos:


omnes autem gratias-agebant, ex-diis Jovi, Nestorique ex-hominibus.


Talis eram, si-quando eram inter viros. Sed Achilles


solus illa virtute sua fruetur: certe ipsum credo


multum postea-doliturum, ubi exercitus perierit.


765


O amice, sane quidem tibi Menœtius sic præcepit


die illo, quo te ex Phthia ad-Agamemnonem misit:


nos autem intus apud vos quum-essemus, ego et divinus Ulysses,


omnia plane in ædibus audiebamus, sicut præcipiebat;


ad-Pelei autem veneramus domos habitantibus-commodas,


770


populum cogentes per Achaiam feracem.


Ibi tum heroem Menœtium invenimus intus:


atque te, juxta autem Achillem; senex vero, equûm-agitator Peleus,


pinguia femora adolebat bovis Jovi gaudenti-fulmine,


aulæ in septo: tenebatque aureum poculum,


775


libans nigrum vinum super ardentia sacra.


Vos quidem bovis apparabatis carnes, nos vero tum


stabamus in vestibulo; attonitus autem surrexit Achilles,


introque duxit manu prehensos, atque considere jussit,


dapesque-hospitales abunde apposuit, quas apponi hospitibus fas est.


780


Ac postquam saturati-eramus cibo et potu,


ordiebar ego sermonem, hortans vos simul ut-sequamini:


vos autem vehementer volebatis, hi vero ambo multa præceperunt:


Peleus quidem suo filio senex præcepit Achilli,


semper fortissime-se-gerere et superiorem esse aliis:


785


tibi vero rursus sic præcepit Menœtius, Actoris filius:


Fili mi, genere quidem superior est Achilles,


major-natu vero tu es: viribus autem ille multo præstantior:


sed probe ei da prudens consilium, et admone,


et ei præcipe; ille autem obsequetur in bonum quidem.


790


Sic præcepit senex, tu vero oblivisceris. Sed etiam nunc


hæc dicas Achilli bellicoso, si forte obsequatur:


quis vero scit, an ei, cum (favente) deo, animum commoveas


admonens? bona autem admonitio est amici.


Si vero aliquod mentibus suis vaticinium evitat,


795


et aliquod ei a Jove dixit veneranda mater, quominus ipse eat:


saltem te mittat; simul autem ceteræ copiæ sequantur


Myrmidonum, si forte aliquod lumen (salus) Danais fias:


et tibi arma pulcra det ad-prælium gerenda;


si forte te illi assimilantes (illum esse ob similitudinem credentes) abstineant pugna


800


Trojani, respirentque Mavortii filii Achivorum


qui-affliguntur: parva autem est respiratio a-bello.


Facile vero integri defessos viros in-pugna


repellatis ad urbem a navibus et tentoriis.






  Sic dixit: eique animum in pectoribus commovit:


805


profectus-est autem currens præter naves ad Æaciden Achillem.


Sed quum jam prope naves Ulyssis divini


venisset currens Patroclus, ubi eis forumque et jus


erat, qua eis etiam deorum constituta-erant altaria:


illic ei Eurypylus percussus occurrit,


810


generosus Evæmonides, in femore sagitta,


claudicans e pugna; atque humidus defluebat sudor


de-humeris et capite: eque vulnere gravi


sanguis niger scaturiebat: mens tamen firma erat.


Hunc autem intuitus, miseratus-est Menœtii fortis filius,


815


et dolens, verbis alatis eum allocutus-est:






  Ah miseri, Danaorum ductores et principes:


siccine eratis procul ab-amicis et patria terra


satiaturi in Troja veloces canes alba pinguedine?


sed age mihi hoc dic, Jovis-alumne Eurypyle heros:


820


adhucne fere sustinebunt immanem Hectorem Achivi,


an jam conficientur, ab ipso hasta domiti?






  Huic autem Eurypylus vulneratus respondit:


nullum-amplius, nobilissime Patrocle, præsidium Achivis


erit; sed in navibus nigris cadent.


825


Illi enim jam omnes, quotquot ante erant fortissimi,


in navibus jacent eminus- cominusque-vulnerati


manibus sub Trojanorum: horum vero robur augescit usque.


Sed me quidem tu serva, ducens ad navem nigram;


femoreque exscinde sagittam, ab eoque sanguinem nigrum


830


ablue aqua tepida; et lenia medicamenta insperge,


salubria, quæ te ajunt ab Achille doctum-esse,


quem Chiron docuit, justissimus Centaurorum:


medici enim, Podalirius atque Machaon,


hunc quidem in tentoriis puto vulnus habentem,


835


indigentem et ipsum eximii medici,


jacere: alter autem in campo Troum sustinet acrem Martem.






  Hunc autem vicissim allocutus-est Menœtii fortis filius:


Quomodo fiant (quo evadent) hæc opera? quid agemus, Eurypyle heros?


vado, ut Achilli bellicoso sermonem referam,


840


quem Nestor mandavit Gerenius, custos Achivorum:


attamen ne sic quidem te dimittam afflictum.






  Dixit, et in sinu susceptum ferebat pastorem virorum


in tentorium: famulus autem ut-vidit, substravit pelles-bubulas.


Ibi illi porrecto, e femore excidit cultro


845


acutum telum peramarum: ab ipso autem sanguinem atrum


abluit aqua tepida; et radicem immisit amaram,


manibus contritam, dolores-adimentem, quæ ei cunctos


inhibuit dolores: ac vulnus quidem siccatum est, cessavitque sanguis.











[TR1] "ut-esset," → "ut-esset."

[TR2] "Iris" → "Iris,"

[TR3] "spoliabat" → "spoliabat."

[TR4] "animum;" → "animum:"

[TR5] "Hunc aute m" → "Hunc autem."








Iliadis XII.—Pugna ad murum.






ARGUMENT: THE BATTLE AT THE GRECIAN WALL.


The Greeks having retired into their intrenchments, Hector attempts to force them; but it proving impossible to pass the ditch, Polydamas advises to quit their chariots, and manage the attack on foot. The Trojans follow his counsel; and having divided their army into five bodies of foot, begin the assault. But upon the signal of an eagle with a serpent in his talons, which appeared on the left hand of the Trojans, Polydamas endeavours to withdraw them again. This Hector opposes, and continues the attack; in which, after many actions, Sarpedon makes the first breach in the wall. Hector also, casting a stone of vast size, forces open one of the gates, and enters at the head of his troops, who victoriously pursue the Grecians even to their ships.




 TEXT:






1


  Sic quidem in tentoriis Menœtii fortis filius,


curabat Eurypylum vulneratum; verum pugnabant


Argivi et Trojani catervatim. Neque jam erat hos


fossa amplius prohibitura Danaorum, et murus supra


5


latus, quem fecerant pro navibus: circùm autem fossam


duxerant; nec diis dederant inclytas hecatombas;


ut ille ipsis navesque veloces et prædam multam


intus continens tueretur: diis autem invitis structus-erat


immortalibus; quocirca etiam nequaquam longum tempus integer erat.


10


Quamdiu quidem Hector vivus erat, et irascebatur Achilles,


et Priami regis non-eversa urbs erat,


tamdiu etiam magnus murus Achivorum integer erat.


At postquam Troum quidem mortui-erant quotquot fortissimi,


multi autem Argiovrum, alii domiti-, alii superstites-erant,


15


eversaque-est Priami urbs decimo anno,


Argivique in navibus dilectam in patriam redierunt:


tum demum inierunt-consilium Neptunus et Apollo,


murum ut-abolerent fluviorum vi immissa,


quotquot ab Idæis montibus in-mare profluunt,


20


Rhesusque, Heptaporusque, Caresusque, Rhodiusque,


Granicusque, et Æsepus, divinusque Scamander,


et Simois, ubi multi clypei-e-bovino-corio et galeæ


deciderant in pulvere, et simideorum genus virorum:


horum omnium eodem ostia convertit Phœbus Apollo,


25


perque-novem-dies in murum immisit eorum cursum: pluebat autem Jupiter


continuo, ut citius mari-submersum murum redderet.


Ipse autem Terræ-concussor, tenens manibus tridentem,


præibat; et omnia fundamenta undis emovit


truncorum et lapidum, quæ jecerant laborantes Achivi;


30


planaque fecit loca juxta rapidum Hellespontum,


rursusque litus magnum arenis cooperuit,


muro abolito: fluvios autem vertit, ut-redirent


in alveum suum quisque, qua ante demittebant pulcre-fluentem aquam.






  Ita erant in-posterum Neptunus et Apollo


35


facturi: tum vero pugna clamorque exarsit circa


murum bene-structum; sonitumque-reddebant stipites turrium


percussæ: Argivi vero, Jovis flagello domiti,


naves ad cavas conclusi tenebantur,


Hectorem timentes, violentum auctorem fugæ hostium:


40


atque is, sicut antea, pugnabat par turbini.


Ut vero quando interque canes et viros venatores


aper sive leo versatur, præ robore truces-oculos-volvens;


illi vero turmatim se ipsos instruentes,


adversi stant, et jaculantur crebra


45


spicula de manibus: ejus autem generosum cor nunquam


pavet, nec fugam-capessit: fortitudo vero ipsum occidit:


crebroque se-convertit, ordines virorum tentans;


quaque fecerit-impetum, ibi cedunt ordines virorum:


sic Hector turbam obiens se-motabat, socios


50


fossam adhortans ut-transcenderent: nec-tamen ei equi


audebant veloces-pedibus: valde vero hinniebant, in summo


labro stantes: absterrebat enim fossa eos


lata, nec transilire in-promptu erat, nec transitu


erat facilis: præcipitia enim prominentia circa omnem


55


stabant utrinque: desuper autem vallis


acutis munita-erat, quos defixerant filii Achivorum,


densos et magnos, ab-infestis viris munimentum.


Illuc non facile equus bonis-rotis-instructum currum trahens


intrasset; pedites vero cogitabant, si perficere-possent.


60


Tum vero Polydamas audaci Hectori dixit astans:






  Hectorque et alii Trojanorum duces ac sociorum;


temere per fossam impellimus veloces equos:


hæc autem admodum difficilis est transitu: valli enim in illa


acuti stand, et ad ipsos murus Achivorum:


65


illuc nullo-modo licet descendere, nec pugnare


equitibus: angustiæ enim sunt, ubi eos sauciatum-iri puto.


Quod si jam omnino Achivos mala ipsis meditans perdit


Jupiter altitonans, Trojanis autem vult auxiliari,


sane equidem vellem vel statim hoc effectum,


70


inglorios perire procul ab Argis hic Achivos:


sin vero conversi-fuerint, repressioque nostrorum fiat


a navibus, et fossæ impegerimus profundæ,


non deinceps puto ne nuntium quidem reversurum


retro ad urbem, iterum-conversis ad pugnam ab Achivis.


75


Verum agite, sicut ego dixero, obsequamur omnes:


equos quidem famuli contineant prope fossam,


ipsi vero, pedibus, (cum) armis instructi,


Hectorem omnes sequamur conferti: at Achivi


non sustinebunt, siquidem ipsis exitii fines impendent.






80


  Sic dixit Polydamas: placebatque Hectori sermo tutus:


statim autem de curribus cum armis desiliit in-terram.


Nec ceteri Trojani in equis convenerunt;


sed omnes desilierunt, ut viderunt Hectorem divinum.


Aurigæ quidem deinde suo præcepit quisque,


85


equos bene ex ordine ut-coercerent illic ad fossam:


ipsi vero in-ordines-digesti, se ipsos instruentes,


in-quinque-agmina dispositi, simul duces sequebantur.






  Alii quidem cum Hectore iverunt et eximio Polydamante,


qui plurimi et fortissimi erant, cupiebantque maxime


90


muro rapto cavas ad naves pugnare:


et ipsos Cebriones tertius sequebatur; apud currus autem


alium, Cebrione deteriorem, reliquit Hector.


Alteris vero Paris præerat, et Alcathous, et Agenor:


tertiis autem Helenus et Deiphobus divinus,


95


filii duo Priami; tertiusque erat Asius heros,


Asius Hyrtacides, quem ab-Arisba vexerant equi


rutili, magni, fluvio a Selleente.


At quartorum ductor-erat strenuus filius Anchisæ,


Æneas: cumque eo duo Antenoris filii,


100


Archelochusque Acamasque, pugnæ bene scientes omnis.


Sarpedon vero dux-erat inclytorum sociorum;


assumsitque Glaucum et Mavortium Asteropæum;


hi enim ei visi-sunt eximie esse fortissimi


ceterorum, post se quidem ipsum: ipse vero emicuit etiam præ omnibus.


105


Hi autem ut se-inter-se-junxerant bene-factis boum-tergoribus,


ivere recta in-Danaos animosi, nec amplius putabant


eos sustenturos, sed in navibus nigris casuros.






  Hinc ceteri Trojani, longeque-vocati socii,


consilio Polydamantis laudatissimi paruerunt;


110


at non Hyrtacides voluit Asius, princeps virorum,


illic relinquere equosque et aurigam famulum:


sed una-cum ipsis accedebat navibus velocibus,


demens: neque enim erat, malum fatum postquam-evitasset,


equis et curribus exsultans, a navibus


115


retro reversurus ad Ilium ventosum:


prius enim eum Fatum infaustum obvolvit


per-hastam Idomenei præclari Deucalionidæ.


Irruit enim navium ad sinistram-partem, qua Achivi


ex campo redibant cum equis et curribus:


120


hac equosque et currum egit, neque portis


invenit acclinatas valvas et longum vectem immissum:


sed apertas tenebant viri, si quem sociorum,


e bello fugientem, salvum-reciperent ad naves.


Hac recta animosus equos regebat; hi vero (sui) simul sequebantur,


125


acutum clamantes: putabant enim non-amplius Achivos


sustenturos-esse, sed in navibus nigris casuros;


dementes: in portis vero duos viros invenerunt fortissimos,


filios animosos Lapitharum bellicosorum;


alterum quidem, Pirithoi filium, strenuum Polypœten;


130


alterum vero, Leonteum, hominum-perniciei parem Marti:


hi igitur ante portas altas


stabant, ut quando stant quercus in-montibus altæ,


quæ-quidem ventum sustinent et pluviam per-dies omnes,


radicibus magnis late-porrectis hærentes:


135


sic igitur hi manibus freti ac viribus,


manebant advenientem magnum Asium, nec fugiebant.


Illi vero recta ad murum bene-structum, tergora-boum arida


ni-altum elevantes, ibant magno cum fremitu,


qui erant Asium circa regem, et Iamenum, et Orestem,


140


Asiadenque Adamantem, Thoonemque, Œnomaumque.


Atque hi, Polypœ et Leonteus, adhuc quidem bene-ocreatos Achivos


hortabantur, intus dum-erant, pugnare pro navibus:


sed postquam in-murum ruentes animadverterunt


Trojanos, at Danaorum ortus-est clamorque fugaque,


145


tum hi-duo erumpentes, ante portas pugnabant,


agrestibus apris similes, qui in montibus


virorum ac canum excipiunt tumultum advenientem,


obliqueque irruentes, circa se frangunt sylvam,


radicitus exscindentes, subtusque stridor dentium


150


oritur, donec aliquis jaculatus vitam eis eripuerit:


sic horum resonabat æs in pectoribus lucidum,


adversis ictibus percussorum: valde enim fortiter pugnabant,


viris qui superne erant freti, ac propriis viribus.


Illi vero saxis-missilibus, bene-ædificatis a turribus,


155


jaculabantur, propugnantes sibique ipsis et tentoriis,


navibusque velocibus. Nives autem ut cadunt in-terram,


quas ventus vehementer-flans, nubes opacas agitans,


crebras defundebat in terram almam:


sic horum e manibus tela fluebant, tam Achivorum,


160


quam etiam e Trojanorum manibus; galeæ autem circùm raucum sonabant,


percussæ ingentibus-saxis, et clypei umbonibus-muniti.


Tunc vero ingemuitque et sua percussit femora


Asius Hyrtacides, et indignatus verbum dixit:






  Jupiter pater, ergo jam et tu mendax factus-es


165


omnino multum: non enim equidem putabam heroas Achivos


sustenturos nostrum robur et manus invictas:


illi vero, ut vespæ in-medio corpore variæ, aut apes


nidos sibi-faciunt viam ad lapillosam,


nec relinquunt cavam domum; sed manentes


170


viros venatores, pugnant pro natis:


sic illi non volunt a-portis, etiam si duo tantum sint,


recedere, antequam vel interficiantur, vel capiantur.






  Sic dixit, nec Jovis flexit mentem hæc dicens:


Hectori enim ejus anius volebat gloriam præbere.






175


  [Alii autem circa alias pugnam pugnabant portas:


difficile vero me hæc, dei instar, omnia proloqui.


Undique enim circa murum excitatus-est immane-ardens ignis


lapideum: Argivi autem, etiamsi mœsti, necessitate tamen


navibus propugnabant: dii vero tristes-erant animo


180


omnes, quotquot Danais in-prælio fautores erant.


Commiserunt autem Lapithæ bellum et pugnam.]






  Tum autem Pirithoi filius, fortis Polypœtes,


hasta percussit Damasum, per-galeam æreis-munitam-malis;


neque ærea galea illam prohibuit; sed penitus


185


cuspis ærea perrupit os; cerebrum autem


intus totum concussum-est; domuitque ipsum ardentem:


ac deinde Pylonem et Ormenum interfecit.


Filium autem Antimachi Leonteus, soboles Martis,


Hippomachum percussit hasta, ad balteum assecutus.


190


[TR1] autem e vagina extrahens ensem acutum,


Antiphaten quidem primum, impetu-facto per turbam,


percussit cominus; is vero supinus solo allisus-est:


ac dein Menonem, et Iamenum et Orestem,


omnes alios-super-alios admovit terræ almæ.






195


  Quamdiu illi hos interfectos-spoliabant armis coruscis,


interea Polydamantem et Hectorem juvenes sequebantur,


qui plurimi et fortissimi erant, ardebantque maxime


murumque perrumpere, et incendere igne naves.


Hi tamen adhuc deliberabant, stantes ad fossam:


200


augurium enim ipsis supervenerat, transire cupientibus,


aquila altivolans, ad sinistram copias arcens,


cruentatum serpentem gestans unguibus, immanem,


vivum, adhuc palpitantem; necdum is oblitus-erat pugnæ:


percussit enim ipsam tenentem ad pectus, prope collum,


205


contortus retro; illa autem eum a se dimisit in-terram,


dolens angoribus, medioque dejecit in agmine;


ipsaque clangens avolavit cum flatibus venti.


Trojani vero cohorruerunt, ut viderunt varium serpentem,


jacentem in mediis, Jovis portentum ægidem-tenentis.


210


Tunc Polydamas audacem Hectorem allocutus-est astans:






  Hector, semper quidem fere me increpas in-concionibus,


recta licet monentem; quippe nequaquam par-est


civis qui-sit, temere dicere, neque in consilio,


neque unquam in bello, tuam vero potentiam semper augere:


215


nunc autem rursus proloquar, ut mihi videatur esse optimum.


Ne eamus cum-Danais pugnaturi de navibus.


Sic enim eventurum-esse puto, si vere quidem


Trojanis hoc augurium-advenit, transire cupientibus,


aquila altivolans, ad sinistram copias arcens,


220


cruentatum serpentem portans unguibus, immanem,


vivum: cito autem dimisit, antequam ad-caros nidos pervenisset,


neque effecit portans, ut-daret pullis suis.


Sic nos, etiamsi portas et murum Achivorum


perruperimus robore magno, cesserint autem Achivi,


225


non ordine a navibus revertemur per-easdem vias:


multos enim Trojanorum relinquemus, quos Achivi


ære interfecerint, pugnantes pro navibus.


Hac certe interpretatione-responderit augur, qui vere animo


peritus-sit prodigiorum, et ei paruerint populi.






230


  Hunc autem torve intuitus allocutus-est galeam-motans Hector:


Polydama, tu quidem non-jam mihi grata hæc dicis:


nosti et aliam sententiam meliorem hac excogitare.


Sin vero revera hanc ex animo dicis,


jam tibi inde dii mentem ademerunt ipsi:


235


qui jubes Jovis quidem altitonantis oblivisci


consiliorum, quæ mihi ipse præstitit et annuit:


tu vero me alitibus alas-expandentibus jubes


parere: quos minime moror, neque curo,


sive ad dextram vadant, ad auroramque solemque,


240


sive ad sinistram isti, ad occasum obscurum.


Nos vero magni Jovis pareamus consilio,


qui omnibus mortalibus et immortalibus imperat.


Unum augurium est præstantissimum, pugnare pro patria.


Quid-tandem tu times bellum et pugnam?


245


etsi enim ceteri nos circum occidamur omnes,


naves ad Argivorum, tibi tamen non timor est pereundi;


non enim tibi est cor hostes sustinens nec pugnax.


Si vero tu a-pugna te-abstinebis, vel aliquem alium,


dehortatione-deceptum, verbis avertes a-bellando,


250


statim mea sub hasta percussus animam amittes.






  Sic igitur fatus præivit; hi autem una sequebantur


clamore immenso; insuperque Jupiter gaudens-fulmine


excitavit ab Idæis montibus venti procellam,


quæ recta naves-versus pulverem ferebat; atque Achivorum


255


molliebat animum, Trojanis vero et Hectori gloriam præstabat.


Hujus jam prodigiis confisi ac robore suo,


perfringere magnum murum Achivorum tentabant.


Pinnas quidem turrium convellebant, et demoliebantur propugnacula,


crepidinesque prominentes vectibus-labefactabant, quas Achivi


260


primas in terra posuerant, ut-essent stabilimina turrium.


Has illi retrahebant, sperabantque murum Achivorum


se perrupturos. Nondum tamen Danai cedebant de-via;


sed illi scutis bubulis præmunientes propugnacula,


percutiebant ex ipsis hostes murum subeuntes.






265


  Ambo autem Ajaces hortantes in turribus


quaquaversum itabant, robut excitantes Achivorum:


alium blandis, alium duris verbis


increpabant, quemcunque omnino pugnam remittentem vidissent:






  O amici, Argivorum quique eximius, quique mediocris,


270


quique deterior; quandoquidem non omnes similes


viri in bello; nunc exstitit opus omnibus:


et vero ipsi hoc fere cognoscitis; ne-quis retro


vertatur ad naves, minitanti Trojano auscultans:


sed ulterius procedite, et invicem hortamini,


275


si forte Jupiter det Olympius fulgurator,


pugnam quum-repulerimus, hostes ad urbem persequi.






  Sic illi ante-alios-clamantes, pugnam excitabant Achivorum.


Horum vero, sicut flocculi nivis cadunt crebri


die hiberno, quando orsus-est providus Jupiter


280


ningere, hominibus ostentans illa sua tela;


sopitis vero ventis fundit constanter, donec operuerit


celsorum montium vertices et cacumina summa,


et campos florentes, et hominum pinguia culta;


et super maris cani funduntur portubusque et litoribus,


285


fluctus autem eos adventans prohibet, aliaque omnia


operiuntur desuper, quando ingruit Jovis imber:


sic horum utrinque lapides volitabant crebri,


hi quidem in Trojanos, illi autem a Trojanis in Achivos,


dum-utrique-feriuntur: sed murum supra totum strepitus ortus-est.






290


  Haudquaquam tamen tunc quidem Trojani et splendidus Hector


muri perrupissent portas et longum vectem,


nisi filium suum Sarpedonem providus Jupiter


excitasset in Argivos, leonem veluti in-boves cornibus-camuros.


Statim vero clypeum quidem ante se tenebat undique æqualem,


295


pulcrum, æneum, lamina-ductili-tectum: quem quidem faber


duxerat, intus vero pelles-bubulas consuerat spissas,


aureis virgis perpetuis circa orbem:


hoc igitur ille ante se objecto, duas hastas vibrans


profectus-est ire, sicut leo in-montibus-nutritus, qui indigus


300


diu fuerit carnium, jubet autem ipsum animus magnus,


oves tentaturum, vel ad bene-munitam caulam ire:


etsia enim invenerit apud ipsam pastores viros


cum canibus et hastis custodiam-agentes circa oves,


haud tamen re-non-tentata sustinet a-stabulo pelli:


305


sed is inde aut rapuit insiliens, aut etiam ipse


vulneratus-est inter primos veloci ex manu jaculo:


sic tunc parem-deo Sarpedonem animus impulit


murum ut-invaderet perrumperetque propugnacula.


Statim autem Glaucum allocutus-est, filium Hippolochi:






310


  Glauce, cur jam nos honoribus-affecti-sumus maxime,


sedeque carnibusque ac plenis poculis,


in Lycia, omnes autem, deos tanquam, nos aspiciunt?


et agri-portionem possidemus magnam, Xanthi ad ripas,


amœnam vitifero-solo et arvo frugifero?


315


quare nunc oportet, Lycios inter primos quum-simus,


stare, ac pugnæ ardenti occurrere:


ut aliquis sic dicat Lyciorum bene armatorum:


Nequaquam inglorii per Lyciam imperant


nostri reges, eduntque pingues oves,


320


vinumque bibunt eximium, dulce; verum enim et robur iis


est præstans, quandoquidem Lycios inter primos pugnant.


O amice, si enim, bellum hoc postquam-effugerimus,


perpetuo jam essemus expertesque-senii immortalesque


futuri, nec ipse inter primos pugnarem,


325


nec te mitterem pugnam in clarantem-viros:


nunc vero (nihilominus enim fata instant mortis


plurima, quæ non licet effugere homini, neque evitare,)


eamus; vel alicui gloriam dabimus, vel aliquis nobis.






  Sic dixit: nec Glaucus aversus-est, nec non-obsecutus.


330


Hi autem recta ibant, Lyciorum magnam gentem ducentes.






  Hos vero conspicatus cohorruit filius Petei Menestheus:


hujus enim jam ad turrim ibant, malum ferentes.


Circumspexit autem per cohortem Achivorum, si quem videret


ductorum, qui sibi malum a-sociis arceret:


335


animadvertit autem Ajaces duos, belli insatiabiles,


stantes, Teucrumque, modo e-tentorio profectum,


prope: sed nullo-modo ei licebat, si-clamaret, exaudiri:


tantus enim strepitus erat: sonitusque ad-cœlum perveniebat


percussorum scutorumque et setis-equinis-comantium galearum


340


et portarum: omnes enim occlusæ-erant: isti vero ad ipsas


stantes nitebantur vi perruptas ingredi.


Statim autem ad Ajacem misit præconem Thooten:






  I, nobilis Thoota, currens Ajacem voca:


ambos quidem potius: hoc enim longe optimum omnium


345


esset, quoniam mox hic fiet grave exitium.


Huc enim magna-mole-feruntur Lyciorum duces, qui pridem


valde-vehementes sunt in acribus pugnis.


Si vero ipsis etiam illic labor et certamen ortum-est,


at saltem solus veniat Telamonius fortis Ajax,


350


et eum Teucer simul sequatur, arcuum bene sciens.






  Sic dixit: neque ei præco non-obsecutus-est, ut-audivit;


profectus-est autem currens præter murum Achivorum ære-loricatorum,


stetitque juxta Ajaces profectus, statimque eos allocutus-est:






  Ajaces, Argivorum duces ære-loricatorum,


355


jubet vos Petei Jovis-alumni carus filius


illuc ire, ut laboris vel paululum participes-sitis:


ambo quidem potius: hoc enim longe optimum omnium


esset, quoniam mox ibi fiet grave exitium.


Illuc enim magna-mole-feruntur Lyciorum duces, qui pridem


360


valde-vehementes sunt in acribus pugnis.


Si vero et hic etiam bellum et certamen ortum-est,


at saltem veniat Telamonius fortis Ajax,


et eum Teucer simul sequatur, arcuum bene sciens.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est magnus Telamonius Ajax.


365


Statim Oiliden verbis alatis allocutus-est:






  Ajax, vos quidem hic, tu et fortis Lycomedes,


stantes, Danaos excitate ad-fortiter pugnandum:


sed ego illuc ibo, et intereo pugnæ;


protinus autem revertar, quum bene ipsis auxiliatus-fuero.






370


  Sic igitur fatus abiit Telamonius Ajax,


et cum-eo Teucer simul ibat frater et ejusdem-patris;


cum-istis vero una Pandion Teucri ferebat curvos arcus.


Quando Menesthei magnanimi ad-turrim venerunt,


murum intrantes, laborantibus supervenerunt.


375


Quippe in pinnas ascendebant, obscuro turbini similes,


fortes Lyciorum ductores atque principes:


congressi-sunt autem ad-pugnandum contra, ortusque-est clamor.






  Ajax vero primus Telamonius virum interfecit,


Sarpedonis socium, Epiclem magnanimum,


380


saxo aspero percussum, quod murum intra


jacebat magnum ad pinnam summum: neque id facile


manibus ambabus tenuisset vir, ne maxime quidem juvenis,


quales nunc homines sunt: ille vero ex-alto immisit sublatum;


perrupitque quatuor-conos-habentem galeam, ossaque confregit


385


omnia simul capitis: is autem urinatori similis,


decidit ab excelsa turri, liquitque ossa animus.


Teucer vero Glaucum, fortem filium Hippolochi,


sagitta irruentem percussit ex-muro alto,


qua vidit nudatum brachium; cessareque-fecit a-pugna.


390


Retro autem a muro desiliit latens, ut ne-quis Achivorum


vulneratum videret, et insultaret verbis.


Sarpedoni autem dolor fuit, Glauco abeunte,


protinus ut animadvertit; attamen non oblitus-est pugnæ:


sed is Thestoriden Alcmaonem hasta assecutus


395


vulneravit, extraxitque hastam; ille vero cecidit secutus hastam,


pronus, circaque ipsum sonitum-dedere arma varia ære.


Sarpedon vero pinnam, prehensam manibus robustis,


trahebat; illa autem secuta est tota prorsus; ac desuper


murus nudatus-est, multisque fecit viam.






400


  Illum vero Ajax et Teucer simul assecuti, hic quidem sagitta


percussit lorum circa pectora splendidum


clypei ingentis; sed Jupiter fata arcuit


a-filio suo, ne navium ad puppes interficeretur:


Ajax autem clypeum ejus percussit insiliens, ac penitus


405


transiit hasta, aspereque-repulit ipsum ardentem.


Cessit vero paullulum a-propugnaculo, nec tamen ille plane


recessit, quoniam ei animus sperabat gloriam reportare.


Adhortatus-est autem divinos, conversus, Lycios:






  O Lycii, quid ita remittitis impetuosam fortitudinem?


410


difficile autem mihi est, etsi fortissimus sim


soli, quum-murum-perruperim, facere ad naves aditum,


sed una-sequimini: multorum vero opus est melius.






  Sic dixit: illi autem regis reveriti adhortationem,


validius incubuerunt consiliarium circa regem.


415


Argivi autem ex-altera-parte corroborabant phalangas,


intra murum, magnum vero ipsis se-obtulit opus.


Neque enim fortissimi Lycii Danaroum poterant


muro rupto facere ad naves viam:


neque unquam bellatores Danai Lycios poterant


420


a-muro retro repellere, postquam primum accesserant.


Sed sicut de finibus duo viri contendunt,


mensuras in manibus tenentes, communi in arvo,


qui-quidem exiguo in loco litigant de æquo:


sic igitur hos distinebant pinnæ: illi autem super ipsis


425


cædebant alii-aliorum circa pectora bubula-pelle-factos


clypeos rotundos, parmasque leves.


Multi autem vulnerabantur in corpore sævo ære,


sive cui converso terga nudarentur


pugnantium, multi vero penitus per clypeum ipsum.


430


Ubique jam turres et pinnæ sanguine virorum


perfusæ-erant utrinque a Trojanis et Achivis.


At ne sic quidem poterant fugam efficere Achivorum:


sed ita-se-habebant, ut lanaces mulier opifica justa,


quæ stateram tenens et lanam, utrinque appendit


435


exæquans, ut liberis iniquam mercedem ferat:


sic quidem horum æqualiter pugna intendebatur bellumque,


ante quam Jupiter gloriam superiorem Hectori daret


Priamidæ, qui primus irrupit in-murum Achivorum:


clamavit autem intentissima-voce, Trojanis vociferans:






440


  Ingruite, equûm-domitores[TR2] Trojani; perrumpite vero murum


Argivorum, et navibus immittite immane-ardentem ignem.






  Sic dixit incitans: illi autem auribus omnes audierunt,


rectaque-irruebant in murum frequentes: iique deinde


pinnas ascendebant, acutas hastas tenentes.






445


  Hector vero arreptum lapidem ferebat, qui ante portas


stabat; in-extremo crassus, ac desuper


acutus erat, quem ne duo quidem viri ex-populo fortissimi


facile in plaustrum a solo movissent,


quales nunc homines sunt: ille vero eum facile vibrabat etiam solus.


450


[Hunc ei levem reddiderat Saturni filius versuti.]


Sicut autem, quando opilio facile portat vellus arietis,


manu prehensum altera, exiguumque ipsum pondus premit:


sic Hector recta in-tabulata ferebat lapidem sublatum,


quæ portas muniebant valde spisse coagmentatas,


455


bifores, altas: duo autem intus vectes eas


continebant invicem-transversi, una vero clavis inhærebat.


Stetitque valde prope profectus, et adnixus percussit medias,


firmiter divaricatis-pedibus-stans, ut ne ei minus-grave telum esset.


Abrupit autem ambos cardines: ceciditque lapis intro


460


magno-pondere, immane vero circum portæ crepuere: nec vectes


sustinuere, tabulæque disruptæ-sunt alio alia,


lapidis ab impetu. Insiliit autem splendidus Hector,


nocti veloci similis aspectu: fulgebatque ære


terribili, quo indutus-erat circa corpus: duas autem manibus


465


hastas tenebat. Haud quis illum inhibuisset occurrens,


præter deos, quando insiliit in-portas; igne vero oculi ardebant.


Hortabatur autem Trojanos, conversus ad turbam,


murum ut-transcenderent: illi vero hortanti paruerunt:


protinusque alii quidem murum transcenderunt, alii vero per ipsas


470


affabre factas infundebantur portas: Danai autem diffugerunt


naves ad cavas: tumultusque ingens factus-est.











[TR1] Probably a word missing before "autem" at the begining of this line, but unclear what it should be.

[TR2] "equum-domitores" → "equûm-domitores"








Iliadis XIII.—Pugna ad naves.






ARGUMENT: THE FOURTH BATTLE CONTINUED, IN WHICH NEPTUNE ASSISTS THE GREEKS: THE ACTS OF IDOMENEUS.


Neptune, concerned for the loss of the Grecians, upon seeing the fortification forced by Hector, (who had entered the gate near the station of the Ajaces,) assumes the shape of Calchas, and inspires those heroes to oppose him: then, in the form of one of the generals, encourages the other Greeks who had retired to their vessels. The Ajaces form their troops in a close phalanx, and put a stop to Hector and the Trojans. Several deeds of valour are performed; Meriones, losing his spear in the encounter, repairs to seek another at the tent of Idomeneus: this occasions a conversation between those two warriors, who return together to the battle. Idomeneus signalizes his courage above the rest; he kills Othryoneus, Asius, and Alcathous: Deiphobus and Æneas march against him, and at length Idomeneus retires. Menelaus wounds Helenus, and kills Pisander. The Trojans are repulsed on the left wing; Hector still keeps his ground against the Ajaces, till, being galled by the Locrian slingers and archers, Polydamas advises to call a council of war: Hector approves of his advice, but goes first to rally the Trojans; upbraids Paris, rejoins Polydamas, meets Ajax again, and renews the attack.


The eight-and-twentieth day still continues. The scene is between the Grecian wall and the sea-shore.




 TEXT:






1


  Jupiter vero quum Trojanosque et Hectorem navibus admovisset,


hos quidem reliquit ad illas, laboremque ut-haberent et ærumnas


indesinenter; ipse autem retro vertit oculos fulgentes


seorsum in equestrium Thracum intuens terram,


5


Mysorumque cominus-pugnantium, et illustrium Hippomolgorum,


late-victitantium Abiorumque, justissimorum hominum;


ad Trojam vero nequaquam amplius vertebat oculos fulgentes:


non enim ille immortalium quemquam putabat suo in animo,


profectum, vel Trojanis auxiliaturum, vel Danais.






10


  Nec vero cæcam-speculationem agebat rex Neptunus:


etenim hic spectans sedebat bellumque pugnamque


alte super summum verticem Sami silvosæ


Threiciæ: inde enim conspiciebatur tota quidem Ida,


conspiciebatur autem et Priami urbs, et naves Achivorum.


15


Illic igitur is e mari sedebat egressus, miserabaturque Achivos


a-Trojanis domitos, Jovi autem graviter succensebat.






  Protinus vero de monte descendit aspero,


rapide pedibus progressus; tremebant autem montes alti et silva


pedibus sub immortalibus Neptuni incedentis.


20


Ter quidem protendit gressum, quarto autem passu pervenit ad-finem viæ,


Ægas: illic vero ei inclytæ ædes in-gurgitibus maris,


aureæ, coruscantes, ædificatæ-erant, incorruptibiles semper.


Illuc quum-venisset, sub curru junxit æripedes equos,


celeriter-volantes, aureis jubis comantes.


25


Aurum autem ipse induit circa corpus: prehenditque scuticam


auream, affabre-factam, suumque conscendit currum;


ivitque ut-inveheretur super undas: exsultabant autem cete sub ipso


undique e latebris, nec non-agnoverunt regem:


cum-lætitia vero mare utrinque-discedebat: hi autem volabant


30


celeriter admodum, nec subtus madescebat æreus axis:


ipsumque ad Achivorum naves fragiles ferebant equi.






  Est autem quidam specus latus profundi in-gurgitibus maris,


media-inter Tenedum et Imbrum asperam:


illic equos stabulare-fecit Neptunus terræ concussor,


35


solutos de curribus, juxtaque divinum posuit pabulum


ut-ederent: circaque pedes pedicas jecit aureas,


infractas, insolubiles, ut firmiter illic manerent


rediturum regem: is autem ad exercitum abiit Achivorum.






  Trojani vero, flammæ pares, conferti, sive procellæ,


40


Hectorem Priamiden insatiabiliter ardentes sequebantur,


frementes, clamantesque; sperabant autem naves Achivorum


se capturos, occisurosque ad ipsas omnes Achivos.






  Sed Neptunus terram-cingens, terræ-concussor,


Argivos excitabat, profundo e mari egressus,


45


assimilatus Calchanti corpore et indefessa voce:


Ajaces-duos primos allocutus-est, promtos etiam per-se:






  Ajaces, vos quidem servabitis populum Achivorum,


fortitudinis memores, nec trepidæ fugæ.


Alibi enim equidem non timeo manus audaces


50


Trojanorum, qui magnum murum transcenderunt turbâ;


sustinebunt enim omnes bene-ocreati Achivi:


hac vero parte sane gravissime timeo, nequid patiamur,


qua hic rabiosus, flammæ par imperat,


Hector, qui Jovis jactat præpotentis filium se esse.


55


Vobis tamen sic deorum aliquis in mentibus ponat,


et ipsi ut-stetis fortiter, et ut-hortemini alios:


ita enim etiam ardentem repuleritis a navibus


velocibus, etiam si eum Olympius ipse excitat.






  Dixit, et sceptro terram-cingens Neptunus,


60


ambos feriens, implevit robore forti;


membraque fecit levia, pedes et manus superne.


Ipse autem, ut accipiter alis-pernix occœperit volare,


qui quidem a prærupta petra altissima levatus


properarit per-planitiem insequi avem aliam:


65


sic ab his cum-impetu-abiit Neptunus terræ-concussor.


Ex-illis-duobus autem sensit prius Oilei filius velox Ajax,


statimque Ajacem allocutus-est Telamonium filium:






  Ajax: quoniam aliquis nobis deorum, qui Olympum tenent,


vati se-assimilans jubet ad naves pugnare:


70


(neque hic Calchas est, vates augur;


vestigia enim retro pedum et tibiarum


facile cognovi abeuntis: facile autem dignoscuntur dii:)


continuo vero mihi ipsi animus in pectoribus meis


magis excitatus-est ad-pugnandum ac præliandum;


75


gestiuntque-alacriter subtus pedes, et manus superne.






  Hunc autem respondens allocutus-est Telamonius Ajax:


sic nunc etiam mihi circa hastam manus audaces


gestiunt, et mihi robur erectum-est; subtusque pedibus


impellor ambobus; cupio vero vel solus


80


cum-Hectore Priamida perpetuo ardenti pugnare.






  Sic hi quidem talia ad alterum-alter dicebant,


pugnæ-cupidine læti, quam ipsis deus immiserat animo.






  Interim autem postremos terram-cingens Neptunus excitavit Achivos,


qui ad naves veloces reficiebant suum animum:


85


quorum simul et gravi labore cara membra soluta-erant,


et ipsis dolor in animo oriebatur, aspicientibus


Trojanos, qui magnum murum transcenderant turbâ.


Hos illi inspicientes, sub superciliis lacrimas fundebant;


non enim putabant se declinaturos perniciem. Sed Neptunus


90


facile, interveniens, fortes concitavit phalangas.


Ad Teucrum primum et Leitum venit hortans,


Peneleumque heroem, Thoantemque, Deipyrumque,


Merionenque, et Antilochum, peritos pugnæ;


hos ille incitans, verbis alatis allocutus-est:






95


 Proh pudor, Argivi, juvenes adolescentes: vobis ego


pugnantibus confido me-salvaturum naves nostras;


si vero vos pugnam detractabitis gravem,


nunc jam illuxit dies, quo sub Trojanis domabimur.


O dii, profecto ingens miraculum hoc oculis video,


100


indignum, quod nunquam ego eventurum putabam,


Trojanos ad nostras accedere naves; qui prius quidem


fugacibus cervis similes-erant, quæ per silvam


thoum, pardaliumque, luporumque escæ sunt,


sic errantes, imbelles, nec natæ ad pugnam:


105


sic Trojani antehac robur et manus Achivorum


manere nolebant ex-adverso, ne paullulum quidem.


Nunc vero procul ab-urbe cavas ad naves pugnant,


imperatoris pravitate, ignaviaque militum,


qui cum-illo contendentes, propugnare nolunt


110


navibus velocibus, sed interficiuntur ad ipsas.


Verum etsi omnino revera in-culpa est


heros Atrides, late-dominans Agamemno,


quandoquidem contumelia-affecit pedibus-celererem Peliden:


nobis certe nullo-modo licet intermittere pugnam.


115


Sed medeamur ocyus huic malo; faciles utique sanatu mentes bonorum.


Vos autem nequaquam honeste remittitis a-strenua fortitudine,


omnes fortissimi quum-sitis in exercitu: nec vero ego


virum objurgaverim, qui pugnam detrectet,


imbellis si-sit: vobis vero succenseo vehementer ex-animo.


120


O molles, mox sane aliquod malum admittetis gravius


hac ignavia: sed in mentibus reponite singuli


pudorem et hominum reprehensionem: certe enim ingens certamen ortum-est.


Hector jam ad naves bello strenuus pugnat,


fortis; perfregitque portas et longum vectem.






125


  Sic igitur adhortans Neptunus concitavit Achivos.


Circum autem Ajaces duos stabant phalanges


firmæ, quas ne Mars quidem vituperasset, si-intervenisset,


nec Minerva populorum-concitatrix; nam præstantissimi


delecti Trojanosque et Hectorem divinum manebant,


130


constipantes hastam hastæ, scutum scuto, densissimis-ordinibus:


clypeus nempe clypeum fulciebat, galea galeam, virum vero vir:


seque-invicem-attingebant setis-equinis galeæ splendentibus conis


nutantium: adeo densi stabant inter-se,


hastæ autem crispabantur audacibus a manibus


135


concussæ: ipsi vero in hostes recta tendebant, ardebantque pugnare.


Trojani autem prius-impetum-fecere conferti; præibatque Hector


contra ingruens; lapidis, perniciose-ruentis instar a petra,


quem de vertice fluvius torrens impulerit,


abruptis immenso imbre violentæ retinaculis petræ,


140


alteque subsiliens volat, resonatque sub ipso


silva; hic autem tutus currit continuo, donec pervenerit


in-planitiem; tum vero nequaquam volvitur, incitatus licet:


sic Hector, hactenus quidem minabatur, usque-ad mare


facile se perventurum ad-tentoria et naves Achivorum,


145


cædentem: verum quando jam in-densas incidit phalangas,


stetit admodum prope-obnitens. Sed adversi filii Achivorum


percutientes ensibusque et hastis-utrinque-acutis,


repulerunt eum a se; ille vero cedens, aspere-concussus-est.


Vociferatus-est autem alta-voce Trojanos inclamans:






150


  Trojani, et Lycii, et Dardani cominus-pugnantes,


perstate: haudquaquam diu me sustinebunt Achivi,


licet valde turmatim seipsos instruxerint:


sed, puto, cedent ab hasta mea fugati, si revera me


incitavit deorum potentissimus, altitonans maritus Junonis.






155


  Sic fatus, excitavit robur et animum uniuscujusque.


Deiphobus vero inter hos elato animo incedebat


Priamides, præque se tenebat clypeum undique æqualem,


leviter pedibus progrediens, et clypeo-tectus procedens.


Meriones autem in-eum direxit hastam fulgentem,


160


et percussit, neque aberravit, scutum undique æquale


taurinum; id vero haudquaquam trajecit, sed multo prius


in extremo fracta-est longa hasta: Deiphobus vero


scutum taurinum tenuit procul a se: timuit autem animo


hastam Merionæ bellicosi; at hic heros


165


retro sociorum in agmen recessit; iratus-est autem graviter,


utrumque, ob-victoriamque amissam, et hastam quam fregerat.


Profectus-est autem ire præterque tentoria et naves Achivorum,


allaturus hastam longam, quæ ipsi in-tentoriis relicta erat.






  Sed ceteri pugnabant, clamorque immensus ortus-est.[TR1]


170


Teucer autem primus Telamonius virum interfecit,


Imbrium bellatorem, divitis-equorum Mentoris filium;


habitabat autem is Pedæum, antequam venissent filii Achivorum,


filiamque Priami notham uxorem habebat, Medesicasten:


at postquam Danaorum naves venerant recurvæ,


175


rursus ad Ilium venit, excellebatque inter-Trojanos:


habitabat autem apud Priamum: isque eum honorabat æque ac-filios.


Hunc igitur filius Telamonis sub aurem hasta longa


vulneravit, evulsitque hastam: is autem cecidit, ut fraxinus,


quæ montis in-vertice procul conspicui,


180


ære recisa, tenera terræ folia admovit:


sic cecidit; circumque ipsum sonitum-dedere arma varia ære.[TR2]


Teucer autem accurrit, cupiens ei arma exuere:


Hector vero in-accurrentem jaculatus-est hasta fulgenti.


Sed ille ex-adverso conspicatus evitavit æream hastam


185


paullulum; hic autem Amphimachum, Creati filium Actorionis,


venientem in-pugnam, ad pectus percussit hasta:


isque fragorem-edidit cadens, et sonuerunt arma super ipso.


Hector veror accurrit, ut-galeam temporibus aptam


a-capite deriperet magnanimi Amphimachi:


190


Ajax autem in-accurrentem tendit hasta splendenti


Hectorem; sed nusquam ad-corpus pervenit, totus autem ære


horrendo tectus-erat: ille tamen scuti umbonem percussit,


repulitque eum vi magna: is autem cedebat retro


a-cadaveribus ambobus; istaque ad se extraxerunt Achivi.


195


Amphimachum quidem Stichius, divinusque Menestheus,


principes Atheniensium, portavere ad exercitum Achivorum;


Imbrium autem Ajaces, studiosi impetuosæ pugnæ.


Ut duo capram leones, a-canibus asperos-dentes-habentibus


ereptam, ferunt per virgulta densa,


200


alte supra terram in malis tenentes:


sic igitur hunc alte tenentes duo Ajaces bellatores,


arma ei detraxerunt; caput autem molli a cervice


amputavit Oilides iratus ob-Amphimachum:


misitque illud instar-globi rotatum per turbam;


205


Hectori vero ante pedes cecidit in pulveribus.






  Ac tunc quidem valde ex-animo Neptunus iratus-erat,


ob-nepotem cæsum in gravi pugna:


profectusque-est ire præterque tentoria et naves Achivorum,


incitaturus Danaos; Trojanisque calamitatem moliebatur.


210


Idomeneus autem illi hasta-inclytus occurrit,


rediens a socio, qui ei nuper e prælio


venerat, in-poplite vulneratus acuto ære.


Hunc quidem socii asportarant, ille autem, medicis quum mandasset,


redibat in tentorium: adhuc enim pugnæ cupiebat


215


occurrere. Ipsum autem allocutus-est rex Neptunus,


assimilans-se voce Andræmonis filio Thoanti,


qui in-tota Pleurone et excelsa Calydone


Ætolis imperabat, deique instar honorabatur a-populo:






  Idomeneu, Cretensium princeps, quo tandem minæ


220


abierunt, quas Trojanis minabantur filii Achivorum?






  Huic autem vicissim Idomeneus, Cretensium dux,[TR3] contra locutus-est:


o Thoa, nullus vir nunc in-culpa, quantum ego


intelligo: omnes enim scimus præliari:


nec quenquam timor detinet exanimis, nec quisquam inertiæ


225


cedens subterfugit pugnam perniciosam: sed ita fere


videtur nimirum gratum esse præpotenti Saturnio,


inglorios perire procul ab Argo hic Achivos.


Verum, Thoa: etenim ante bellicosus fuisti,


hortarique-soles et alium, ubi remittentem videris:


230


ideo nunc neu cessa ipse, hortareque virum quemque.






  Huic autem respondit deinde Neptunus concussor-terræ:


Idomeneu, ne ille vir amplius revertatur


a Troja, sed hic canum ludibrium fiat,


quicunque in die hoc volens remiserit pugnam.


235


Sed age, armis huc sumtis veni: hæc autem simul oportet


nos maturare, si cui usui fiamus, etiam duo quum-simus:


in-unum-si-confertur, virtus est viris etiam valde imbellibus;


nos autem et cum-fortibus novimus pugnare.






  Sic fatus, ille quidem rursus abiit deus in pugnam virorum:


240


Idomeneus autem, quando jam ad-tentorium bene-structum venit


induit arma pulcra circa corpus, sumsitque duo-hastilia;


profectusque-est ire fulguri similis, quod Saturnius


manu acceptum miserit-vibratum a corusco Olympo,


ostendens signum hominibus; præclari vero sunt ejus radii:


245


sic hujus æs splendebat circa pectora currentis;


Meriones autem ei, famulus bonus, occurrit,


prope adhuc a-tentorio: nam hastam æream ibat


sumturus. Hunc vero allocutus-est vis Idomenei:






  Merione, Moli fili, pedibus celer, carissime sodalium,


250


quid-tandem venisti, prælioque relicto et pugna?


numquid vulneratus-es, telique te affligit cuspis?


an alicujus rei nuntius ad me venisti? nec certe per-me


desidere in tentoriis cupio, sed pugnare.






  Huic autem Meriones prudens contra locutus-est:


255


[Idomeneu, Cretensium princeps ære-loricatorum,]


venio, si qua tibi hasta in tentoriis relicta-est,


eam sumturus; hanc enim confregimus, quam prius habebam,


clypeo Deiphobi percusso ferocientis.






  Huic autem Idomeneus, Cretensium dux, contra locutus est:[TR4]


260


hastas quidem, si volueris, et unam et viginti invenies,


stantes in tentorio ad parietes collucentes,


Trojanas, quas a-cæsis abstuli. Non enim puto


me a-viris infestis longe stantem pugnare:


ideo mihi hastæ sunt, et scuta umbonibus-munita,


265


et galeæ, et loricæ lucidum renidentes.






  Huic autem Meriones prudens contra locutus-est:


etiam mihi apud tentoriumque et navem nigram


multa sunt spolia Trojanorum: sed non prope-sunt ad-sumendum.


Neque enim et me puto oblitum esse fortitudinis,


270


sed inter primos in pugna clarante-viros


sto, quando certamen exortum-fuerit belli.


Alium forte aliquem magis Achivorum ære-loricatorum


lateo pugnans, te vero vidisse ipsum puto.






  Huic autem Idomeneus, cretensium dux, contra locutus-est.


275


novi virtute qualis sis: quid te oportet hæc sermocinari?


si enim nunc ad naves seligamur omnes fortissimi


ad insidias, ubi maxime virtus dispicitur virorum:


ubi quique timidus vir, quique fortis, plane-apparet:


(ejus etenim qui ignavus-est, mutatur color alius ex-alio;


280


nec ei, immotus ut-sedeat, continetur in præcordiis animus,


sed flexis-genibus-considit, et super ambos pedes sedet;


intusque ei cor valde in-pectoribus palpitat,


mortem exspectanti: stridor autem oritur dentium:


ejus vero qui-fortis-est, nec subinde mutatur color, nec valde


285


tremit, postquam primum se-collocarit in-insidiis virorum;


optat autem quam-citissime misceri in pugna gravi:)


ne ibi quidem tuos animos et manus aliquis vituperarit.


Si quando enim eminus-vulneratus-fueris pugnans, seu cominus,


non in cervicem tibi a-tergo inciderit telum, nec in dorsum;


290


sed vel pectoribus vel ventri occurrerit,


ulterius-recta ruentis, inter primorum-pugnatorum turbam.


Sed age, ne-amplius hæc colloquamur, fatui tanquam,


stantes, ne forte quis supra-modum nos reprehenderit:


verum tute ad-tentorium profectus sume validam hastam.






295


  Sic dixit: Meriones autem, veloci par Marti,


raptim e-tentorio sustulit æream hastam,


secutusque-est Idomeneum, valde pugnæ cupidus.


Qualis autem hominum-pernicies Mars ad-pugnam accedit,


ipsumque Terror, carus filius, simul validus et impavidus,


300


comitatur, qui terret constantis licet animi bellatorem;


hi quidem e Thracia in Ephyros armabantur,


vel in Phlegyas magnanimos; neque hi


exaudierunt utrosque, alterutris vero gloriam dederunt:


tales Merionesque, et Idomeneus, ductores virorum,


305


ibant ad pugnam, armati corusco ære.


Hunc et Meriones prior sermone allocutus-est:






  Deucalionide, qua-parte fert-animus ingredi turbam?


an ad dextram totius exercitus, an per medios,


an ad sinistram? quoniam nusquam puto adeo


310


indigere certamine capite-comantes Achivos.






  Huic autem Idomeneus, Cretensium dux, contra locutus-est:


naves quidem ad medias qui-auxilientur sunt et alii,


Ajacesque duo, Teucerque, qui præstantissimus Achivorum


arte-sagittandi, strenuus vero etiam in stataria pugna;


315


qui illum satis exercebunt, adeo incitatum ad-pugnam,


Hectorem Priamiden, etiamsi admodum fortis est.


Arduum ei erit, valde licet ardenti pugnare,


illorum superato robore et manibus invictis,


naves incendere; quando non ipse Saturnius


320


injecerit ardentem torrem navibus velocibus.


Homini vero non cesserit magnus Telamonius Ajax,


qui mortalisque sit et edat Cereris fruges,


æreque violabilis sit, magnisque saxis:


ne Achilli quidem virorum-agmina-perrumpenti cesserit,


325


in stataria-quidem-pugna; pedibus vero nequaquam licet contendere.


Nobis autem huc ad-sinistram tene exercitus, ut citissime


videamus, an cui gloriam præbituri-simus, an quis nobis.






  Sic dixit: Meriones autem, veloci par Marti,


cœpit ire, donec pervenissent in exercitu, quo eum ille jusserat.


330


Hi autem quum Idomeneum viderent, flammæ similem fortitudine,


ipsum et famulum, cum armis artificiose-factis,


cohortantes per turbam, in ipsum omnes irruebant.


Hisque cominus exstitit certamen ad puppes navium.


Ut vero quum a stridulis ventis actæ ingruunt procellæ,


335


die eo, quum plurimus pulvis est per vias;


qui (venti) simul pulveris magnam erigunt nebulam:


sic igitur horum concurrit pugna, ardebantque in animo


invicem-se per turbam interficere aucto ære.


Horruit autem pugna mortalibus-exitiosa hastis


340


longis, quas tenebant cutem-incidentes; oculosque perstringebat


splendor æreus, galeis a lucentibus emicans,


loricisque recens-tersis, scutisque fulgentibus,


congredientium in-unum: valde audax-animo esset,


qui tunc gavisus-esset videns laborem, nec animo-esset-turbatus.






345


  Sed dissentientes duo Saturni filii potentes


viris heroibus struebant dolores graves.


Jupiter quidem Trojanis et Hectori volebat victoriam,


illustrans Achillem pedibus velocem; nec omnino tamen


volebat populum perdere Achaicum, ad Ilium;


350


sed Thetin honorabat, et filium ejus forti-animo.


Argivos vero Neptunus excitabat interveniens,


clam emersus e-cano mari: dolebat enim


a-Trojanis illos domari, Jovique vehementer iratus-erat.


Sane quidem ambobus unum erat genus, atque unus ortus;


355


sed Jupiter prior natus-fuerat, et plura noverat:


quocirca etiam Neptunus palam quidem auxiliari cavebat,


clam vero semper concitabat eos per exercitum, viro assimilatus.


Hi autem certaminis vehementis et omnibus-æqui belli


terminum alternantes, in utrosque direxerunt,


360


infractumque insolubilemque, qui multorum genua solvit.






  Tum, semicanus licet esset, Danaos cohortans


Idomeneus, Trojanis insiliens fugam incussit.


Interfecit enim Othryoneum, e-Cabeso ingressum:


qui quidem nuper belli ad famam venerat:


365


petebat autem Priami filiarum forma præstantissimam,


Cassandram, indotatam: pollicitusque-fuerat magnum opus,


a Troja quantumvis invitos depulsurum se filios Achivorum.


Illi vero senex Priamus eam promiserat, et adnuerat se


daturum-esse: ille autem pugnabat, promissis fretus.


370


Idomeneus vero in-illum collimabat hasta fulgenti,


et percussit sublimi gradu-incedentem assequutus; nec arcuit lorica


ærea, quam gestabat, medio vero in ventre illam fixit.


Fragorem-edidit cadens: ille autem super-eo-gloratius-est, dixitque:






  Othryoneu, sane te supra mortales laudo omnes,


375


si utique vere omnia perficies, quæ pollicitus-es


Dardanidæ Priamo; is autem promisit filiam suam.


Et tibi nos hæcce polliciti præstiterimus:


dederimus Atridæ filiarum forma præstantissimam,


ex-Argis arcessitam, quam-ducas: quidem nobiscum


380


Ilii expugnaveris bene-habitatam urbem.


Sed sequere, ut apud naves colloquamur pontum-transeuntes


de nuptiis: quippe nequaquam soceri illiberales sumus.






  Sic fatus, pede eum traxit per acre prælium


heros Idomeneus. Huic autem Asius venit vindex,


385


pedes, ante equos; hos autem anhelantes in humeros ejus


assidue tenebat auriga famulus: ille vero cupiebat animo


Idomeneum percutere; is autem illum prior percussit hasta


ad jugulum sub mento penitusque hastam adegit.


Cecidit ille, sicut quando aliqua quercus[TR5] cecidit, vel populus-alba,


390


vel pinus alta, quam quidem in-montibus fabri viri


exciderunt securibus recens-exacutis, navale-lignum ut-sit:


sic ille ante equos et currum jacebat porrectus,


dentibus-frendens, pulverem manibus-prehendens sanguinolentum.


Sed ejus auriga excussus-est mente, quam ante habebat;


395


neque is ausus-est, hostium effugiens,


retro equos vertere: eum autem Antilochus bellicosus


hasta medium transfodit assecutus: neque arcuit lorica


ærea, quam gerebat; medio autem in ventre illam fixit.


Atque hic quidem anhelans affabre-facta excidit sella:


400


equos autem Antilochus, magnanimi Nestoris filius,


abegit a-Trojanis ad bene-ocreatos Achivos.






  Deiphobus vero admodum prope venit Idomeneum,


de-Asio dolens, et jaculatus-est hasta fulgenti:


at ille quidem ex-adverso conspicatus evitavit æream hastam,


405


Idomeneus; occultatus-est enim sub clypeo undique æquali,


quem (hic) coriis boum et corusco ære


tornatum gerebat, dobus manubriis aptatum:


sub hoc totum se-collegit, supervolavitque ærea hasta:


aridum vero ei clypeus incursante resonuit


410


hasta: neque irritam robusta manu emiserat Deiphobus,


sed percussit Hippasiden Hypsenorem, pastorem virorum,


ad jecur sub præcordiis, confestimque ei genua solvit.


Deiphobus vero valde super-eo-gloriatus-est, alte clamans:






  Non utique inultus jacet Asius: sed ipsum puto,


415


ad Orcum licet euntem validas-portas-habentem, durum,


gavisurum-esse in animo; quoniam ei dedi comitem.






  Sic dixit: Argivis autem dolor ortus-est eo gloriante;


Antilocho autem maxime bellicoso animum commovit;


non tamen, dolens licet, suum neglexit socium,


420


sed accurrens protexit, et ei scutum prætendit.


Hunc quidem deinde subeuntes duo cari socii,


Mecisteus, Echii filius, et divinus Alastor,


naves ad cavas portabant, graviter gementem.






  Idomeneus autem non remittebat robur magnum; sed cupiebat assidue


425


vel aliquem Troum tenebrosa nocte tegere,


vel ipse fragorem-edere cadentem, dum-depelleret exitium Achivis.


Tunc Æsyetæ Jovis-alumni carum filium


heroem Alcathoum (gener autem erat Anchisæ;


maximamque-natu duxerat filiarum, Hippodamiam,


430


quam valde ex-animo dilexit pater et veneranda mater


in domo; supra-totum enim æqualium-cœtum eminebat


pulcritudine, et operibus, ac prudentia; quare et ipsam


duxerat vir nobilissimus in Troja lata).


hunc tum sub Idomeneo Neptunus domuit,


435


vertigine-injecta oculis lucidis, præpedivitque pulcra membra.


Neque enim retro fugere poterat, nec declinare:


sed tanquam columnam, vel arborem alto-vertice-comantem,


sine-motu stantem, in-pectus medium vulneravit hasta


heros Idomeneus, disciditque ei circum loricam


440


æream, quæ ei antea a corpore arcebat perniciem:


tunc vero aridum resonuit, concisa circa hastam.


Fragoremque-edidit ille cadens, hasta vero in corde fixa-erat,


quod quidem ipsi palpitans, etiam extremum-ferrum quassabat


hastæ: ibi vero deinde remisit impetum validus Mars;


445


Idomeneus autem valde super-eo-gloriatus-est, alte clamans:






  Deiphone, numquid jam recte-judicamus, operæ esse,


tres pro uno occidi? quando tu gloriaris sic:


o bone, quin et ipse adversus stato mihi,


ut videas, qualis Jovis soboles huc venerim;


450


qui primus Minoem genuit, Cretæ custodem:


Minos vero genuit filium eximium Deucalionem:


Deucalion autem me genuit, multis viris regem


Creta in lata: nunc vero huc me naves advexerunt,


tibique perniciem, et patri, et ceteris Trojanis.






455


  Sic dixit: Deiphobus autem bifariam deliberavit,


utrumne aliquem alicubi Trojanorum sibi-adjutorem-assumeret magnanimorum,


regressus; an experiretur etiam solus.


Sic autem ei cogitanti visum-est utilius esse,


ire ad Æneam: eum vero postremum invenit agminis


460


stantem: jugiter enim is Priamo succensebat divino,


quod ipsum, strenuus qui-esset inter viros, nequaquam honorabat.


Prope autem stans Deiphobus, verbis alatis eum allocutus-est:






  Ænea, Troum princeps, nunc te omnino oportet


sororis-marito auxiliari, si quid te affinis-cura tangit.


465


Verum sequere, Alcathoo auxilium-feramus, qui te olim,


sororis-maritus, nutrivit in ædibus parvulum:


hunc vero Idomeneus hasta-inclytus interfecit.






  Sic dixit: illi vero animum in pectoribus commovit:


ivitque Æneas adversus Idomeneum, valde pugnæ studiosus.


470


At non Idomeneum fuga cepit, puerulum veluti,


sed mansit, ut quum quis aper in-montibus robore fretus,


qui manet tumultum advenientem magnum virorum


loco in deserto, horretque dorso superne:


oculi vero ei igne lucent: ac dentes


475


acuit, repellere cupiens canes, atque etiam viros:


sic manebat Idomeneus hasta-inclytus, nec retrocessit,


Æneam invadentem pugna-celerem: inclamabatque socios,


Ascalaphumque aspiciens, Aphareumque, Deipyrumque,


Merionenque, et Antilochum, peritos pugnæ:


480


hos hic adhortans verbis alatis allocutus-est:






  Adeste, amici, et mihi jam soli succurrite; timeo vero valde


Æneam incurrentem pedibus velocem, qui me aggreditur;


qui perquam validus est in pugna-ad-viros interficiendos;


et vero habet juventæ florem, quod robur est maximum.


485


Si enim eadem-ætate essemus, hoc cum animo:


statim vel is referret magnam gloriam, vel ipse referrem.






  Sic dixit: hi autem omnes, unum mentibus animum habentes,


propinqui constituerunt, scuta humeris acclinantes.


Æneas autem ex-altera parte hortabatur suos socios,


490


Deiphobumque, Parinque aspiciens, et Agenorem divinum,


qui secum duces Trojanorum erant: ac deinde


copiæ sequebantur, ut-si post arietem sequuntur pecudes


potum-ductæ a pastu; lætatur autem mente pastor:


sic Æneæ animus in pectoribus lætatus-est,


495


ut vidit copiarum agmen sequens se ipsum.






  Hi vero de Alcathoo cominus-in-pugnam ruerunt


longis hastilibus: circa pectora vero æs


horrendum resonabat, hastis-petentium per turbam


se-invicem: duo autem viri bellicosi, egregii-præ ceteris,


500


Æneasque, et Idomeneus, pares Marti,


cupiebant alter-alterius vulnerare corpus sævo ære.


Æneas autem primus jaculatus-est in-Idomeneum:


at is quidem ex-adverso conspicatus, evitavit æream hastam:


cuspisque Æneæ vibrans in terram


505


abiit; quippe incassum robusta e manu exsilierat.


Idomeneus autem Œnomaum percussit, ventrem in medium;


rupitque loricæ cavitatem, intestina autem æs


penetrans-hausit: ille vero in pulvere lapsus, prehendit terram palma.


Idomeneus autem ex mortuo quidem longæ-umbræ hastam


510


evulsit; at-non etiam alia potuit arma pulcra


humeris detrahere; urgebatur enim telis.


Non enim amplius firmi artus pedum erant cupienti,


nec ad insiliendum, repetitum suam hastam, nec ad-evitandum.


Ideoque in stataria pugna quidem arcebat sævum diem,


515


ad-fugiendum vero non amplius facile eum pedes ferebant e pugna.


In-hunc autem gradu abeuntem jaculatus-est hasta fulgenti


Deiphobus; quippe in-eum fovebat iram perpetuo semper:


sed ille et tunc aberravit; Ascalaphumque percussit hasta,


filium Martis, per humerumque rapida hasta


520


penetravit: hic vero in pulverem lapsus, prehendit terram palma.


Necdum adhuc quidquam resciverat clamosus impetuosus Mars,


filium suum cecidisse in acri pugna:


sed ille quidem summo in-Olympo sub aureis nubibus


sedebat, Jovis consiliis conclusus, ubi ceteri


525


immortales dii erant, prohibiti a-pugna.






  Hi autem de Ascalapho cominus-in-pugnam ruebant:


Deiphobus quidem ab Ascalapho cassidem lucidam


rapuit; Meriones vero, veloci par Marti,


hasta ei brachium feriit insiliens, e manuque


530


oblonga galea humi resonuit lapsa.


Meriones autem denuo insiliens, vulturis instar,


extraxit ex-imo brachio validam hastam;


retroque sociorum ad agmen cessit. Hunc autem (Deiphobum) Polites,


germanus-frater, medium manibus circumplexus,


535


eduxit e prælio horrisono, donec perveniret ad-equos


veloces, qui ei post pugnam et prælium


stabant, aurigamque et currum ornatu-varium habentes:


qui illum ad urbem portabant graviter gementem,


laborantem; ac sanguis ex recens-vulnerata defluebat manu.






540


  At ceteri pugnabant, clamorque immensus exortus-est.


Tum Æneas in Aphareum Caletoriden irruens,


ad jugulum feriit, contra se versum, acuta hasta:


inclinatum-est autem in-alteram-partem caput, et cylpeus alligatus-sequebatur,


et galea; circaque eum mors fusa-est animum-perdens.


545


Antilochus autem Theonem terga-vertentem-observans,


vulneravit insiliens; et venam totam abscidit,


quæ per dorsum currens penitus ad-cervicem pervenit;


hanc totam abscidit: ille autem supinus in pulvere


decidit, ambas manus dilectis sociis extendens.


550


Antilochus autem insiliit, et detrahebat arma ab humeris,


circumspectans: Trojani vero circumsistentes aliunde alius


telis-feriebant scutum latum, variegatum, nec poterant


intro perstringere tenerum corpus sævo ære


Antilochi: undique enim Neptunus concussor-terræ,


555


Nestoris filium tuebatur, etiam inter multa tela.


Non enim unquam seorsum ab-hostibus erat, sed inter ipsos


versabatur: nec ei hasta cessavit, sed admodum assidue


quassata vertebatur; parabatque mente sua,


aut in-aliquem eminus-jaculari, aut cominus irruere.






560


  Sed non latuit Adamantem hæc animo-parans in turba,


Asiaden, qui ei percussit scutum medium acuto ære,


cominus invadens: inefficacem-reddidit autem ei cuspidem


cæruleis-crinibus Neptunus, vitam Antilochi ei invidens.


Et alterum quidem illic mansit, ut sudes igne-præusta,


565


in scuto Antilochi; alterum autem dimidium jacebat in terra:


retro autem sociorum ad agmen cessit mortem evitans:


Meriones vero abeuntem in-secutus feriit hasta


pudendaque inter et umbilicum, ubi maxime


est Mars (vulnus belli) gravis miseris mortalibus:


570


illic ei hastam infixit: is autem eam secutus circa hastile


palpitabat; ut quum bos, quem in-montibus bubulci viri


vinculis-contortis invitum vi ligatum ducunt:


sic iste vulneratus palpitabat paullisper quidem, haud admodum diu:


donec ei e corpore hastam evulsit prope accedens


575


heros Meriones; ei vero tenebræ oculos texerunt.






  Deipyrum autem Helenus gladio cominus percussit tempus


Thracio, magno, et galeam perruptam-abscidit:


hæc quidem excussa, humi decidit; et quidam Achivorum


pugnantium inter pedes devolutam sustulit;


580


ei vero oculos tenebrosa nox cooperuit.






  Atriden autem dolor cepit, pugna strenuum Menelaum:


prodiitque minitans Heleno heroi regi,


acutam hastam vibrans: hic vero arcus cornu adduxit.


Ambo autem simul-concurrebant; alter quidem hasta acuta


585


cupiebat jaculari; alter vero, a nervo, sagitta:


Priamides quidem deinde ad pectus percussit sagitta


loricæ cavitatem, resiliit autem acerba sagitta.


Ut vero quum a lato ventilabro magnam per aream


saliunt fabæ nigræ, vel cicera,


590


flatu sub stridulo et ventilatoris impetu:


sic a lorica Menelai gloria-sublimis


multum rejecta, longe volavit acerba sagitta.


Atrides autem manum, prælio strenuus Menelaus,


eam percussit, quæ tenebat arcum bene-politum; inque arcu


595


ex-adverso per manum infixa-est ærea hasta.


Retro autem sociorum in agmen cessit ille, mortem evitans,


manu suspensa; et una-trahebatur fraxinea hasta.


Et hanc quidem e manu traxit magnanimus Agenor,


ipsamque manum colligavit scite-torta ovis lana,


600


funda, quam ipsius famulus tenebat pastori virorum.






  Pisander vero recta in-Menelaum gloria-sublimem


ibat: eum autem ducebat fatum funestum mortis ad-finem,


a-te, Menelae, ut-sterneretur in gravi pugna.


Hi quando jam prope erant, inter se concurrentes,


605


Atrides quidem aberravit, atque ipsi aversa-est hasta:


Pisander vero scutum Menelai gloria-sublimis


percussit, nec penitus potuit æs adigere:


prohibuit enim scutum latum, fractaque-est in extrema-parte


hasta: hic tamen mente sua gavisus-est, et sperabat victoriam.


610


Atrides autem extracto ense argenteis-clavis-distincto,


insiliit in Pisandrum; ille autem sub scuto desumsit pulcram


securim ex-ære-scite-factam oleaginum circa manubrium,


longum, bene-politum; simulque alter-alterum assecutus-est.


Nempe hic (Pisander) galeæ conum feriit equinis-setis-densæ


615


summam sub cristam ipsam: ille vero accedentem, in-fronte,


naso super extremo; crepueruntque ossa, sed oculi ejus


ad pedes sanguinolenti humi deciderunt in pulvere:


incurvatusque-est concidens; ille autem pedem in pectoribus ponens


armaque occiso-exuit, et glorians verbum dixit:






620


  Relinquetis ita demum naves Danaorum citis-equis,


Troes superbi, gravis insatiabiles pugnæ:


alio quidem flagitioque et probro non carentes,


quo me violastis, improbi canes: nec quidquam animo


Jovis altitonantis gravem veriti-estis iram,


625


hospitalis; qui aliquando vobis evertet urbem altam.


Qui meam ingenuam uxorem et opes multas


illacessiti abduxistis, quum hospitio-accepti-essetis ab ipsa:


nunc vero in naves cupitis pontum-transeuntes


ignem perniciosum jacere, occidereque heroas Achivos:


630


sed aliquando coercebimini, impetuosi licet, a-pugna.


Jupiter pater, sane te aiunt sapientia superare ceteros,


homines ac deos; abs te tamen hæc omnia sunt.


Ut nunc viris gratificaris injuriosis


Trojanis, quorum animus semper vi-injusta-gaudens est, nec possunt


635


pugna satiari omnibus-æque-gravis belli.


Omnium quidem satietas est, et somni, et amoris,


cantusque dulcis, et laudatæ saltationis,


quorum quidem aliquis etiam magis appetit desiderium explere,


quam belli: Trojani vero pugnæ insatiabiles sunt.






640


  Sic locutus, arma quidem a corpore sanguinolenta


detrahens, sociis dedit Menelaus insignis:


ipse vero iterum reversus primis-pugnatoribus immistus-est.






  Tunc ei filius insiliit Pylæmenis regis


Harpalion, qui quidem patrem dilectum secutus-erat, pugnaturus,


645


ad Trojam; sed non rediit in patriam terram:


qui tunc quidem Atridæ medium scutum feriit hasta


cominus, nec penitus potuit æs adigere:


retro autem sociorum in agmen cessit, mortem evitans,


quoquoversus circumspectans, ne-quis sibi corpus ære attingeret.


650


Meriones autem in-abeuntem misit æratam sagittam;


et percussit clunem ad dextrum: ac sagitta


e-regione per vesicam sub osse penetravit.


Subsidens autem ibidem, carorum inter manus sociorum,


animam efflans, tanquam lumbricus, in terra


655


jacebat extensus; et sanguis niger effluebat, rigabatque terram.


Circa hunc Paphlagones magnanimi occupabantur;


in currumque levatum ducebant ad Ilium sacram,


dolentes; interque ipsos pater ibat, lacrimas fundens:


ultio autem nulla filii contigit mortui.






660


  Ob-hunc vero Paris interfectum valde animo iratus-est;


hospes enim ei erat multos inter Paphlagonas:


propter-hunc igitur is iratus emisit æratam sagittam.


Erat autem quidam Euchenor, Polyïdi vatis filius,


divesque, fortisque, Corinthi domos habitans,


665


qui bene sciens fatum suum exitiale, in navi tamen profectus-est:


sæpe enim ei dixerat senex bonus Polyïdus,


eum aut morbo sub gravi interiturum suis in ædibus,


aut inter Achivorum naves a Trojanis domitum-iri:


ideo simul gravemque animadversionem evitabat Achivorum,


670


morbumque tetrum, ut ne pateretur dolores animo.


Hunc percussit Paris sub maxilla et aure: protinusque animus


abiit a membris, horrendaque ipsum caligo occupavit.






  Sic hi quidem pugnabant, instar ignis ardentis:


Hector autem non audierat Jovi dilectus, nec quicquam norat,


675


quod sibi navium ad sinistram cædebantur


copiæ ab Argivis; facile autem etiam victoria Achivorum


fuisset; taliter enim terram-cingens Neptunus


impellebat Argivos, insuperque robore ipse auxiliabatur;


sed perstabat Hector, ubi primum portas et murum insilierat,


680


perruptis Danaorum densis ordinibus scutatorum;


ubi erant Ajacisque naves et Protesilai,


litus ad maris cani subductæ; ac suprà


murus ædificatus-erat humillimus, ubi maxime


acerrimi erant in-pugna ipsique viri et equi.






685


  Illic autem Bœoti, et Iaones-talares-vestes trahentes,


Locri, et Phthii, et illustres Epei,


acriter irruentem a-navibus arcebant; nec tamen poterant


repellere a se, flammæ similem, Hectorem divinum:


bellatores quidem Atheniensium in-primum-locum-electi, in iis autem


690


imperabat filius Petei, Menestheus: eumque una sequebantur


Phidasque Stichiusque Biasque fortis: atque ex-Epeis


Phylidesque Meges, Amphionque Draciusque.


Ante Phthios autem, Medonque bellicosusque Podarces;


atque hic quidem nothus filius Oilei divini


695


erat, Medon, Ajacis frater; et habitabat


in Phylace, terra procul-a patria, viro interfecto,


fratre novercæ Eriopidis, quam habebat Oileus:


at ille, Podarces, Iphicli filius Phylacidæ erat:


hi quidem ante Phthios magnanimos armati,


700


naves defendentes, una-cum Bœotis pugnabant.






  Ajax vero nondum omnino, Oilei velox filius,


absistebat ab Ajace Telamonio, ne paullulum quidem:


sed sicut in novali duo-boves nigri compactile aratrum,


parem animum habentes, trahunt; circaque ipsorum


705


ima cornua multus erumpit sudor;


atque hos quidem jugum solum bene-politum distinet,


vadentes per sulcum; proscinditque aratrum fundum arvi


sic isti conjuncti-prope admodum stabant inter-se.


Verum enim Telamonium multique et strenui


710


viri sequebantur socii, qui ei scutum vicibus excipiebant,


quando ipsi defatigatioque et sudor genua occupasset.


Non-vero Oiliaden magnanimum Locri sequebantur;


non enim ipsis in-stataria pugna constabat suus animus;


non enim habebant galeas æreas equinis-setis-densas,


715


neque habebant clypeos bene-orbiculatos et fraxineas hastas;


sed arcubus et scite-torta ovis lana (funda),


ad Ilium simul secuti-sunt, freti; quibus deinceps


crebro jacientes, Trojanorum rumpebant phalangas.


Tunc vero illi (Ajaces) quidem ante, cum armis-artificiose-factis,


720


pugnabant cum-Trojanisque et Hectore ære-armato:


hi autem (Locri) a-tergo jacientes, latebant: nec quicquam pugnæ


Trojani amplius memores-erant; conturbabant enim eos sagittæ.






  Tunc exitiose a-navibus et tentoriis


Trojani recessissent ad Ilium ventosum:


725


nisi Polydamas audacem Hectorem allocutus-esset astans:






  Hector, intractabilis es ad-obsequendum monitis.


Quoniam tibi eximie dedit deus bellica opera scire,


ideo et consilio vis peritus-esse-supra ceteros:


at nequaquam simul omnia poteris ipse solus consequi.


730


Alii enimi tribuit deus bellica opera;


[alii autem artem-saltandi, alii citharam et cantum;]


alii vero in pectoribus posuit mentem late-sonans Jupiter


prudentem; cujus quidem multi fructum-percipiunt homines:


atque talis et urbes servavit; præcipue autem hoc ipse agnovit.


735


Sed ego dicam, ut mihi videatur esse optimum.


Undique enim te circum corona belli flagrat:


Trojani autem magnanimi, postquam trans murum iverunt,


alii quidem subducunt-se cum armis, alii vero præliantur


pauciores cum-pluribus, dissipati circa naves.


740


Quin tu retrocedens voca huc omnes proceres:


deinde vero recte totum inire-poterimus consilium;


utrumne in naves multa-transtra-habentes irruamus,


si quidem velit deus dare robur; an jam-deinceps


a navibus abeamus illæsi: certe enim equidem


745


timeo, ne hesternum rependant Achivi


debitum; quoniam apud naves vir insatiabilis belli


manet, quem nondum omnino a-pugna cessaturum puto.






  Six dixit Polydamas: placuit autem Hectori sermo tutus;


[continuo vero e curribus cum armis desiliit in-terram,]


750


et eum appellans verbis alatis allocutus-est:






  Polydama, tu quidem hic retine omnes fortissimos;


at ego illuc ibo, et occurram prælio:


protinus autem revertar, postquam bene illis mandavero.






  Dixit: et cum-impetu-abiit, monti nivoso similis,


755


inclamans, perque Trojanos volabat, et per socios.


Hi autem ad Panthoiden fortitudinis-amantem Polydamanta


omnes ocyus-accurrebant, postquam Hectoris audierant vocem.


Atque hic Deiphobumque, vimque Heleni regis,


Asiadenque Adamantem, et Asium, Hyrtaci filium,


760


itabat per primos-pugnatores, quærens, sicubi inveniret.


Hos autem invenit non-jam prorsus illæsos, nec inexstinctos:


sed hi quidem jam navium ad puppes Achivorum,


sub manibus Argivorum jacebant animabus deperditis;


alii autem in muro erant eminus- cominusque-vulnerati.


765


Verum statim invenit pugnæ ad sinistram lacrimosæ


divinum Alexandrum, Helenæ maritum pulcas-comas-habentis,


animos-addentem sociis, et incitantem ad-pugnam:


prope autem stans, eum allocutus-est probrosis verbis:






  Infauste-Pari, forma præstantissime, mulierose, deceptor,


770


ubi tibi Deiphobusque, visque Heleni regis,


Asiadesque Adamas, atque Asius, Hyrtaci filius?


ubi vero Othryoneus? nunc periit tota a culmine


Ilios alta? nunc tibi coorta-est gravis pernicies.






  Hunc autem vicissim allocutus-est Alexander divinæ-formæ:


775


Hector: quoniam tibi animus est insontem culpare;


alias quidem forte magis cessans a-prælio


fuerim, non nunc, quoniam neque me prorsus imbellem genuerit mater:


ex quo enim apud naves pugnam suscitasti sociorum,


ex eo hic manentes congredimur cum-Danais


780


indesinenter: socii autem cæsi-sunt ii, quos tu quæris.


Duo-soli, Deiphobusque visque Heleni regis


abierunt, longis sauciati hastis,


ambo, in manu; cædem autem arcebat Saturnius.


Nunc vero duc, quo te cor animusque jubet:


785


nos enim promtissimi una sequemur, neque omnino puto


virtute carituros, quantum quidem in nobis virium est:


ulta vires autem non licet, quantumvis cupido, pugnare.






  Sic fatus, flexit fratris animum heros.


Profecti-sunt autem ire, ubi maxime pugna et prælium erat;


790


ubi cum-copiis Cebrionesque et eximius Polydamas,


Phalces, Orthæusque et divinus Polyphetes,


Palmysque, Ascaniusque, Morysque, filius Hippotionis;


qui ex Ascania glebosa venerant suis-vicibus


die præcedenti; tunc vero Jupiter eos impulit-ad pugnandum.


795


Hi autem ibant, vehementium ventorum similes turbini,


qui ex tonitru patris Jovis ingruit in-campum,


immanique cum-tumultu mari miscetur, insurguntque multi


fluctus æstuantes multo-strepitu-resonantis maris,


tumidi, spuma-albescentes, ante quidem alii, ac deinceps alii:


800


sic Trojani, ante quidem alii stipati, ac deinceps alii,


ære coruscantes cum ducibus sequebantur.


Hector vero præibat, hominum-perniciei par Marti,


Priamides; ante se autem tenebat scutum undique æquale,


pellibus densum, cui multum superinductum-erat æs:


805


circumque ejus tempora fulgens quassabatur cassis.


Quoquoversum vero circa phalangas tentabat, pedem-inferens,


si quo-modo sibi cederent sub-clypeo progredienti:


sed non conturbabat animum in pectoribus Achivorum.


Ajax aute primus provocavit, magnis-passibus gradiens:






810


  Mirifice, propius accede: cur territas-sic temere


Argivos? nequaquam pugnæ imperiti sumus,


sed Jovis flagello pernicioso domiti-sumus Achivi.


Sane quidem tibi animus sperat direpturum-te-esse


naves; in-promtu vero manus ad-repellendum sunt et nobis.


815


Sane longe ante-erit bene-habitata urbs vestra


manibus sub nostris captaque excisaque, quam naves diripias.


Tibi vero ipsi aio tempus prope esse, quando fugiens


supplicabis Jovi patri et aliis immortalibus,


velociores accipitribus ut-sint tui jubis-pulcris equi,


820


qui te ad-urbem ferant, pulverem-excitantes per-campum.






  Sic ei locuto supervolavit dextra avis,


aquila altivolans; acclamavit autem populus Achivorum,


confirmatus augurio: ille vero respondit, splendidus Hector:






  Ajax blatero, ingens-jactator, quid dixisti?


825


utinam enim ego ita Jovis filius ægidem-tenentis


essem per-dies omnes, peperissetque me veneranda Juno,


honorarer autem sicut honoratur Minerva et Apollo:


ut jam dies hæc malum fert Argivis


omnibus prorsus: ac tu inter-illos occideris, si ausus-fueris


830


manere meam hastam longam, quæ tibi corpus floridum


lacerabit: ac Trojanorum saturabis canes atque alites


pinguedine et carnibus, prostratus ad naves Achivorum.






  Sic igitur locutus, præibat suis: hi vero una sequebantur


clamore immenso, acclamabat autem populus a-tergo.


835


Argivi vero ex-altera-parte acclamabant, nec obliti-sunt


fortitudinis, sed manebant Troum invadentes fortissimos.


Clamor autem utrorumque pervenit ad-æthera et Jovis lumina.











[TR1] "ortus-est" → "ortus-est."

[TR2] "ære" → "ære."

[TR3] "dux" → "dux,"

[TR4] "locutusest" → "locutus est".

[TR5] "ali quaquercus" → "aliqua quercus"








Iliadis XIV.—Jovis fraus.






ARGUMENT: JUNO DECEIVES JUPITER BY THE GIRDLE OF VENUS.


Nestor, sitting at the table with Machaon, is alarmed with the increasing clamour of war, and hastens to Agamemnon; on his way he meets that prince with Diomed and Ulysses, whom he informs of the extremity of the danger. Agamemnon proposes to make their escape by night, which Ulysses withstands; to which Diomed adds his advice, that, wounded as they were, they should go forth and encourage the army with their presence, which advice is pursued. Juno, seeing the partiality of Jupiter to the Trojans, forms a design to over-reach him: she sets off her charms with the utmost care, and (the more surely to enchant him) obtains the magic girdle of Venus. She then applies herself to the god of sleep, and, with some difficulty, persuades him to seal the eyes of Jupiter: this done, she goes to mount Ida, where the god, at first sight, is ravished with her beauty, sinks in her embraces, and is laid asleep. Neptune takes advantage of his slumber, and succours the Greeks: Hector is struck to the ground with a prodigious stone by Ajax, and carried off from the battle: several actions succeed, till the Trojans, much distressed, are obliged to give way: the lesser Ajax signalizes himself in a particular manner.




 TEXT:






1


  Nestorem autem non latuit clamor, bibentem licet,


sed Asclepiaden verbis alatis allocutus-est:






  Adverte, divine Machaon, quomodo futura-sint hæc opera:


solito major sane ad naves clamor florentium-ætate juvenum.


5


Verum tu quidem nunc bibe sedens nigrum vinum,


donec calida lavacra pulcris-comis Hecamede


calefecerit et abluerit tabum sanguinolentum:


at ego profectus, cito cognoscam, ad speculam.






  Sic fatus, scutum sumsit affabre-factum filii sui,


10


jacens in tentorio, Thrasymedis equûm-domitoris,


ære collucens; ille autem habebat clypeum patris sui.


Sumsit et validam hastam, præfixam, acuto ære:


stetitque extra tentorium; protinus autem inspexit rem indignam,


hos quidem turbatos, illos turbantes a-tergo,


15


Trojanos ferocientes: dirutus vero erat murus Achivorum.


Ut quum nigrescit pelagus magnum unda tacita,


præsagiens stridulorum ventorum celeres motus


sic immotum, nec provolvitur in-hanc-vel-illam partem,


antequam aliquis certus descenderit a Jove ventus:


20


sic senex secum agitabat, distractus in animo


bifariam; utrum turbam iniret Danaorum citis-equis-utentium,


an ad Atriden Agamemnonem, pastorem virorum.


Sic autem ei cogitanti visum-est utilius esse,


proficisci ad Atriden. Illi vero, alii-alios interficiebant,


25


pugnantes: resonabat autem circa corpus æs solidum,


dum-ferirentur ensibusque et hastis utrinque-acutis.






  Nestori autem obviam-facti-sunt Jovis-alumni reges,


a navibus ascendentes, quotquot vulnerati-fuerant ære,


Tydides Ulyssesque et Atrides Agamemno.


30


Longe enim seorsum a-pugna subductæ-erant naves ipsorum,


litore in maris cani: nam primas usque-in-planitiem


traxerant, ac murum ad puppes ædificarant.


Neutiquam enim, latum quamvis esset, potuit omnes


litus naves capere: arctabantur autem copiæ:


35


ideo pinnarum-modo (alias ante alias) eas subduxerant et implerant totius


litoris os magnum, quantum complectebantur promontoria.


Itaque hi videre-cupientes tumultum et pugnam,


hasta nixi, ibant frequentes: tristabatur autem ipsis


animus in pectoribus. Iis vero obviam factus-est senex


40


Nestor, perterrefecitque animum in pectoribus Achivorum.


Quem et compellans allocutus-est rex Agamemno:






  O Nestor Neleide, magna gloria Achivorum,


cur relicto bello viros-perdente huc venis?


metuo ne jam mihi perficiat verbum impetuosus Hector,


45


ut quondam minatus-est inter Trojanos concionans,


non prius se a navibus ad Ilium rediturum-esse,


quam igne naves incendisset, interfecissetque etiam nos ipsos.


Is sic concionabatur: hæc sane nunc omnia perficiuntur.


Dii-boni! certe etiam alii bene-ocreati Achivi


50


in animo ponunt adversus-me iram, sicut Achilles;


nec volunt pugnare ad puppes navium.






  Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:


certe jam hæc adsunt-ita facta, nec alio-modo


Jupiter altitonans ipse ea reficere-potuerit.


55


Murus enim jam corruit, cui confidebamus,


inviolabile naviumque et nostrûm ipsorum munimen eum fore:


hi vero ad naves veloces pugnam obstinatam sustinent


indesinenter: nec amplius noveris, diligenter licet speculans,


utra-ex-parte Achivi agitati turbentur:


60


adeo promiscue cæduntur, clamorque ad-cœlum pervenit.


Nos vero deliberemus, quomodo futura-sint hæc opera,


siquid consilium proficiet: pugnam vero non nos suadeo


ingredi: nullo enim modo vulneratum licet pugnare.






  Hunc autem rursus allocutus-est rex virorum Agamemno:


65


Nestor, quoniam navium ad puppes pugnant,


murus vero non profuit structus, nec quicquam fossa,


in qua facienda multa passi-sunt Danai, sperabantque animo


inviolabile naviumque et ipsorum munimentum fore:


ita fere Jovi videtur præpotenti gratum fore,


70


inglorios perire longe-ab Argis hic Achivos.


Noram enim quando lubens Danais auxiliabatur;


scio autem nunc, quod illos (Trojanos) quidem æque beatis diis


illustrat, nostrum vero robur et manus nostras ligavit.


Vergum agite, quemadmodum ego dixero, obsequamur omnes.


75


Naves, quæcunque primæ subductæ-sunt prope mare,


trahamus, omnesque deducamus in mare divinum;


in-alto vero ancoris stabiliamus, donec venerit


nox divina, si vel in-ea abstineant a-pugna


Trojani; deinde vero deducere-poterimus naves omnes.


80


Non enim reprehendendum, fugere malum, ne per noctem quidem;


melius fecerit qui fugiens effugerit malum quam qui captus-fuerit.






  Illum autem torve intuens allocutus-est ingeniosus[TR1] Ulysses:


Atrida, quale tibi verbum fugit e-septo dentium?


Perdite, utinam ignavo exercitui alii


85


præesses, non-autem nobis imperares; quibus Jupiter


a-juventute dedit etiam usque-ad senium conficere


ardua bella, donec perierimus singuli.


Siccine vero tibi-fert-animus Trojanorum urbem vicis-latis


derelinquere, cujus gratia perpetimur-ærumnosi mala multa?


90


Tace, nequis alius Achivorum hunc audiat


sermonem, quem non vir quidem in ore omnino tulerit,


quicunque norit suo animo sana loqui,


sceptriferque fuerit, et ei paruerint copiæ


tantæ, quantis tu inter Argivos imperas:


95


[nunc autem tuam improbo omnino mentem, quam aperuisti:]


qui jubes, prælio jam conserto et pugna,


naves bonis-transtris in-mare deducere, ut adhuc magis


Trojanis quidem optata contingant, jam superantibus licet,


in-nos autem gravis pernicies ingruat. Non enim Achivi


100


sustinebunt bellum, dum-naves in-mare deducuntur;


sed respicient, cedentque e-pugna.


Tunc tuum consilium nocebit, princeps virorum.






  Huic autem respondit deinde rex virorum Agamemno:


o Ulysse, valde quidem meum attigisti animum increpatione


105


gravi; sed neutiquam ego invitos jubebam


naves bonis-transtris in-mare deducere filios Achivorum.


Nunc vero utinam sit qui isto quidem melius consilium dicat,


vel juvenis, vel senex: mihi autem lubenti exstiterit.






  Inter-hos vero et locutus-est pugna strenuus Diomedes:


110


prope est vir (non diu  inquiremus), siquidem velitis


obsequi; et nequid succensentes me vituperetis singuli;


quoniam natu-minimus sum inter vos;


patre tamen et forti et ego genere me glorior esse.


[Tydeo, quem Thebis ingesta terra cooperuit.]


115


Portheo enim tres filii egregii procreati-sunt,


habitabant autem in Pleurone et excelsa Calydone,


Agrius ac Melas, tertius vero erat eques Œneus,


patris mei pater; virtute autem præstabat inter-illos.


At hic quidem ibi mansit; pater vero meus Argis habitavit,


120


exulans: ita enim Jupiter voluit, et dii ceteri.


Adrasti autem duxit unam filiarum, habitabatque domum


divitem opum, abundeque ei erant arva


tritici-feracia, multique plantarum erant horti utrinque;


multa etiam ei pectora erant; superabat autem omnes Achivos


125


hastæ-peritia: hæc vero erant audienda vobis, ut verum est.


Ideo non me genere quidem ignobilem et imbellem putantes,


sententiam spreveritis libere-prolatam, quam recte dixero.


Agite, eamus ad-pugnam, etsi vulnerati, præ necessitate:


ibi vero deinde ipsi quidem propinqui-stemus prælio,


130


extra tela, ne forte quis super, vulnere vulnus accipiat:


ceteros autem adhortantes immittemus: qui jam pridem,


animo gratificantes, seorsum-stant, nec pugnant.






  Sic dixit: illi vero ei plane auscultabant, et obsecuti-sunt:


profectique-sunt ire, præibatque ipsis rex virorum Agamemno.






135


  Nec vero cæcam-speculationem habuit inclytus Terræ-concussor;


sed ad ipsos accessit, seni viro similis:


dexteram autem prehendit manum Agamemnonis Atridæ,


et eum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Atride, nunc vero certe Achillis pestiferum cor


140


lætatur in pectoribus, cædem et fugam Achivorum


aspicienti: quoniam non ei inest mens, ne exigua quidem.


Verum ille quidem sic pereat, deusque illum exstinxerit.


Tibi vero nondum prorsus omnino dii beati irati-sunt:


sed adhuc, credo, Trojanorum duces ad principes


145


latum pulvere-implebunt campum; tuque spectabis ipse


fugientes ad urbem, a navibus et tentoriis.






  Sic locutus, altum exclamavit, cursu-concitus per-campum.


Quam novies-mille clamant, vel decies-mille


viri in pugna, certamen committentes Martis:


150


tantam ex pectoribus vocem rex Concussor-terræ


emisit: Achivis vero ingens robur injecit unicuique


in-cor, indesinenter ut-pugnarent ac præliarentur.






  Juno autem inspexit, aureum-solium-habens, oculis,


stans, ex Olympo, a vertice; statimque agnovit


155


hunc quidem satagentem per pugnam clarantem-viros,


fratrem-germanum et levirum, gaudebatque animo.


Jovem vero in summo cacumine fontibus-irriguæ Idæ


sedentem vidit; odiosus autem ei erat animo.


Cogitavit deinde magnis-oculis veneranda Juno,


160


quomodo deciperet Jovis animum ægidem-tenentis.


Hoc autem ei in animo optimum visum-est consilium,


ire ad Idam, postquam-scite ornasset se ipsam,


si forte cuperet ille juxta-dormire per-amorem


ipsius corpori, ei autem somnum innocuumque dulcemque


165


ipsa funderet in palpebras ac præcordia prudentia.


Profectaque-est ire in thalamum, quem ei carus filius struxerat,


Vulcanus, solidasque fores postibus aptaverat


claustro occulto, quod haud deus alius aperiret.


Illuc hæc ingressa, fores clausit fulgentes.


170


Ambrosia quidem primum a corpore amabili


sordes omnes purgavit, unxitque-se pingui oleo,


divino, suavi, quod ipsi odoriferum erat;


cujus, et si-modo-agitaretur in Jovis solida-ære domo,


penitus ad terramque et cælum pervenit halitus:


175


eo illa corpus pulcrum quum-unxisset, ac capillos


pexuisset, manibus cincinnos composuit nitentes,


pulcros, divinos, de capite fluentes immortali.


Circùm porro divinum peplum induit, quem ei Minerva


expoliverat elaboratum, intexueratque artificii-plena multa:


180


aureisque eum fibulis ad pectus nectebat.


Cinxit autem se zona, centum fimbriis concinnata;


et inaures immisit scite-perforatis auriculis,


tribus-gemmarum-oculis-insignes, elaboratas: gratiaque effulgebat multa.


Calyptra autem desuper velavit-se augustissima dearum,


185


pulcra, recens-facta: quæ candida erat ut sol;


pedibus vero sub nitidis ligavit pulcros calceos.


Tum postquam omnem circum corpus posuerat ornatum,


profecta-est ire ex thalamo; advocatamque Venerem,


ab aliis seorsum diis, his verbis allocuta-est:






190


  Nunquid mihi obsequi-voles, dilecta filia, in eo quod dixero?


an recusaveris, irata ob-id animo,


quod ego Danais, tu vero Troibus auxiliaris?






  Huic autem respondit deinde Jovis filia Venus:


Juno, veneranda dea, filia magni Saturni,


195


eloquere, quidquid cogitas: perficere autem me animus jubet,


si possum quidem perficere, et si effectu est.






  Hanc autem dolos-struens allocuta-est veneranda Juno:


da nunc mihi amabilitatem et desiderium, quo tu omnes


domas immortales atque mortales homines:


200


vado enim visura almæ fines terræ,


Oceanumque, deorum parentem, et matrem Tethym,


qui me in suis ædibus benigne nutrierunt et educarunt,


acceptam a-Rhea, quando Saturnum late-sonans Jupiter


terram subter dejecit et infructuosum mare:


205


hos vado visura, et ipsis innumeras lites dirimam.


Jam enim diuturno tempore inter-se abstinent


cubili et amore, quoniam ira eorum incidit animo.


Si illos quidem verbis meis pellectos suo animo


in lectum reduxero, ut-jungantur amore:


210


semper ipsis dilectaque et reverenda vocabor.






  Hanc autem rursus allocuta-est amans-risum Venus:


non licet, nec decet, tuum verbum recusare;


Jovis enim potentissimi in ulnis dormis.






  Dixit, et a pectoribus solvit acu-pictum cingulum,


215


varium: in-eo autem ipsi delinimenta omnia inclusa-erant:


ibi inest quidem amor, inest desiderium, inest amantium colloquium


pelliciens, quod furtim-surripuit mentem etiam prudentium.


Hoc igitur ei imposuit manibus, verbumque dixit et elocuta-est:






  Cape jam, hoc cingulum tuo reconde sinu,


220


varium, in quo omnia inclusa-sunt; nec te puto


re-infecta redituram, quicquid mentibus tuis concupieris.






  Sic dixit: subrisit autem magnis-oculis veneranda Juno;


subridensque deinde in suo recondidit sinu.






  Hæc quidem ivit in thalamum, Jovis filia, Venus:


225


Juno autem festinans reliquit verticem Olympi,


Pieriamque supergressa, et Emathiam amœnam,


ferebatur super equestrium Thracum montes nivosos,


summa cacumina; nec terram carpebat pedibus;


ex Atho autem ad pontum descendit fluctuantem,


230


Lemnumque pervenit, urbem divini Thoantis.


Ibi Somnum convenit, fratrem Mortis,


inque ejus hæsit manu verbumque dixit et elocuta-est:






  Somne, rex omniumque deorum omniumque hominum;


certe quidem jam aliquando meo verbo auscultasti; atque etiam nunc


235


obsequere; ego autem tibi habebo gratias dies omnes.


Sopito mihi Jovis sub palpebris oculos fulgentes,


statim postquam ego ei acubuero in amore.


Dona autem tibi dabo, pulcrum solium, incorruptum usque,


aureum; Vulcanus vero meus filius utroque-pede-infirmus


240


fabricabit elaborans; sub pedibusque scabellum ponet,


cui imponas nitidos pedes, dum-convivaris.






  Hanc autem respondens allocutus-est suavis Somnus:


Juno, veneranda dea, filia magni Saturni,


alium quidem ego deorum sempiternorum


245


facile sopiverim; etiam fluminis fluenta


Oceani, qui quidem parens omnibus est:


Jovem vero non ego Saturnium prope adiero,


nec sopivero, quando non ipse quidem jusserit.


Jam enim me et aliud tuum sapere-fecit mandatum,


250


die isto, quando ille magnanimus Jovis filius (Hercules)


navigabat ex-Ilio, Trojanorum urbe direpta.


Nempe ego demulsi Jovis mentem ægidem-tenentis,


suavis circumfusus: tu autem ei mala struebas animo,


excitatis sævorum ventorum super pontum flatibus;


255


et eum deinde ad-Con bene-habitatam detulisti,


seorsum ab-amicis omnibus: ille vero (Jupiter) experrectus indignabatur


proturbans per domum deos; me autem maxime omnium


quærebat; ac me perditum ab æthere injecisset ponto,


nisi me Nox servasset domitrix deorum et hominum,


260


quam adivi fugiens: ille autem cohibuit-se, iratus licet;


verebatur enim, ne Nocti celeri ingrata-animo faceret.


Nunc iterum hoc me jubes periculosissimum aliud perficere.






  Hunc autem rursus allocuta-est magnis-oculis veneranda Juno:


Somne, quid vero tu hæc in mentibus tuis cogitas?


265


putasne ita Trojanis favere late-sonantem Jovem,


sicut propter-Herculem iratus-erat, filium suum?


Verum age: ego autem tibi Gratiarum unam juniorum


dabo ducendam, et tuam vocandam conjugem.


[Pasitheam, quam semper cupis dies omnes.]






270


  Sic dixit: gavisus-est autem Somnus, respondensque allocutus-est:


Age, nunc mihi jura inviolabilem Stygis aquam,


manuque altera quidem tange terram almam,


altera vero mare marmoreum; ut nobis omnes,


testes sint illi inferi dii, Saturnum circa qui-sunt:


275


omnino te mihi daturam-esse Gratiarum unam juniorum,


Pasitheam, quam ipse cupio dies omnes.






  Sic dixit: neque non-obsecuta-est dea ulnis-candidis Juno;


jurabat autem, ut is jubebat, deosque nominabat omnes


subtartareos, qui Titanes appellantur.


280


Tum postquam juraveratque, absolveratque jusjurandum,


ipsi simul ibant, Lemnique et Imbri urbe relicta,


caligine induti, celeriter conficientes iter.


Ad-Idam autem pervenere fontibus-irriguam, matrem ferarum,


ad-Lecton; ubi primum liquerunt mare: hique super terra ibant:


285


summa autem sub pedibus quassabatur silva.


Illic Somnus quidem mansit, antequam Jovis oculi viderent eum,


in abietem inscendens altissimam, quæ tunc in Ida


procerissima nata per ærem ad-æthera ibat:


illic is sedit ramis dense-opertus abiegnis,


290


avi argutæ similis, quam in montibus


Chalcidem nominant dii, homines autem Cymindin.






  Juno autem celeriter conscendebat in-Gargarum summum


Idæ excelsæ: vidit autem eam nubes-cogens Jupiter.


Ut vero vidit, continuo illum amor prudentia præcordia cooperuit,


295


perinde-ac quando primum congressi-sunt amore,


in cubile euntes, suis clam parentibus.


Stetit autem ante ipsam, verbumque dixit et elocutus-est:






  Juno, quo festinans ab Olympo huc venis?


equi autem non adsunt et currus, quos conscendas.






300


  Hunc autem dolos-struens allocuta-est veneranda Juno:


Eo visura almæ fines terræ,


Oceanumque, deorum parentem, et matrem Tethyn,


qui me in suis ædibus benigne nutrierunt et educarunt:


hos vado visura, et ipsis innumeras lites dirimam.


305


Jam enim diuturno tempore inter-se abstinent


cubili et amore: quoniam ira eorum incidit animo.


Equi autem in radicibus irriguæ-fontibus Idæ


stant, qui me ferent super aridumque et humidum.


Nunc vero tua gratia huc ab Olympo ob-hoc venio,


310


ne forte mihi posthac irascaris, si silentio


abeam ad domum profunde-fluentis Oceani.






  Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


Juno, illuc quidem licet et posthac proficisci;


nos autem, age, (in) amore congrediamur concumbentes.


315


Non enim unquam mihi sic deæ amor, nec mulieris,


animum in pectoribus circumfusus vicit;


neque quando captus-eram amore Ixioniæ uxoris,


quæ peperit Pirithoum, diis consiliarium parem:


neque quando Danæs pulcris-talis, Acrisi-filiæ,


320


quæ peperit Perseum, omnium illustrissimum virorum:


neque quando Phœnicis filiæ late-celebratæ,


quæ peperit mihi Minoemque et diis-parem Rhadamanthyn:


neque quando Semelæ, neque Alcmenæ in Thebis;


quarum hæc quidem Herculem fortissimum-animo peperit filium;


325


illa vero, Semele, Bacchum peperit, gaudium mortalibus;


nec quando Cereris comas-pulcras-habentis reginæ;


nec quando Latonæ gloriosæ, nec qunado tui ipsius:


ut tui nunc amore-teneor, et me dulce desiderium capit.






  Hunc autem dolos-struens allocuta-est veneranda Juno:


330


importunissime Saturnie, quale hoc verbum dixisti!


Si nunc in amore cupis concumbere


Idæ in verticibus, hæc autem loca propatula-sunt omnia:


quomodo esset, si quis nos deorum sempiternorum


dormientes videret, diisque omnibus, profectus,


335


indicaret? non equidem tuam ad domum redirem,


e cubili quum-surrexero: vituperabile vero esset.


Sed si revera vis, et tibi hoc gratum est animo,


est tibi thalamus, quem tibi dilectus filius fabricavit,


Vulcanus, solidasque fores postibus aptavit:


340


illuc eamus dormituri, quandoquidem tibi placet concubitus.






  Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


Juno, nec tu deorum hoc metue, nec quenquam hominum


visurum-esse: talem tibi ego nubem circumfundam,


auream: neque nos perviderit ne Sol quidem,


345


cujus vel acutissimum est lumen ad-inspiciendum.






  Dixit, et ulnis complexus-est Saturni filius suam uxorem:


his autem subter Tellus divina summisit recentem herbam,


lotumque roscidum, et crocum, et hyacinthum


densum et mollem, qui a terra eos alte levabat.


350


Hoc in toro cubarunt, insuperque numbem sibi-induerunt


pulcram, auream; lucidique decidebant rores.






  Sic quidem quiete dormiebat pater in Gargaro summo,


somno et amore domitus, tenebatque in-ulnis uxorem.


Profectus vero est currens ad naves Achivorum dulcis Somnus,


355


nuntium dicturus terram-cingenti Neptuno.


Prope autem stans verbis alatis eum allocutus-est:






  Promtus nunc Danais, Neptune, auxiliare,


et ipsis gloriam præbe, parumper saltem, dum adhuc dormit


Jupiter: quoniam ipsi ego mollem soporem circumfudi:


360


Juno autem in amore eum decepit ut-dormiret.






  Sic fatus, hic quidem abiit ad inclytas nationes hominum:


illum vero adhuc magis impulit ad-auxiliandum Danais.


Statim autem is inter primos longe prosiliens hortabatur:






  Argivi, etiamne rursus concedimus Hectori victoriam


365


Priamidæ, ut naves capiat, et gloriam referat?


at is quidem sic existimat, et gloriatur, quia Achilles


navibus in cavis manet iratus corde.


Illius tamen non magnum desiderium erit, si quidem ceteri


nos excitemur ad-defendendum nos-invicem.


370


Sed agite, sicut ego dixero, obsequamur omnes.


Clypeis, quotquot optimi sunt in exercitu atque maximi,


induti, capitaque fulgentibus galeis


tecti, manibusque longissimas hastas tenentes,


eamus: atque ego præibo; neque omnino opinor,


375


Hectorem Priamiden mansurum, admodum licet promtum.


[Quicunque autem vir pugna strenuus est, gestatque parvum scutum humero,


imbelliori viro det, ipse vero scutum majus subeat.]






  Sic dixit: hi autem ei maxime auscultarunt atque obsecuti-sunt.


Hos ipsi reges instruebant, vulnerati licet,


380


Tydides, Ulyssesque, et Atrides Agamemno:


obeuntes autem copias omnes, Martia arma commutabant.


Fortia fortis induebat, deteriora autem imbelliori dabat.


Ac postquam induerant sibi circa corpus coruscum æs,


profecti-sunt ire: præibatque eis Neptunus concussor-terræ,


385


horrendum ensem longum habens in manu robusta,


similem fulguri: quali non fas est congredi


in pugna perniciosa, sed metus ejus reprimit viros.






  Trojanos vero ex-altera-parte instruebat splendidus Hector.


Tum vero gravissimum certamen pugnæ intenderunt


390


cæruleus-crinibus Neptunus, et splendidus Hector;


nempe hic quidem Trojanis, ille vero Achivis auxilians.


Exundavit autem mare ad tentoriaque navesque


Argivorum: ipsi autem congrediebantur intenti clamore.


Nec maris unda tantum boat ad terram,


395


ex ponto impulsu flatu Boreæ gravi;


neque ignis tantus est crepitus ardentis,


montis in saltibus, quando exoritur crematurus silvam;


nec ventus tantum in quercubus alte-comantibus


insonat, qui maxime vehementer fremit sæviens:


400


quantus inde Trojanorum et Achivorum erat clamor,


horrende vociferantium, quando in se-invicem ruerent.






  In-Ajacem vero primus jaculatus-est splendidus Hector


hasta, quippe conversus-erat recta in ipsum; neque aberravit;


sed eum percussit qua duo baltei circa pectora extensi-erant,


405


alter quidem scuti, alter vero ensis argenteis-clavis-ornati:


hi ei tutati-sunt tenerum corpus. Iratus-est autem Hector,


quod sibi telum velox irritum evolarat e-manu;


retroque sociorum in agmen cessit, mortem evitans.


Hunc quidem deinde abeuntem magnus Telamonius Ajax


410


saxo, quæ sane multa, velocium retinacula navium,


ad pedes pugnantium passim volvebantur; horum uno sublato,


in-pectus percussit super scuti-orbem, prope collum:


turbinis autem instar id concitavit immittens, rotatumque-est circumcirca.


Ut vero quum a plaga patris Jovis procidit quercus


415


radicitus, teter autem sulfuris gignitur odor


ex ea: eumque non-amplius sustinet animus, qui viderit


prope stans; durum vero est Jovis magni fulmen:


sic cecidit Hectoris celeriter humi robur in pulveribus.


Manu autem amisit hastam, et super eo scutum secutum-est,


420


et galea; circaque ipsum sonitum-dedere arma varia ære.


Illi vero magnum clamantes accurrebant, filii Achivorum,


sperantes se eum tracturos ad se; jaculabanturque crebra


spicula; at nemo potuit pastorem virorum


nec cominus- nec eminus-ferire; prius enim circumstetere eum fortissimi,


425


Polydamasque, et Æneas, et divinus Agenor,


Sarpedonque, princeps Lyciorum, et Glaucus eximius:


ceterorumque nullus ipsum neglexit, sed ante


ipsum clypeos orbiculatos tenebant; eumque socii


manibus sublatum portabant ex pugna, donec pervenit ad-equos


430


veloces, qui ei post pugnam et prælium


stabant, aurigamque et currum varium habentes:


qui eum urbem versus portabant graviter gementem.






  Sed quando jam ad-vadum pervenere pulcre-fluentis fluvii,


Xanthi vorticosi, quem immortalis genuit Jupiter:


435


ibi illum e curru admoverunt terræ, eique aquam


adfuderunt; ille autem spiritum-recepit, et suspexit oculis;


sedensque in genua, nigrum sanguinem evomuit:


iterum vero retro lapsus-est in-terram, eique oculos


nox obtexit nigra; telum vero adhuc animum domabat.






440


  Argivi autem, ut jam viderunt Hectorem seorsum euntem,


vehementius in Trojanos irruerunt, memineruntque pugnæ.


Tunc longe primus Oilei filius velox Ajax


Satnium vulneravit hasta insiliens acuta,


Enopiden, quem quidem nympha peperit Nais eximia


445


Enopi armenta-pascenti ad ripas Satnioentis:


hunc quidem Oiliades hasta-inclytus, prope accedens,


vulneravit ad ile: is vero cecidit-resupinus, superque eo


Trojani et Danai commiserunt acrem pugnam.


Super eo autem Polydamas hastam-vibrans accessit ultor


450


Panthoides; percussitque Prothoenorem dextrum in-humerum,


filium Areilyci; per humerum autem valida hasta


penetravit: hic vero in pulvere lapsus prehendit terram palma


Polydamasque vehementer super-eo-gloriatus-est, altum clamans:






  Neutiquam puto magnanimi Panthoidæ


455


manu e robusta vanum exsiliisse telum,


sed id aliquis Argivorum recepit corpore: et ipsum puto


ei ut baculo innitentem, descensurum in domum Plutonis.






  Sic dixit: Argivis autem dolor exortus-est, eo gloriante,


Ajaci vero maxime bellicoso animum commovit,


460


Telamoniadæ: hunc enim Prothoenor cecidit proxime.


Statim autem in abeuntem jaculatus-est hasta fulgenti:


Polydamas vero ipse quidem evitavit mortem nigram,


in-obliquum absiliens: excepit autem ictum Antenoris filius


Archelochus: huic enim dii destinarant interitum.


465


Hunc percussit, capitisque et cervicis in commissura,


extremam-ad-vertebram; atque ambos discidit nervos:


hujus vero multo prius caput, osque, naresque


solo allapsa-sunt, quam tibiæ et genua cadentis.


Ajax autem vicissim inclamavit eximio Polydamanti:






470


  Perpende, Polydama, et mihi verum dic:


an non hic vir pro Prothoenore vicissim occidi


dignus? non quidem mihi ignavus videtur neque ex ignavis;


sed frater Antenoris equûm-domitoris,


vel filius: ipsi enim genere proxime similis-videbatur mihi.






475


  Sic dixit, bene eum cognoscens: Troas vero dolor cepit animo.


Tunc Acamas Promachum Bœotium vulneravit hasta,


fratrem circumeundo-protegens, quem is subtrahebat pedibus.


Super-hoc Acamas vehementer gloriabatur, altum clamans:






  Argivi sagittarii, minarum insatiabiles,


480


haud sane solis laborque erit et luctus


nobis, sed aliquando sic occidemini et vos.


Perpendite, ut vobis Promachus domitus dormiat


hasta mea, quo nequaquam fratris certe ultio


diu insoluta sit: quare et quivis optet vir


485


fratrem in ædibus piaculi vindicem sibi relinqui.






  Sic dixit: Argivis autem dolor obortus-est, eo gloriante;


Peneleo vero maxime bellicoso animum commovit;


ruit autem in-Acamantem: ille tamen non sustinuit impetum


Penelei regis; is vero (Peneleus) vulneravit Ilioneum,


490


filium Phorbantis divitis-pecorum, quem maxime


Mercurius Trojanorum diligebat, et possessiones ei dederat:


sub hoc autem mater unicum peperit Ilioneum:


quem tunc sub supercilio vulneravit Peneleus ad oculi radices,


excussitque pupillam; hasta vero per oculum penitus


495


et per occipitium transiit: hic autem desedit, manibus porrectis


ambabus. Peneleus vero stricto ense acuto,


cervicem mediam feriit, deturbavitque humi,


ipsa cum casside, caput: adhuc tamen valida hasta


erat in oculo: ille autem dixit, tanquam papaveris-capite sublato,


500


denuntiavitque Trojanis, et glorians verba fecit:






  Renunciate mihi, Trojani, illustris Ilionei


patri caro et matri, ut-lugeant in ædibus:


neque enim Promachi uxor Alegenoridæ,


viro caro, reverso, se-læto-vultu-offeret, quando demum


505


ex Troja cum navibus revertemur filii Achivorum.






  Sic dixit: hosque omnes subtus tremor cepit in-genubus;


circumspectabatque unusquisque, qua effugiat gravem perniciem.






  Dicite nunc mihi, Musæ cœlestes domos tenentes,


quisnam primus cruentas exuvias Achivorum


510


sustulerit, postquam inclinavit pugnam inclytus Neptunus.






  Ajax quidem primus Telamonius Hyrtium vulneravit,


Gyrtiaden, Mysorum ductorem magnanimorum:


Phalcem autem Antilochus, et Mermerum occisos spoliavit:


Meriones autem Morynque et Hippotionem interfecit:


515


Teucer vero Prothoonemque peremit, et Peripheten;


Atridesque deinde Hyperenorem, pastorem virorum,


vulneravit ad ile; intestina autem æs penitus hausit


dilacerans, animaque per inflictum vulnus


erupit propulsa; illi autem tenebræ oculos texerunt.


520


Plurimos vero Ajax interfecit, Oilei velox filius;


non enim ei quisquam par ad-insequendum pedibus erat,


viris fugientibus, quando Jupiter fugam immitteret.











[TR1] "in-geniosus" → "ingeniosus"








Iliadis XV.—Repressio a navibus.






ARGUMENT: THE FIFTH BATTLE AT THE SHIPS; AND THE ACTS OF AJAX.


Jupiter, awaking, sees the Trojans repulsed from the trenches, Hector in a swoon, and Neptune at the head of the Greeks: he is highly incensed at the artifice of Juno, who appeases him by her submissions; she is then sent to Iris and Apollo. Juno, repairing to the assembly of the gods, attempts, with extraordinary address, to incense them against Jupiter; in particular she touches Mars with a violent resentment; he is ready to take arms, but is prevented by Minerva. Iris and Apollo obey the orders of Jupiter; Iris commands Neptune to leave the battle, to which, after much reluctance and passion, he consents. Apollo reinspires Hector with vigour, brings him back to the battle, marches before him with his aegis, and turns the fortune of the fight. He breaks down great part of the Grecian wall: the Trojans rush in, and attempt to fire the first line of the fleet, but are, as yet, repelled by the greater Ajax with a prodigious slaughter.




 TEXT:






1


  At postquam per vallosque et fossam transierant


fugientes, multique domiti-erant Danaorum sub manibus,


hi quidem (Trojani) jam ad currus se-cohibebant manentes,


pallidi præ metu, exterriti: experrectus vero est Jupiter


5


Idæ in verticibus, ex amplexu Junonis aureum-solium-habentis.


Stetit autem raptim-exsurgens, viditque Trojanos et Achivos,


illos quidem turbatos, hos vero turbantes a-tergo,


Argivos; interque eos Neptunum regem.


Hectorem vero in campo vidit jacentem; circumque socii


10


sedebant: is autem gravi tenebatur anhelitu, mente defectus,


sanguinem vomens; quippe eum non imbecillimus ferierat Achivorum.


Hunc intuitus, misertus-est pater hominumque deûmque


terribiliterque torvum intuens Junonem verba allocutus-est:






  Profecto vero mali-artifex, fraudulenta, tuus dolus, Juno,


15


Hectorem cessare-fecit a-pugna, fugavitque copias.


Non tamen scio, si rursus machinationum perniciosarum


prima fructum-sis-pereceptura, et te verberibus cædam.


An non meministi, quando pependisti ab-alto, a pedibusque


incudes suspensas demisi duas, circum manus autem vinculum misi


20


aureum, infragile? tu vero in æthere et nubibus


pependisti; indignabanturque dii per latum Olympum:


at solvere non poterant circumstantes: quemcunque vero prenderem,


projiciebam correptum de limine cœli, donec perveniret


in-terram vix-spirans: mihi vero ne sic quidem iram remisit


25


vehemens dolor ob-Herculem divinum,


quem tu, cum Borea vento inducens procellas,


misisti per infructuosum pontum, mala machinans,


et eum deinde ad-Coon bene-habitatam cursu-detulisti:


eum quidem ego inde liberavi, et reduxi iterum


30


Argos in equos-pascens multis licet malis-exercitum.


Hæc tibi rurus in-memoriam-reducam, ut desistas a-fallaciis:


ut scias, an tibi profuerit congressusque et cubile,


quo mista-es, veniens seorsum a-diis, et me decepisti.






  Sic dixit: cohorruit autem magnis-oculis veneranda Juno,


35


et eum compellans verbis alatis allocuta-est:






  Sciat nunc hoc Terra et Cœlum latum superne,


et subterlabens Stygis aqua, quod maximum


jusjurandum gravissimumque est beatis diis;


tuumque sacrum caput et noster torus ipsorum


40


ingenuus, quem quidem non ego unquam temere jurarim:


non per meum consilium Neptunus terræ-concussor


vexat Trojanos et Hectorem, his autem (Argivis) auxiliatur:


sed certe ipsum[TR1] suus animus incitat ac jubet


afflictos autem ad naves videns miseratus-est Achivos.


45


At quin et illi ego consuluerim,


eo ire, quo jam tu, Jupiter atras-nubes-cogens, imperaris.






  Sic dixit: subrisit autem pater hominumque deûmque,


et eam respondens verbis alatis allocutus-est:






  Si quidem tu jam deinceps, magnis-oculis veneranda Juno,


50


idem mecum sentiens inter immortales sederis:


ea-re sane Neptunus, etiam si maxime velit alio,


confestim et suam converterit mentem ad tuum et meum animum.


Verum si jam quidem ex-animo et vere loqueris,


vade nunc ad cœtus deorum, et huc vocatos-jube


55


Irimque accedere, et Apollinem inclytum-arcu;


ut illa quidem ad exercitum Achivorum ære-loricatorum


eat, et dicat Neptuno regi,


ut-cessans a-pugna suas ad ædes redeat:


Hectorem vero excitet ad pugnam Phœbus Apollo,


60


iterumque inspiret robur, obliviscique-faciat dolorum,


qui nunc eum premunt in præcordiis: atque Achivos


iterum avertat, imbelli fuga immissa:[TR2]


fugientes autem, in naves multa-transtra-habentes incidant


Pelidæ Achillis: is vero excitabit suum socium


65


Patroclum; illum autem interficiet hasta splendidus Hector


Ilium ante, multos quando-peremerit ille juvenes


quum alios, tum autem filium meum Sarpedona divinum.


Ob-illum iratus interficiet Hectorem divinus Achilles.


Ex eo vero inde repressionem Trojanorum a navibus


70


semper ego efficiam perpetuo, usque-dum Achivi


Ilium excelsum ceperint, Minervæ per consilia.


Prius autem neque ego cessabo ab-ira, nec quemquam aliorum


immortalium Danais auxililiari hic sinam,


quam hoc Pelidæ expletum-fuerit desiderium;


75


sicut ei promisi primum, meoque annui capite


die illo, quando mihi dea Thetis tetigit genua,


supplicans, ut-honorarem Achillem urbium-vastatorem.






  Sic dixit; nec non-obsecuta-est dea ulnis-candidis Juno;


discessit autem ab Idæis montibus ad excelsum Olympum.


80


Sicut vero quum salit mens viri, qui per multas


terras profectus, præcordiis in prudentibus secum-cogitat:


Huc iverim, vel illuc; animoque-versat multa:


sic celeriter properans pervolavit veneranda Juno;


pervenitque in excelsum Olympum. Congregatis autem supervenit


85


immortalibus diis Jovis in-domo: illi vero conspicati,


omnes celeriter-assurrexerunt, et excipiebant eam poculis.


Hæc autem alios quidem omisit, a-Themide vero pulcris-genis


accepit poculum: prima enim illa obvia venit currens,


et eam compellans verbis alatis allocuta-est:






90


  Juno, quid huc ascendisti? metu vero perculsæ similis-es?


profecto valde te territavit Saturni filius, qui tibi maritus.






  Huic autem respondit deinde dea candidis-ulnis Juno:


ne me, dea Themi, hæc interroga: scis et ipsa,


qualis illius animus superbus et inclemens.


95


At tu quidem præsis inter-deos, in ædibus, convivio æquali.


hæc autem et inter omnes audies immortales,


qualia Jupiter mala opera aperiet; nec quicquam puto


omnibus una animum gavisurum, nec mortalibus,


nec diis; etiamsi quis adhuc non convivetur hilaris.






100


  Hæc quidem sic locuta consedit, veneranda Juno:


moleste-ferebant autem per domum Jovis dii: illa vero risit


labiis tenus, nec frons super superciliis nigris


exhilarata-est; inter-omnes autem indignata locuta-est:






  Dementes, qui Jovi irascimur insipientes!


105


Certe adhuc ipsum cupimus compescere, propius accedentes,


vel suasu, vel vi; is vero procul-sedens nos non curat,


neque moratur: ait enim inter immortales deos


viribusque potentiaque eximie se esse optimum.


Quare tolerate, quodcunque vobis malum immittat unicuique.


110


Jam enim nunc opinor Marti utique damnum illatum-esse:


filius enim ei interiit in pugna, carissimus hominum,


Ascalaphus, quem ait suum esse fortis Mars.






  Sic dixit: Mars autem robusta feriebat-sibi femora


manibus pronis, lugens autem verbum dixit:






115


  Ne nunc mihi succenseatis, cælestes domos habentes,


si-ulciscar cædem filii, profectus ad naves Achivorum,


etiam si mihi sit fatale, Jovis percussum fulmine


jacere una-cum mortuis, in sanguine et pulvere.






  Sic dixit: et equos jussit Terroremque Metumque


120


jungere: ipse autem arma induebat collucentia.


Tum etiam majorque et gravior alia


a-Jove in-immortales ira et indignatio exorta-fuisset,


nisi Minerva, cunctis admodum-timens diis,


prosiluisset e vestibulo, liquissetque solium, ubi sedebat:


125


hujus vero a capite galeam demsit, et scutum ab humeris;


hastamque ad parietem erexit, robusta e manu raptam,


æream; ipsa vero verbis corripuit impetuosum Martem:






  Furiose, vecors, periistine? certe tibi frustra


aures ad-audiendum sunt, mens autem periit et pudor.


130


Non audis, quæ dicit dea candidis-ulnis Juno,


quæ jam modo a Jove Olympio venit?


an vis ipse quidem, perpessus mala multa,


reverti in-Olympum, etiam dolens, necessitate,


ac ceteris malum magnum omnibus creare?


135


Continuo enim Trojanos quidem magnanimos et Achivos


linquet Jupiter, ad-nos autem veniet turbas-excitaturus in Olympum:


corripietque alium-post-alium, qui in culpa sit, et qui non.


Quare te nunc jubeo missam-facere iram de-filio optimo.


Jam enim aliquis, eo vi et manibus fortior,


140


vel interfectus-est, vel etiam posthac interficietur: difficile vero,


omnium hominum servare progeniemque partumque.






  Sic locuta, sedere-fecit in-solio impetuosum Martem.


Juno autem Apollinem vocavit e domo


Irimque, quæ diis internuntia est immortalibus;


145


et eos compellans, verbis alatis allocuta-est:






  Jupiter vos in Idam jubet venire quam celerrime:


ac postquam veneritis, Jovisque vultum aspexeritis,


facite quicquid ille hortatus-fuerit et jusserit.






  Hæc quidem sic locuta, retro cessit, veneranda Juno;


150


conseditque in solio: ii vero properantes volabant, ad


Idamque pervenerunt fontibus-irriguam, matrem ferarum;


invenere autem late-sonantem Saturnium in Gargaro summo


sedentem, circaque ipsum odorata nubes circumfusa-erat.


Hi autem venientes coram Jove nubes-cogente


155


steterunt; neque iis, conspicatus, iratus-est animo,


quoniam sibi celeriter verbis caræ uxoris paruerant.


Irim autem priorem verbis alatis allocutus-est:






  Vade age, Iri velox, Neptuno regi


omnia hæc nuntia, neu falsa-nuntia sis:


160


relicta illum jube pugna atque prælio


ire vel ad cœtus deorum, vel in mare divinum.


Si vero mihi (meis) verbis non parebit, sed ea aspernabitur,


perpendat jam deinde in mente et in animo,


ne me, fortis licet sit, invadentem non valeat


165


sustinere; quoniam ipso profiteor viribus multo præstantiorem me esse,


et natu majorem: illius tamen non veretur carum cor


æqualem se-profiteri mihi, quem metuunt etiam alii.






  Sic dixit: nec non-obsecuta-est pedibus-ventosa velox Iris;


descendit autem ab Idæis montibus Ilium versus sacrum.


170


Ut vero quum ex nubibus volat nix aut grando


gelida, acta ab impetu ex-æthere-nati Boreæ:


sic festinanter ruens pervolavit velox Iris,


prope autem stans allocuta-est inclytum Neptunum:






  Nuntium quendam tibi, Neptune cæruleis-crinibus,


175


veni huc ferens a Jove ægidem-tenente.


Relicta te jubet pugna atque prælio


ire vel ad cœtus deorum, vel in mare divinum.


Si vero ejus verbis non parebis, sed ea aspernaberis,


minatus-est et ipse, se ex-adverso pugnantem


180


huc venturum: te autem vitare jubet suas


manus: quia, quam-tu sis, ait viribus multo se præstantiorem esse


et natu majorem: tuum autem non veretur carum cor


æqualem te profiteri ei, quem metuunt etiam alii.






  Hanc autem valde indignatus allocutus-est inclytus Neptunus:


185


dii-boni, certe, potens licet sit, superbe locutus-est,


si me, pari-honore præditum, vi invitum coercebit.


Tres enim ex Saturno sumus fratres, quos peperit Rhea,


Jupiter, et ego, tertius autem Pluto, inferis imperans:


trifariamque omnia divisa-sunt, et quisque accepit honorem:


190


nempe ego sortitus-sum canum mare habitare perpetuo,


motis sortibus: Pluto sortitus-est tenebras caliginosas;


Jupiter vero sortitus-est cœlum latum, in æthere et nubibus:


terra autem communis est omnium, et latus Olympus.


Quare nequaquam Jovis vivam ex-mente sed quietus,


195


potens licet sit, maneat sua tertia in portione.


Manibus vero nequid me omnino, ignavum veluti, territet.


Filiasque enim et filios suos satius esset


terrificis verbis incessere, quos genuit ipse;


qui ei imperitanti auscultabunt, etiam necessitate.






200


  Huic autem respondit deinde pedibus-ventosa velox Iris:


itane vero a-te, Neptune cæruleis-crinibus,


hunc feram Jovi sermonem durumque vehementemque?


anne quid mutabis? flexibiles quidem mentes prudentium.


Nosti, ut majoribus-natu Erinnyes semper asseclæ-sint.






205


  Hanc autem vicissim allocutus-est Neptunus terræ-concussor:


Iri dea, valde hoc verbum recte dixisti:


bonum et illud est, quando nuntius decentia norit.


Sed hic gravis dolor cor et animum meum occupat,


quum parem-sorte et pari destinatum fato


210


objurgare vult iracundis verbis.


Verum enim nunc quidem, eum veritus, cedam.


[Aliud vero tibi dicam, et minabor illud animo:


siquidem sine (inivitis) me et Minerva prædatrice,


Junone, Mercurioque et Vulcano rege,


215


Ilio excelso pepercerit, neque volet


evertere, dareque magnam victoriam Argivis:


sciat hoc, quod nobis insanabilis ira erit.]






  Sic fatus, liquit exercitum Achaicum Neptunus:


subiitque pontum profectus; desiderabant vero eum heroes Achivi.


220


Et tunc Apollinem allocutus-est nubes-cogens Jupiter:






  Vade nunc, dilecte Phœbe, ad Hectorem ære-armatum:


jam etenim terram-cingens Neptunus


abiit in mare divinum, evitans iram gravem


nostram: perquam enim alioqui pugnam nostram audissent et alii,


225


etiam qui inferi sunt dii, circa Saturnum qui-sunt.


Sed hoc et mihi multo satius, et illi ipsi


erat, quod ante veritus cessit


manus meas: quippe haud sine-sudore perfectum-fuisset.


Sed tu quidem in manibus accipe ægidem fimbriatam,


230


qua admodum incussa terreas heroas Achivos:


tibi vero ipsi curæ-sit, e-longinquo-feriens, splendidus Hector;


tantisper enim ei excita robur magnum, dum Achivi


fugientes ad-navesque et Hellespontum pervenerint:


exinder vero ipse ego consultabo opereque verbisque,


235


ut et vicissim Achivi respirent a-labore.






  Sic dixit: neque patri non-obsecutus-est Apollo.


Descendit vero ab Idæis montibus, accipitri similis


celeri, columbarum-occisori, qui celerrimus volucrum:


invenit filium Priami bellicosi, Hectorem divinum,


240


sedentem; neque amplius jacebat; modoque collegerat animum,


circa se agnoscens socios: atque anhelitus et sudor


cessarat, quando ipsum reficiebat Jovis voluntas ægidem-tenentis.


Prope autem stans eum allocutus-est sagittans Apollo:






  Hector, fili Priami, curnam tu seorsum ab aliis


245


sedes viribus-defectus? nunquid aliquis te dolor invasit?






  Hunc autem languidus allocutus-est galeam-motans Hector:[TR3]


quisnam vero tu es, optime deorum, qui me interrogas coram?


non audisti, quod me navium ad puppes Achivorum,


suos socios perdentem, pugna strenuus percussit Ajax


250


saxo in pectus, cessareque-me-fecit ab-animosa fortitudine?


et sane ego putabam me mortuos et domum Plutonis


die hoc visurum, quippe caram efflabam animam.






  Hunc autem vicissim allocutus-est rex sagittans Apollo:


confide nunc: talem tibi adjutorem Saturnius


255


ex Ida demisit, qui-astet tibi et auxilietur,


Phœbum Apollinem aureo-gladio-conspicuum; qui te etiam antea


tueri-soleo, simul ipsumque et excelsam urbem.


Sed age, nunc equites exhortare numerosos,


naves ad cavas ut-agant veloces equos:


260


at ego ante vadens, equis viam


omnem complanabo, vertamque-in-fugam heroas Achivos.






  Sic locutus, inspiravit robur magnum pastori virorum.


Ut vero quum aliquis stabulatus equus, hordeo-pastus ad præsepe,


vinculo rupto currit per-campum terram-pedibus-pulsans,


265


consuetus lavari pulcre-fluenti de-fluvio,


superbiens; alte vero caput fert, ac jubæ circum


humeros motantur; ipse autem pulcritudine fretus quum sit,


facile eum genua ferunt ad loca-consueta et pascua equarum:


sic Hector celeriter pedes et genua movebat,


270


concitans equites, postquam dei audivit vocem.


Ut vero quum vel in-cervum cornutum, vel silvestrem capram,


incitate-feruntur canesque et viri rustici;


hunc quidem præceps petra et dense-umbrosa silva


servavit; neque enim ipsis eum prehendere in-fatis erat;


275


horum autem a clamore excitatus apparet leo barbatus


ad viam, statimque omnes avertit, vel ardenter-persequentes:


sic Danai hactenus quidem catervatim perpetuo sequebantur,


ferientes ensibusque et hastis utrinque-acutis:


sed postquam viderunt Hectorem obeuntem ordines virorum,


280


metu-perculsi-sunt, omnibusque in-pedes decidit animus.






  Iis autem dein concionatus-est Thoas, Andræmonis filius,


Ætolorum longe præstantissimus, peritus quidem jaculi,


strenuus etiam in stataria pugna; concione vero ipsum pauci Achivorum


vincebant, quando juvenes contenderent de eloquentia:


285


qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  Dii-boni, profecto ingens miraculum hoc oculis video:


quomodo jam de-integro exsurrexit, morte evitata,


Hector. Atqui ipsum omnino sperabat animus cujusque


manibus sub Ajacis mortuum-esse Telamonidæ.


290


Sed aliquis rursus deorum retraxit et servavit


Hectorem; qui profecto multorum Danaorum genua solvit:


quemadmodum et nunc fore puto: non enim sine


Jove altitonante primus-pugnator stat, adeo animo-incitatus.


Sed agite, sicut ego dixero, pareamus omnes:


295


multitudinem quidem ad naves jubeamus redire;


ipsi vero, quotquot fortissimos in exercitu profitemur-nos esse,


stemus, si-qua primum arcere-poterimus occurrentes,


hastas elevantes; hunc autem puto, etiam ardentem,


animo veriturum Danaorum ingredi multitudinem.






300


  Sic dixit, illique ei maxime quidem auscultarunt et paruerunt.


Atque cum-sociis-suis Ajax et Idomeneus rex,


Teucer, Merionesque, Megesque, par Marti,


ad-pugnam copias instruebant, proceribus convocatis,


Hectorem et Trojanos contra: sed retro


305


multitudo imbecillior ad naves Achivorum abibant.






  Trojani vero priores-impetum-fecere conferti; præibat autem Hector


passibus-magnis gradiens; anteibatque ipsum Phœbus Apollo,


indutus humeros nube, tenebatque ægidem impetuosam,


horrendam, utrinque-hirtam, insignem, quam faber


310


Vulcanus Jovi dederat gestandam in fugam virorum.


Hanc ille in manibus tenens, præibat copiis.






  Argivi vero, eos sustinuerunt conferti; ortusque-est clamor


acutus utrinque: a nervis autem sagittæ


exsiliebant; multaque hastilia fortibus e manibus,


315


alia quidem in corpore figebantur bellicosorum juvenum;


multa vero et in-medio, antequam corpus album attingerent,


in terra stabant-fixa, cupientia corpore se-saturare.


Quamdiu ægidem manibus tenebat immotam Phœbus Apollo,


tamdiu valde utrosque tela feriebant, cadebatque populus:


320


sed postquam adversus intuens Danaos cum-citis-equis


eam concussit, insuperque ipse clamavit immaniter, tum vero illis animos


in pectoribus debilitavit, oblitique-sunt strenuæ fortitudinis.


Hi autem, ut vel boum armentum, vel gregem magnum ovium


feræ duæ turbant, nigra nocte intempesta


325


advenientes repente, custode non præsente:


sic fugati-sunt Achivi imbelles: iis enim Apollo


immisit terrorem, Trojanis autem et Hectori gloriam dedit.






  Tum vero vir interfecit virum, dissipata acie.


Hector quidem Stichiumque et Arcesilaum occidit;


330


hunc quidem, Bœotorum ductorem ære-loricatorum,


illum vero, Menesthei magnanimi fidum socium.


Æneas autem Medontem et Iasum interfecit:


ac hic quidem nothus filius Oilei divini


erat, Medon, Ajacis frater; atque habitabat


335


in Phylace, terra procul-a patria, virum quum-occidisset,


fratrem novercæ Eriopidis, quam habebat Oïleus:


Iasus vero dux quidem Atheniensium erat,


filius autem Spheli vocabatur Bucolidæ.


Mecisteum autem occidit Polydamas, Echiumque Polites


340


prima in acie, Cloniumque interemit divinus Agenor:


Deiochum autem Paris feriit extremum in-humerum a tergo,


fugientem inter primos-pugnatores; penitus autem æs adedigt.






  Dum hi illos spoliabant armis, interim Achivi


in-fossam et palos irruentes, quam-foderant,


345


huc et illuc fugiebant; introibantque murum, necessitate.


Hector autem Trojanos hortabatur, altum clamans:






  In-naves ut-irruerent, omitterentque spolia sanguinolenta:


quem autem ego seorsum a-navibus alibi animadvertero,


ibi ei mortem moliar, nec sane eum


350


fratresque sororesque rogi participem-facient mortuum,


sed canes eum distrahent ante urbem nostram.






  Sic fatus, scutica super-humeros feriens-impulit equos,


adhortans Trojanos per ordines. Illi vero cum ipso


omnes minaciter-clamantes, rexere trahentes-currum equos,


355


clamore immenso: ante eos autem Phœbus Apollo


facile labra fossæ profundæ pedibus proruens


in medium dejecit; munivitque-tanquam-ponte viam


longam atque latam, quantum hastæ jactus


pertingit, quum vir roboris sui periculum-faciens jaculatur.


360


Hac via illi profundebantur turmatim, ante vero ibat Apollo,


ægidem tenens venerandam: diruebat autem murum Achivorum


facile admodum, ut quum quis arenam puer prope mare;


qui postquam struxerit ludicra-puerilia animo-infantili,


deinceps iterum conturbat pedibus et manibus lusitans:


365


ita tu, sagittator Phœbe, multum laborem et ærumnam


confudisti Argivorum, ipsisque trepidam-fugam immisisti.






  Sic illi quidem ad naves compellebantur ibi manentes,


invicemque adhortantes, et omnibus diis


manus attollentes, alta-voce vota-faciebant unusquisque;


370


Nestor autem maxime Gerenius, custos Achivorum,


precabatur, manus porrigens cœlum versus stellatum:






  Jupiter pater, si unquam aliquis in Argo tritici-ferace,


vel bovis vel ovis pinguia femora comburens,


precatus-est ut-redeat, tu autem promisisti et annuisti;


375


horum memento, et arce, Olympie, sævum diem:


neu sic a-Trojanis sinas domari Achivos.






  Sic dixit orans: valde autem intonuit providus Jupiter,


preces exaudiens Nelidæ senis.






  Trojani vero, ut audiere Jovis fragorem ægidem-tenentis,


380


acrius in Argivos irruebant, meminerantque pugnæ.


Illi autem, tanquam magna unda maris vasti


navis supra latera in eam transcendit, quando urget


vis venti; hæc enim maxime undas auget:


sic Trojani magno clamore murum ingrediebantur,


385


equos autem ubi-immiserant, ad puppes pugnabant


hastis utrinque-acutis cominus: hi quidem ex equis,


illi vero e navibus ex-alto nigris, quas-conscenderant,


longis contis, qui ipsis in navibus jacebant


ad-navale-prælium-apti, compacti, in ore induti ære.






390


  Patroclus autem, quamdiu quidem Achivique Trojanique


circa murum pugnabant, veloces extra naves,


tamdiu ipse in tentorio virtutem-amantis Eurypyli


seditque et hunc oblectabat sermonibus, inque vulnus grave


pharmaca spargebat, medelas atrorum dolorum.


395


Sed postquam murum impetu-magno-ingressos advertit


Trojanos, ac Danaorum ortus-est clamorque fugaque,


ejulavit deinde, et sua percussit femora


manibus pronis, lugensque verbum dixit:






  Eurypyle, non amplius tecum possum, indigente licet,


400


hic manere: sane enim magnum certamen ortum-est:


sed te quidem famulus oblectet; at ego


festinabo ad Achillem, ut impellam eum ad-pugnam.


Quis autem scit, si forte ei, cum (favente) deo, animum moveam


admonens? bona vero admonitio est amici.






405


  Hunc quidem, sic locutum, pedes ferebant: at Achivi


Trojanos ingruentes sustinebant constanter, nec-tamen poterant,


pauciores licet essent, repellere a navibus,


neque Trojani Danaorum valebant phalangas


perrumpentes, tentoria ingredi et naves.


410


Sed sicuti amussis lignum navale dirigit


fabri in manibus periti, qui quidem totam


bene callet artem, de-præceptis Minervæ:


sic quidem horum ex æquo pugna porrecta-erat præliumque;


alii autem circa alias pugnam pugnabant naves.






415


  Hector vero contra Ajacem incessit gloria-sublimem.


Hi autem unam circa navem habebant laborem, nec poterant


neque hic illum vi-abigere, et incendere igni naves,


neque ille hunc repellere, postquam eum prope-admorat deus.


Tunc filium Clytii Caletorem splendidus Ajax,


420


ignem in navem ferentem, ad pectus percussit hasta.


Fragorem vero edidit cadens, torrisque ei excidit manu.


Hector autem ut advertit oculis suis consobrinum


in pulverem procidisse, navem ante nigram:


Trojanosque et Lycios exhortatus-est, altum clamans:






425


  Trojani et Lycii et Dardani cominus-pugnantes,


ne qua jam recedatis a-pugna in angustia hac:


sed filium Clytii servate, ne ei Achivi


arma detrahant in certamine ad-naves cadenti.






  Sic fatus, in-Ajacem jaculatus-est hasta fulgenti.


430


Ab-eo quidem aberravit: ac deinde Lycophronem, Mastoris filium,


Ajacis famulum, Cytherium, qui cum ipso


habitabat, quoniam virum interfecerat Cytheris inclytis:


hunc utique percussit in-caput super aurem acuta hasta,


stantem prope Ajacem: hic autem supinus in pulvere


435


navis a puppe humi decidit; solutaque-sunt ei membra.


Ajax autem exhorruit, fratremque allocutus-est:






  Teucer dulcissime, sane nobis interfectus-est fidus socius,


Mastorides; quem nos, Cytheris ad-nos profectum,


æque-ac caros parentes honorabamus in ædibus;


440


hunc autem Hector magnanimus occidit. Ubinam jam tibi sagittæ


letiferæ, et arcus, quem tibi dedit Phœbus Apollo?






  Sic dixit: hic autem intellexit: currensque ei prope astitit,


arcum tenens in manu resilientem, ac pharetram


sagittiferam: perquam autem cito sagittas Trojanis immittebat.


445


Et percussit Clitum, Pisenoris illustrem filium,


Polydamantis socium, præclari Panthoidæ,


frena manibus tenentem: hic quidem exercebatur circa equos:


eâ enim regebat, qua multo plurimæ turbabantur phalanges,


Hectori et Trojanis gratificans: statim vero ipsi


450


venit malum, quod ab-eo nemo arcuit cupientium licet.


Cervici enim ejus a-tergo luctuosa incidit sagitta:


decidit autem de curribus, retrocesseruntque ejus equi,


vacuos currus succutientes-cum-sonitu. Rex vero vidit statim,


Polydamas, et primus obviam venit equis.


455


Hos quidem ille Astynoo, Protiaonis filio, dedit:


multisque eum hortabatur prope se tenere in-conspectu


equos: ipse autem reversus primis-pugnatoribus mixtus-est.


Teucer autem aliam sagittam in Hectorem ære-armatum


depromsit, et abrupisset pugnam ad naves Achivorum,


460


si ei pugnanti-fortissime, sagitta injecta eripuisset animam.


Sed non latuit Jovis prudentem mentem, qui custodiebat


Hectorem, at Teucrum Telamonium gloria privavit;


qui ei scite-tortum nervum in eximio arcu


rupit in illum retrahenti, detorquebatur autem ei alio


465


sagitta ære-gravis, arcusque ei excidit manu.


Teucer vero cohorruit, fratremque allocutus-est:






  Eheu, certe jam penitus pugnæ consilia præcidit


deus nostræ, qui mihi arcum excussit manu:


nervum autem disrupit recens-tortum, quem ei illigaveram


470


hodie-mane, ut sustineret crebro exsilientes sagittas.






  Huic autem respondit deinde magnus Telamonius Ajax:


o amice, quin tu arcum quidem sine et crebras sagittas


jacere; quoniam eum confregit deus, Danais invidens;


sed manibus sumens longam hastam, et scutum humero,


475


pugnaque ipse cum Trojanis, et ceteras excita copias:


ne sine-labore saltem, victores licet, capiant


naves bonis-transtris-instructas; sed meminerimus pugnæ.






  Sic dixit: ille vero arcum quidem in tentoriis reposuit:


ac circum humeros scutum sibi-cepit quatuor-laminarum,


480


capitique forti galeam scite-factam imposuit;


[equinis-setis, terribiliterque crista desuper nutabat;]


sumsit autem et validam hastam, præfixam acuto ære:


profectusque-est ire, et perceleriter currens Ajaci astitit.






  Hector autem, ut vidit Teucri inutiles-factas sagittas,[TR4]


485


Trojanosque et Lycios exhortatus-est, altum clamans:






  Trojani et Lycii et Dardani cominus-pugnantes,


viri estote, amici, memineritisque strenuæ fortitudinis,


naves ad cavas: jam enim vidi oculis


viri primarii a-Jove inutiles-factas sagittas.


490


Admodum vero facilis-agnitu Jovis hominibus est potentia,


tum quibus gloriam superiorem dederit,


tum quos deprimatque et nolit defendere:


sicut nunc Argivorum minuit robur, nobisque auxiliatur.


Sed pugnate ad naves conferti! Qui autem vestrum


495


vulneratus-eminus vel -cominus mortem et fatum inierit,


moriatur: non ei indecorum erit pugnanti pro patria


mori; at uxorque salva erit, et filii in-posterum,


et domus, et patrimonium integrum; siquidem Achivi


abierint cum navibus dilectam in patriam terram.






500


  Sic fatus, excitavit robur et animum uniuscujusque.


Ajax vero vicissim ex-altera-parte hortatus-est suos socios:






 Proh pudor, Argivi! nunc prope-est vel penitus perisse,


vel servatos-esse, et avertisse mala a-navibus.


An speratis, si naves ceperit galeam-motans Hector,


505


pedibus vos perventuros in-suam patriam terram singulos?[TR5]


An non incitantem auditis copias suas omnes


Hectorem, qui jam ad-naves incendendas incitate fertur?


non certe ad saltationem jubet ire, sed ad-pugnam.


Nobis vero nulla hac est mens et consilium melius,


510


quam-ut cominus misceamus manusque roburque.


Melius est, aut perisse uno tempore, aut vitam-servasse,


quam diu paulatim-consumi in gravi pugna,


ita frustra[TR6] ad naves, sub viris deterioribus.






  Sic fatus, incitavit robur et animum uniuscujusque.


515


Tunc Hector quidem interfecit Schedium, Perimedei filium,


ducem Phocensium: Ajax autem interfecit Laodamantem,[TR7]


ductorem peditum, Antenoris clarum filium;


Polydamas autem Otum Cyllenium interemit,


Phylidæ (Megetis) socium, magnanimorum ducem Epeorum.


520


Illi vero Meges irruit, hoc conspicatus; at oblique se-declinavit


Polydamas; et ab-eo quidem aberravit Meges: non enim Apollo


sivit Panthi filium inter primos-pugnatores domari:


sed ille Crœsmi pectus medium feriit hasta;


fragoremque-is-edidit cadens; ille vero ei ab humeris arma detraxit.


525


Interea huic insiliit Dolops, hastæ bene sciens,


Lampetides (quem Lampus genuit, præstantissimus virorum,


Laomedontiades, bene scientem strenuæ pugnæ):


qui tunc Phylidæ medium scutum percussit hasta,


cominus irruens; densa autem eum tuebatur lorica,


530


quam ferebat cava firmiter-conjuncta-habentem: quam quondam Phyleus


attulit ex Ephyre, fluvio ab Selleente:


hospes enim ei dederat rex virorum Euphetes,


in pugnam ferendum, adversus infestos-viros munimen:


qui ei et tunc filii a corpore defendit perniciem.


535


Hujus autem Meges galeæ æreæ equinis-setis-densæ


coni-basin extremam percussit hasta acuta,


abrupitque equinum conum ejus: totus vero humi


decidit in pulvere, recens puniceo-colore fulgens.


Dum hic cum-illo pugnabat perstans, et adhuc sperabat victoriam,


540


interim ei (Megeti) Menelaus Mavortius venit adjutor;


stetitque obliquus cum hasta, latens, feriitque humerum a-tergo:


cuspis vero pectus transegit rapido-impetu-acta,


ulterius tendens: is autem pronus prolapsus-est.


Illi quidem irruerunt, ærea arma ab humeris


545


detracturi: Hector vero cognatos adhortabatur


omnes valde; primum autem Hicetaoniden increpabat,


fortem Melanippum: is tantisper pedes-trahentes boves


pascebat in Percota, hostibus procul absentibus;


sed postquam Danaorum naves venerant utrinque-recurvæ;


550


retro ad Ilium venit, excellebatque inter-Trojanos;


habitabatque juxta Priamum; isque eum honorabat æque-ac filios;


hunc Hector increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:






  Itane vero, Melanippe, remisse agemus? nec vel tibi


movetur-curâ carum cor, ob-consobrinum occisum?


555


Nonne vides, ut Dolopis circum arma hi occupantur?


sed sequere: non enim amplius licet eminus cum-Argivis


pugnare, priusquam vel occiderimus eos, vel illi a culmine


Ilium excelsam ceperint, interfecerintque cives.






  Sic fatus, ipse quidem præibat; ille vero una sequebatur, par-deo vir.


560


Argivos autem excitabat magnus Telamonius Ajax:






  O amici, viri estote, et pudorem habete in animo:


aliusque-alium verecundantes-observate per acres pugnas.


Verecundantium vero virorum plures salvi, quam occisi-sunt:


fugientium tamen nec gloria exsurgit, nec ullum auxilium.






565


  Sic dixit: illi vero etiam per-se arcere hostem promti-erant,


in mente autem reponebant verbum; muniebantque naves


muro æneo: in eos vero Jupiter Trojanos excitabat.


Antilochum autem impellebat pugna strenuus Menelaus:






  Antiloche, nemo te junior est alius Achivorum,


570


nec pedibus velocior, nec robustus sicut tu ad-pugnandum:


vide si quem forte Trojanorum prosiliens virum ferias.






  Sic fatus, ipse quidem rursus abiit, hunc autem incitaverat.


Prosiliit hic e-primis-pugnatoribus, et jaculatus-est hasta fulgenti,


circum se spectans; sed Trojani recessere,


575


viro jaculante: is vero non irritum telum emisit;


sed Hicetaonis filium animosum Melanippum,


euntem in-pugnam, percussit pectore ad papillam;


fragoremque-is-edidit cadens, eique caligo oculos operuit.


Antilochus autem irruit, canis instar, qui in hinnulum


580


vulneratum prorupit, quem e cubili exsilientem


venator assecutus-fuerit jaculando, solveritque membra:


sic in te, Melanippe, irruit Antilochus bellicosus,


arma detracturus. Sed non latuit Hectorem divinum,


qui ei obvius venit currens per prælium.


585


Antilochus autem non mansit, impiger licet esset bellator,


sed is fugit quidem, feræ quæ-malum patravit similis,


quæ, canem ubi-interfecerit, vel bubulcum circa boves,


fugit, antequam multitudo congregetur virorum:


sic fugit Nestorides; in eum vero Trojanique et Hector,


590


clamore ingenti, tela luctuosa fundebant:


stetit tamen conversus, postquam venit ad-agmen sociorum.






  Trojani autem, leonibus similes cruda-vorantibus,


in-naves ruebant, Jovisque perficiebant mandata;


qui eis semper excitabat robur magnum, debilitabatque animos


595


Argivorum, et gloriam auferebat, illos vero excitabat.


Hectori enim ejus animus volebat gloriam præbere,


Priamidæ, ut navibus recurvis immane-ardentem ignem


injiceret indefessum, Thetidisque injustam supplicationem


totam perficeret: hoc enim exspectabat providus Jupiter,


600


navis ardentis splendorem oculis ut-videret.


Ex illo enim tempore erat repressionem a navibus


facturus Trojanorum, Danaisque gloriam præbiturus.


Hæc cogitans, naves in cavas suscitabat


Hectorem Priamiden, perquam ardentem etiam per-se.


605


Furebat autem is, ut quum Mars hastam-vibrans, vel perniciosus ignis


in-montibus furit, profundæ in densis-recessibus silvæ:


spumaque circum os oriebatur, eique oculi


fulgebant torvis sub superciliis; atque cassis circum


tempora horrendum quassabatur pugnantis.


610


[Hectoris: ipse enim ei ab æthere erat auxiliator


Jupiter, qui eum, plures inter viros solus quum-versaretur,


honorabat, gloriamque-extollebat: brevis-ævi enim erat


futurus: jam enim ei urgebat fatalem diem


Pallas Minerva sub Pelidæ viribus.]


615


Ac volebat Hector perrumpere ordines virorum, tentans,


quacunque plurimam turbam videret, et arma optima:


sed ne sic quidem poterat perrumpere, valde licet ardens.


Sustinebant enim turmatim conferti, veluti petra


præceps, magna, canum mare prope quæ-est,


620


quæ manet stridulorum ventorum vehementes incursiones,


undasque ingentes, quæ illiduntur in-ipsam:


sic Danai Trojanos manebant firmiter, nec fugiebant.


At Hector fulgens igne undique, insiliit turbæ:


irruit vero, veluti quum unda velocem in navem illisit


625


impetuosa e nubibus, ventis-aucta; hæc autem autem tota


spumâ cooperta-est, ventique vehemens flatus


in-velo fremit; trepidantque animo nautæ


timentes; nam parvulo-spatio a morte distantes subvehuntur:


sic scindebatur animus in pectoribus Achivorum.


630


At hic, tanquam leo infestus bobus superveniens,


quæ in irriguo-loco paludis magnæ pascuntur


innumeræ; interque eas est pator, haud recte gnarus


cum-fera pugnare, camuris-cornibus bovis circa cædem:


atque hic quidem cum-primis et (vel) postremis bobus


635


usque simul-graditur, ille vero (leo) in medias irruens


bovem vorat, ceteræque omnes territæ-fugiunt: sic tunc Achivi


divinitus in-fugam-conjecti-sunt sub Hectore et Jove patre


omnes; hic autem solum occidit Mycenæum Peripheten,


Coprei dilectum filium; qui (Copreus) Eurysthei regis


640


nuntius ibat ad-vim Herculeam:


hoc genitus-erat e patre multo deteriore filius præstantior


omnigenis virtutibus, et pedibus (cursu), et pugnando;


et prudentia inter primos Mycenæorum fuit:


qui tunc Hectori gloriam superiorem præbuit.


645


Conversus enim retro, in scuti extrema-ora offendit,


quod ipse gestabat, talare, munimentum adversus-jacula:


eo hic impeditus, cecidit supinus; cassis autem


terribiliter circumsonuit circa tempora prolapsi.


Hector autem cito animadvertit, currensque ei prope astitit,


650


pectorique hastam infixit, carosque ipsum prope socios


interfecit: illi autem non poterant, tristes licet ob-socium,


opitulari: ipsi enim valde timebant Hectorem divinum.






  Intra-conspectum autem venere navium, circumsepseruntque eos extremæ


naves, quæ primæ subductæ-erant; illi vero insequebantur.


655


Argivi autem a-navibus quidem recessere necessitate


prioribus, illic vero ad tentoria mansere


conferti, nec dissipati-sunt per exercitum: retinebat enim pudor


et metus; perpetuo enim vociferantes-hortabantur invicem:


Nestor autem maxime, Gerenius, custos Achivorum,


660


obtestabatur per parentes, supplicans viro cuique:






  O amici, viri estote, et verecundiam ponite in animo


aliorum hominum; et recordamini unusquisque


filiorum et uxorum, et possessionis, et parentum,


et si-cui vivunt, et cui mortui-sunt:


665


per hos hic ego supplico, non præsentes,


ut-stetis fortiter; neu vertamini in-fugam.






  Sic fatus, accendit robur et animum cujusque.


Illis autem, ab oculis nubem caliginis submovit Minerva


divinitus-immissam: valde vero ipsis lux coorta-est utrinque,


670


et a navibus, et ab omnibus-æque-gravi prælio.


Hectorem autem conspexerunt pugna strenuum, et socios,


tum quotquot a-tergo abstiterant, nec pugnabant,


tum quotquot ad naves pugnam pugnabant veloces.






  Neque vero amplius Ajaci magnanimo placuit mente


675


stare quo alii abstiterant filii Achivorum:


sed hic navium tabulata obibat, magnis-passibus gradiens,


versabatque contum magnum navalem in manibus,


compactum clavis-ferreis, duorum-et-viginti-cubitorum.


Ut vero quum vir equis desultoriis-uti bene sciens,


680


qui postquam ex multis quatuor selegit equos,


agitans eos ex campo magnam ad urbem incitat


publicam per viam; multique eum admirantes spectant


viri et mulieres; ipse autem firmiter sine-lapsu assidue


subsiliens, alias in alium alternat, illi vero volant:


685


sic Ajax multa velocium tabulata-in-puppibus navium


obibat, magnis-passibus gradiens; voxque ejus ad-ætherem pervenit.


Semper enim terribiliter clamans Danaos hortabatur


navesque et tentoria ut-defenderent. Ac-neque Hector


manebat in Trojanorum turba bene armatorum:


690


sed sicut avium volucrium aquila fulva


gentem invadit, fluvium juxta pascentium,


anserum, vel gruum, vel cygnorum longis-collis:


sic Hector ferebatur-recta in-navem prora-cæruleam,


adversus prorumpens; eumque Jupiter impulit a-tergo


695


manu valde magna, concitabatque populum una-cum ipso.






  Iterum vero acris pugna ad naves commissa-est:


dixisset indefessos et infatigabiles inter-se


occurrere in prælio: tanto cum-impetu pugnabant.


Ac pugnantibus hic erat animus: nempe Achivi


700


non putabant se-evasuros e clade, sed perituros:


Trojanis autem credebat animus in pectoribus cujusque,


se naves incensuros-esse, occisurosque heroas Achivos.


Hi quidem his animis instabant sibi-invicem.






  Hector autem puppim navis prehendit pontum-transeuntis,


705


pulcræ, velocis, quæ Protiselaum advexerat


ad Trojam, nec retro reduxit in-patriam terram.


Hujus jam pro nave Achivique Trojanique


occidebant alii-alios cominus; neque sane ii


sagittarum impetus eminus exspectabant, nec jaculorum;


710


sed hi cominus stantes, unum animum habentes,


acutis jam securibus et bipennibus pugnabant,


et ensibus magnis, et hastis utrinque-acutis.


Multi vero gladii pulcri, nigris-inditi-manubriis, capulis-magnis,


alii e manibus humi cadebant, alii vero ab humeris


715


virorum pugnantium: fluebatque sanguine terra nigra.


Hector autem a-puppi navem ut prenderat, non dimisit,


summam-puppis manibus tenens; Trojanisque inclamabat:






  Ferte ignem, simulque et ipsi conferti excitate pugnam!


nunc nobis Jupiter omnibus dignum (pretiosissimum) diem dedit,


720


quo-naves capiamus, quæ huc diis invitis profectæ,


nobis clades multas intulerunt, ignavia seniorum;


qui me, volentem pugnare ad puppes navium,


ipsumque detinebant, inhibebantque exercitum.


Verum si tum lædebat mentes late-sonans Jupiter


725


nostras, nunc ipse impellit et jubet.






  Sic dixit: illi autem inde magis in Argivos irruebant.


Ajax autem non-amplius sustinebat; obruebatur enim telis;


sed recedebat paululum, putans se moriturum-esse,


transtrum in septem-pedale, liquit vero tabulata navis æqualis.


730


Ibi ille stabat observans; hastaque assidue


Trojanos arcebat a-navibus, quicunque ferret indefessum ignem;


semperque horrendum clamans, Danaos hortabatur:






  O amici, heroes Danai, famuli Martis,


viri estote, amici, recordaminique strenuæ fortitudinis.


735


An aliquos putamus esse adjutores a-tergo?


aut aliquem murum firmiorem, qui viris perniciem arceat?


Neutiquam prope est urbs turribus munita,


qua defendamur, suis-vicibus-succedentem exercitum habentes:


verum enim in Trojanorum campo bene armatorum,


740


ponto acclinati, longe sedemus a-patria terra.


Ideo in manibus salus, non in remissione pugnæ.






  Dixit, et furens insectabatur hasta acuta.[TR8]


Quicunque vero Trojanorum cavas ad naves ferretur


cum igne ardenti, in-gratiam Hectoris concitantis:


745


hunc Ajax vulnerabat, excipiens hasta longa;


duodecim autem antes naves cominus feriit.











[TR1] "lpsum" → "ipsum".

[TR2] "immissa." → "immissa:"

[TR3] "Hetor" → "Hector".

[TR4] "sagittas;" → "sagittas,"

[TR5] "singulos?]" → "singulos?"

[TR6] "fustra" → "frustra".

[TR7] "Laodamantem" → "Laodamantem,"

[TR8] "hasta acuta," → "hasta acuta."








Iliadis XVI.—Patroclea.






ARGUMENT: THE SIXTH BATTLE, THE ACTS AND DEATH OF PATROCLUS


Patroclus (in pursuance of the request of Nestor in the eleventh book) entreats Achilles to suffer him to go to the assistance of the Greeks with Achilles' troops and armour. He agrees to it, but at the same time charges him to content himself with rescuing the fleet, without further pursuit of the enemy. The armour, horses, soldiers, and officers are described. Achilles offers a libation for the success of his friend, after which Patroclus leads the Myrmidons to battle. The Trojans, at the sight of Patroclus in Achilles' armour, taking him for that hero, are cast into the uttermost consternation; he beats them off from the vessels, Hector himself flies, Sarpedon is killed, though Jupiter was averse to his fate. Several other particulars of the battle are described; in the heat of which, Patroclus, neglecting the orders of Achilles, pursues the foe to the walls of Troy, where Apollo repulses and disarms him, Euphorbus wounds him, and Hector kills him, which concludes the book.




 TEXT:






1


  Sic hi quidem de navi bonis-transtris-instructa pugnabant:


Patroclus autem Achilli astabat, pastori virorum,


lacrimas calidas fundens, tanquam fons nigris-aquis,


qui ab excelsa petra obscuram fundit aquam.


5


Hunc autem intuitus miseratus-est pedibus-celer divinus Achilles,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Cur-nam lacrimaris, Patrocle, tanquam puella


parvula? quæ cum matre currens, eam se ulnis-suscipere flagitat,


vestem apprehendens, ac properantem detinet;


10


lacrimabunda autem ipsam suspicit, ut se attollat;


huic similis, Patrocle, teneram lacrimam destillas.


Anne aliquid Myrmidonibus nuntias, aut mihi ipsi?


an aliquem nuntium ex Phthia audivisti solus?


vivere sane adhuc ajunt Menœtium, Actoris filium;


15


vivit et Æacides Peleus inter Myrmidonas;


quorum valde alterutro tristaremur mortuo.


An vero tu Argivorum-gratia luges, quod-ita pereant


naves ad cavas, injustitiæ causa suæ?


eloquere: ne cela mente; ut sciamus ambo.






20


  Eum autem graviter-suspirans allocutus-es, Patrocle eques:


o Achille, Pelei fili, multo fortissime Achivorum,


ne indigneris: talis enim dolor oppressit Achivos.


Illi namque jam omnes, quotquot ante erant fortissimi,


in navibus jacent eminus- cominusque vulnerati.


25


Eminus quidem sauciatus-est Tydides fortis Diomedes;


cominus vero Ulysses hasta-inclytus, atque Agamemno;


vulneratusque-est et Eurypylus in femore sagitta.


Hos quidem medici multa-medicamenta-scientes curant,


vulnera sanantes: tu vero inexorabilis es, Achille.


30


Ne me tamen hæc quidem ceperit ira, quam tu servas!


in-malum-fortis! quis a-te alius juvabitur posterorum,


si non ab-Argivis nunc indignam perniciem propulsaris?


Immisericors! non utique tibi pater erat eques Peleus,


nec Thetis mater; cæruleum vero te peperit mare,


35


petræque præcipites: quoniam tibi mens est sæva.


Si vero quod mentibus tuis vaticinium vereris,


et aliquod tibi a Jove memoravit veneranda mater:


at me saltem mitte cito, simulque ceteras copias præbe


Myrmidonum, si forte quod lumen Danais fiam.


40


Da autem mihi, humeris tua arma ut-induam,


si forte me tibi assimilantes (te esse credentes) abstineant a-pugna


Trojani, respirentque Mavortii filii Achivorum


afflicti: exigua vero hoc fuerit respiratio a-bello;


facile autem integri defessos viros prælio


45


repulerimus ad urbem a navibus et tentoriis.






  Sic dixit supplicans, valde demens: certe enim erat


sibi ipsi mortemque malam et fatum rogaturus.


Eumque graviter gemens allocutus-est pedibus velox Achilles:






  Hei mihi, nobilissime Patrocle, quale hoc dixisti!


50


Nec vaticinium vereor ullum-quod audiverim,


nec quidquam mihi a Jove memoravit veneranda mater


sed hic gravis dolor cor et animum occupat,


quando suum æqualem vir voluerit privare portione sua,


et præmium rursus auferre is, qui potentia antecellat:


55


gravis dolor hic mihi est, quod inde passus-sum mœrores animo.


Puellam quam mihi præmium elegerant filii Achivorum


hastaque mea acquisieram, urbe bene-munita eversa,


hanc rursus e manibus eripuit rex Agamemno


Atrides, tanquam ab-aliquo inhonorato-inquilino.


60


Sed hæc quidem ante-acta-esse sinamus: nec fere erat


ut-perpetuo iratus essem in animo: at statueram


non prius iram me cohibiturum, quam quum jam


ad-naves meas pervenisset clamorque pugnaque.


Tu tamen humeris quidem mea inclyta arma indue,


65


duxque-esto Myrmidonibus bellicosis ad-pugnam;


siquidem nigra Trojanorum nubes circumdedit


naves prævalide; illi vero litore maris


conclusi-sunt, loci parvam adhuc portionem habentes,


Argivi; Trojanorum autem civitas tota ingruit,


70


fiduciæ-plena. Non enim meæ galeæ vident frontem


prope splendentis: cito certe fugientes, fossas-campestres


implevissent cadaveribus, si in-me rex Agamemno


leni animo-fuisset; nunc vero exercitum circum pugnant.


Non enim amplius Tydidæ Diomedis in manibus


75


furit hasta, a Danais mortem ut-arceat:


neque aliqua Atridæ vocem audivi clamantis,


inimico ex capite: sed Hectoris homicidæ vox,


Trojanos adhortantis, resonat: isti autem cum clamore


totum campum obtinent, prælio vincentes Achivos.


80


Sed etiam sic, Patrocle, a navibus pestem propulsans


irrue valide; ne jam igne ardenti


naves incedant, dulcemque reditum præcidant.


Pareto autem, sicut tibi ego sermonis summam in animo posuero;


quo mihi honorem magnum et gloriam referas


85


ab omnibus Danais; sed illi præpulcram puellam


abductam-restituant, insuperque splendida dona præbeant.


A navibus ubi-hostem-repuleris, revertere: si vero tibi inde


dederit gloriam consequi alitonans maritus Junonis,


ne tu sine me sis-cupidus pugnandi


90


cum-Trojanis bellicosis; inhonoratiorem autem me reddes.


Neve exsultans prælio et pugna,


Trojanos occidens, ad Ilium usque exercitum-ducas:


ne-quis ab Olympo deorum sempiternorum


ingruat: valde hos quidem (Trojanos) diligit sagittans Apollo:


95


sed retro vertaris, postquam salutem ad naves


constitueris, illosque sine per campum prælio-certare.


Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,


neve quis Trojanorum mortem effugiat, quanti sunt,


neve quis Argivorum; nobis-duobis vero effugere perniciem contingat;


100


ut soli Trojæ sacras pinnas destruamus.






  Sic hi quidem talia inter se loquebantur.


Ajax vero non-amplius manebat; obruebatur enim telis:


domabat eum Jovisque consilium et Trojani strenui,


jaculantes: terribilem autem circa tempora fulgens


105


galea percussa sonitum edebat: percutiebatur quippe assidue


ad clavos-cassidis affabre-factos: ille vero sinistro humero lassabatur,


firmiter usque tenendo scutum versatile: nec-tamen poterant


loco-movere, undique illum urgentes telis.


Jugiter autem gravi tenebatur anhelitu: et ei sudor


110


undique e membris multus defluebat, neque aliqua poterat


respirare; undique vero malo malum impactum-erat.






  Dicit nunc mihi, Musæ, cælestes domos tenentes,


quomodo primus ignis inciderit navibus Achivorum.






  Hector Ajacis hastam fraxineam, prope astans,


115


percussit ense magno, in hastile post cuspidem,


prorsusque defregit: hoc quidem Telamonius Ajax


vibrabat sic in manu, mutilum hastile; procul vero ab ipso


cuspis ærea humi resonuit cadens.


Cognovit autem Ajax in animo egregio, exhorruitque,


120


opera deorum; quod penitus belli consilia præcidit


Jupiter altitonans; Trojanisque volebat esse victoriam;


recessitque extra tela. Illi vero injecere indefessum ignem


navi veloci; cui statim inexstinguibilis infusa-est flamma.


Sic quidem puppim ignis circumdedit: atque Achilles


125


femora percutiens, Patroclum allocutus-est:






  Propera, nobilissime Patrocle, equis-vecte!


video jam apud naves ignis hostilis impetum. Vereor,


ne jam naves capiant, ac non-posthac facultas-fugiendi sit.


Induere arma ocyus, ego autem copias congregabo.






130


  Sic dixit: Patroclus autem armabat-se corusco ære.


Ocreas quidem primum cira tibias posuit,


pulcras, argenteis fibulis-ad-talos apte-junctas;


deinde autem loricam circa pectora induebat,


variam, stellatam, pedibus-velocis Æacidæ:


135


circaque humeros suspendit ensem argenteis-clavis-distinctum,


æreum; ac deinde scutum magnumque solidumque,


capiti vero forti galeam affabre-factam imposuit,


setis-equinis-comantem; horrendumque crista desuper nutabat.


Sumsit porro validas hastas, quæ ejus manibus apta-erant.


140


Hastam vero non sumsit unicam eximii Æacidæ,


gravem, magnam, validam; quam quidem non poterat alius Achivorum


vibrare; sed eam solus sciebat vibrare Achilles:


Peliacam fraxinum, quam patri ejus dederat Chiron


Pelii e vertice cæsam, cædem futuram heroibus.


145


Equos autem Automedontem confestim jungere jussit;


quem, post Achillem agmina-perrumpentem, honorabat maxime:


fidelissimus autem ei erat in pugna, ad-sustinendum hostium-impetum.


Quare etiam Automedon duxit-sub jugum veloces equos,


Xanthum et Balium, qui cum ventis volabant:


150


hos peperit Zephyro vento Harpyia Podarge,


pascens in-prato juxta fluentum Oceani.


Sed exterioribus-loris eximium Pedasum immisit,


quem quondam Eetionis capta urbe abduxit Achilles;


qui equus etiamsi mortalis erat, simul-ibat-cum equis immortalibus.






155


  Myrmidones autem obiens armabat Achilles


omnes per tentoria (cum) armis: illi vero, lupi tanquam


cruda-vorantes, quibus quidem circa præcordia ingens robur;


qui cervum cornutum magnum in-montibus interfectum


dilaniant, omnibusque maxilla sanguine fit rubra;


160


atque gregatim vadunt, e fonte nigris-aquis


hausturi linguis tenuibus nigram aquam


summam, eructantes-cruorem e-cæde; et animus


pectoribus intrepidus inest, angustaturque (impletur) venter:


tales Myrmidonum ductores atque principes,


165


circa strenuum famulum pedibus-velocis Æacidæ


magnis-ibant-inamis: interque eos Mavortius stabat Achilles,


incitans equosque et viros clypeatos.






  Quinquaginta erant naves veloces, quibus Achilles


ad Trojam copias-duxerat Jovi carus: inque singulis


170


quinquaginta erant viri ad transtra socii:


quiquem autem duces fecerat, quibus confisus-est,


qui-præessent; ipse vero summam tenens-potestatem imperabat.


Unius agminis dux-erat Menesthius varia-lorica,


filius Sperchii, a-Jove-(Pluvio)-fluentis fluvii;


175


quem peperit Pelei filia, pulcra Polydora,


Sperchio indefesso, mulier deo concubitu-mixta;


sed nomine (fama) Boro, Perieris filio,


qui palam eam uxorem-duxerat, datis immensis sponsalibus.


Agminis autem secundi Eudorus Mavortius dux-erat,


180


ex-virgine (spurius), quem peperit in-chorea pulcra Polymela,


Phylantis filia: hanc vero potens Argicida (Mercurius)


adamavit, oculis conspicatus inter tripudiantes-cum-cantu,


in choro Dianæ aureo-arcu-insignis, tumultuosæ (in venatione).


Statim vero in superiora-domus ascendens, concubuit cum ea clam


185


Mercurius mitis; peperitque hæc ei illustrem filium


Eudorum, præstantem et cursus celeritate, et pugna.


Ac postquam hunc partuum-præses Ilithyia


eduxerat in lucem, isque Solis vidit jubar;


illam quidem Echeclei fortis vis Actoridæ (Echecles)


190


duxit in ædes suas, quum dedisset innumera dona-sponsalia:


hunc vero senex Phylas diligenter nutrivit et educavit,


magno-amore-prosequens, tanquam suus ipsius filius esset.


Agminis autem tertii Pisander Mavortius dux-erat,


Mæmalides, qui inter-omnes excellebat Myrmidones


195


hasta pugnando, post Pelidæ socium.


Sed quarto præerat senex equûm-agitator Phœnix;


quinto vero Alcimedon, Laercei filius eximius.


Ac postquam omnes cum ducibus Achilles


collocasset bene ordinatos, acrem sermonem injunxit:






200


  Myrmidones, ne-quis mihi minarum obliviscatur,


quas in navibus velocibus minabamini Trojanis,


totum sub tempus-iræ; et me accusabatis unusquisque:


Dure, Pelei fili, bili certe te nutrivit mater;


immitis! qui apud naves tenes invitos socios:


205


domum saltem cum navibus revertamur pontum-transeuntibus


retro; siquidem tibi adeo perniciosa ira incidit animo.


Hæc mihi congregati frequenter dicebatis: nunc vero apparet


prælii magnum opus, cujus antea quidem cupidi eratis.


Jam aliquis (quisque) forte cor gerens cum-Trojanis pugnato.






210


  Sic fatus, excitavit robur et animum uniuscujusque:


magis vero catervæ addensatæ-sunt, ut regem audierunt.


Ut vero quum parietem vir coagmentat apte-junctis lapidibus


domus altæ, impetus ventorum vitans:


sic arcte-junctæ-erant galeæque et clypei umbonibus-muniti:


215


clypeus nempe clypeum fulciebat, galea galeam, virum vir:


seque-invicem-contingebant setis-equinis-comantes galeæ


splendentibus conis nutantium: adeo densi stabant inter-se.


Verum ante omnes duo viri armabantur,


Patroclusque et Automedon, unum animum habentes,


220


in-prima-acie Myrmidonum pugnaturi. Sed Achilles


profectus-est ire in tentorium; arcæque operculum aperuit


pulcræ, affabre-factæ, quam ei Thetis argenteis-pedibus


imposuit navi vehendam, bene quum-implesset tunicis,


lænisque ventum-arcentibus, villosisque tapetibus.


225


Ibi autem ei poculum inerat factum, neque quis alius


nec virorum bibebat ex eo nigrum vinum,


neque ulli libabat deorum, nisi Jovi patri.


Hoc tunc ex arca sumtum purgavit sulphure


primum, postea autem lavit aquæ puris liquoribus:


230


lavitque-sibi ipse manus, hausitque nigrum vinum:


precabatur deinde stans medi in-septo, libavitque vinum,


cælum suspiciens; Jovemque non latuit fulmine-gaudentem:






  Jupiter rex, Dodonæe, Pelasgice, procul habitans,


Dodonæ præsidens hiberno-figore-infestæ; ac Selli


235


tui circumhabitant vates pedibus-illotis, humi-cubantes.


Certe quidem jam olim meum sermonem exaudisti precantis


honorasti me, valdeque læsisti populum Achivorum:


atque etiam nunc mihi hoc perfice votum:


ipse quidem enim ego manebo navium in cœtu;


240


sed socium mitto, multis cum Myrmidonibus,


ad-pugnandum: cum-hoc una victoriam præmitte, late-sonans Jupiter!


confirma autem ei cor in præcordiis, ut et Hector


intelligat, num, etiam solus, sciat pugnare


noster famulus; an ei tunc tantum manus invictæ


245


insaniant, quando ego iero ad pugnam Martis.


Ac postquam a navibus prælium clamoremque repulerit,


incolumus mihi postea veloces ad naves redeat,


armisque cum omnibus, et cominus-pugnantibus sociis.






  Sic dixit vota-faciens: hunc autem audivit providus Jupiter;


250


eique alterum quidem dedit pater, alterum vero abnuit:


a-navibus quidem ei repellere præliumque pugnamque


dedit, salvum vero eum abnuit e-pugna reverti.


Atque hic quidem, ubi-libaratque et supplicarat Jovi patri,


rursus tentorium ingressus-est, poculumque reposuit in arca;


255


stetit autem egressus pro tentorio: adhuc vero cupiebat animo


spectare Trojanorum et Achivorum pugnam gravem.






  Illi autem cum Patroclo magnanimo armati


ordine-ibant, donec in Trojanos magnis cum-animis irruerent.


Protinus vero vespis similes effundebantur


260


in-via-habitantibus, quas pueri irritant de-more,


assidue vexantes, quæ in via domilicia habent:


insipientes; commune autem malum multis faciunt;


has vero si quis præteriens homo viator


moverit insciens, ipsæ continuo, animosum cor habentes,


265


ultro quæque provolat, et defendit suos fœtus:


harum tunc Myrmidones cor et animum habentes


navibus effundebantur: clamor autem immensus ortus-est.


Patroclus vero socios hortabatur, altum clamans:






  Myrmidones, socii Pelidæ Achillis,


270


viri estote, amici, recordaminique strenuæ fortitudinis:


ut Peliden honoremus, qui longe fortissimus est


Argivorum apud naves, et cominus-pugnantes famuli:


cognoscat vero et Atrides late-dominans Agamemno


suam noxam, quod fortissimum Achivorum nihil honoravit.






275


  Sic fatus, excitavit robur et animum uniuscujusque:


irrueruntque in-Trojanos conferti: circùm autem naves


terribiliter resonabant clamantibus ab Achivis.[TR1]






  Trojani vero, ut viderunt Menœtii fortem filium,


ipsum, et famulum, cum armis coruscantes,


280


omnibus commotus-est animus, inclinatæque-sunt phalanges,


existimantes apud naves pedibus-velocem Peliden


iram abjecisse, in-gratiamque rediisse:


circumspectabat autem unusquisque, qua effugeret gravem perniciem.






  Patroclus autem primus jaculatus-est hasta fulgenti,


285


ex-adverso in medium, ubi plurimi tumultuabantur,


navis ad puppim magnanimi Protesilai:


et percussit Pyræchmen, qui Pæonas equestres-bellatores


duxit ex Amydone,ab Axio late-fluente:


hunc feriit ad-dextrum humerum: is autem supinus in pulvere


290


concidit edito-gemitu: socii vero circa-ipsum fugati-sunt,


Pæones: nam Patroclus terrorem immiserat omnibus,


ductore occiso, qui præstantissimus-erat pugnando.


A navibus vero eos repulit, exstinxitque ardentem ignem.


Semiusta autem navis relicta-est illic; sed in-fugam-versi-sunt


295


Trojani immani cum tumultu; Danai vero effundebantur


naves per cavas: tumultusque vehemens factus-est.


Ut vero quum a summo vertice montis magni


dimovit densam nubem fulgurator Jupiter,


apparentque omnes speculæ et cacumina prominentia,


300


et saltus; cœlitus autem ruptus-est immensus æther:


sic Danai, a-navibus quidem depulso hostili igne,


paullulum respirarunt; pugnæ tamen non erat cessatio:


nondum enim prorsus Trojani Marti-caris ab Achivis


effuse fugabantur nigris a navibus:


305


sed adhuc resistebant, e-navibus vero recedebant necessitate.






  Tum vero vir interfecit virum, diffusa-late pugna,


ducum. Primus autem Menœtii fortis filius


statim aversi Areilyci percussit femur


hasta acuta, penitusque æs transegit:


310


fregit autem os hasta: is vero pronus in terram


decidit. Ac Menelaus Mavortius vulneravit Thoantem,


pectore nudatum juxta scutum; solvitque membra.


Phylides autem Amphiclum irruentem observans,


prior ictum-intulit extremo cruri, ubi crassissima


315


sura hominis est; circùmque hastæ cuspide


nervi discissi-sunt; ipsi vero tenebræ oculos cooperuerunt.


Nestoridæ autem, alter quidem vulneravit Atymnium acuta hasta,


Antilochus, perque-ile trajecit æream hastam:


cecidit vero hic ei ad-pedes: Maris autem cominus hasta


320


in-Antilochum irruebat, ob-fratrem iratus,


stans ante cadaver: eum vero par-deo Thrasymedes


prior assecutus est, antequam is Antilochum vulneraret, nec aberravit,


ad-humerum protinus; extremum autem brachium hastæ cuspis


abripuit a musculis, et os penitus abscidit:


325


fragoremque-edidit cadens, et caligo ei oculos cooperuit.


Sic illi quidem duo duobus a-fratribus domiti


iverunt ad Erebum, Sarpedonis fortes socii,


filii jaculatores Amisodari; qui Chimæram


nutrierat insuperabilem, multis perniciem hominibus.


330


Ajax vero Cleobulum Oïliades impetu-facto


vivum cepit, impeditum in turba; sed ei ilico


solvit robur, percutiens ense cervicem capulum-magnum habente:


totus autem incaluit ensis sanguine; eique oculos


occupavit purpurea mors, et fatum violentum.


335


Peneleus autem Lyconque concurrerunt; hastis etenim


aberrarant a-se-invicem, incassumque jaculati-erant ambo:


hi rursus ensibus concurrerunt. Tunc Lycon quidem


setis-equinis-cristatæ galeæ conum feriit, juxtaque capulum


ensis fractus-est: sed ei sub aure cervicem percussit


340


Peneleus, totusque immersus-est ensis; tenebat autem sola


cutis, pendebatque caput; solutaque-sunt membra.


Meriones autem Acamantem secutus pedibus velocibus,


percussit, currum conscensurum, ad dextrum humerum:


ceciditque is e curru, et oculis obfusa-est caligo.


345


Idomeneus autem Erymantem in os sævo ære


percussit: atque in-adversum hasta ærea pertransiit


subtus sub cerebro, diffiditque ossa alba:


atque excussi sunt dentes: impletique-sunt ei ambo


sanguine oculi: quem per os et per nares


350


efflavit aperto-ore; mortis autem nigra nubes eum obtexit.






  Hi igitur ductores Danaorum interfecere virum singuli.


Ut vero lupi in-agnos impetu-irruunt, vel hædos,


exitiabiles, e gregibus surripientes eos qui in montibus


pastoris stultitia dispersi-sunt; hi vero conspicati,


355


statim discerpunt imbellem animum habentes:


sic Danai in-Trojanos impetu-irruebant: illi vero fugæ


horrisonæ meminerunt, oblitique-sunt strenuæ fortitudinis.






  Ajax autem ille magnus semper in Hectorem ære-armatum


cupiebat jaculari; is vero scientia bellandi,


360


clypeo taurino coopertus latos humeros,


observabat sagittarumque stridorem et sonitum jaculorum.


Certe quidem jam agnoscebat pugnæ alio-inclinatam victoriam:[TR2]


sed et sic manebat, servabatque caros sodales.






  Ut vero quum ab Olympo monte nubes vadit ad-cœlum usque


365


æthere ex sereno, quando Jupiter procellam inducit:


sic horum a navibus fugientium factus-est clamorque fugaque


nec ordine fossam transibant rursus. Hectorem equi


efferebant veloces-pedibus cum armis: deseruit vero populum


Troicum, quos invitos depressa fossa coercebat.


370


Multi vero in fossa trahentes-currum veloces equi


fractos ad summum temonem liquerunt currus regum:


Patroclus autem insequebatur, vehementer Danaos adhortans,


Trojanis mala meditans: hi autem clamoreque fugaque


omnes implerunt vias, quum dissipati-essent: in-altumque procella pulveris


375


spargebatur sub nubes; cursu-tendebantque solidis-ungulis equi


retro ad urbem a navibus et tentoriis.


Patroclus vero, qua plurimum excitatum vidit populum,


ea regebat equos, inclamans: sub axibusque viri cadebant


proni e curribus, currusque cum-fragore-evertebantur.


380


E-regione autem fossam transiliere veloces equi,


[immortales, quos Peleo dii dederant præclara dona,]


prorsum pergere-cupientes; in Hectorem vero vocabat eum animus;


quem cupiebat percutere: eum vero extulere veloces equi.


Ut sub nimbo-procelloso tota nigra gravatur terra


385


die autumnali, quum rapidissimum fundit imbrem


Jupiter, quando hominibus iratus sævit,


qui vi in foro perversa exercent judicia,


et justistiam expellunt, deorum ultionem non curantes:


horumque omnes quidem fluvii inundant labentes,


390


multasque montium-devexitates tunc abscindunt torrentes,


et in mare purpureum valde strepunt fluentes


ex montibus in præceps: corrumpunturque opera hominum:


sic equæ Trojanæ valde ingemiscebant currentes.






  Patroclus autem, postquam primas interciderat phalanges,


395


rursus ad naves coercuit retrosum-agendo neque ad-urbem


sinebat cupientes ascendere, sed inter


naves et fluvium et murum altum


occidebat rapide-insequens, multorumque exigebat ultionem.


Tunc quidem Pronoum primum percussit hasta fulgenti,


400


pectore nudatum juxty clypeum: solvitque ei membra:


fragoremque-is-edidit cadens. Atque Thestorem, Enopis filium,


iterum impetu-facto (qui quidem pulcre-polita in sella


sedebat contractus; nam perculsus-erat animo, e manibusque


habenæ defluxerant): ille vero eum ense percussit cominus


405


ad malam dextram, perque ejus eam transegit dentes:


traxit autem eum hasta prehensum super loricam-currus, veluti quum vir


scopulo in prominenti sedens, sacrum piscem


trahit e ponto foras lino et splendido ære:


sic hunc traxit e curri hiantem Patroclus hasta fulgenti,


410


et in os demum excussit: lapsumque ipsum liquit anima.


Ac deinde Erylaum irruentem percussit saxo,


medio in capite; illudque in-duas-partes totum diffissum-est


in casside valida: is vero pronus in terram


decidit: et ei mors circumfusa-est animam-disperdens.


415


Ac deinde Erymantem et Amphoterum et Epalten,


Tlepolemumque Damastoriden, Echiumque Pyrinque


Ipheumque Evippumque et Argeaden Polymelum


omnes alium-super-alium dejecit in-terram almam.






  Sarpedon autem, postquam vidit loricas-sine-cinctu-habentes socios


420


manibus sub Patrocli Menœtiadæ domitos,


adhortatus-est eximios increpans Lycios:






 Proh pudor, o Lycii, quo fugitis? nunc strenui estote:


occurram enim ego huic viro, ut intelligam,


quisnam hic sit-victor: ac jam malis multis affecit


425


Trojanos: quippe multorumque et fortium genua solvit.






  Dixit, et de curru cum armis desiliit in-terram.


Patroclus vero altera-ex-parte, ut vidit, desiliit de-curru.


Hi autem, sicut vultures unguibus-aduncis, curvis-rostris,


petra super excelsa ingentem clangorem-edentes pugnant:


430


sic hi, clamantes, in alterum-alter irruebant.


Hos autem intuitus, misertus-est Saturni filius versuti,


Junonemque allocutus-est sororem uxoremque:






  Hei mihi, quum mihi Sarpedonem, carissimum hominum,


in-fatis sit a Patroclo Menœtiade domari.


435


Bifarium autem mihi animus fertur, in-præcordiis versanti,


utrumne ipsum, vivus dum-sit, pugna e lacrimosa


ponam abreptum Lyciæ in opulento populo,


an jam sub manibus Menœtiadæ domem.






  Huic autem respondit inde magnis-oculis veneranda Juno:


440


importunissime Saturnie, quale hoc verbum dixisti!


Virumne mortalem, jam-olim destinatum fato,


iterum vis a-morte tristi liberare?


Fac: at non tibi omnes assentiemur dii ceteri.


Aliud vero tibi dicam, tu vero in animo reconde tuo:


445


si vivum dimiseris Sarpedonem suam domum,


perpende, ne-quis posthac deorum velit et alius


abducendum-curare suum carum filium ex aspero prælio.


Multi enim circum urbem magnam Priami pugnant


filii immortalium, quibus iram gravem injicies.


450


Sed si hic tibi dilectus est, tuumque eum miseratur cor,


eum quidem sinito in aspera pugna


manibus sub Patrocli Menœtiade domari;


at postquam jam eum reliquerit animaque et vita,


mitte eum ut-Mors ferat, et suavis Somnus,


455


donec Lyciæ latæ ad-populum pervenerint;


ibi ei exsequias-facient fratresque amicique,


cum tumuloque cippoque: hic enim honor est mortuorum.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est pater hominumque deûmque;


cruentas autem guttas demisit in-terram,


460


filium dilectum honorans, quem ei Patroclus erat


interemturus in Troja glebosa, procul a patria.[TR3]






  Hi autem quum jam prope essent in alterum-alter irruentes,


tum Patroclus quidem inclytum Thrasymelum,


qui strenuus famulus Sarpedonis erat regis,


465


hunc percussit imum ad ventrem, solvitque ei membra.


Sarpedon vero ab-ipso quidem aberravit hasta fulgenti,


secundus impetum-faciens; at Pedasum vulneravit equum


hasta dextrum in-humerum: isque gemuit animam exspirans;


et decidit in pulverem porrectus, avolavitque anima.


470


Duo autem reliqui equi dissultabant: crepuitque jugum, habenæque ipsis


confundebantur, quia jacebat funalis in pulvere.


Hujus quidem rei Automedon hasta-inclytus invenit finem:


educto longo ense robusto a femore,


insurgens abscidit funalem; nec segniter-agebat,


475


duo vero reliqui recte-stabant, inque loris-jugalibus directi-erant.


Hi autem (viri) rursus congressi-sunt pugna de exitiosa.






  Tum Sarpedon quidem aberravit hasta fulgenti,


Patroclique supra humerum sinistrum abiit cuspis


hastæ, nec feriit ipsum: sed posterior irruit ære


480


Patroclus: hujus vero non irritum telum effugit manu,


sed feriit ubi præcordia complectuntur densum cor.


Cecidit autem, sicut quando aliqua quercus cadit, vel populus


vel pinus alta, quam in-montibus fabri viri


exciderunt securibus recens-exacutis, navale-lignum ut-esset:


485


sic ille ante equos et currum jacebat porrectus,


dentibus-frendens, pulvere manibus-prehenso sanguinolento.


Veluti taurum interficit leo, armento superveniens,


fulvum, magnanimum, inter pedes-trahentes boves,


peritque is gemens sub maxillis leonis:


490


sic a Patroclo Lyciorum ductor clypeatorum


cæsus annitebatur, carumque nomine-vocabat socium:






  Glauce carissime, bellator inter viros, nunc te admodum oportet,


pugnacemque esse, et audacem bellatorem:


nunc tibi cordi-sit pugna gravis, si prælio-impiger es.


495


Primum quidem adhortare Lyciorum ductores viros,


quaquaversum obiens, Sarpedoni ut-propugnent:


ac deinde et ipse super me pugnes ære.


Tibi enim ego etiam posthac pudor et opprobrium


ero dies omnes perpetuo, si forte mihi Achivi


500


arma detraxerint, in hoc ad-naves certamine interfecto.


Verum sustineto strenue, adhortareque populum omnem.






  Sic igitur ipsum locutum finis mortis texit,


oculos naresque (ut nec videret nec respiraret). Ille pectori insistens


e corpore traxit hastam, et animus eam sequebatur,


505


ejusque simul animamque et hastæ evulsit cuspidem.


Myrmidones autem illic detinuerunt ejus equos anhelantes,


cupientes fugere, ut reliquerant currus dominorum.






  Glauco vero gravis dolor ortus-est vocem amici audienti:


commotumque-est ei cor, quod non posset opem-ferre.


510


Manu autem prensum stringebat sibi brachium: affligebat enim eum


vulnus, quod ei Teucer irruenti inflixerat sagitta,


e-muro excelso, malum a-sociis propulsans.


Precans autem dixit longe-jaculanti Apollini:






  Exaudi, rex, qui alicubi Lyciæ in opulento populo


515


es, vel in Troja (potes autem tu undecunque auscultare),


virum afflictum, sicut nunc me dolor invadit.


Vulnus enim habeo hoc grave; undique autem mihi manus


acutis doloribus transfixa-est, nec mihi sanguis


siccari potest; gravaturque mihi humerus per ipsum:


520


hastamque non possum sustinere firmiter, nec pugnare,


accedens, cum-hostibus. Vir autem fortissimus periit,


Sarpedon, Jovis filius: ille vero ne suo quidem filio opem-fert.


Sed tu saltem mihi, rex, huic gravi vulneri medere;


sopi autem dolores; præbeque vires; ut socios


525


adhortans Lycios excitem ad pugnandum;


ipseque de corpore mortuo pugnem.






  Sic dixit precans: hunc autem exaudivit Phœbus Apollo.


Statim sedavit dolores, a vulnere autem gravi


sanguinem atrum siccavit, roburque ejus immisit animo.


530


Glaucus vero hoc agnovit sua in mente, lætatusque-est,


quod se cito exaudierat magnus deus precatum.


Primum quidem excitavit Lyciorum ductores viros,


quaquaversum obiens, super-Sarpedone ut præliarentur;


ac deinde arcessitum Trojanos ibat, magnis-passibus gradiens


535


Polydamantem ad Panthoiden et Agenorem divinum;


ivit etiam arcessitum Æneamque et Hectorem ære-armatum.


Prope autem stans hunc verbis alatis allocutus-est:






  Hector, nunc jam omnino oblitus es sociorum,


qui te propter, procul ab-amicis et patria terra,


540


animam deperdunt: tu vero non vis opem-ferre.


Jacet Sarpedon, Lyciorum ductor clypeatorum,


qui Lyciam tuebatur jureque dicendo et virtute sua:


hunc vero sub Patroclo domuit hasta æreus Mars.


Sed, amici, adeste, indignaminique animo,


545


ne arma abstulerint, indignisque-modis-acceperint mortuum


Myrmidones, de-Danais irati, quotquot perierunt;


quos apud naves veloces interfecimus hastis.






  Sic dixit: Trojanos vero prorsus occupavit dolor


intolerabilis, nescius cedere; quippe ipsis columen urbis


550


erat, etiamsi alienigena esset: multæ enim una illum


copiæ sequebantur, inter quas ipse fortissimus-erat pugnando.


Ibant autem recta in-Danaos ardentes: præibatque ipsis


Hector, iratus de-Sarpedone. At Achivos


concitabat ad certamen Menœtiadæ Patrocli animosum cor;


555


Ajaces primos allocutus-est, animis-incitatos etiam per-se:[TR4]






  Ajaces, jam vobis hostes-propulsare cordi esto,


quales quidem antea eratis inter viros, vel etiam fortiores.


Jacet vir, qui primus insiliit in-murum Achivorum,


Sarpedon; sed o-si ipsum contumelia-afficere possimus ablatum,


560


armaque ab-humeris auferre, et aliquem sociorum


ab-eo nos propulsantium domare sævo ære.






  Sic dixit: hi vero etiam per-se hostes arcere promti-erant.


Postquam autem utrinque firmarant phalangas,


Trojani et Lycii, et Myrmidones et Achivi,


565


concurrerunt super corpore mortuo pugnaturi,


horrendum clamantes; vehementer autem sonuerunt arma virorum.


Jupiter vero noctem perniciosam extendit-super aspera pugna,


ut dilecto de filio pugnæ perniciosus labor esset.






  Moverunt autem priores Trojani agilibus-oculis-præditos Achivos.


570


Percussus enim erat nequaquam ignavissimus vir inter Myrmidones,


filius Agaclei magnanimi, divinus Epigeus,


qui in Budio bene-habitato imperabat


antea: sed tum, strenuum consobrinum quum-occidisset,


ad Peleum venit-supplex, et ad Thetin argenteis-pedibus;


575


hi autem cum Achille agmina perrumpente misere comitem


Ilium ad bonis-equis-fœcundam, ut cum-Trojanis pugnaret.


Hunc ibi manum-injicientem cadaveri feriit splendidus Hector


saxo in-capite: quod in-duas partes totum diffissum-est


in casside valida: isque pronus super cadavere


580


decidit, et ipsi mors circumfusa-est exitialis.


Patroclo autem dolor ortus-est de-interfecto socio:


rectaque-prorupit per primos-pugnatores, accipitri similis


veloci, qui fugatos-persequitur graculosque sturnosque:


sic recta in-Lycios, Patrocle equis-vecte,


585


ruisti et in-Trojanos; iratus vero eras corde de-socio.


Et percussit Sthenelaum, Ithæmonis dilectum filium,


in-cervice saxo, abrupitque ejus tendines.


Cessare autem retro primi-pugnatores et splendidus Hector.


Quantus autem jaculi jactus longi est,


590


quod quidem vir emiserit connixus, vel in certamine-ludi,


vel etiam in bello, hostes propter animam-perdentes:


tantum recesserunt Trojani; locoque-moverunt eos Achivi.


Glaucus autem primus, Lyciorum ductor clypeatorum,


conversus-est, interfecitque Bathyclem magnanimum,


595


Chalconis dilectum filium, qui in-Hellade domos habitans,


opibusque divitiisque excellebat inter-Myrmidones:


hunc quidem Glaucus in-pectore medio vulneravit hasta,


conversus repente, quando ipsum jam-tangebat insequens.


Fragoremque edidit cadens: magnus vero dolor cepit Achivos,


600


ut ceciderat strenuus vir; valde autem Trojani gavisi-sunt:


steteruntque circa ipsum progressi frequentes: nec-tamen Achivi


fortitudinis obliti-sunt, sed vires recta ferebant in-eos.


Tum autem Meriones Trojanorum interfecit virum armatum,


Laogonum, audacem filium Onetoris, qui Jovis sacerdos


605


Idæi erat, deique instar honorabatur a-populo:


hunc percussit sub mala et aure: confestim vero anima


abiit e membris, horrendæque illum tenebræ occuparunt.


Æneas autem in Merionen hastam æream misit;


sperabat enim se assecuturum sub-clypei-tegmine progredientem.


610


Sed ille quidem ex-adverso conspicatus evitavit æream hastam;


in-anterius enim declinavit, sed a-tergo hasta longa


solo infixa-est, supraque pars-posterior quassabatur


hastæ: hinc deinde remisit impetum fortis Mars.


[Cuspis vero Æneæ vibrata in terram


615


abiit; quippe incassum robusta e manu exsilierat.]


Æneas autem animo iratus-est, dixitque:






  Merione, cito certe te, etiamsi saltator (agilis) sis,


hasta mea compescuisset in-perpetuum, si te percussissem.






  Illum autem Meriones hasta-inclytus vicissim affatus est:


620


Ænea, arduum est te, etiamsi fortis sis,


omnium hominum exstinguere robur, quicunque te contra


venerit propulsaturus; mortalis vero certe et tu es.


Si et ego te percussero assecutus medium acuto ære,


statim, licet strenuus sis et manibus fretus,


625


gloriam mihi dederis, animam autem Plutoni equis-insigni.






  Sic dixit: hunc autem objurgavit Menœtii fortis filius:


Merione, cur tu hæc, etiamsi strenuus es, concionaris?


O amice, neutiquam Trojani contumeliosis verbis


a-cadavere cedent, antequam aliquem terra tenebit:


630


in manibus enim finis pugnæ, verborum autem, in concilio.


Quare non oportet verba multiplicare, sed pugnare.






  Sic fatus, hic quidem præibat, ille vero una sequebatur par-deo vir.


Horum autem, ut ligna-cædentium virorum fragor exoritur


montis in saltibus, longeque exauditur:


635


sic horum excitabatur strepitus a terra late-patente,


æreque, corioque, boumque-tergoribus scite-compactis,


percussorum ensibusque et hastis utrimque acutis.


Nec jam vel sollers vir Sarpedonem divinum


agnosset, quippe telis et sanguine, et pulveribus,


640


a vertice obvolutus-erat usque ad pedes imos.


Illi vero assidue circa mortuum versabantur, quum muscæ


in stabulo murmurant lacte-plenas ad mulctras,


tempore in verno, quando lac vasa rigat:


sic utique ii circa mortuum versabantur. Nec unquam Jupiter


645


vertebat ab aspera pugna oculos fulgentes,


sed in ipsos usque aspiciebat, et consultabat animo


multa admodum de cæde Patrocli, deliberans,


num jam et illum in aspera pugna


illic super parem-deo Sarpedonem splendidus Hector


650


ære cæderet, deque humeris arma auferret;


an adhuc etiam pluribus augeret laborem gravem.


Sic autem ei cogitanti visum-est satius esse,


ut strenuus famulus Pelidæ Achillis


retro Trojanosque et Hectorem ære armatum


655


repelleret ad urbem, multorumque animam eriperet.


Hectori autem primo imbellem animum immisit:


currumque is quum-conscendisset in-fugam vertit equos, hortatusque-est ceteros


Trojanos fugere: agnovit enim Jovis sacras lances.


Tunc ne fortes quidem Lycii mansere, sed fugati-sunt


660


omnes, ut regem viderunt vulneratum corde,


jacentem in cadaverum acervo: multi enim super ipsum


deciderant, quando certamen asperum intendebat Saturnius.


Illi vero ab humeris Sarpedonis arma abstulerunt,


ærea, coruscantia, quæ quidem cavas ad naves


665


dedit ferenda sociis Menœtii fortis filius.


Et tunc Apollinem allocutus-est nubes-cogens Jupiter:






  Eia, age nunc, dilecte Phœbe, atro sanguine purga,


profectus, e telorum acervo sublatum Sarpedonem, et ipsum deinde,


procul illinc auferens, lava fluminis fluentis,


670


ungeque ambrosia, et immortalibus vestibus induito;


deduc autem eum cum deductoribus velocibus qui-ferant,


Somno et Morti gemellis, qui quidem eum celeriter


ponent in Lyciæ latæ opulento populo.


Ibi ei exsequias-facient fratresque familiaresque,


675


tumuloque cippoque: hic enim honor est mortuorum.






  Sic dixit; nec patri non-fuit-dicto-audiens Apollo.


Descendit autem ab Idæis montibus ad pugnam gravem:


statimque e telis coacervatis Sarpedonem divinum sublatum,


procul inde auferens, lavit fluminis fluentis,


680


unxitque ambrosia, et immortalibus vestibus induit;


deduxitque autem cum deductoribus velocibus qui-ferrent,


Somno et Morti gemellis; qui quidem eum celeriter


deposuerunt in Lyciæ latæ opulento populo.






  Patroclus autem equos et Automedontem exhortatus,


685


Trojanos et Lycios insequebatur, et magnum accepit-malum:


demens: si tamen mandatum Pelidæ observasset,


certe effugisset fatum exitiale atræ mortis.


Sed semper Jovis validius consilium, quam hominum;


[qui et fortem virum in-fugam vertit, et aufert victoriam


690


facile, quum vel ipse excitaverit ad pugnandum:]


qui ei et tunc animum in pectoribus exstimulavit.






  Tum quem primum, quem vero postremum interfecisti,


Patrocle, quando jam te dii ad-mortem vocarunt?






  Adrestum quidem primum, et Autonoum, et Echeclum,


695


et Perimum Megaden, et Epistorem, et Melanippum;


ac deinde Elasum, et Mulium, atque Pylarten:


hos interfecit: sed ceteri in-fugam eundi memores-fuere quisque.






  Tum altis-portis Trojam cepissent filii Achivorum,


Patrocli sub manibus, (præ aliis enim adversa hasta furebat),


700


nisi Apollo Phœbus bene-structa super turri


stetisset, illi exitialia cogitans, Trojanisque auxilians.


Ter quidem in cubitum scandebat muri excelsi


Patroclus, ter autem ipsum aspere-exceptum-deturbavit Apollo,


manibus immortalibus fulgentem clypeum feriens.


705


Sed, quando jam quarto irruebat, deo par,


minaciter increpitans verbis alatis eum allocutus-est:






  Recede, nobilissime Patrocle! neque enim fatum


tua sub hasta urbem vastatum-iri Trojanorum magnanimorum,


nec sub Achille, qui-tamen te multo fortior est.






710


  Sic dixit: Patroclus autem recessit longe retro,


iram devitans longe-jaculantis Apollinis.






  Hector vero in Scæis portis tenebat solidis-ungulis equos:


ambigebat enim, utrum pugnaret in turbam iterum agens,


an copiis ad murum clamore-imperaret congregari.


715


Hæc quidem ei cogitanti astitit Phœbus Apollo,


viro quum-se-assimulasset juvenique fortique,


Asio, qui avunculus erat Hectoris equûm-domitoris,


frater-germanus Hecubæ, filiusque Dymantis,


qui Phrygiam habitabat fluenta ad Sangarii:


720


huic se ut-assimularat, eum allocutus-est Jovis filius Apollo:






  Hector, cur a-pugna cessas? nec quicquam te hoc decet.


Utinam quanto deterior sum, tanto te fortior essem:


tum statim tuo-malo a-pugna recessisses.


Sed age, in-Patroclum impellito validis-ungulis equos,


725


si qua ipsum interficere possis, dederitque tibi gloriam Apollo.






  Sic fatus, rursus quidem abiit deus per pugnam virorum.


Cebrionen vero jussit bellicosum splendidus Hector


equos ad prælium verberantem-agere: at Apollo


ingressus-est turbam profectus, et tumultum Argivis


730


immisit exitialem; Trojanisque et Hectori gloriam præbuit.


Hector autem ceteros quidem Danaos mittebat, nec occidebat;


sed ille in-Patroclum regebat validis ungulis equos.


Patroclus vero ex-altera-parte ab equis desiliit in-terram,


sinistra hastam tenens; alteraque arripuit saxum


735


candidum, asperum, quod ei manus complectebatur.


Misit vero connixus; nec longe aberat a-viro,


nec frustra-misit telum: percussit enim Hectoris aurigam


Cebrionen, nothum filium illustris Priami,


equorum habenas tenentem, in-frontem acuto lapide.


740


Ambo autem supercilia confregit lapis, neque ejus restitit


os: oculi autem humi ceciderunt in pulverem,


ipsius ante pedes: ille vero, urinatori similis,


decidit ab affabre-facta sella: liquitque ossa anima.


Illum autem aspere-deridens allocutus-es, Patrocle eques:[TR5]






745


  Dii boni, profecto perquam agilis vir! ut facile saltat!


Sicubi sane et ponto in piscoso esset,


multos satiare-posset vir hic, ostrea quærens,


nave desiliens, et si tempestuosus pontus esset:


adeo nunc in campo e curru facile saltat.


750


Profecto et inter Trojanos saltatores sunt.






  Sic locutus, Cebrionen heroem spoliaturus invasit,


impetum leonis habens, qui stabula vastans,


vulneratus-est ad pectus, suaque ipsum perdidit virtus:


sic in Cebrionen, Patrocle, insiliisti ardens.


755


Hector vero ex-altera-parte ab equis desiliit in-terram.


Hi-duo de Cebrione, tanquam leones, pugnabant;


qui montis in-verticibus de interemta cerva,


ambo esurientes, magnis animis pugnant:


sic de Cebrione duo artifices pugnæ,


760


Patroclusque Menœtiades et splendidus Hector,


cupiebant alter-alterius incidere corpus sævo ære.


Hector quidem illum capite postquam prehendit, non dimittebat:


Patroclus autem ex-altera-parte hunc tenebat pede: et jam ceteri


Trojani et Danai committebant acre prælium.






765


  Ut vero Eurusque Notusque certant inter-se


montis in saltibus, profundam concussuri silvam,


fagumque, fraxinumque, corticosamque cornum,


quæ altera-alteri affligunt extensos-in-longum ramos


sono immenso, fragor autem exoritur fractarum arborum:


770


sic Trojani et Achivi in se-invicem insilientes


cædebant, sed neutri meminerant perniciosæ fugæ.


Multæ autem Cebrionen circa acutæ hastæ defixæ-sunt,


sagittæque alatæ a nervis salientes:


multa et saxa grandia clypeos contuderunt


775


pugnantium circa ipsum; is autem in vortice pulveris


jacebat magnus magno-spatio, oblitus aurigationis.






  Quamdiu quidem Sol circa medium cœlum versabatur,


tamdiu valde utrosque tela attingebant, cadebatque populus.


Quum vero Sol transiret ad-occasum,


780


tum jam præter fatum Achivi superiores erant;


ac Cebrionen quidem e-telis coacervatis heroem extraxerunt,


Trojanorum e tumultu, et humeris arma deripuerunt.






  Patroclus vero in-Trojanos infesto animo irruit:


ter quidem inde insiluit, veloci par Marti,


785


horrendum clamans: ter autem novenos viros interfecit.


Sed quum jam quartum impetum-faceret, deo par,


tum vero tibi, Patrocle, manifestus-imminebat vitæ-finis:


occurrebat enim tibi Phœbus in aspera pugna


terribilis. Hic quidem (Patroclus) illum euntem per turbam non vidit:


790


caligine enim multa tectus obvius-veniebat.


Stetit autem pone, percussitque tergum latosque humeros


Patroclo manu prona; vertigineque-correpti-sunt ei oculi.


Hujus vero a capite galeam dejecit Phœbus Apollo:


hæc autem voluta tinnitum dabat pedibus sub equorum,


795


oblonga galea; fœdatæque-sunt jubæ


sanguine et pulvere. Antea quidem fas non erat,


setis-equinis-comantem cassidem fœdari pulvere.


sed viri divini caput formosamque frontem


tuebatur, Achillis: tum vero Jupiter Hectori dedit


800


suo capite ferendam: prope vero ei erat exitium.


Tota autem ei in manibus fracta-est longæ-umbræ hasta,


gravis, magna, valida, ære munita; et ab humeris


clypeus cum loro humi cecidit talaris.


Solvit autem ei loricam rex, Jovis filius, Apollo.


805


Illi vero stupor animum occupavit, solutaque-sunt subtus splendida membra:


stetitque attonitus: pone autem tergum acuta hasta


humeros inter e-propinquo percussit Dardanus vir,


Panthoides Euphorbus, qui æqualium-cœtum superabat


hastæque aurigandique peritia, pedibusque velocibus:


810


etenim jam aliquando viros viginti deturbaverat de curribus,


quum-primum venit cum curru, discens præliari;


qui tibi primus immisit telum, Patrocle eques,


nec domuit te: is quidem retro recurrit; immixtusque-est turbæ,


e corpore abrepta hasta fraxinea; nec sustinuit


815


Patroclum, nudus licet hic esset, in pugna.


Patroclus autem dei plaga et hasta domitus,


retro sociorum in agmen recedebat, mortem evitans.






  Hector vero, ut vidit Patroclum magnanimum


retro cedentem, vulneratum acuto ære,


820


prope eum venit per ordines, vulneravitque hasta


imum ad ile; penitus autem æs adegit.


Fragorem vero edidit cadens, magnoque affecit-dolore populum Achivorum.


Ut autem quum aprum indomitum leo urgebat pugna,


qui montis in-vertice magnis animis decertabant,


825


fonte de exiguo; volunt vero bibere ambo:


multum autem anhelantem aprum leo domuit vi:


sic multos occidenti Menœtii forti filio


Hector Priamides cominus hasta animum abstulit:


et super-eo glorians verba alata dixit:






830


  Patrocle, certe credidisti urbem te vastaturum nostram,


Trojanasque mulieres, libero die erepto,


abducturum-esse in navibus dilectam in patriam terram:


demens! pro his enim Hectoris veloces equi


pedibus contendunt pugnatum: hasta vero ipse


835


inter-Trojanos bellicosos excello, qui ab-ipsis arceo


diem servitutis; te vero hic vultures comedent.


Ah infelix, nec tibi, fortis licet-sit, auxiliatus-est Achilles,


qui nimirum tibi admodum multis, remanens, mandavit proficiscenti:


Ne mihi ante revertere, Patrocle equis-vecte,


840


naves ad cavas, quam Hectoris homicidæ


sanguinolentam tunicam circa pectora discideris.


Sic fere te allocutus-est, tuoque animo vecordis persuasit.






  Illum vero languens allocutus-es, Patrocle eques:


jam nunc, Hector, magnis-verbis gloriator: tibi enim dedit


845


victoriam Jupiter Saturnius, et Apollo, qui me domuerunt


facile: ipsi enim ab humeris arma detraxerunt.


Tales vero etiamsi mihi viginti occurrissent,


omnes hic periissent, mea sub hasta domiti.


At me fatum perniciosum et Latonæ interfecit filius,


850


eque-viris Euphorbus: tu vero me tertius interfectum-spolias.


Aliud autem tibi dicam, tu vero in animo reconde tuo:


haud sane ne-tu-quidem ipse diu vives, sed tibi jam


prope instat mors et fatum violentum,


manibus domando Achillis eximii Æacidæ.






855


  Sic illum quidem locutum finis mortis obtexit;


anima autem e membris volans ad Orcum descendit,


suam sortem lugens, relicta amplitudine et juventa.


Hunc et mortuum allocutus-est splendidus Hector:






  Patrocle, quid mihi vaticinaris grave exitium?


860


quis vero scit, an Achilles, Thetidis filius comas-pulcras-habentis,


prior mea sub hasta percussus animam perdiderit?






  Sic igitur locutus hastam æream e vulnere


traxit, pede insistens: illum vero supinum repulit ab hasta.


Statim autem cum hasta in Automedontem ibat,


865


parem-deo famulum pedibus-velocis Æacidæ:


cupiebat enim eum ferire: hunc vero extulere veloces equi


immortales, quos Peleo dii dederant, splendida dona.











[TR1] "Achivivis" → "Achivis"

[TR2] "victo-riam" (two lines) → "victoriam" (one line).

[TR3] "patria," → "patria."

[TR4] "per-se" → "per-se:"

[TR5] "eques" → "eques:"








Iliadis XVII.—Menelai principatus.






ARGUMENT: THE SEVENTH BATTLE, FOR THE BODY OF PATROCLUS.—THE ACTS OF MENELAUS.


Menelaus, upon the death of Patroclus, defends his body from the enemy: Euphorbus, who attempts it, is slain. Hector advancing, Menelaus retires; but soon returns with Ajax, and drives him off. This, Glaucus objects to Hector as a flight, who thereupon puts on the armour he had won from Patroclus, and renews the battle. The Greeks give way, till Ajax rallies them: Aeneas sustains the Trojans. Aeneas and Hector attempt the chariot of Achilles, which is borne off by Automedon. The horses of Achilles deplore the loss of Patroclus: Jupiter covers his body with a thick darkness: the noble prayer of Ajax on that occasion. Menelaus sends Antilochus to Achilles, with the news of Patroclus' death: then returns to the fight, where, though attacked with the utmost fury, he and Meriones, assisted by the Ajaces, bear off the body to the ships.


The time is the evening of the eight-and-twentieth day. The scene lies in the fields before Troy.




 TEXT:






1


  Nec latuit Atrei filium, Marti-carum Menelaum,


Patroclus a-Trojanis domitus in prælio.


Processit autem per primos-pugnatores, armatus corusco ære;


circumiensque ipsum protegebat, ut fere circa vitulum mater,


5


tum-primum-enixa, querula, non ante experta partum:


ita circa Patroclum ibat flavus Menelaus.


Prætendit autem ei hastamque et clypeum undique æqualem,


illum interficere paratus, quicunque huic adversus veniret.


Nec Panthi filius præstans-hastæ-usu neglexit


10


Patroclum stratum eximium: prope autem ipsum


stetit, et allocutus-est Marti-carum Menelaum:






  Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,


recede, et linque mortuum, sinitoque spolia cruenta:


non enim quisquam me prior Trojanorum inclytorumque sociorum


15


Patroclum percussit hasta in aspera pugna:


quare me sine gloriam magnam inter Trojanos reportare,


ne te percutiam, atque dulcem animam eripiam.






  Illum vero graviter indignans allocutus-est flavus Menelaus:


Jupiter pater, haud sane decorum, superbius gloriari.


20


Nec vero pantheræ tanti spiritus, nec leonis,


nec suis apri infesti, cujus quidem maximus


animus in pectoribus supra-modum robore se-effert:


quantum Panthi filii præstantes-hastæ-usu spirant.


Atqui nec vis Hyperenoris equûm-domitoris


25


suæ juventutis fructum-percepit, quando me probris-incessit, et me exspectavit,


et me putavit inter Danaos ignavissimum bellatorem


esse: nec eum puto pedibus quidem suis reversum,


oblectasse uxoremque caram, venerandosque parentes.


Sic certe et tuum ego solvam robur, si contra me


30


steteris: sed te equidem recedentem hortor


in turbam abire, neu adversus consistas mihi,


antequam quid mali passus-fueris: factum vero et stultus agnovit.[TR1]






  Sic dixit; illi vero non persuasit; sed vicissim is affatus-est:


nunc ergo jam, Menelae Jovis-alumne, omnino ultionem-dabis


35


fratri meo, quem occidisti; et de quo jactans prædicas;


viduasti autem uxorem in recessu thalami recentis,


infandumque parentibus fletum et mœrorem effecisti.


Certe ipsis miseris fletus finis fierem,


si ego caputque tuum et arma reportans


40


Pantho in manus dedero et Phrontidi divinæ.


Sed non amplius diu intentatus labor erit,


nec certaminis-expers, vel de-virtute vel de-fuga.






  Sic fatus, feriit illum in clypeum undique æqualem,


nec perrupit æs; recurvata-est autem ei cuspis


45


scuto in valido. Sed alter impetum-fecit ære


Atrides Menelaus, precatus Jovem patrem;


retro autem cedentis gulam imam


feriit, et ipse hastam nisu-impressit, robusta manu fretus:


e-regione autem mollem per cervicem abiit cuspis.


50


Fragoremque edidit cadens, sonueruntque arma super ipso.


Sanguine ei rigabantur comæ, Gratiis (earum comis) similes,


cincinnique, qui auroque et argento constricti-erant.


Qualem vero nutrit plantam vir late-frondentem olivæ


loco in solitario, ubi abunde scaturit aqua,


55


pulcram, germinantem; hanc autem flatus motant


variorum ventorum, et illa pullulat flore albo:


ingruens vero repente ventus cum turbine multo,


fossaque eam evertit, et extendit super terram:


talem Panthi filium præstantem hastæ-peritia Euphorbum


60


Atrides Menelaus, postquam interfecerat, armis spoliabat.






  Ut vero quando quis leo in montibus-nutritus, robore fretus,


pascentis armenti bovem rapuerit, quæ optima:


hujus autem cervicem diffregit, correptam validis dentibus,


primum, deinde vero sanguinemque et viscera omnia haurit


65


dilanians: circumque hunc canesque virique pastores


crebro admodum clamant e-longinquo, neque audent


contra ire; valde enim eos pallidus timor occupat:


sic horum nemini animus in pectoribus audebat


contra ire Menelao gloria-sublimi.


70


Tunc facile abstulisset inclyta arma Panthoidæ


Atrides, nisi ipsi invidisset Phœbus Apollo,


qui in-eum Hectorem incitavit, veloci parem Marti,


viro se-quum-assimulasset, Ciconum ductori Mentæ,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






75


  Hector, nunc tu quidem sic curris, quæ-non-assequeris persequens,


equos Æacidæ bellicosi: illi vero difficiles


viris quidem mortalibus domitu, et equitatu,


alii saltem atque Achilli, quem immortalis peperit mater.


Interim autem tibi Menelaus Mavortius, Atrei filius,


80


Patroclum protegens, Trojanorum[TR2] fortissimum occidit,


Panthoiden Euphorbum, exemitque ei impetuosum robur.






  Sic fatus, rursum abiit deus per pugnam virorum:


Hectori vero gravis dolor circumtexit præcordia circumfuso-nigra sanguine.


Dispexit autem inde per ordines; statimque agnovit


85


hunc quidem auferentem inclyta arma, illum vero in terra


jacentem: fluebatque sanguis per inflictum vulnus.


Ivit autem per primos-pugnatores, armatus curosco ære,


acutum clamans, flammæ similis Vulcani


intextinguibili: nec filium latuit Atrei acutum vociferans:


90


ingemiscens vero is dixit ad suum magnum animum:






  Hei mihi: si quidem dereliquero arma pulcra,


Patroclumque, qui jacet hic meum propter honorem,


vereor, ne-quis mihi Danaorum succenseat, qui viderit.


Si autem cum-Hectore solus et Trojanis pugnem


95


verecundans, metuo ne-qua me circumveniant unum multi:


Trojanos vero huc omnes ducit galeam-motans Hector.


Sed cur mihi hæc meus secum-disserit animus?


Quandocunque homo velit contra deum (dei nutum) cum-viro pugnare,


quem deus honorat, statim in-eum magna clades devolvitur.


100


Ideo mihi nemo Danaorum succensebit, qui viderit


Hectori me cedentem, quoniam ex (auctore) deo pugnat.


Sicubi vero Ajacem bello strenuum audire-potuero,


ambo iterum invadentes reminisceremur pugnæ,


etiam adversus deum, si quo-modo eriperemus mortuum


105


in-gratiam Pelidæ Achillis: inter-mala sane melius esset.






  Dum si hæc versabat in mente et in animo,


interea Trojanorum ordines advenere; præibat autem Hector.


Atque hic retro cessit, reliquitque mortuum


subinde-se-convertens; ut leo bene-barbatus,


110


quem canesque et viri a stabulo abigunt


contis et clamore: ejus autem in præcordiis forte cor


cohorrescit, invitusque abit a caula:


sic a Patroclo discessit flavus Menelaus.


Constitit vero conversus, ut venit ad-agmen sociorum,


115


circumspiciens Ajacem magnum, Telamonium filium.


Hunc autem valde celeriter advertit pugnæ ad lævam totius,


confirmantem socios, et concitantem ad-pugnam;


divinitus enim iis terrorem immiserat Phœbus Apollo.


Profectusque-est currens, statimque astans verbum dixit:






120


  Ajax, huc, amice, de-Patrocle mortuo pugnaturi


festinemus, si cadaver saltem Achilli referre-possimus


nudum: sed ejus arma habet galeam-motans Hector.






  Sic dixit: Ajaci vero bellicoso animum commovit.


Ivit autem per primos-pugnatores, simulque flavus Menelaus.


125


Hector quidem Patroclum, quum inclytis armis exuisset,


trahebat, ut ab humeris caput abscinderet acuto ære,


et cadaver Trojanis raptatum canibus daret.


Ajax vero prope venit, gestans scutum, tanquam turrim;


Hector autem retro in turbam abiens recedebat sociorum;


130


in currumque insiliit; deditque ille arma pulcra Patrocli


Trojanis ferenda ad urbem, magna gloria ut-essent ipsi.


Ajax vero Menœtiadæ scutum latum obtendens


constitit, tanquam leo circumeundo defensans suos natos:


cui catulos ducenti occurrerint in silva


135


viri venatores; hic autem præ-robore truces-oculos-volvit,


totumque supercilium deorsum trahit, oculos tegens:


sic Ajax Patroclum heroem circumiens-protegebat.


Atrides autem ex-altera-parte, Marti-carus Menelaus,


stetit, magnum luctum in pectoribus augens.






140


  Glaucus vero, Hippolochi filius, Lyciorum ductor virorum,


Hectorem torve intuitus gravi objurgavit sermone:






  Hector, specie  insignis, bellica-virtute jam multum eges:


certe te sic sine causa fama bona tenet, fugax quum-sis.


Considera nunc, quomodo civitatem et urbem servare possis


145


solus cum viris, qui in-Ilio nati-sunt:


non enim quisquam Lyciorum quidem pugnaturus cum-Danais


ibit pro urbe: quoniam nulla utique gratia fuit


pugnare hostibus cum viris indesinenter usque.


Quomodo tu deteriorem virum servaveris in turba,


150


improbe, quum Sarpedonem, simul hospitem et socium,


reliquisses Argivis capturam et prædam fieri?


qui quidem magno commodo fuit urbique et ipsi tibi,


vivus quum-esset: nunc vero non ab-eo arcere canes sustinuisti.


Itaque nunc si quis mihi Lyciorum obsequetur virorum,


155


domum iverint. Trojæ vero manifesta-aderit gravis pernicies.[TR3]


Si enim nunc Trojanis vis animosa inesset,


intrepida, qualis viros subit, qui de patria


adversus-hostes viros laborem et certamen suscipiunt,


statim Patroclum traheremus in Ilium.


160


Si vero hic ad urbem magnam Priami regis


perferretur mortuus, et ipsum traxissemus e-pugna,


ilico certe Argivi Sarpedonis arma pulcra


hoc pretio-redderent, et ipsum duceremus in Ilium.


Talis enim famulus interfectus-est viri, qui longe fortissimus


165


Argivorum apud naves, et cominus-pugnantes famuli.


Sed tu contra Ajacem magnanimum non sustinuisti


stare, oculos intuitus hostium in pugna,


neque ex-adverso pugnare: quippe te fortior est.






  Hunc autem torve intuitus allocutus-est galeam-motans Hector:


170


Glauce, quid vero tu, talis quum-sis superbe, locutus-es?


Dii-boni, certe putabam te mente superare ceteros,


eos, quotquot Lyciam glebosam habitant:


nunc vero tuam reprehendo plane mentem, quod-tale dixisti;


qui me ais Ajacem ingentem non sustinuisse.


175


Nequaquam ego horrui pugnam, nec strepitum equorum:


sed semper Jovis validius consilium est ægidem-tenentis,


qui et fortem virum in-fugam-vertit, et aufert victoriam


facile: alias autem ipse excitat ad-pugnam.


Sed age huc adsis, amice, prope me sta, et aspice opus:


180


utrum tota-die ignavus ero, ut dicis,


an aliquem etiam Danaorum, fortitudine licet promtissimum,


reprimam a-defensione Patrocli mortui.






  Sic locutus, Trojanos hortabatur, altum clamans:


Trojani, et Lycii, et Dardani cominus-pugnantes,


185


viri estote, amici, memoresque impetuosæ fortitudinis:


dum ego Achillis eximii arma induam,


pulcra, quibus Patrocli vim spoliavi, ipso interfecto.






  Sic igitur locutus abiit galeam-motans Hector


ardenti e prælio: currens autem assecutus-est socios


190


cito admodum, necdum longo-intervallo, pedibus velocibus insecutus,


qui ad urbem portabant inclyta arma Pelidæ.


Stans vero seorsum a-prælio lacrimoso, arma mutabat:


nempe sua dedit, ferenda ad Ilium sacrum,


Trojanis bellicosis: ipse vero immortalia arma induebat


195


Pelidæ Achillis, quæ ei (ejus) dii cœlites


patri caro dederant: hic autem suo filio præbuit


jam-senex: sed non filius in armis patris consenescebat.






  Illum vero ut seorsum vidit nubes-cogens Jupiter


armis Pelidæ se-armantem divini,


200


quassans caput, ad suum locutus-est animum:






  Ah miser, haudquaquam tibi mors in-animo est,


quæ jam te prope est: tu vero immortalia arma induis


viri fortissimi, quem tremunt et alii.


Hujus jam socium interfecisti mitemque fortemque:


205


arma autem non secundum fas (contumeliose) a capiteque et humeris


abstulisti; verumtamen tibi nunc saltem magnam victoriam dabo,


ejus compensationem, quod a-te haudquaquam, e-pugna reverso,


excipiet Andromache inclyta arma Pelidæ.






  Dixit, et nigris superciliis annuit Saturnius:


210


Hectori autem apta-erant arma ad corpus; subiit vero eum Mars


horrendus, bellicus: impletaque-sunt ei membra intus


vigore et robore: ad inclytos autem socios


ivit magno clamore: similisque Achilli videbatur eis omnibus,


armis resplendens magnanimi Pelidæ.


215


Hortabatur autem unumquemque obiens verbis,


Mesthlenque, Glaucumque, Medontemque Thersilochumque,


Asteropæumque, Disenoremque, Hippothoumque,


Phrocynque, Chromiumque et Ennomum augurem:


hos ille incitans, verbis alatis allocutus-est:






220


  Audite, innumeræ copiæ circumhabitantium sociorum;


non enim ego multitudinem quærens, neque egens ea,


huc e vestris urbibus excivi quemque;


sed ut mihi Trojanorum uxores et infantes liberos


promtis-animis defenderetis bellicosis ab Achivis:


225


hæc in-animo-habens, donis exigendis exhaurio et commeatu


populos, vestrumque cujusque animum recreo.


Quare aliquis (quisque) nunc recta in hostem conversus, aut pereat,


aut salvus-sit: hoc enim belli commercium.


Quicunque vero Patroclum, mortuum licet, tamen


230


Trojanos ad equûm-domitores pertraxerit, cesseritque ei Ajax,


dimidium illi exuviarum tribuam, dimidium vero ipse


habebo ego; tantaque ipsi gloria erit, quanta vel mihi.






  Sic dixit: illi vero recta in-Danaos magna-mole ferebantur,


hastis elevatis; admodum autem ipsis sperabat animus


235


mortuum ab Ajace abstrahere Telamonio:


stulti; certe multis super ipso animam abstulit.


Et tunc Ajax allocutus-est pugna strenuum Menelaum:






  O amice, o Menelae Jovis-alumne, haud-jam nos


spero ipsos quidem redituros e bello.


240


Haudquaquam tantum de-cadavere timeo Patrocli,


qui mox Trojanorum saturabit canes atque alites,


quantum meo capiti metuo, ne-quid gravius patiatur,


et tuo: quippe prælii nubes omnia circumtegit,


Hector; nobis vero manifestus-apparet gravis interitus.


245


Sed age, fortissimos Danaorum voca, si quis audierit.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est pugna strenuus Menelaus;


vociferatus-est autem alta-voce, Danais ut-exaudiretur:






  O amici, Argivorum ductores ac principes,


qui juxta Atridas, Agamemnonem et Menelaum,


250


publice-præbita vina bibunt, et imperant singuli


copiis: a Jove autem honor et gloria sequitur.


Difficile vero mihi est dispicerer unumquemque


ducum: tantum enim certamen pugnæ exarsit.


Sed aliquis (quisque) ipse prodeat, indignereturque in animo,


255


Patroclum Trojanis canibus ludibrium fieri.






  Sic dixit: confestim autem exaudiit Oïlei filius velox Ajax;


primusque obvius prodiit, currens per prælium.


Post hunc vero Idomeneus et armiger Idomenei,


Meriones, par Marti homicidæ.


260


Ceterorum vero quisnam sua mente nomina diceret,


quotquot jam postea pugnam instaurarunt Achivorum?






  Trojani vero priores-impetum-fecere conferti; præibat autem Hector.


Ut vero quum in ostiis a-Jove-fluentis fluvii


fremit ingens fluctus adversus ejus fluentum, circùmque extrema


265


litora clamant, eructato mari extra:


tanto utique Trojani clamore ibant. Sed Achivi


stabant circum Menœtiaden, unum animum habentes,


septi scutis æratis. Sed illorum


splendidis galeis Saturnius caliginem multam


270


circumfudit: quippe nec Menœtiaden oderat vel antea,


dum, vivus, famulus erat Æacidæ:


odit autem illum hostium canibus prædam fieri


Trojanis: ideo etiam eum ut-defenderent excitavit socios.






  Moverunt autem loco priores Trojani agilibus-oculis Achivos:


275


mortuo vero derelicto, hi trepidi-fugerunt, neminem tamen eorum


Trojani magnanimi interfecere hastis, cupientes licet;


sed corpus ad-se-trahebant: non-diu vero ab-illo Achivi


erant abfuturi: admodum enim illos celeriter convertit


Ajax, qui superabat quidem forma, superabat et factis


280


ceteros Danaos, post eximium Peliden.


Recta autem perrupit primos-pugnatores, sui similis vi


apro, qui in montibus canes florentesque juvenes


facilie dissipat, se-subito-impetu-convertens per fruticeta


sic filius Telamonis præclari, splendidus Ajax,


285


facile aggressus Trojanorum dissipavit phalangas,


qui Patroclum circumdederant, sperabantque maxime


urbem ad suum trahere, et gloriam reportare.






  Nempe illum (Patroclum) Lethi Pelasgi splendidus filius,


Hippothous, pede trahebat per acrem pugnam,


290


ligatum loro ad malleolum circa tendines,


Hectori et Trojanis gratificans: repente autem ipsi


venit malum, quod ab-eo nemo arcuit cupientium licet.


Illum filius Telamonis, impetu-facto per turbam,


percussit cominus, galeam per æneis-munitam-malis:


295


scissa-est autem equinis-setis-densa galea circa hastæ cuspidem,


percussa hastaque magna et manu robusta:


cerebrum vero propter conum prosiliebat e vulnere,


cruentum; ipsius autem ibidem solutum-est robur, e manibusque


Patrocli pedem magnanimi remisit in-terram,


300


ut-jaceret: prope autem ipsum cecidit cernuus super mortuum,


longe a Larissa glebosa; nec parentibus


nutritia caris reddidit, brevisque ei ætas


fuit, sub Ajacis magnanimi hasta domito.


Hector vero in-Ajacem jaculatus-est hasta fulgenti;


305


sed is quidem ex-adverso conspicatus evitavit æream hastam,


paullulum: ille autem Schedium, magnanimi Iphiti filium,


Phocensium longe fortissimum, qui in inclyto Panopeo


domos habitabat, multis viris imperans:


hunc percussit sub jugulum medium; penitus autem extrema


310


cuspis ærea prope summum humerum emersit.


Fragorem vero edidit cadens, sonueruntque arma super ipso.


Ajax autem Phorcyn bellicosum, Phænopis filium,


Hippothoum defendentem, medium ad ventrem percussit:


rupitque loricæ cavitatem, et intestina æs penetrans


315


hausit; ipse vero in pulverem lapsus, prehendit terram palma.


Cessere autem retro primique-pugnatores et splendidus Hector:


Argivi vero altum clamarunt, traxeruntque mortuos,


Phorcynque, Hippothoumque: solvebantque arma ab humeris.






  Tunc rursus Trojani Marti-caris acti ab Achivis


320


in-Ilium ascendissent, præ-ignavia domiti;


Argivi autem gloriam retulissent, etiam præter Jovis fatum,


fortitudine et robore proprio: verum ipse Apollo


Æneam instigavit, corpore Periphanti similis,


præconi Epytidæ, qui ejus apud patrem senem


325


præconem-agens consenuerat, benevola mente consilia sciens:


huic se-quum assimulasset, ipsum allocutus-est Jovis filius Apollo:






  Ænea, quo-pacto etiam invito deo servetis


Ilium excelsam? ut jam  fecisse vidi viros alios


fortitudineque roboreque confisos, virtuteque,


330


copiisque suis, etiam perexiguum populum habentes.


Nobis vero Jupiter quidem potius cupit, quam Danais,


victoriam: sed ipsi fugitis territi admodum, nec pugnatis.






  Sic dixit: Æneas autem longe-jaculantem Apollinem


agnovit, coram intuitus: valdeque Hectorem allocutus est clamans:






335


  Hectorque et ceteri Troum-ductores ac sociorum,


dedecus quidem nunc hoc est, nos bellicosis actos ab Achivis


in-Ilium ascendere, præ-ignavia domitos.


Verum enim adhuc aliquis-ait deorum mihi prope astans,


Jovem, summum consiliarium, in-pugna auxiliatorem esse.


340


Ideo recta in-Danaos eamus, neque illi certe quieti


Patroclum navibus admoverint mortuum.






  Sic dixit: et multo primis-pugnatoribus præsiliens, stetit.


Illi vero conversi-sunt, et adversi steterunt Achivis.


Tum vero Æneas Leocritum vulneravit hasta,


345


filium Arisbantis, Lycomedis fortem socium.


Hunc autem lapsum miseratus-est Marti-carus Lycomedes;


stetitque admodum prope accedens, et jaculatus-est hasta fulgenti,


et percussit Hippasiden Apisaonem, pastorem virorum,


in-jecur subter præcordia; statimque ei genua solvit:


350


is quidem e Pæonia glebosa venerat,


et post Asteropæum fortissime-se-gerebat in-pugna.


Hunc autem lapsum miseratus-est Mavortius Asteropæus,


rectaque prorupit et hic, promtus cum-Danais pugnare:


sed nequaquam etiam poterat; scutis enim obsepti-erant undique


355


qui-stabant circa Patroclum, et hastas prætendebant.


Ajax enim valde omnes obibat, multis adhortans;


nec quemquam retro a-mortuo cedere sinebat,


nec quemquam procurrere ad-pugnandum Achivos ante alios:


sed potius ipsum circumeuntes-defendere, cominusque pugnare jussit.


360


Sic Ajax præcipiebat ingens: sanguine autem terra


rigabatur purpureo; illi vero alii-super-alios cadebant


mortui, simul Trojanorum et animosorum sociorum,


et Danaorum: neque enim vel hi sine-sanguine pugnabant;


pauciores tamen multo peribant: meminerant enim usque


365


a-se-mutuo per turbam arcere cædem gravem.






  Sic hi quidem pugnabant instar ignis; nec dixisses


nec solem salvum esse, neque lunam.


Caligine enim obtinebantur in prælio, quotquot fortissimi


stabant circa Menœtiaden mortuum.


370


At ceteri Trojanique et bene-ocreati Achivi,


liberi pugnabant sub ære-sereno: expansusque-erat splendor


solis acer, nubesque non exsurgebat a-toto


campo, nec a-montibus: interquiescentes autem pugnabant,


sua-invicem evitantes tela luctuosa,


375


longe distantes. Hi vero in medio qui erant, dolores patiebantur


caligine et pugna; affligebanturque sævo ære,


quotquot fortissimi erant. Duo vero nondum viri audierant,


viri gloriosi, Thrasymedes Antilochusque,


de-Patroclo mortuo eximio; sed adhuc putabant eum


380


vivum in primo tumultu cum-Trojanis pugnare.


Hi autem intuentes cædem et trepidam-fugam sociorum,


seorsum pugnabant, quoniam sic jusserat Nestor,


hortatibus-propellens ad-pugnam nigris a navibus.






  His vero per-totum-diem contentionis magnum certamen ortum-erat


385


gravis: defatigatione autem et sudore indesinenter usque


genuaque, tibiæque, pedesque subtus cujusque,


manusque, oculique, fœdabantur pugnantium,


circa strenuum famulum pedibus-velocis Æacidæ.


Ut vero quum vir tauri bovis magni pellem


390


famulis dederit distendendam, ebriam pinguedine;


acceptam autem hi seorsum-dispositi extendunt


in-orbem, statimque humor exiit, subitque adeps,


multis trahentibus; tenditur autem tota undique:


sic hi huc et illuc cadaver parvo in spatio


395


trahebant utrique: admodum enim ipsis sperabat animus,


Trojanis quidem, se id tracturos ad Ilium; at Achivis,


naves ad cavas: de ipso autem tumultus ortus-erat


atrox; nec Mars copiarum-concitator, nec Minerva


hunc conspicata vituperasset, ne si multum quidem ipsam ira cepisset.






400


  Talem Jupiter super Patroclo virorumque et equorum


die illo intendit exitialem laborem. Necdum aliquâ


sciebat Patroclum mortuum esse divinus Achilles.


Longe enim seorsum a-navibus pugnabant velocibus,


muro sub Trojanorum: quare illum nunquam existimabat animo


405


mortuum-esse; sed vivum, ubi-accessisset ad-portas,


reversurum: nam neque hoc credebat omnino,


eversurum eum urbem sine se, sed neque secum.


Sæpe enim hoc ex-matre didicerat, seorsum audiens,


quæ ei referebat Jovis magni sententiam:


410


verum tunc non ei dixerat malum tantum, quantum acciderat,


mater, quod quidem ei multo carissimus periisset socius.






  Illi vero assidue circa mortuum acutas hastas tenentes,


indesinenter concurrebant, et invicem-se interficiebant:


sic autem aliquis dicebat Achivorum ære-loricatorum:






415


  O amici, non sane nobis honestum est redire


naves ad cavas; sed hic terra nigra


omnibus dehiscat: hoc nobis continuo multo satius esset,


quam si hunc Trojanis permittamus equûm-domitoribus


urbem ad suam ut-trahant, et gloriam referant.






420


  Sic autem rursus aliquis Trojanorum magnanimorum dicebat:


o amici, etiam si fatale sit juxta virum hunc domari


omnes simul, nunquam aliquis recedat a-pugna.






  Sic igitur aliquis dicebat, animosque excitabat socii.


Sic hi quidem pugnabant: ferreus autem strepidus


425


æreum ad-cœlum ibat per ætherem infructuosum.






  Equi autem Æacidæ, a-pugna seorsum stantes,


flebant, ut-primum senserunt aurigam


in pulvere prostratum ab Hectoris homicida.


Certe vero Automedon, Dioris fortis filius,


430


sæpe et scutica celeri eos urgebat verberans,


sæpe et blandis verbis alloquebatur, sæpe et minis:


illi vero neque retro ad naves, latum versus Hellespontum,


volebant ire, neque in pugnam ad Achivos:


sed veluti cippus manet firmiter, qui super tumulo


435


viri stat mortui, vel mulieris:


sic manebant immote perpulcrum currum tenentes,


solo admotis capitibus: lacrimæ autem illis


calidæ de palpebris in-terram fluebant plorantibus,


aurigæ desiderio: floridaque fœdabatur juba,


440


orbe excidens juxta jugum utrimque.


Plorantes autem illos conspicatus, miseratus-est Saturnius,


movensque caput, ad suum dixit animum:






  Ah miseri, cur vos dedimus Peleo regi


mortali? vos vero estis senii-expertes, immortalesque.


445


An ut ærumnosos inter homines dolores haberetis?


non enim quicquam alicubi est calamitosius homine


omnium, quæquæ super terram spirantque et moventur.


At non sane vobis certe et curribus artificiose-factis


Hector Priamides vehetur: haud enim permittam.


450


Annon satis, quod et arma habet, et in-iis-gloriatur sic?


Vobis autem in genua mittam robur, et in animum,


ut et Automedontem salvum-evehatis e pugna


naves ad cavas: adhuc enim istis gloriam præbebo,


ut-cædant, usque-dum ad-naves bonis-transtris pervenerint,


455


occideritque sol, et tenebræ sacræ supervenerint.






  Sic locutus, equis inspiravit robur validum.


Hi autem, a jubis pulvere in-solum excusso,


velociter ferebant citum currum inter Trojanos et Achivos;


iisque vectus Automedon pugnabat, dolens licet de-socio,


460


curru in istos ruens, tanquam vultur in anseres:


facile enim refugiebat e Trojanorum tumultu,


facile et irruebat confertam per turbam, persequens.


Sed non occidebat viros, quando impetum-sumebat persequendi:


haudquaquam enim licuit, solum stantem sacra in sella,


465


hasta impetum-facere, et inhibere veloces equos.


Tandem vero illum socius vir vidit oculis


Alcimedon, filius Laercei Æmonidæ:


stetit autem post currum, et Automedontem allocutus-est:






  Automedon, quisnam tibi deorum inutile consilium


470


pectoribus indidit, et abstulit mentem sanam?


quod-ita in Trojanos pugnas prima in turba


solus; at tibi socius occisus-est; arma autem Hector


ipse gerens humeris exsultat Æacidæ.






  Illum vero Automedon allocutus-est, Dioris filius:


475


Alcimedon, quisnam tibi Achivorum alius similis,


equorum immortalium cui-in-manu-sit castigatioque et impetus,


nisi Patroclus, diis artifex par,


dum viveret? nunc autem mors eum et fatum assecutum-est;


verum tu scuticam et habenas splendidas


480


accipe, ego autem curru descendam, ut pugnem.






  Sic dixit: Alcimedon autem celerem-prælio currum conscendens,


raptim scuticam et habenas cepit manibus:


Automedon vero desiliit. Vidit autem splendidus Hector,


statimque Æneam allocutus-est, prope stantem:






485


  Ænea, Trojanorum princeps ære-loricatorum,


equos hos animadverti pedibus-velocis Æacidæ


in pugnam progressos, cum aurigis imbellibus:


ideo speraverim me capturum, si modo-tu animo


tuo velis: quum non, irruentes in-nos,


490


substinuerint contra stantes pugnare Marte.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est fortis filius Anchisæ.


Hi vero recta ibant, tergoribus-boum tecti humeros,


aridis, solidis: multiplex vero superinductum-erat æs.


Cum his autem Chromiusque et Aretus divinæ-formæ


495


ibant ambo: admodum vero iis sperabat animus


ipsosque interficere, abigereque arduos-cervicibus equos:


stulti, nec jam erant sine-sanguine quidem reversuri


retro ab Automedonte. Hic autem, precatus Jovem patrem,


fortitudine et robore repletus-est præcordia circumfusa nigro-sanguine;


500


statimque Alcimedontem affatus-est, fidum socium:






  Alcimedon, ne jam a-me longe tene equos,


sed proxime inspirantes tergo meo. Haud enim ego


Hectorem Priamiden a-robore temperaturum puto,


antequam Achillis pulcre-jubatos conscenderit equos,


505


nobis interfectis, fugaritque ordines virorum


Argivorum; vel ipse inter primos captus-fuerit.






  Sic fatus, Ajaces-duos vocavit, et Menelaum:


Ajaces, Argivorum ductores, et Menelae,


jam mortui quidem curam-committite iis, qui fortissimi,


510


ut-eum circumeuntes-defendant, et propulsent ordines virorum:


a-nobis vero vivis propulsate crudelem diem:


hac enim ingruunt pugnam per lacrimosam


Hector, Æneasque, qui Trojanorum sunt fortissimi.


Sed hæc quidem deorum in genibus posita-sunt.


515


Jaculabor enim et ego: hæc vero Jovi omnia curæ-erunt.






  Dixit, et vibratam emisit longæ-umbræ hastam,


et intorsit Areti in clypeum undique æqualem:


is vero non hastam inhibuit, penitus autem transiit æs,


imumque in ventrem per balteum trajecit.


520


Ut vero quum acutam tenens securim juvenis vir,


ictu-incusso pone cornua bovis agrestis,


nervum perscindit totum, hic autem saltu-dato cadit:


sic utique ille saltu-dato cecidit supinus: ei autem hasta


in-visceribus perquam acuta vibrando solvit membra.


525


Hector vero in-Automedontem jaculatus-est hasta fulgenti:


sed is quidem ex-adverso conspicatus evitavit æream hastam:


in-anteriorem enim partem declinavit: sed a-tergo hasta longa


solo infixa-est, supraque pars-posterior quassabatur


hastæ: tunc inde remisit impetum validus Mars (hasta bellica).


530


Et certe tunc ensibus cominus concurrissent,


si non ipsos Ajaces diremissent ardentes,


qui adveniebant per turbam, socio vocante.


Hos veriti cesserunt rursus retro


Hector, Æneasque et Chromius divina-forma:


535


Aretum vero ibidem dereliquerunt, laceratum corde,


jacentem; Automedon autem, veloci par Marti,


armisque eum spoliavit, et gloriams verbum dixit:






  Profecto jam paullulum saltem de-Menœtiade mortuo


cor dolore levavi, deteriorem licet interfecerim.






540


  Sic fatus, in curru sumtas exuvias cruentas


posuit; ipseque inscendebat, pedibus et manibus superne


sanguinolentus, tanquam quis leo taurum depastus.






  Rursus autem super Patroclo intendebatur aspera pugna,


gravis, lacrimosa: excitabat vero certamen Minerva,


545


e-cœlo delapsa: miserat enim eam late-sonans Jupiter,


ut-concitaret Danaos: jam enim animus conversus-erat ejus.


Sicut purpuream irin mortalibus extendit


Jupiter cœlitus, signum ut-sit vel pugnæ,


vel etiam tempestatis male-frigidæ: quæ ab operibus


550


homines cessare-facit super terram, pecudesque contristat:


sic hæc, purpurea-nube quum-contexisset se ipsam,


ingressa-est Achivorum gentem, excitabatque virum quemque.


Primum vero Atrei filium incitans allocuta-est,


fortem Menelaum; (hic enim eam prope erat),


555


quum-se-assimulasset Phœnici corpore et indefessa voce:






  Tibi certe jam, Menelae, pudor et opprobrium


erit, si Achillis illustris fidum socium


muro sub Trojanorum veloces canes discerpserint.


Sed inhæreas strenue, adhortareque populum omnem.






560


  Hanc autem vicissim affatus-est pugna strenuus Menelaus:


Phœnix, pater, senex olim-nate, utinam Minerva


daret robur mihi, telorumque averteret impetum:


ita equidem vellem adesse et auxilium-ferre


Patroclo: graviter enim mihi mortuus corripuit animum.


565


Sed Hector ignis horrendam habet vim, nec cessat


ære cædens: ei enim Jupiter gloriam præbet.






  Sic dixit: gavisa-est autem dea oculis-cæsiis Minerva,


quod se prorsus-primam deorum implorarit omnium.


Ac vim humeris et genibus indidit,


570


et ei muscæ audaciam pectoribus immisit,


quæ, licet abacta maxime a-corpore humano,


instat mordere, dulcisque illi sanguis hominis est:


tali eum audacia replevit præcordia circùm-nigra.


Stetit autem super Patroclo, et jaculatus-est hasta fulgenti.


575


Erat autem in Trojanis Podes, filius Eetionis,


divesque, fortisque: maxime vero eum honorabat Hector


inter-populares, quia ipsi sodalis erat carus conviva:


hunc ad balteum percussit flavus Menelaus,


ruentem in-fugam: penitusque æs transegit:


580


fragorem vero is edidit cadens. At Atrides Menelaus


mortuum a Trojanis subtrahebat ad agmen sociorum.






  Hectorem autem prope stans excitabat Apollo,


Phænopi Asiadæ similis, qui illi omnium


hospitum carissimus erat, in-Abydo ædes habitans:


585


[huic sese assimilans ipsum affatus-est sagittans Apollo:]






  Hector, quisnam te amplius Achivorum formidarit?


ut jam Menelaum territus-fugis, qui tamen antehac erat


mollis bellator; nunc vero abit solus sublatum-auferens


mortuum e Trojanis: tuum autem interfecit fidum socium,


590


strenuum inter primos-pugnatores, Poden, filium Eetionis.






  Sic dixit: illum vero doloris nubes obtexit nigra:


processit autem per primos-pugnatores, armatus corusco ære.


Ac tum Saturnius sumsit ægidem fimbriatam,


splendentem, Idamque nubibus cooperuit;


595


et quum-fulgurasset, pervalide tonuit; eamque concussit:


victoriam vero Trojanis dedit, inque-fugam-vertit Achivos.






  Primus Peneleus Bœotius fuit-dux fugæ:


percussus-erat enim in-humerum hasta, facie in hostem conversus usque,


summum leviter: perstrinxerat eum ad-dos usque


600


cuspis Polydamantis: is enim ferierat prope accedens.


Leitum dein Hector cominus percussit in-manum ad carpum,


filium Alectryonis magnanimi: cessareque fecit a-pugna;


trepidusque is fugit circumspectans; quippe non-amplius sperabat animo


hastam tenentem in manu se pugnaturum cum-Trojanis.


605


Hectori vero Idomeneus in Leitum irruenti


percussit loricam ad pectus juxta papillam:


sed in cuspidis junctura facta-est longa hasta: et clamarunt


Trojani. Hic autem in-Idomeneum jaculatus-est Deucaliden,


in-curru stantem: ab-eo quidem paullulum aberravit:


610


sed hic Merionis armigerumque aurigamque,


Cœranum, qui e Lycto bene-habitata comitabatur eum


(pedes enim primo, relictis navibus utrinque-recurvis,


venerat, et Trojanis magnam victoriam[TR4] præbuisset,


nisi Cœranus confestim celeres adduxisset equos:


615


et huic quidem salus venit, arcuitque sævum diem:


ipse autem perdidit animam vi Hectoris homicidæ)


hunc percussit sub malam et aurem, ac dentes


excussit hasta extrema, linguamque perscidit mediam:


cecidit autem e curribus, habenasque effudit in-terram.


620


Et hasce Meriones cepit manibus suis


inclinans-se a solo, et Idomeneum allocutus-est:






  Urge nunc scutica equos, usque-dum veloces ad naves perveneris:


sentis autem et ipse, quod non-amplius victoria est Achivorum.






  Sic dixit: Idomeneusque scutica-impulit pulcris-jubis equos


625


naves versus cavas: jam enim timor inciderat animo.


Nec latuit Ajacem magnanimum et Menelaum


Jupiter, quum jam Trojanis daret alternantem victoriam.


Hisce autem sermonem orsus-est magnus Telamonius Ajax:






  Eheu, jam quidem etiam qui admodum stultus sit,


630


senserit, quod Trojanis pater Jupiter ipse opem-fert.


Illorum enim omnium tela assequuntur, quicunque emittat,


seu imbellis, seu strenuus: Jupiter vero omnino omnia dirigit:


nobis vero sic omnibus irrita cadunt in-terram.


Sed agite, per-nos tamen excogitemus consilium optimum,


635


et quomodo mortuum extrahamus, et quomodo etiam ipsi


gaudium dilectis sociis simus reversi:


qui fere huc respicientes tristantur, nec amplius putant


Hectoris homicidæ robur et manus invictas


nos sustenturos, sed in navibus nigris casuros-esse.


640


Utinam vero esset socius, qui-nuntiaret citissime


Pelidæ: non enim illum opinor ne audiisse quidem


tristem nuntium, quod sibi carus periit sodalis.


Atqui nondum possum conspicari talem inter-Achivos:


caligine enim teguntur simul ipsique et equi.


645


Jupiter pater, at tu libera a caligine filios Achivorum;


facque serenitatem, daque oculis videre:


in luce vero vel perde, quandoquidem tibi placuit ita.






  Sic dixit: eum autem pater miseratus-est lacrimantem:


statimque caliginem quidem dissipavit, et amovit nebulam;


650


sol vero affulsit, aciesque tota illustrata-est:


et tunc Ajax allocutus-est pugna strenuum Menelaum:






  Circumspice nunc, Menelae Jovis alumne, si videre-possis


vivum adhuc Antilochum, magnanimum Nestoris filium:


hortare vero, ut-Achilli bellicoso ocyus profectus


655


nuntiet, quod ei multo carissimus periit socius.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est pugna strenuus Menelaus;


profectusque-est ire, tanquam aliquis leo a caula,


qui postquam fatigatus-fuerit canesque virosque lacessendo,


qui ipsum non sinunt boum pinguedinem diripere,


660


totam-noctem vigilantes: ille autem carnium cupidus,


recta-irruit, sed nihil proficit; crebra enim jacula


adversa volant audacibus a manibus,


incensæque faces, quas quidem horrens-recedit incitatus licet;


mane autem seorsum discedit mœsto animo:


665


sic a Patroclo pugna strenuus Menelaus


abibat perquam invitus: admodum enim timebat, ne eum Achivi


gravi præ metu prædam hostibus relinquerent.


Multum autem Merionæque et Ajacibus mandabat:






  Ajaces, Argivorum ductores, Merioneque,


670


nunc aliquis mansuetudinis Patrocli miseri


recordetur: omnibus enim norat mitis esse,


vivus dum-erat: nunc vero eum mors et fatum occupat.






  Sic igitur fatus abiit flavus Menelaus,


quaquaversum circumspectans, veluti aquila, quam quidem aiunt


675


acutissime cernere inter-aerias volucres,


quam, licet in-alto sit, pedibus velox non latet lepus,


arbusto sub late-comanti jacens; sed in ipsum ea


impetum-facit, et ei celeriter correpto eximit animam:


sic tunc sibi, Menelae Jovis-alumne, oculi lucidi


680


quaquaversum versabantur, multorum per agmen sociorum,


sicubi Nestoris filium adhuc viventem videres.


Illum vero citissime animadvertit, pugnæ ad sinistram universæ,


confirmantem socios, et concitantem ad-pugnandum:


prope vero stans eum allocutus-est flavus Menelaus:






685


  Antiloche, eia, age huc ades, Jovis-alumne, ut audias


tristem nuntium, qui non debuit exstitisse.


Jam quidem te et ipsum opinor inspicientem


agnoscere, quod cladem deus Danais advolvit,


victoria autem est Trojanorum: occidit vero fortissimus Achivorum,


690


Patroclus, magnumque desiderium Danais incidit.


Sed tu cito Achilli, currens ad naves Achivorum,


nuntia, si celerrime cadaver ad navem ablatum-servare possit


nudum: sed arma habet galeam-motans Hector.






  Sic dixit: Antilochus autem cohorruit, sermone audito.


695


Diu vero eum inopia vocis tenuit: atque ei oculi


lacrimis impleti-sunt, florensque ei hæsit vox.


Sed ne sic quidem Menelai mandatum neglexit:


profectusque-est currens, sed arma eximio dedit socio,


Laodoco, qui prope eum flectebat solidis-ungulis equos.


700


Hunc quidem, lacrimas-fundentem, pedes ferebant e prælio,


Pelidæ Achilli mala rem nuntiaturum.






  Nec inde tibi, Menelae Jovis-alumne, voluit animus


laborantibus sociis auxiliari, unde discesserat


Antilochus, magnum vero desiderium Pyliis factum-erat:


705


sed ille his quidem Thrasymedem divinum excitavit,


ipse vero rursus ad Patroclum heroem profectus-est.


Constitit autem, ad Ajaces cursu-veniens, statimque eos allocutus-est:






  Illum quidem jam ad-naves præmisi celeres,


ut-eat ad Achillem pedibus velocem: nec-tamen illum puto


710


nunc venturum, vehementer licet iratum Hectori divino:


nullo enim modo inermis cum-Trojanis pugnaverit.


Nos vero etiam per-nos excogitemus consilium optimum,


vel quomodo mortuum extrahamus, vel quomodo etiam ipsi


Trojanorum e pugna mortem et fatum effugiamus.






715


  Huic autem respondit deinde magnus Telamonius Ajax:


omnia recte dixisti, admodum-inclyte o Menelae:


sed tu quidem, et Meriones, subeuntes valde cito,


mortuum sublatum ferte e prælio: verum a-tergo


nos pugnabimus cum-Trojanisque et Hectore divino,


720


parem animum habentes, cognomines, qui et antea


sustinuimus acrem Martem prope invicem manentes.






  Sic dixit: illi vero mortuum a terra ulnis-sustulerunt


alte admodum: acclamavit autem populus retro


Trojanus, ut viderunt cadaver tollentes Achivos:


725


rectaque-irruerunt, canibus similes, qui in aprum


percussum impetum-faciunt ante juvenes venatores;


aliquantisper enim currunt, dilacerandi cupidi;


sed quum jam in illos convertitur aper, robore fretus


retroque cedunt, diffugiuntque-trepidi alio alius:


730


sic Trojani, aliquantisper quidem catervatim assidue sequebantur,


ferientes ensibusque et hastis utrinque-acutis;


sed ubi jam Ajaces conversi contra ipsos


constitere, eorum mutabatur color, nec quisquam sustinebat,


in-adversum irruens, de mortuo pugnare.






735


  Sic hi alacres cadaver efferebant ex prælio


naves versus cavas: sed pugna intendebatur ipsis


atrox, velut ignis, qui invadens urbem hominum,


ingruens subito incendit, pereuntque ædes


in flamma magna: eamque fremebunda-agitat vis venti:


740


sic quidem hos equorumque et virorum bellatorum


horrisonus tumultus insequebatur abeuntes.


Illi vero, tanquam muli, valido robore eminentes,


trahunt ex monte per asperam viam


vel trabem, vel lignum ingens navale: intus vero animus


745


affligitur simul laboreque et sudore contendentibus:


sic illi alacres cadaver ferebant. At a-tergo


Ajaces-duo arcebant Trojanos, sicut agger arcet aquam


silvosus, campum-per totum porrectus;


qui vel rapidorum fluminum molesta fluenta


750


reprimit, continuoque omnibus fluctum in-campum dirigit


avertens: haudquaquam vero eum vi perrumpunt fluentes:


sic usque Ajaces aciem reprimebant retro


Trojanorum: illi tamen simul sequebantur, duoque in iis maxime,


Æneasque Anchisiades, et splendidus Hector.


755


Horum vero, sicut sturnorum nubes aufugit, vel graculorum,


horrende vociferantes, quum prævidet ingruentem


circum (vulturium), qui parvis cædem infert avibus:


sic utique sub Æneaque et Hectore filii Achivorum


horrende vociferantes abibant, obliviscebanturque pugnæ.


760


Multa vero arma pulcra ceciderunt inque circumque fossam


fugientium Danaorum: pugnæ tamen non fiebat cessatio.











[TR1] "agnovit" → "agnovit."

[TR2] "Trajanorum" → "Trojanorum"

[TR3] "pernicies;" → "pernicies."

[TR4] "magnum victoriam" → "magnam victoriam"








Iliadis XVIII.—Armorum fabricatio.






ARGUMENT: THE GRIEF OF ACHILLES, AND NEW ARMOUR MADE HIM BY VULCAN.


The news of the death of Patroclus is brought to Achilles by Antilochus. Thetis, hearing his lamentations, comes with all her sea-nymphs to comfort him. The speeches of the mother and son on this occasion. Iris appears to Achilles by the command of Juno, and orders him to show himself at the head of the intrenchments. The sight of him turns the fortunes of the day, and the body of Patroclus is carried off by the Greeks. The Trojans call a council, where Hector and Polydamas disagree in their opinions: but the advice of the former prevails, to remain encamped in the field. The grief of Achilles over the body of Patroclus. Thetis goes to the palace of Vulcan to obtain new arms for her son. The description of the wonderful works of Vulcan: and, lastly, that noble one of the shield of Achilles.


The latter part of the nine-and-twentieth day, and the night ensuing, take up this book: the scene is at Achilles' tent on the sea-shore, from whence it changes to the palace of Vulcan.




 TEXT:






1


  Sic illi quidem pugnabant instar ignis ardentis:


Antilochus vero Achilli pedibus celer nuntius venit.


Illum invenit ante naves erectis-cornibus (proris et puppibus),


ea cogitantem in animo quæ jam perfecta erant:


5


ingemiscens autem dicebat ad suum magnum animum:






  Hei mihi, quidnam rursus capite-comantes Achivi


ad naves fugati-aguntur, territi per-campum?


Metuo ne jam mihi perfecerint dii malas sollicitudines animo,


ut olim mihi mater narravit, ac mihi dixit,


10


Myrmidonum fortissimum, adhuc vivente me,


manibus sub Trojanorum relicturum-esse lucem solis.


Certe omnino jam mortuus-est Menœtii fortis filius,


miserandus: certe jusseram eum, repulso hostili igne,


retro ad naves ire, nec cum-Hectore fortiter pugnare.






15


  Dum is hæc versabat in mente et in animo,


interea ad-eum prope accessit illustris Nestoris filius,


lacrimas calidas fundens, dixitque nuntium gravem:






  Hei mihi, Pelei fili bellicosi, profecto perquam tristem


audies nuntium rei, quæ non debuit facta-esse.


20


Jacet Patroclus; de-cadavere autem jam pugnant


nudo: sed ejus arma habet galeam-motans Hector.






  Sic dixit: illum vero doloris nubes obtexit atra.


Ambabus manibus tollens pulverem flagratum (cinerem),


fudit super caput, pulcramque deturpabat faciem:


25


divinæque tunicæ niger undique-adhæsit cinis.


Ipse vero in pulveribus magnus magno-spatio porrectus


jacebat, suisque manibus comam deturpabat scindens.


Ancillæ autem, quas Achilles in-præda-ceperat, Patroclusque,


animo tristatæ altum ejulabant, et foras


30


procurrebant circa Achillem bellicosum: manibus vero omnes


pectora plangebant, resolvebanturque subtus genua cujusque.


Antilochus autem ex-altera-parte lugebat, lacrimas fundens,


manus tenens Achillis: is autem suspirabat generoso corde;


timebat enim, ne jugulum Patroclo Hector abscinderet ferro:


35


horrendum vero ejulabat. Audivit autem veneranda mater,


sedens in fundo maris, apud patrem senem;


ululavitque inde: deæ autem circa-ipsam congregabantur,


omnes quotquot in fundo maris Nereides erant.


Illic quidem erat Glauceque, Thaliaque, Cymodoceque,


40


Nesæa, Spioque, Thoaque, Haliaque magnis-oculis,


Cymothoeque, et Actæa, et Limnorea,


et Melita et Iæra, et Amphithoe, et Agave,


Dotoque, Protoque, Pherusaque, Dynameneque,


Dexameneque, et Amphinome, et Callianira,


45


Doris, et Panope, et inclyta Galatea,


Nemertesque, et Apseudes, et Callianassa:


illic erat et Clymene, Ianiraque, et Ianassa,


Mæra, et Orithyia, comisque-pulcris Amathia;


aliæque, quæ in fundo maris Nereides erant.


50


Iis vero splendidus implebatur specus; hæ autem simul omnes


pectora sibi plangebant; Thetis vero exorsa-est fletum:






  Audite, sorores Nereides, ut bene omnes


sciatis audientes, quanti meo insint dolores animo.


Hei mihi miseræ, hei mihi infeliciter-fortissimum-enixæ!


55


quæ postquam pepereram filium eximiumque fortemque,


præstantissimum heroum, isque succreverat plantæ similis:


hunc quidem ego educatum, ut plantam in fœcundo-loco agri,


in-navibus misi recurvis ad Ilium,


contra-Trojanos pugnaturum: hunc autem non receptura-sum rursus,


60


domum reversum, intra ædes Peleias.


Quamdiu vero mihi vivit et videt lumen Solis,


tristatur, nec quicquam ei possum auxiliari proficiscens.


Sed proficiscar, ut visam dilectum filium, et audiam,


quinam ipsum invaserit luctus, seorsum-a pugna manentem.






65


  Sic locuta reliquit specum: illæ vero cum ipsa


lacrimabundæ ibant; circumque ipsas unda maris


scindebatur. Hæ autem ut jam ad-Trojam glebosam venerant,


litus conscenderunt ordine, ubi frequentes


Myrmidonum subductæ-erant naves velocem circa Achillem.


70


Huic autem graviter-suspiranti astitit veneranda mater;


acutum autem ululans, caput prehendit filii sui:


et lugens, verbis alatis eum allocuta-est:






  Fili, quid fles? qui vero te mente invasit dolor?


Eloquere, ne cela: illa quidem jam tibi perfecta-sunt


75


a Jove, ut jam antea precatus-es, manibus sublatis,


omnes ad puppes cogi filios Achivorum,


tui indigentes, patique indignas res.






  Illam autem graviter-suspirans allocutus-est pedibus velox Achilles:


mater mea, hæc quidem mihi Olympius perfecit:


80


sed quæ mihi ex-his voluptas, quum carus periit socius,


Patroclus? quem ego supra omnes honorabam socios,


æque-ac meum caput: hunc perdidi: arma vero Hector


ei trucidato exuit ingentia, mirabilia visu,


pulcra: quæ quidem Peleo dii dederunt, splendida dona,


85


die illo, quando te mortalis viri collocarunt in-cubili.


Utinam tu quidem ibidem inter immortales marinas


habitasses, Peleusque mortalem duxisset uxorem!


Nunc vero mortali nupsisti, ut et tibi luctus in animo immensus esset,


de-filio occiso: quem non recipies rursus


90


domum reversum: quippe ne me-quidem ipsum animus jubet


vivere, neque hominibus interesse, nisi Hector


primus mea sub hasta, percussus, animam perdiderit,[TR1]


Patroclumque ob-interfectum-pœnas Menœtiaden dederit.






  Illum vero vicissim affata-est Thetis, lacrimas fundens:


95


cito-moriturus certe mihi, fili, es, quum-talia dicas:


ilico enim tibi deinde post Hectorem fatum paratum est.






  Illam vero graviter ingemiscens allocutus-est pedibus velox Achilles:


ilico moriar, quandoquidem non eram socio,


dum-interficeretur, auxiliaturus: ille quidem valde procul a-patria


100


interiit: me vero desideravit, mali propulsator ut-sim.


Nunc autem, quoniam non revertar utique caram in patriam terram


neque ulla Patroclo natus-sum lux (salus), nec sociis


ceteris, qui jam multi domiti-sunt ab-Hectore divino:


sed sedeo apud naves, inutile pondus terræ,


105


talis quum-sim, qualis nullus Achivorum ære-loricatorum


in pugna; concione autem meliores sunt et alii.


Utinam contentio a diis et ab hominibus pereat,


et ira, quæ impellit etiam admodum-prudentem sævire:


quæque multo dulcior melle stillante


110


hominum in pectoribus augescit, tanquam fumus:


sicut me nunc irasci-fecit rex virorum Agamemno.


Sed hæc quidem ante-acta-esse sinamus, dolentes licet,


animum in pectoribus nostrum domantes necessitate.


Nunc vero ibo, ut cari capitis perditorem inveniam,


115


Hectorem; mortem autem ego tunc accipiam, quandocunque demum


Jupiter voluerit perficere, atque immortales dii ceteri.


Neque enim ne vis quidem Herculis effugit mortem,


qui tamen carissimus erat Jovi Saturnio regi:


sed eum fatum domuit et gravis ira Junonis.


120


Ita et ego, si jam mihi simile fatum decretum-est,


jacebo, quum mortuus-fuero: nunc vero gloriam bonam auferam,


et aliquam Troadum et Dardanidum profundo-sinu,


ambabus manibus genis a-teneris


lacrimas abstergentem, crebro suspirare cogam:


125


sentiant autem, quod jam diu ego a-pugna cessavi.


Neu me prohibe a-pugna, amans licet: nec mihi persuadebis.






  Huic autem respondit deinde dea Thetis pedibus-argenteis:


sane jam hæc, fili, revera sunt; non malum est,


laborantibus sociis arcere gravem perniciem:


130


sed tibi arma pulcra inter Trojanos detinentur,


ærea, coruscantia: illa quidem galeam-motans Hector


ipse ferens humeris exsultat: nec-tamen ipsum puto


diu iis gavisurum-esse; quippe cædes prope eum est.


Sed tu quidem neutiquam ingredere pugnam Martis,


135


antequam me huc profectam (in) oculis videris.


Mane enim revertar, cum sole oriente,


arma pulcra ferens a Vulcano rege.






  Sic igitur fata, retro se-vertit a-filio suo:


et conversa, inter-marinas sorores dixit:






140


  Vos quidem nunc subite maris latum sinum,


visuræque senem marinum et ædes patris,


et ei omnia dicite; ego vero ad latum Olympum


vadam ad Vulcanum clarum-arte fabrili, si velit


filio meo dare inclyta arma collucentia.






145


  Sic dixit: illæque undam maris statim subierunt:


ipsa utem ad-Olympum, dea Thetis argenteis-pedibus,


abiit, ut dilecto filio inclyta arma afferret.






  Illam quidem ad-Olympum pedes ferebant: sed Achivi


immenso cum fremitu sub Hectore homicida


150


fugientes, ad-navesque et Hellespontum venerant.


Nec tamen Patroclum adhuc bene-ocreati Achivi


extra tela extraxerant mortuum, famulum Achillis:


rursus enim jam illum assecuti-fuerant peditesque et currus,


Hectorque Priami filius, flammæ similis vi.


155


Ter quidem illum retro pedibus prehendit splendidus Hector,


abstrahere cupiens, magnaque-voce Trojanos inclamabat:


ter autem duo Ajaces, impetuosam induti fortitudinem,


a-mortuo eum vi-repulerunt: ille vero firmiter, robore fretus,


interdum impetum-faciebat per tumultum, interdum autem


160


consistebat alte clamitans: retro vero non cedebat omnino.


Sicut autem a corpore haudquaquam leonem fulvum possunt


pastores in-agro pernoctantes valde esurientem summovere:


sic hunc non poterant duo Ajaces armis-acres,


Hectorem Priamiden, a mortuo absterrere.


165


Et jam abstraxissetque, et immensam retulisset gloriam,


nisi Pelidæ pedibus-ventosa velox Iris


nuntia venisset currens ab Olympo, ut-armaretur,


clam Jove aliisque diis; miserat enim eam Juno.


Prope autem stans verbis alatis Achillem allocuta-est:






170


  Surge, Pelide, omnium terribilissime virorum:


Patroclo auxiliare, cujus gratia certamen grave


stat ante naves: illi vero se-invicem perdunt,


hi quidem, pugnantes cadavere pro mortuo,


illi vero, ut-trahant ad Ilium ventosam,


175


Trojani, recta-irrunt: maxime vero splendidus Hector,


abstrahere cupit; caput autem ipsum animus jubet


infigere palis, abscissum tenere a cervice.


Sed surge, neu amplius jaceto: pudorque tuum animum tangat,


Patroclum Trojanis canibus ludibrium fieri:


180


tibi erit contumelia, si cadaver deturpatum evadat.






  Huic autem respondit deinde pedibus-celer divinus Achilles:


Iri dea, quisnam te deorum mihi nuntium misit?






  Illumque vicissim allocuta-est pedibus-ventosa velox Iris:


Juno me demisit, Jovis gloriosa conjux:


185


nec scit Saturnius in-alta sede, nec quisquam alius


immortalium, qui Olympum valde-nivosum circumcolunt.






  Hanc autem respondens allocutus-est pedibus celer Achilles:


Et quomodo eam ad pugnam? habent vero arma mea isti:


mater autem cara non me prius sinebat armari,


190


quam ipsam reversam (in) oculis viderem:


pollicita-est enim a-Vulcano se allaturam arma pulcra.


Alterius autem non ullius scio cujus inclyta arma induere-possim,


nisi Ajacis scutum Telamonii:


sed et ipse hic, credo, inter primos versatur,


195


hasta cædem-edens de Patroclo mortuo.






  Illum vero vicissim allocuta-est pedibus-ventosa velox Iris:


bene etiam nos scimus, quod tibi inclyta arma detinentur:


sed sic ad fossam profectus, Trojanis da-te-in-conspectum,


si forte te veriti abstinuerint a-pugna


200


Trojani, respirarintque Mavortii filii Achivorum


afflicti jam: exigua autem erit respiratio a-prælio.






  Illa quidem sic locuta abiit, pedibus velox Iris:


at Achilles surrexit Jovi carus: ac Minerva


humeris validis circumposuit ægidem fimbriatam:


205


et ejus capiti nubem circumdedit augustissima dearum,


auream, ex ipsaque accendit flammam collucentem.


Ut vero quum fumus ascendens ex urbe ad-ætherem venit,


longe ex insula, quam hostes oppugnant,


qui per totum-diem horrendo cernunt Marte


210


urbe procurrentes ex sua; sed cum sole occidente


continuo et faces-in-speculis ardent densæ, alteque splendor


oritur emicans, finitimi ut-videant,


si forte cum navibus mali propulsatores veniant:


sic ab Achillis capite splendor ad-ætherem pertingebat.


215


Stetit autem ad fossam profectus extra murum, nec-tamen Achivis


miscebatur; matris enim prudens reverebatur præceptum.


Ibi stans clamavit; seorsum autem Pallas Minerva


vociferata-est: et in Trojanis immensum excitavit tumultum.


Ut vero quum admodum-luculenta vox fit quando clangit tuba


220


urbem cingentes hostes propter exitiales:


sic tunc admodum-luculenta vox exorta-est Æacidæ.


Illi vero ut audiverunt vocem æream Æacidæ,


omnibus commotus-est animus: ac pulcris jubis equi


retro currus vertebant: præsagiebant enim clades animo.


225


Aurigæ autem perculsi-sunt, bui viderunt indefessum ignem


horrendum super caput magnanimi Pelidæ


ardentem: illum vero accenderat dea cæsiis-oculis Minerva.


Ter quidem super fossam altum clamavit divinus Achilles:


ter vero conturbati-sutn Trojani inclytique socii.


230


Ibidem autem etiam tunc perierunt duodecim virir fortissimi


impediti circa suos currus et hastas (iis confixi). At[TR2] Achivi


alacriter Patroclum extra tela extractum,


deposuerunt in lectis; cari autem circumstabant socii


lugentes: cum iisque pedibus-velox sequebatur Achilles,


235


lacrimas calidas fudens, ut aspexit fidum socium


jacentem in feretro, laceratum acuto ære:


quem quidem miserat cum equis et curribus


in prælium, nec rursus excepit reversum.






  Solem autem indefessum magnis-oculis veneranda Juno


240


misit ad Oceani fluenta, invitum, ut-rediret;


Sol occidit, finemque-fecerunt divini Achivi


certaminis asperi et omnibus-æque-gravis pugnæ.






  Trojani vero ex-altera-parte, ex aspero prælio


ut-excesserant, solverunt sub curribus veloces equos;


245


ad concionem autem congregabantur, antequam cœnam curarent.


Erectis vero stantibus concio habita-est, nec quisquam sustinuit


sedere; omnes enim tenebat tremor: eo-quod Achilles


exortus-fuerat: diu vero a-pugna se-abstinuerat tristi.


Illis autem Polydamas prudens cœpit concionari,


250


Panthoides: hic enim solus videbat porro et retro (futura et præterita):


Hectori autem erat sodalis, eademque nocte nati-erant;


sed hic quidem verbis, ille vero hasta multum superabat.


Qui iis bene-cupiens concionatus-est et dixit:






  In-utramque-partem diligenter deliberate, amici: hortor enim ego


255


in-urbem nunc ire, nec exspectare Auroram divinam


in campo prope naves: procul vero a muro sumus.


Quamdiu quidem hic vir Agamemnoni irascebatur divino,


tamdiu faciliores impugnatu erant Achivi.


Gaudebam enim ego veloces juxta naves pernoctans,


260


sperans nos naves capturos utrinque-recurvas.


Nunc vero graviter timeo pedibus-velocem Peliden:


qualis est illius animus violentus, non volet


manere in campo, ubi Trojani et Achivi


in medio utrique vim Martis dividunt (utrique experiuntur):


265


sed de urbeque pugnabit, ac de uxoribus.


Verum eamus ad urbem; obsequimini mihi: sic enim erit.


Nunc quidem nox quiescere-fecit pedibus-velocem Peliden


alma; si autem nos offenderit hic manentes


cras, progressus cum armis, probe tunc aliquis illum


270


agnoscet: libenter enim pervenerit ad-Ilium sacram,


quicunque effugerit: multos vero canes et vultures comedent


Troum: utinam procul-ab aure sic sit (hoc nunquam audiam)!


Si vero meis verbis obsecuti-fuerimus, tristes licet,


per-noctem quidem in concione robur habebimus, urbem autem turres


275


excelsæque portæ, tabulæque ad has aptatæ,


longæ, bene-politæ, coagmentatæ tutabuntur.


Mane vero sub-auroram cum armis loricati


stabimus super turribus: huic autem gravius fuerit, si voluerit,


profectus e navibus, circa murum nobiscum pugnare.


280


Retro iterum ibit ad naves, postquam arduis-cervicibus equos


vario cursu satiarit, sub turrem temere-vagans.


Intus vero non ipsum animus irruere sinet,


nec unquam vastabit, priusquam eum canes veloces ederint.






  Illum vero torve intuitus allocutus-est galeam-motans Hector:


285


Polydama, tu quidem neutiquam mihi grata hæc dicis,


qui hortaris in urbem nos cogi revertentes.


An nondum satiati-estis manendo intra turres?


Antea enim Priami urbem articulate-loquentes homines


omnes prædicabant divitem-auri, divitem-æris:


290


nunc vero jam perierunt-ex ædibus reconditæ-opes pulcræ:


multæ autem jam in-Phrygiam et Mæoniam amœnam


opes venum-avectæ abiere, ex-quo magnus iratus-fuit Jupiter.


Nunc vero quum mihi dedit Saturni filius versuti


gloriam retulisse apud naves, marique conclusisse Achivos,


295


stulte, ne-amplius hæc consilia ostende in populo.


Non enim quisquam Trojanorum obtemperabit: non enim sinam.


Sed agite, sicut ego dixero, pareamus omnes.


Nunc quidem cœnam sumite per exercitum turmatim,


et excubiarum mementote, et vigilate quisque:


300


Troum vero quicunque de-opibus nimium sollicitus-est,


collectas-in-unum copiis det publice-absumendas,


quorum aliquem (quemque) melius est illis frui, quam Achivos.


Mane vero sub-auroram cum armis loricati


naves juxta cavas excitemus acrem Martem.


305


Si autem revera apud naves exortus-est divinus Achilles,


gravius, si voluerit, ei erit: non illum ego


fugiam e pugna horrisona, sed omnino contra


stabo, seu referat magnam victoriam, seu ego referam:


communis Mars est, atque etiam occisorem-occidit.






310


  Sic Hector concionatus-est: ac Trojani acclamarunt,


vecordes; nam iis mentes exemerat Pallas Minerva:


Hectori enim assensi-sunt, perniciosa consilia-danti;


Polydamanti vero nullus, qui bonum suaserat consilium.


Cœnam deinde sumserunt per exercitum. At Achivi


315


tota-nocte Patroclum gemitibus-lugebant flentes.


Illis autem Pelides densum exorsus-est fletum,


manus viros-occidentes imponens pectoribus sodalis,


crebros admodum edens-gemitus: sicut leo bene-barbatus,


cui nempe catulos cervos-venans surripuerit vir


320


silva ex densa: ille vero tristatur sero adveniens;


multas autem convalles obit, viri vestigia indagans,


sicubi inveniat: perquam enim acris ira eum corripit:


sic is graviter-suspirans, dixit-inter Myrmidonas:






  Dii boni! prorsus irritum verbum effudi die illo,


325


bono-animo-esse-jubens heroem Menœtium in ædibus:


dicebam enim ei me in Opuntem inclytum filium reducturum,


Ilium quando-evastasset, nactusque-esset prædæ portionem.


Sed non Jupiter hominibus cogitata omnia perficit.


Ambos enim nos fato-destinatum-est eamdem terram rubefacere


330


hic in Troja: quippe neque me reversum


excipiet in-ædibus senex equûm-agitator Peleus,


nec Thetis mater, sed hic me terra tenebit.


Nunc vero quandoquidem, Patrocle, te posterior subibo terram,


non tibi ante justa-faciam, quam Hectoris huc attulero


335


arma et caput, magnanimi tui interfectoris:


duodecim autem ante rogum cervices-abscindam


Trojanorum præclaris filiis, de-te interfecto iratus.


Interea vero mihi apud naves recurvas jacebis sic:


circumque te Trojanæ et Dardanides profundo-sinu


340


plorabunt, noctesque et dies lacrimas-fundentes;


quas ipsi labore-acquisivimus, vique hastaque longa,


opulentas evastantes urbes articulate-loquentium hominum.






  Sic fatus, socios jussit divinus Achilles


circumdare igne positum tripodem magnum, ut celerrime


345


a-Patroclo abluerent tabum cruentum.


Illi vero aptum ad-lavacra tripodem statuere in ignem ardentem,


et aquam infudere, subtusque ligna accendêre allata:


ventrem quidem tripodis ignis ambibat, calefiebatque aqua.


Ac postquam fervefacta-erat aqua in splendenti ære,


350


tum statim laveruntque, et unxerunt pingui oleo:


ac vulnera impleverunt unguento novenni:


in lectis autem positum, tenui linteo texerunt


ad pedes a capite: desuper vero, palla candida.


Per-totam-noctem deinde pedibus celerem circa Achillem


355


Myrmidones Patroclum gemitibus lugebant flentes.


Jupiter autem Junonem allocutus-est sororem conjugemque:






  Perfecisti[TR3] tandem, magnis-oculis veneranda Juno,[TR4]


et-excitasti Achillem pedibus celerem: profecto etenim te


ex ipsa nati-sunt capite-comantes Achivi.






360


  Ei vero respondit deinde magnis-oculis veneranda Juno:


importunissime Saturnie, qualem hunc sermonem dixisti!


Namque fere aliquis est homo homini hoc perfecturus,


qui-tamen mortalisque est, ac non tot consilia novit:


quomodo jam ego, quæ aio dearum me esse præstantissimam,


365


utrumque, genereque, et quod tua uxor


vocata-sum, tu vero omnes inter immortales imperas,


non debui Trojanis ira-accensa mala machinata-esse?






  Sic illi quidem talia inter se loquebantur.


Vulcani autem pervenit ad-domum Thetis pedibus argenteis,


370


immortalem, stellatam, insignem inter domos aliorum immortalium,


æream, quam quidem ipse fecerat Claudus.


Illum vero inveniet sudantem, versantem-se circa folles,


studiose-agentem: tripodas enim viginti omnes fabricabat,


qui-starent ad parietem bene-fundatæ domus:


375


aureas autem ipsis rotas unicuique fundo subdiderat,


ut ei sponte-sua divinum ingrederentur cœtum,


ac rursus ad domum redirent, mirabile visu.


Illi autem in-tantum quidem erant perfecti, ansas vero nondum


artificiosæ additæ-erant; quas jam apparabat, cudebatque clavos.


380


Dum is hæc conficiebat peritis præcordiis,


interea ad-eum prope accessit dea Thetis pedibus-argenteis.


Eam autem vidit progressa Charis splendida-vitta-in-capite,


pulcra, quam uxorem-duxerat inclytus Vulcanus;


inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocuta est:






385


  Quid, Theti sinuoso-peplo, venisti ad-nostram domum


venerandaque dilectaque? antea quidem nequaquam frequentabas.


Sed sequere ulterius, ut tibi hospitales-epulas apponam.






  Sic locuta, ulterius ducebat eam augustissima[TR5]dearum.


Hanc deinde sedere-fecit in sede argenteis-clavis-distincta,


390


pulcra, artificiosa; suberatque scabellem pedibus:[TR6]


Vocavitque Vulcanum inclytum-artificem, dixitque sermonem:






  Vulcane, prodi huc, Thetis enim aliquid tui indiget.


Huic vero respondit deinde inclytus Vulcanus:






  Profecto mihi magnaque et veneranda dea est in-domo:


395


quæ me servavit, quum me dolor incessit, longe prolapsum,


matris meæ consilio impudentis, quæ me volebat


occultasse, claudus quum-essem: tum passus-forem dolores animo,


nisi me Eurynomeque, Thetisque excepisset sinu;


Eurynome, filia reflui Oceani.


400


Has apud per-novennium fabricavi artificiosa multa,


fibulasque, tortilesque armillas, fistulasque et torques,


in specu concava: circùm autem fluentum Oceani


spuma murmurans fluebat immensum: nec quisquam alius


norat nec deorum, nec mortalium hominum,


405


sed Thetisque et Eurynome sciebant, quæ me servarunt.


Hæc nunc nostram ad-domum venit: ideo me admodum decet


omnia Thetidi pulcræ-comis præmia-salutis persolvere.


Sed tu quidem nunc ei apponito epulas-hospitales lautas,


dum ego folles reponam, instrumentaque omnia.






410


  Dixit, et ab incudis-stipite monstrum ardens surrexit,


claudicans; subtus autem tibiæ moliebantur imbecillæ.


Folles quidem seorsum posuit ab-igne, instrumentaque omnia


arcam in argenteam collecta-collocavit, quibus opus-faciebat:


spongia autem usquequaque ora et ambas manus abstersit,


415


cervicesque validas et pectora hirsuta:


induit vero tunicam; accepitque scipionem crassum, exiitque foras,


claudicans; sed ancillæ valide-subibant regi,


aureæ, vivis adolescentulis similes.


Quibus quidem mens inest in præcordiis, inest et vox,


420


et vis, ab immortalibus autem diis opera doctæ-sunt.


Hæ quidem a-latere regis sedulo-ibant: ille vero ægre-gradiens,


prope, ubi Thetis, erat, in throno consedit fulgido,


inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocutus-est:






  Cur, Theti sinuoso-peplo, venisti nostram ad-domum,


425


venerandaque dilectaque? antea quidem nequaquam frequentabas.


Eloquere, quod cogitas: perficere autem me animus jubet,


si possum perficere, et si perfectu est.






  Huic autem respondit deinde Thetis, lacrimas defundens:


Vulcane, an jam ulla, quotquot deæ sunt in Olympo,


430


tot in animo suo pertulit mœrores graves,


quot mihi præ omnibus Saturnius Jupiter dolores dedit?


Unam quidem me ex-aliis marinis homini conjugem subjecit,


Æacidæ Peleo, et sustinui hominis cubile,


admodum invita: is quidem jam senio gravi


435


jacet in ædibus confectus: alia vero mihi nunc imposuit Jupiter:


filium postquam mihi dedit peperisseque enutriisseque,


præstantissimum heroum, is autem succreverat plantæ similis:


eum quidem ego educatum, ut plantam in-fœcundo-loco agri,


in-navibus dimisi recurvis ad Ilium,


440


cum-Trojanis pugnaturum: hunc autem non recipiam rursus,


domum reversum, in ædes Peleias.


Quamdiu vero mihi vivit et videt lumen Solis,


tristatur, nec quicquam ei possum auxiliari profecta.


Puellam quam quidem ei præmium electum-dederant filii Achivorum,


445


hanc rursus e manibus ei abstulit rex Agamemno.


Atque ille hujus gratia mœrens, animo tabescebat: at Achivos


Trojani ad puppes actos concluserunt, nec foras


sinebant exire: hunc autem precati-sunt primores


Argivorum, et multa inclyta dona ei recensebant.


450


Ibi ipse quidem deinceps abnuit ab iis exitium arcere:


sed ille Patroclum suis armis induit,


misitque eum in-pugnam, multumque una populum præbuit.


Toto vero die pugnarunt ad Scæas portas:


et omnino eo-ipso-die urbem expugnassent, nisi Apollo,


455


magnam cladem quum-fecisset, Menœtii fortem filium


occidisset inter primos-pugnatores, et Hectori gloriam dedisset.


Hujus-gratia nunc ad tua genua accedo, si volueris


filio meo brevi-morituro dare clypeum et galeam,


et pulcras ocreas, fibulis apte-junctas,


460


et loricam: quæ enim erat ei, eam perdidit fidus sodalis,


a-Trojanis domitus: hic vero (Ach.) jacet in terra animo dolens.






  Huic vero respondit deinde inclytus Vulcanus:


bono-sis-animo, ne tibi hæc in anima tua sollicitudini-sint.


Utinam enim ipsum a-morte horrisona sic possem


465


seorsum abscondere, quando eum fatum grave adierit:


ut ei arma pulcra aderunt, qualia quilibet inde


hominum multorum admirabitur, quicunque viderit.






  Sic locutus, eam quidem reliquit illic, ivitque ad folles:


hos autem ad ignem vertit, jussitque operari.


470


Folles autem in fornacibus viginti omnes spirabant,


omnigenum facilem-inflatu spiritum emittentes,


nunc quidem properanti ut-adsit, nunc vero contra,


quemadmodum Vulcanusque vellet et opus perfici-posset.


Æs autem in igne posuit indomitum, stannumque,


475


et aurum pretiosum, et argentum: ac deinde


posuit in stipite magnam incudem: sumsitque manu


malleum gravem, alteraque sumsit forcipem.






  Fecit autem primum scutum magnumque solidumque,


usquequaque artificiose-fingens, et orbem circumdedit fulgidum,


480


triplicem, candentem, et ab eo nexuit argenteum lorum.


Quinque autem ipsius erant scuti plicæ: sed in ipso


faciebat artificiosa multa peritis præcordiis.






  In eo quidem terram finxit, et cœlum, et mare,


Solemque indefessum, Lunamque plenam:


485


in eo et sidera omnia, quibus cœlum ut-corona-ambitur,


Pleiadesque, Hyadasque, roburque Orionis,


Ursamque, quam et Plaustrum vulgari appellatione vocant,


quæ ibidem vertitur, Orionem observat:


sola autem exsors est lavacrorum Oceani.






490


  In eo et duas fecit urbes articulate-loquentium hominum


pulcras: in una quidem nuptiæque erant, conviviaque-solennia:


sponsasque e thalamis, tædis adlucentibus,


ducebant per urbem; multusque hymenæus excitabatur:


adolescentes autem saltatores in-orbem-agebant-se, interque eos


495


tibiæ citharæque sonum edebant: ac mulieres


stantes admirabantur in vestibulis unaquæque.


Viri autem in foro erant frequentes: ibi vero contentio


orta-erat, duoque viri contendebant mulctæ gratia,


ob-virum interfectum: alter quidem affirmabat omnia se reddidisse,


500


populo declarans; alter vego negabat se quicquam accepisse:


ambo vero cupiebant sub arbitro finem causæ facere.


Cives autem utrisque acclamabant, hinc-inde fautores:


præcones vero populum compescebant; at seniores


sedebant super politis lapidibus, sacro in circulo;


505


sceptraque præconum in manibus habebant in-aerem-clamantium:


his deinde exsurgebant, alternatimque sententias-ferebant.


Jacebant autem in medio duo auri talenta,


ei danda, qui inter hos senteniam rectissime diceret.






  Sed alteram urbem duo exercitus obsidebant copiarum,


510


armis fulgentes. Bifariam autem ipsis placebat consilium,


aut eam evertere, aut in-duas-partes omnia dividere,


opes quantas oppidum amœnum intus continet:


illi vero nequaquam parebant, ad insidias autem clam-armabantur.


Murum quidem conjugesque dilectæ et infantes liberi


515


tenebant, supra-stantes, interque eos viri, quos habebat senectus:


ipsi vero profecti-sunt: dux-erat autem iis Mars et Pallas Minerva,


ambo aurei, aureasque vestes induti-erant,


pulcri et magni cum armis, velut dii quidem


utrinque perinsignes: populi vero humiliores erant.


520


Ii autem quum jam pervenerint, ubi illis visum-erat insidiari,


apud fluvium, ubi et aquatio erat omnibus pecoribus


ibi igitur hi considebant, tecti corusco ære.


His vero deinde seorsum duo speculatores sedebant a-copiis,


observantes, si-quando oves viderent et camuros boves.


525


Illi vero statim progrediebantur, duoque una sequebantur pastores,


oblectantes-se fistulis: insidias vero neutiquam præsenserant.


Ii quidem his prospectis incurrerunt, continuoque inde


intercludebant boum armenta et greges pulcros


candidarum ovium, interficiebantque insuper earum pastores.


530


Illi vero ut jam audiere magnum tumultum apud boves,


pro concione sedentes, confestim equos


conscendentes pedes-in-altum-tollentes insequebantur, moxque pervenere.


Consistentes vero pugnabant pugnam fluvii propter ripas,


feriebantque invicem-se æratis hastis.


535


In iis Discordia et Tumultus versabantur, et exitiale Fatum,


alium vivum tenens recens-vulneratum, alium illæsum;


alium interfectum per prælium trahebat pedibus:


vestem autem habebat circum humeros cruentatam sanguine virorum.


Versabantur vero, ut vivi homines, ac pugnabant,


540


cadaveraque suorum-invicem trahebant interemta.






  In eo posuit et novale molle, pingue arvum,


latum, tertiatum: multi autem aratores in ipso


juga convertentes agebant huc et illuc.


Ii autem quoties reversi pervenirent ad-finem arvi,


545


iis tunc in manus poculum prædulcis vini


dabat vir obiens: illi autem convertebant-se ad suos quisque sulcos,


cupidi novalis profundi ad-terminum pervenire.


Ipsum autem novale nigricabat a-tergo, aratoque simile-erat,


aureum licet esset; hoc sane præ ceteris miraculum inerat.






550


  In eo posuit et separatum-agrum profundæ-segetis: ubi operarii


metebant, acutas falces in manibus tenentes.


Manipuli autem alii secundum sulcum (recta serie) densi cadebant humi,


alios vero manipulorum-ligatores vinculis constringebant.


Tres autem manipulorum-ligatores illos sequebantur; ac pone


555


pueri manipulos-colligentes, in ulnis ferentes,


usque porrigebant: rex vero inter hos silentio


sceptrum tenens stabat super manipulorum-serie lætus corde.


Præcones autem seorsum sub quercu convivium apparabant;


bovemque mactatum magnum hic-inde-curabant; ac mulieres


560


in-cœnam operariis albas farinas multas immiscebant.






  In eo posuit et uvis admodum gravatam vineam,


pulcram, auream: nigri autem per eam racemi erant:


stabatque-innixa palis ex-ordine argenteis.


Circumduxit autem cyaneam fossam, et septum


565


stanni: una autem sola semita erat ad eam,


qua ibant bajuli, quando vindemiarent per-vineam.


Virgunculæ autem et adolescentuli, teneris animis,


textilibus in qualis portabant prædulcem fructum.


His vero in mediis puer cithara arguta


570


suaviter personabat; chordamque ad pulcram (vel Linumque pulcrum) canebat


tenella voce: hi autem rumpentes vocem simul


cum-cantuque sibiloque, pedibus tripudiantes sequebeantur.






  In eo et armentum fecit boum capita-alte-ferentium:


ac boves ex-auro effictæ-erant, stannoque,


575


cumque-mugitu e stercore (stabulo) ruebant ad-pascua


præter fluvium resonantem, præter stridulum arundinetum.


Aurei autem pastores una ibant-cum bobus,


quatuor, novemque illos canes pedibus celeres sequebantur.


Terribiles vero leones duo inter primas boves


580


taurum mugitorem tenebant: is autem late mugiens


trahebatur; eumque canes recepturi-sequebantur et juvenes.


Illi quidem discerpta bovis magni pelle,


viscera et nigrum sanguinem hauriebant: at pastores


frustra insequebantur, veloces canes hortatibus-incitantes:


585


hi nempe mordere quidem recusabant-aversi a-leonibus,


stantes autem admodum prope latrabant, eosque evitabant.






  In eo fecit et pascuum inclytus Vulcanus,


in pulcro saltu, magnum, ovium candidarum,


stabulaque, tuguriaque tecta, et ovilia.






590


  In eo et chorum vario-effinxit-artificio inclytus Vulcanus,


ei similem, qualem olim in Cnosso lata


Dædalus concinnavit pulcras comas-habenti Ariadnæ.


Ibi quidem adolescentes, et virgines formosæ


tripudiabant, alter-alterius ad carpum manus tenentes.


595


Horum autem istæ quidem tenues linteas-vestes habebant, hi vero tunicas


induti-erant bene-textas, leniter nitentes oleo:


et hæ quidem pulcras coronas habebant, illi vero gladios


habebant aureos pendentes ab argenteis balteis.


Hi vero modo quidem in orbem discurrebant doctis pedibus


600


leviter admodum, veluti quum aliquis rotam aptatam in manibus


sedens figulus tentaverit, si currat:


modo autem rursus discurrebant per ordines in-se-invicem.


Multa vero pulcram choream circumstabat turba,


oblectantes-se: inter eos autem modulabatur cantor


605


citharam-pulsans: duo autem saltantes-in caput inter ipsos,


cantum quum-exordiretur, agebant-se inter medios.






  In eo posuit et fluminis magnum robur Oceani,


orbem propter extremum scuti affabre facti.






  Ac postquam fabricarat scutum magnumque solidumque,


610


fecit inde ei loricam, fulgentiorem ignis splendore:


fecit ei et cassidem validam, temporibus quadrantem,


pulcram, multo-exornatam-artificio; et auream cristam superimposuit:


fecit ei et ocreas e-ductili stanno.






  Ac postquam omnia arma elaborarat inclytus Vulcanus,


615


coram matre Achillis posuit sublata.


Hæc vero, ut accipiter, desiliit ab Olympo nivoso,


arma coruscantia a Vulcano ferens.











[TR1] "perdiderit." → "perdiderit,"

[TR2] "(iis confixi) At" → "(iis confixi). At"

[TR3] "perfecisti" → "Perfecisti"

[TR4] "Juno" → "Juno,"

[TR5] "augustis sima" → "augustissima".

[TR6] "pedibus;" → "pedibus:"








Iliadis XIX.—Iræ renuntiatio.






ARGUMENT: THE RECONCILIATION OF ACHILLES AND AGAMEMNON.


Thetis brings to her son the armour made by Vulcan. She preserves the body of his friend from corruption, and commands him to assemble the army, to declare his resentment at an end. Agamemnon and Achilles are solemnly reconciled: the speeches, presents, and ceremonies on that occasion. Achilles is with great difficulty persuaded to refrain from the battle till the troops have refreshed themselves by the advice of Ulysses. The presents are conveyed to the tent of Achilles, where Briseis laments over the body of Patroclus. The hero obstinately refuses all repast, and gives himself up to lamentations for his friend. Minerva descends to strengthen him, by the order of Jupiter. He arms for the fight: his appearance described. He addresses himself to his horses, and reproaches them with the death of Patroclus. One of them is miraculously endued with voice, and inspired to prophesy his fate: but the hero, not astonished by that prodigy, rushes with fury to the combat.


The thirteenth day. The scene is on the sea-shore.




 TEXT:






1


  Aurora quidem croceo-peplo ab Oceani fluentis


exoriebatur, ut immortalibus lucem ferret et mortalibus:


illa vero ad naves pervenit, a deo dona ferens.


Invenit autem Patroclo circumfusum suum carum filium,


5


plorantem stridule; multi autem circum ipsum socii


lamentabantur. Inter hos vero astitit augustissima dearum,


inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocuta-est:






  Fili mi, hunc quidem sinamus, dolentes licet,


jacere, quandoquidem semel deorum consilio interfectus-est:


10


tu vero a Vulcano allata inclyta arma accipe,


perpulcra, qualia nondum quisquam vir humeris gestavit.






  Sic igitur locuta dea arma deposuit


ante Achillem: illa vero sonuere facta-artificiose omnia.


Myrmidonas vero omnes cepit tremor, nec quisquam sustinuit


15


contra aspicere, sed territi-diffugerunt. At Achilles


ut vidit, ita ipsum magis subiit ira: intus autem ei oculi


terribiliter sub palpebris, tanquam flamma, micuerunt:


oblectabatur autem, in manibus tenens dei splendida dona.


At postquam animo suo delectatus-est, artificiosa aspiciens,


20


continuo matrem suam verbis alatis allocutus-est:






  Mater mea, hæc quidem arma deus dedit, qualia par est


opera esse immortalium, nec mortalem virum perfecisse.


Nunc vero ego quidem me-armabo: sed perquam graviter


timeo, ne mihi interea Menœtii fortem filium


25


muscæ, ingressæ per ære-inflicta vulnera,


vermes intus-generent deturpentque mortuum


(vita vero ademta-est), inque corpore omnia putrescant.






  Ei autem respondit deinde dea Thetis pedibus-argenteis:


fili, ne tibi hæc in animo tuo sint-curæ.


30


Ab hoc quidem ego conabor arcere improba examina,


muscas, quæ viros in-pugna-interfectos comedunt.


Etsi enim jaceat vel integrum in annum,


usque ei erit corpus incorruptum, aut etiam melius.


Verum tu, ad concionem vocatis heroibus Achivis,


35


ira renuntiata Agamemnoni, pastori virorum,


continuo prorsus ad pugnam armator, indueque fortitudinem.






  Sic igitur fata, animos audentissimos ei immisit:


Patroclo vero ambrosiam et nectar rubrum


instillavit per nares, ut ei corpus incorruptum esset.






40


  At hic ibat præter litus maris, divinus Achilles,


horrendum vociferans, excitabatque heroas Achivos.


Et quicunque antea quidem navium in cœtu solebant-manere,


quique gubernatores erant et tenebant clavos navium,


et promicondi apud naves erant, cibi dispensatores:


45


etiam hi tunc quidem ad concionem ibant, quod Achilles


in-conspectum-venit: diu vero a-pugna abstinuerat tristi.


At duo claudicantes ibant Martis famuli,


Tydidesque bellicosus, et divinus Ulysses,


hastæ innitentes; adhuc enim habebant vulnera gravia:


50


sed jam in prima concione consederunt profecti.


At ultimus venit rex virorum Agamemno,


vulnus habens: etenim illum in aspera pugna


vulneraverat Coon Antenorides ærata hasta.


Verum postquam omnes congregati-erant Achivi,


55


inter-eos exsurgens locutus-est pedibus celer Achilles:






  Atride, omnino hoc (reconciliatio) utrisque utilius


fuisset, tibi et mihi, quando nos quidem, dolentes corde,


animum-rodente contentione irati-fuimus, gratia puellæ.


Hanc debuit in navibus occidisse Diana sagitta,


60


die illo quo ego cepi Lyrnessum populatus:


tum sane non tot Achivi mordicus prendissent immensum solum,


hostium sub manibus strati, me iram-fovente.


Hectori quidem et Trojanis hoc utilius erat: at Achivos


diu meæ et tuæ contentionis memores-fore puto.


65


Sed ea quidem ante-acta-esse sinamus, dolentes licet,


animum in pectoribus nostrum domantes necessitate.


Nunc vero ego finio iram; nec me oportet


pertinaciter usque irasci. Sed age ocyus


hortatibus-concita ad-prælium capite-comantes Achivos,


70


ut adhuc etiam Troum periculum-faciam, obvius profectus,


num velint apud naves pernoctare: sed aliquem puto


ipsorum libenter genu flexurum-esse diis, qui quidem effugerit


infesto e prælio fugatus sub hasta nostra.






  Sic dixit: ac lætati-sunt bene-ocreati Achivi,


75


iræ quum-renuntiasset magnanimus Pelides.


Inter-hos autem locutus-est rex virorum Agamemno:


[eo-ipso-loco a sede, neque in mediis assurgens:]






  O amici, heroes Danai, famuli Martis,


stantem quidem vos decet audire me, neque convenit


80


interpellare: grave enim hoc cuique, peritus licet sit.


Virorum autem in magno tumultu quomodo quis audierit,


vel dixerit? impeditur vero, argutus quamvis sit concionator.


Ad-Peliden quidem ego orationem dirigam, sed vos ceteri


intelligite, Argivi, sermonemque diligenter cognoscite quisque.


85


Sæpe jam mihi nunc Achivi sermonem dixerunt,


et mihi conviciabantur: ego autem non in-causa sum,


sed Jupiter, et Fatum, et per-tenebras-vagans Erinnys,


qui mihi in concione mente injecerunt sævam noxam,


die illo, quo Achillis præmium ipse abstuli.


90


Sed quid facerem? deus omnia perficit.


Veneranda Jovis filia Ate (Noxa) quæ omnes in-errorem-agit,


perniciosa; hujus quidem molles pedes: non enim solo


insistit: enimvero illa per virorum capita incedit.


[lædens homines: alterumque saltem concertantium irretit.]


95


Etenim jam olim Jovem læsit, quem-tamen potentissimum


hominum et deorum dicunt esse: sed etiam hunc


Juno, femina quæ-est, dolis decepit,


die illo, quo erat vim Herculeam (Herculem)


Alcmena paritura pulcris-muris-cincta in Thebe.


100


Nempe ille glorians dixerat-inter omnes deos:






  Auscultate mihi, omnesque dii, omnesque deæ,


ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.


Hodie virum in-lucem partuum-doloris-præses Ilithyia


edet, qui omnibus finitimis imperabit,


105


eorum hominum ex-genere, qui sanguine ex meo sunt.






  Hunc vero dolos-meditans allocuta-est veneranda Juno:


mentieris, nec vero finem sermoni impones.


Eia autem, age, nunc mihi jura, Olympie, firmum jusjurandum,


revera eum omnibus finimitis imperaturum,


110


quisquis in die hoc ceciderit intra pedes mulieris


eorum hominum, qui tui ex sanguine sunt generis.






  Sic dixit: Jupiter autem neutiquam fraudem intellexit;


sed juravit magnum jusjurandum; dein vero magnum malum-accepit.


Juno autem properans reliquit verticem Olympi,


115


statimque pervenit Argos Achaicum, ubi utitque norat


esse generosam uxorem Stheneli Perseidæ.


Ea vero gestabat-utero carum filium; ac septimus stabat (inceperat) mensis:


eduxit autem in lucem, licet immaturus essset,


Alcmenæ vero inhibuit partum, repressitque Ilithyias.


120


Ipsa autem renuntiatura factum, Jovem Saturnium affata-est:






  Jupiter pater, candentis-fulminis-missor, rem quandam tibi mente ponam.


Jamjam vir natus-est, qui Argivis imperabit,


Eurystheus, Stheneli filius Perseidæ,


tuum genus: non ei inconveniens est imperare Argivis.






125


  Sic dixit: eum vero dolor acutus in mente feriit profunda.


Ilico autem corripuit Aten capite nitentibus-capillis-ornato,


iratus animo suo, et juravit firmum jusjurandum,


nunquam in Olympumque et cœlum stellatum


redituram Aten, quæ omnes noxa-afficit.






130


  Sic fatus, deturbavit eam a cœlo stellato,


manu circumrotatam: statimque ea pervenit ad-opera hominum.


De ea semper ingemiscebat, quando suum carum filium videret


opus indignum sustinentem, sub Eurysthei (illatis ab Eur.) ærumnis.


Sic et ego, quando tum magnus galeam-motans Hector


135


Argivos perdebat ad puppes navium,


non poteram oblivisci Noxæ, qua semel læsus-fueram.


At postquam noxam-accepi, et mihi mentem exemit Jupiter,


iterum volo te placere, dareque infinita dona.


At exsurge ad-pugnam, et ceteras excita copias:


140


dona autem ego hic omnia præbebo, quæcunque tibi profectus


hesternus (heri) in tentoriis promisit divinus Ulysses.


Si autem vis, exspecta, festinans licet ad-certamen:


donaque tibi ministri, mea ex nave sumentes,


ferent, ut videas, quod tibi animum-placantia dabo.






145


  Hunc autem respondens affatus-est pedibus velox Achilles:


Atride augustissime, rex virorum Agamemno,


dona quidem, si vis, præbere, ut æquum-est,


vel retinere, penes te est: nunc vero recordemur prælii


ilico: non enim decet verbis-tempus-terere hic manentes,


150


nec moras-facere: adhuc enim magnum opus infectum:


ut aliquis rursus Achillem inter primos videat


hasta ærea Trojanorum perdentem phalangas.


Sic aliquis (quisque) vestrum memor cum-viro pugnet.






  Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:


155


ne tamen sic, strenuus licet sis, deo-similis Achille,


jejunos impelle ad Ilium filios Achivorum


cum-Trojanis pugnaturos. Nam non in-exiguum tempus erit


certamen, postquam primum congressæ-fuerint phalanges


virorum, ac deus inspiraverit animos utrisque.


160


Sed saturari jube velocibus in navibus Achivos


cibo et vino; hoc enim robur est et vis.


Non enim vir totum diem usque-ad solem occidentem


expers cibi poterit contra hostem pugnare.


Licet enim animo utique promto-sit ad-pugnandum,


165


tamen et sensim membra gravantur, et occupant eum


sitisque et fames, noxamque-trahunt genua eunti.


Qui vero vir, vini satur et cibi,


cum-viris hostibus totam-diem pugnat,


audens ei est animus in præcordiis, nec quicquam membra


170


prius defatigantur, quam omnes recedant a-pugna.


Sed age, populum quidem dimitte, et jentaculum jube


instrui: sed dona rex virorum Agamemeno


ferat in mediam concionem, ut omnes Achivi


oculis videant, tuque animo tuo læteris.


175


Jurato autem tibi jusjurandum, inter Argivos surgens,


nunquam se hujus cubile ascendisse vel ei coiisse;


[qua fas est, rex, et virorum et mulierum,]


et vero tibi ipsi animus in præcordiis placidus sit.


Ac deinde te convivio in tentoriis conciliet


180


lauto, ut ne-quid tui juris mutilum habeas.


Atride, tu vero deinde æquior et in alium


eris: haudquaquam enim indigne-ferendum, regem


virum placare, quando quis prior injuriam-fecerit.






  Illum vero vicissim allocutus-est rex virorum Agamemno:


185


gaudeo tuo, Laertiade, hoc sermone audito


recte enim omnia persecutus-es et enarrasti.


Hæc vero ego volo jurare, jubetque me animus,


nec pejerabo per deum. Sed Achilles


maneat hic interim, festinans licet ad-certamen:


190


manete et ceteri omnes congregati, donec dona


e tentoriis venerit, et fœdera fida ferierimus.


Tibi vero ipsi hoc ego præcipio, et te jubeo, Ulysse,


delectis juvenibus primoribus universorum-Achivorum,


dona mea a nave afferre, quot Achilli


195


heri polliciti-sumus nos daturos; adducitoque mulieres:


Talthybius autem mihi ocyus per exercitum latum Achivorum


aprum quæsitum-apparet, mactandum Jovique Solique.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


Atride augustissime, rex virorum Agamemno,


200


alias certe potius debetis hæc procurare,


quando aliqua postea-cessatio a-pugna fuerit,


et ardor non tantus sit in pectoribus meis.


Nunc vero illi quidem jacent confossi, quos domuit


Hector Priamides, quando ei Jupiter gloriam præbuit.


205


Vos autem ad cibum-sumendum adhortamini: verum ego


nunc quidem juberem pugnam-inire filios Achivorum


jejunos, impransos: sed cum sole occidenti


paraturos-esse magnam cœnam, postquam ulti-simus contumelia.


Ante vero nequaquam mihi-quidem proprium per guttur demittetur


210


nec potus, nec cibus, sodale mortuo,


qui mihi in tentorio confossus acuto ære,


jacet, in vestibulum pedibus conversus: circum autem socii


lugent: ideo mihi neutiquam in mente hæc curæ-sunt,


sed cædesque et sanguis et gravis gemitus virorum.






215


  Illum vero responden allocutus-est ingeniosus Ulysses:


o Achille, Pelei fili, longe fortissime Achivorum,


præstantior es me et fortior non parum quidem


hasta, ego vero te prudentia utique superavero


multum: quippe prior natus-sum, et plura cognovi.


220


Quare tibi acquiescat animus in verbis meis.


Celeriter pugnæ fit satietas hominibus;


cujus plurimam quidem stipulam in-terram æs fundit;


messis autem perexigua, postquam inclinet lances


Jupiter, qui hominum arbiter pugnæ est.


225


Ventre vero haudquaquam licet mortuum lugere Achivos:


admodum enim multi et crebri diebus omnibus


cadunt: quando igitur quis respiraverit a-dolore?


Sed oportet eum quidem sepelire, qui mortuus-sit,


firmum animum habentes, per diem unam defletum:


230


quotquot vero pugnæ horrendæ superfuerint,


eos meminisse potus et cibi, ut adhuc magis


viris cum-hostibus pugnemus indesinenter usque,


induti corpus ære indomito: nec quisquam alia


copiarum cohortatione exspectata subsistat.


235


Illa enim cohortatio in-malum ei cedet, qui relictus-fuerit


apud naves Argivorum: sed omnes-simul egressi


Trojanos in equûm-domitores excitemus acrem Martem.






  Dixit, et Nestoris filios sibi-comites-delegit præclari,


Phylidenque Megetem, Thoantemque, Merionenque,


240


et Creontiaden Lycomedem, et Melanippum:


profectique-sunt ire ad tentorium Agamemnonis Atridæ.


statim deinde simul verbum fuit, et perfectum-erat opus:


septem quidem e tentorio tripodas ferebant, quos ei pollicitus-erat,


splendidosque lebetas viginti, duodecimque equos:


245


eduxerunt confestim et mulieres, egregiorum operum scientes,


septem, at octavam, Briseidem pulcris-genis.


Auri autem quum-appendisset Ulysses decem omnia talenta,


præibat ferens, simulque alii dona ferebant juvenes Achivorum:


et ea quidem in media concione posuere. Atque Agamemno


250


surrexit: Talthybius autem, deo similis voce,


aprum tenens in manibus, astabat pastori virorum.


Atrides autem, extracto manibus cultro,


qui ei juxta ensis magnam vaginam semper pendebat,


apri setis pro primitiis abscissis, Jovi manus attollens,


255


precabatur: verum omnes ibidem sedebant tacite


Argivi, ut par-erat, auscultantes regi.


Qui conceptis-precibus dixit, suspiciens in cœlum latum:






  Testis-esto nunc Jupiter primum, deorum summus et maximus,


Terraque, et Sol, et Furiæ, quæ sub terra


260


homines puniunt, quicunque perjurium jurarit:


nequaquam ego puellæ Briseidi manum intuli,


nec concubitus causa indigens ipsa, neque ullius alterius rei:


sed mansit intacta in tentoriis meis.


Si vero quid horum perjurium est, mihi dii dolores dent


265


multos admodum, quot dant ei qui in-eos peccarit jurando.






  Dixit, et jugulum apri abscidit sævo ære.


Hunc quidem Talthybius cani maris in magnum æquor


projecit circumrotatum, escam piscibus: at Achilles


assurgens inter-Argivos bellicosos locutus-est:






270


  Jupiter pater, profecto magnas calamitates mortalibus infers!


Nec vero unquam animum in pectoribus meis


Atrides commovisset prorsus, nec puellam


abduxisset, me invito, sui impotens; at certe Jupiter


voluit Achivis mortem multis accidere.


275


Nunc vero abite ad jentaculum, ut committamus pugnam.






  Sic dixit: solvit autem concionem celerem (celeriter).


Illi quidem dispergebantur suam ad navem quisque.


Dona vero Myrmidones magnanimi curabant,


iverunt autem ad navem ferentes Achillis divini:


280


et ea quidem in tentoriis posuerunt, et sedere-fecerunt mulieres:


equos vero ad armentum egerunt famuli præclari.






  Briseis autem inde, similis aureæ Veneri,


ut vidit Patroclum confossum acuto ære,


ipsi circumfusa, stridulum edidit-ululatum, manibusque laniabat


285


pectoraque, et teneram cervicem, atque pulcra ora.


Dixit autem flens, mulier similis deabus:






  Patrocle, mihi miseræ plurimum dilecte animo,


vivum quidem te reliqui ego, e-tentorio abiens;


nunc vero te mortuum invenio, princeps virorum,


290


reversa: ut me excipit malum e malo semper!


Virum quidem, cui collocarant me pater et veneranda mater,


vidi ante urbem confossum acuto ære;


tresque fratres, quos mihi eadem peperit mater,


conjunctissimos, qui omnes exitialem diem obierunt.


295


Haudquaquam tamen me sinebas, quando virum meum velox Achilles


interfecit, evertitque urbem divini Mynetis,


flere; sed me dicebas Achillis divini


ingenuam uxorem te facturum-esse, abducturumque in navibus


in Phthiam, paraturumque-epulas nuptiales inter Myrmidones.


300


Ideo te usque fleo mortuum, mitem semper.






  Sic dixit flens: adgemebant autem feminæ,


de-Patroclo specie, de-suis autem revera ipsarum malis singulæ.


Ipsum vero circa Achillem seniores Achivorum congregabantur,


precantes, ut-vesceretur: is vero recusabat gemens:






305


  Obsecro vos, si quis mihi carorum obsequitur sociorum,


ne me ante cibo jubete, neu potu,


satiare meum animum; quippe me dolor gravis invadit:


occidentem vero solem exspectabo, et perferam prorsus.






  Sic fatus, alios quidem remisit reges:


310


duo autem Atridæ remanebant, et divinus Ulysses,


Nestor, Idomeneusque, senexque equûm-agitator Phœnix,


oblectantes assidue tristem: nec-tamen quicquam animo


oblectabatur, antequam belli os subiret sanguinolenti.


Recordatus vero crebro ex-imo-pectore-trahebat gemitus, dixitque:






315


  Certe mihi olim et tu, infelix, carissime sodalium,


ipse in tentorio lautum jentaculum apposuisti


propere et diligenter, quando festinarent Achivi


Trojanis equûm-domitoribus inferre lacrimosum Martem:


nunc vero tu quidem jaces confossus: sed meum cor


320


expers esto potus et cibi, intus licet-sint,


tui desiderio. Nec enim quicquam pejus aliud paterer:


ne si quidem vel patrem mortuum audirem,


qui forte nunc in-Phthia molles lacrimas effundit,


desiderio talis filii; ipse vero alienigeno in populo


325


propter horrendam Helenam cum-Trojanis bellum-gero:


vel illum, qui in-Scyro mihi nutritur carus filius.


[si quidem adhuc vivit, Neoptolemus divinæ-formæ.]


Nam antea quidem mihi animus in pectoribus sperabat,


solum me moriturum-esse, longe-ab Argo equos-pascente,


330


hic in Troja; te vero ad-Phthiam rediturum-esse,


ut mihi filium veloci in nave nigra


e-Scyro educeres, et ei ostenderes singula,


possessionem meam, servosque, et alto-tecto magnam domum.


Nunc enim Peleum utique puto vel prorsus


335


obiisse, vel ægre adhuc viventem tristari,


senioque inviso, et meum (de me) exspectantem semper


tristem nuntium, quando interfectum audiat.






  Sic dixit flens; adgemebant autem primores,


recordati quæ quisque in ædibus reliquerant.


340


Lugentes vero hos intuitus miseratus-est Saturnius,


confestimque Minervam verbis alatis allocutus-est:






  Filia mea, jam prorsus deseruisti virum eximium.


An utique tibi haud-jam omnino in animo curæ-est Achilles?


ille, en! ante naves puppibus-et-proris-excelsas


345


sedet plorans sodalem carum: ac ceteri jam


abierunt ad jentaculum; is vero jejunus et impransus.


Quin abi, ei nectarque et ambrosiam amabilem


instilla in pectora, ut ne ipsum fames occupet.






  Sic locutus, impulit ante promtam Minervam;


350


hæc vero, harpæ similis alis-patulæ, voce-argutæ,


e cœlo desiliit, per æthera. At Achivi


statim armabantur per exercitum: illa vero Achilli


nectar in pectora et ambrosiam amabilem


instillavit, ut ne eum fames acerba genua occuparet:


355


ipsa autem ad patris late-potentis solidam domum


abiit. Illi vero seorsum a-navibus se-effundebant velocibus.


Ut vero quum densæ nives a-Jove devolant,


gelidæ, ab impetu actæ sereni Boreæ:


sic tunc crebræ galeæ, lucidum renidentes,


360


e-navibus ferebantur, et clypei umbonibus-muniti,


loricæque cavitatibus-firmis, et fraxineæ hastæ.


Fulgor autem ad cœlum ibat, ridebatque omnis circùm terra


æris præ fulgure: ac strepitus excitabatur sub pedibus


virorum: in mediis vero armabatur divinus Achilles.


365


[Cujus et dentium stridor oriebatur; atque ei oculi


splendebant, velut ignis flamma; intus vero ei cor


subiit dolor intolerabilis: ipseque jam, Trojanis irascens,


induit dona dei, quæ ei Vulcanus laboraverat fabricans.]


Ocreas quidem primum circa tibias posuit


370


pulcras, argenteis fibulis apte-junctas:


deinde loricam circa pectora induebat.


Circa humeros autem posuit ensem argenteis-clavis-distinctum,


æreum: ac deinde scutum magnumque solidumque,


sumsit; ejus autem in-longinquum fulgor ibat, velut lunæ.


375


Ut vero quum e ponto flamma nautis relucet


ardentis ignis; is autem ardet alte in-montibus,


loco in solitario; ipsos vero invitos procellæ


ponto super piscoso ab-amicis seorsum ferunt:


sic ab Achillis scuto splendor ad-æthera ibat,


380


pulcro, affabre-facto. Atque galeam sublatam


capiti imposuit validam: hæc autem, stellæ instar, refulgebat,


setis-equinis-comans galea: quassabanturque comæ


aureæ, quas Vulcanus fuderat circa conum densas.


Tentabat autem se ipsum in armis divinus Achilles,


385


an sibi apta-essent, et facile-in-iis moverentur pulcri artus:


ei vero tanquam alæ erant, attollebantque pastorem virorum.


E theca autem paternam extraxit hastam,


gravem, magnam, validam: quam quidem non poterat alius Achivorum


vibrare, sed ipsam solus norat vibrare Achilles,


390


Peliadem fraxinum, quam patri caro ejus dederat Chiron


Pelii ex vertice, cædis-auctorem futuram heroibus.


Equos autem Automedonque et Alcimus adornantes


jungebant, ac pulcra lora-jugalia circumposita-erant; et frenos


maxillis immisere, habenasque extenderunt retro


395


coagmentatam ad-sellam-currus. Ac scuticam splendidam


manu capiens habilem, in currum insiliit


Automedon; retro ver ad-pugnam-paratus ascendit Achilles,


armis collucens, tanquam fulgidus sol.


Terribiliter autem equis imperitabat patris sui:






400


  Xantheque, et Balie, inclyta soboles Podarges,


alio jam modo deliberate salvum-referre aurigam


retro Danaorum in agmen,ubi satiati-fuerimus pugna:


neque, ut Patroclum, relinquite illic mortuum.






  Hunc autem sub jugo allocutus-est pedibus micans equus,


405


Xanthus, statim vero inclinavit caput; tota autem juba,


circulo profusa juxta jugum, ad-terram pervenit:


vocalem vero reddidit[TR1] dea candidis-ulnis Juno:






  Et certe te nunc saltem salvum-referemus, impetuose Achille:


sed tibi prope est dies exitialis; nec quicquam nos


410


in-culpa, sed deusque magnus et fatum violentum.


Neque enim nostra tarditateque segnitieque


Trojani ab humeris Patrocli arma detraxerunt:


sed deorum fortissimus, quem comas-pulcras-habens peperit Latona,


interfecit eum inter primos-pugnatores, et Hectori gloriam dedit.


415


Nos vero etiam flatum Zephyri cursu æquaremus,


quem velocissimum dicunt esse: quin-et tibi ipsi


fatale est, a-deoque et viro vi domari.






  Sic igitur locuti equi Erinnyes inhibuerunt vocem.


Hunc autem valde indignatus affatus-est pedibus velox Achilles:






420


  Xanthe, quid mihi mortem vaticinare? minime te decet.


Bene etenim novi et ipse, quod mihi fatum est hic perire,


procul-a dilecto patre et matre: at tamen


non cessabo, priusquam Troes abunde satiaverint-se pugna.






  Dixit, et inter primos clamans dirigebat solidis-ungulis equos.











[TR1] "redidit" → "reddidit"








Iliadis XX.—Deorum pugna.






ARGUMENT: THE BATTLE OF THE GODS, AND THE ACTS OF ACHILLES.


Jupiter, upon Achilles' return to the battle, calls a council of the gods, and permits them to assist either party. The terrors of the combat described, when the deities are engaged. Apollo encourages Æneas to meet Achilles. After a long conversation, these two heroes encounter; but Æneas is preserved by the assistance of Neptune. Achilles falls upon the rest of the Trojans, and is upon the point of killing Hector, but Apollo conveys him away in a cloud. Achilles pursues the Trojans with a great slaughter.


The same day continues. The scene is in the field before Troy.




 TEXT:






1


  Sic hi quidem apud naves recurvas armabantur


circum te, Pelei fili, pugnæ insatiabilem, Achivi:


Trojani vero ex-altera-parte in loco-editiore campi.






  Jupiter autem Themidem jussit deos ad-concionem vocare


5


vertice ab Olympi multis-convallibus: illa autem quaquaversum


vadens jussit deos Jovis ad domum ire.


Nec aliquis igitur Fluviorum aberat, præter Oceanum,


nec Nympharum, quæ nemora pulcra inhabitant,


et fontes fluviorum, et prata herbosa.


10


Quum-venissent autem ad domum Jovis nubes-cogentis,


politis in-porticibus consederunt, quas Jovi patri


Vulcanus fecerat peritis præcordiis.


Sic hi quidem Jovis in-ædibus congregabantur: nec Neptunus


non-paruit deæ, sed e mari venit ad illos.


15


Sed autem in mediis, Jovisque interrogabat consilium:






  Cur rursus, Candentis-fulminis-missor, deos ad-concionem vocasti?


num quid de Trojanis et Achivis deliberas?


Horum enim jam proxima pugna præliumque exarsit.






  Hunc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


20


nosti, Neptune, meum in pectoribus consilium,


quorum gratia vos congregavi: curæ-sunt mihi, pereuntes licet.


Sed ego quidem manebo in-cacumine Olympi


sedens; ibi spectans mentem oblectabo: at jam vos ceteri


abite, ut perveniatis ad Trojanos et Achivos:


25


utrisque vero auxilium-ferte, prout animus est cujusque.


Si enim Achilles solus contra Trojanos pugnabit,


ne paulisper quidem sustinebunt velocem Peliden.


Et vero ipsum etiam antea territi-fugiebant, modo aspicientes;


nunc tamen, quum jam et animo ob-socium irascitur graviter,


30


vereor, ne et murum præter-fatum evertat.






  Sic dixit Saturnius, certamenque ingens excitavit.


Profecti-sunt autem ire ad-pugnam dii, diversos animos habentes:


Juno quidem ad cœtum navium et Pallas Minerva,


ac Neptunus terram cingens, et utilium-auctor


35


Mercurius, qui mente prudenti instructus-est:


Vulcanus autem cum his ibat, robore truculenter-spectans,


claudicans, subtusque tibiæ cum-molimine-ferebantur imbecillæ.


Ad Trojanos vero Mars galeam-motans; ac cum ipso


Phœbus intonsus, et Diana sagittis-gaudens,


40


Latonaque, Xanthusque, amansque-risum Venus.






  Quamdiu quidem seorsum dii a-mortalibus erant viris,


tamdiu Achivi magnopere gloriabantur, quod Achilles


exortus-erat; diu vero a-pugna se-abstinuerat tristi:


Trojanis vero tremor gravis subiit membra cuique,


45


timentes, quod viderent pedibus-velocem Peliden


armis splendentem, hominum-perniciei parem Marti.


Sed postquam ad turbam Olympii venerant virorum,


exorta-est Contentio vehemens, populi-concitatrix; clamabatque Minerva,


stans modo quidem ad fossam depressam extra murum,


50


modo super litoribus resonis altum vociferabatur:


clamabat et Mars ex-altera-parte, obscuro turbini similis,


acuto a summa urbe Trojanos adhortans,


interdum propter Simoentem currens super Callicolone.






  Sic istos utrosque beati dii excitantes,


55


commiserunt, interque eos contentionem rupere (erumpere fecerunt) gravem.


Horrendum vero intonuit pater hominumque deûmque


ex-alto: at subtus Neptunus concussit


terram immensam, montiumque excelsos vertices.


Omnes autem concutiebantur radices riguæ-fontibus Idæ,


60


et vertices, Trojanorumque urbes, et naves Achivorum.


Timuit vero subtus rex inferorum, Pluto,


territusque solio exsiliit, et exclamavit, veritus ne ei superne


terram rescinderet Neptunus concussor-terræ,


domusque mortalibus et immortalibus panderentur


65


terribiles, situ-sentæ, quas horrent dii ipsi.


Tantas utique sonitus oriebatur, diis certamine congressis.


Nempte contra Neptunum regem


stabat Apollo Phœbus, ferens sagittas pennatas:


contraque Martem dea cæsiis-oculis Minerva:


70


Junonique obstitit aureis-sagittis-instructa, tumultuum-venationis-amans,


Diana telis-gaudens, soror Sagittantis:


Latonæque obstitit potens, utilium-auctor Mercurius;


contraque Vulcanum magnus Fluvius vorticibus-profundis,


quem Xanthum vocant ii, hominesque Scamandrum.






75


  Sic quidem dii contra deos ibant: at Achilles


Hectorem contra maxime cupiebat penetrare per-turbam,


Priamiden: hujus enim potissimum ipsum animus jubebat


sanguine satiare Martem, invictum bellatorem.


Æneam autem recta copiarum-concitator movit Apollo


80


contra Peliden, immisitque ei animos validos:


filio autem Priami Lycaoni assimilavit-se voce;


huic se quum-assimilasset, eum affatus-est Jovis filius Apollo:






  Ænea, Trojanorum consiliator, ubi sunt tibi minæ,


quas proferens Trojanorum ducibus promisisti convivans,


85


Peliden Achillem contra pugnaturum-esse te?






  Illum vero Æneas respondens allocutus-est:


Priamide, cur me hæc etiam invitum jubes,


contra Peliden nimis-animosum pugnare?


Non enim nunc primum pedibus-velocem contra Achillem


90


stetero, sed dudum me et alias hasta fugavit,


ex Ida, quando boves invasit nostras,


evertitque Lyrnessum et Pedasum: sed me Jupiter


servavit, qui mihi incitavit robur velociaque genua.


Certe domitus-fuissem sub manibus Achillis et Minervæ,


95


quæ ante eum vadens dabat lucem (victoriam) et hortabatur


eum, ut hasta ærea Lelegas et Trojanos interficeret.


Ideo non potest contra Achillem vir mortalis pugnare:


semper enim adest unus certe deorum, qui perniciem ab-eo avertat.


Et vero alioqui ipsius recta telum volat, nec desinit,


100


antequam corpus humanum transegerit. Si vero vel deus


æqualem tenderet belli finem, non me valde facile


vinceret, ne si quidem totum-æreum se-glorietur esse.






  Hunc autem rursus allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:


heros, quin age, et tu deos sempiternos


105


precare; etenim te aiunt e-Jovis filia Venere


prognatum-esse; ille vero inferiore ex dea est.


Illa enim ex Jove est, hæc vero ex marino sene.


Sed recta infer æs indomitum, neu te omnino


sævis verbis avertat et minis.






110


  Sic fatus, inspiravit robur magnum pastori virorum:


processit autem per primos-pugnatores, armatus corusco ære.


Nec latuit Anchisæ filius candidam-ulnis Junonem,


contra Peliden vadens per turmas virorum:


illa autem, ad-se vocatis diis, inter eos verbum dixit:






115


  Considerate jam vos, Neptune, et Minerva,


in mentibus vestris, ut se-habebunt hæc opera.


Æneas hic ivit, armatus corusco ære,


contra Peliden: impulit vero eum Phœbus Apollo.


Sed agite, nos tamen eum avertamus retro


120


illinc: aut aliquis inde etiam nostrûm Achilli


astet, detque ei robur magnum, nec quicquam animo


deficiat: ut sciat, quod ipsum diligunt potentissimi


immortalium: hi vero inanes sunt, qui hactenus quidem


Trojanis defendere conantur prælium et cædem.


125


Omnes autem de-cœlo descendimus interfuturi


huic pugnæ, ut ne-quid inter Trojanos patiatur


hodie: in-posterum vero ea patietur, quæcunque ei Parca


nascenti nevit lino, quando ipsum peperiter mater.


Si vero Achilles non hæc deorum didicerit ex voce,


130


timebit inde, quando aliquis contra deus venerit


in prælio: terribiles vero dii, quum-apparent manifesti.






  Huic autem respondit deinde Neptunus terræ-concussor:


Juno, ne sævi sine mente; neutiquam te decet.


Non ego-sane velim deos ad-certamen committere;


135


[nos alios, quoniam multo fortiores sumus:]


sed nos quidem inde consideamus profecti


ex via in speculam, prælium vero viris curæ-erit.


Sin autem Mars incipiat pugnam, aut Phœbus Apollo,


vel Achillem inhibeant, et non sinant pugnare:


140


statim inde et nobis ilico certamen orietur


conflictus: perquam autem celeriter decreto-eos-prælio puto


redituros in-Olympum, deorum ad cœtum aliorum,


nostris sub manibus necessitate violenter domitos.






  Sic quidem locutus præibat Cæruleus-crinibus


145


murum ad circumaggeratum Herculis divini,


altum, quem quidem ei Trojani et Pallas Minerva


fecerant, ut cetum effugiens evitaret,


quando eum persequens-ageret a litore ad-planitiem.


Illic igitur Neptunus consedit, et dii alii,


150


ac nesciam-scindi nubem humeris circumdederunt:


illi vero ex-altera-parte considebant in jugis Callicolones,


circum te, arcitenens Phœbe, et Martem urbium-vastatorem.


Sic hi quidem utrinque sedebant meditantes


consilia: incipere autem exitialem pugnam


155


pigrabantur utrique: Jupiter vero, sedens alte, jubebat.






  Illis vero totus impletus-erat campus, et fulgebat ære,


virorum et equorum: resonabatque-tremens terra pedibus


concurrentium simul. Duo autem viri longe fortissimi


in medium utrorumque congrediebantur, ardentes pugnare


160


Æneasque Anchisiades, et divinus Achilles.


Æneas autem primus minabundus processit,


nutans casside valida: ac clypeum impetuosum


prætendebat pectori, vibrabatque æream hastam.


Pelides vero ex-altera-parte contra ruebat, leo veluti


165


exitialis, quem quidem viri interficere animis-ardent,


congregati, totus pagus: is vero primum quidem contemnens


incedit; sed quando aliquis pugna-impigrorum juvenum


hasta ferierit, contorquetque-se hians, circaque dentes spuma


oritur, inque corde ei gemit generosus animus;


170


cauda vero lateraque et femora utrinque


verberat, seque ipsum excitat ad-pugnandum;


torvumque-intuens recta fertur furore, si quem occidat


virorum, vel ipse pereat prima in turba:


sic Achillem incitabat robur et animus magnus,


175


obviam ut-iret magnanimo Æneæ.


Illi vero quando jam prope erant in alterum-alter vadentes,


hunc prior allocutus-est pedibus-velox divinus Achilles:






  Ænea, cur tu, tantum agminum spatium permensus,


hic constitisti? an te utique animus mecum pugnare jubet,


180


sperantem Trojanis te imperaturum equûm-domitoribus


dignitate qualis est Priami? Sed si me interfeceris,


non tibi propterea Priamus hoc præmium in manu ponet:


sunt enim ei filii: ipse autem firmus, nec imprudens-mente.


An vero tibi Trojani agri-portionem tribuerunt, egregiam præ-aliis,


185


amœnam vitifero-solo, et arabili, ut colas,


si me interfeceris? difficulter autem te spero hoc facturum.


Jam enim te, credo, et alias hasta fugavi.


An non recordaris, quando te a bobus, solus quum-esses,


agitavi de Idæis montibus velocibus pedibus


190


celeriter? tunc vero nusquam convertebaris fugiens:


inde autem in Lyrnessum evasisti: verum ego hanc


everti, aggressus (auxiliante) Minerva et Jove patre:


captivas autem mulieres, libero die erepto,


abduxi: at te Jupiter servavit, et dii ceteri.


195


Sed non nunc te servaturos puto, ut in animum


inducis: verum te ego regressum hortor


in multitudinem ire, neu adversus stes mihi,


antequam quid mali patiaris: factum vero et stultus sensit.






  Huic vero Æneas respondit, dixitque:


200


Pelide, ne jam me verbis, puerulum tanquam,


speres te territurum: quippe aperte scio et ipse


et convicia, et opprobria proloqui.


Scimus autem alter-alterius genus, scimus et parentes,


jam-olim-dicta audientes verba mortalium hominum:


205


visu vero certe nec tu meos nosti, neque ego tuos.


Aiunt te quidem Pelei eximii prolem esse


matre vero ex Thetide, comis-pulcris marina-nympha:


at ego me filium magnanimo Anchisa


profiteor prognatum esse, mater autem mihi est Venus:


210


horum jam nunc alterutri certe carum filium plorabunt


hodie: non enim puto verbis omnino puerilibus


sic diremtos, e pugna nos redituros-esse.


Quodsi vis et hæc doceri; ut bene scias


nostrum genus (multi autem ipsum homines norunt):


215


Dardanum jam primum genuit nubes-cogens Jupiter:


condidit autem is Dardaniam: quippe nondum Ilios sacra


in campo ædificata-erat, urbs articulate-loquentium hominum,


sed adhuc radices habitabant irriguæ-fontibus Idæ.


Dardanus autem genuit filium Erichthonium regem,


220


qui tum opulentissimus erat mortalium hominum:


hujus ter-mille equæ per palustria pascebantur


feminæ, pullis exsultantes teneris:


harum aliquas et ipse Boreas adamavit pascentium,


equoque se quum-assimulasset, cæruleis-jubis, concubuit:


225


illæ vero gravidæ-factæ pepererunt duodecim equulas:


hæ autem quando saltu-lasciviebant super almam terram,


summum super aristarum fructum currebant, nec eas frangebant:


at quum saltu-lasciviebant super lata dorsa maris,


in-superficie super collisos-fluctus maris cani currebant.


230


Troem autem Erichthonius genuit Trojanis regem:


ex-Troe vero tres filii eximii geniti-sunt,


Ilusque, Assaracusque, et deo-par Ganymedes,


qui sane pulcerrimus erat mortalium hominum:


quem et in-altum-rapuerunt dii, Jovi ut-pocillator-esset,


235


pulcritudinem ob ipsius, ut immortalibus interesset.


Ilus autem genuit filium eximium Laomedontem;


Laomedon autem Tithonum genuit, Priamumque,


Lampumque, Clytiumque, Hicetaonemque, sobolem Martis:


Assaracus vero Capyn; is autem Anchisen genuit filium:


240


aque me Anchises; Priamus vero genuit Hectorem divinum.


Ex-hoc quidem genereque et sanguine me profiteor esse.


Jupiter vero virtutem viris augetque minuitque,


prout voluerit; ipse enim est potentissimus omnium.


Sed age ne-amplius hæc disseramus, pueruli tanquam,


245


stantes in media acie prælii.


Licet enim ambobus opprobria proloqui


multa admodum: ne navis quidem centiremis onus ferret.


Volubilis vero lingua est hominum, multique insunt sermones,


omnigeni; verborum autem latus campus hinc et inde.


250


Qualecunque dixeris verbum, tale et audieris.


Sed quid jurgiis et rixis nobis opus est


altercari inter-nos-contra, tanquam mulieres,


quæ iratæ per contentionem animum-rodentem


altercantur inter-se, mediam in viam prodeuntes,


255


multa veraque et non vera: ira vero et hæc jubet.


A-virtute tamen non me verbis avertes animosum,


priusquam ære pugnes contra. Verum age, ocyus


experiamur alter-alterum æratis hastis.






  Dixit, et in terribile scutum intorsit gravem hastam,


260


horrendum: ingensque scutum circumsonuit hastæ cuspide.


Pelides vero scutum quidem a se procul manu robusta


tenuit, perculsus: credebat enim longæ-umbræ hastam


facile penetraturam-esse magnanimi Æneæ:


imprudens; nec cogitabat in mente et in animo,


265


quod non facile est, deorum inclyta dona


a-viris certe mortalibus domari, neque ea his cedere.


Neque tunc Æneæ bellicosi gravis hasta


perrupit scutum; aurum enim eam inhibuit, dona dei:


sed duas quidem transiit per plicas; verum etiam tres


270


supererant: quoniam quinque plicas duxerat Vulcanus,


duas æreas, duasque interiores stanni,


unam vero auream: qua demum detenta-est fraxinea hasta.






  Secundus autem Achilles emisit longæ-umbræ hastam,


et percussit Æneæ clypeum undique æqualem,


275


oram ad summam, ubi tenuissimum ambibat æs,


tenuissimum vero inductum-erat corium bovis; ac penitus


Pelias prorupit fraxinus, crepuit vero clypeus ab ea (ictu ejus).


Æneas autem contractus-subsedit, et a se procul scutum sustulit,


territus: hasta autem supra dorsum in terra


280


stetit ulterius pergendi-cupida: et utrosque disruperat orbes


clypei totum-hominem-tegentis: is vero evitata hasta longa


constitit, (dolor autem ei offusus-est immensus oculis,)


perculsus, quod prope se fixum-erat telum. Verum Achilles


promtus irruit, stricto ense acuto,


285


terribilem edens-clamorem: at saxum sumsit manu


Æneas, manum pondus, quod ne duo quidem viri ferrent,


quales nunc homines sunt: is vero ipsum facile agitabat et solus.


Tum certe Æneas quidem irruentem percussisset saxo,


vel in-galeam, vel in-scutum, quod ab eo defendisset tristem mortem;


290


ipsum vero Pelides cominus ense anima privasset:


nisi celeriter animadvertisset Neptunus concussor-terræ.


Statim autem inter immortales deos verbum dixit:






  Dii boni, certe mihi dolor est de-magnanimo Ænea,


qui cito a-Pelide domitus ad-Orcum descendet,


295


credens verbis Apollinis longe-jaculantis:


domens: nec quicquam is ab-eo propulsabit triste exitium.


Sed cur nunc hic insons mala patitur,


immerito, ob debitos-aliis dolores; grata autem semper


munera diis exhibet, qui cœlum latum inhabitant?


300


Sed agite, nos ipsi eum e morte subducamus,


ne-forte et Saturnius irascatur, si Achilles


hunc interimat: fatale vero ei est effugere,


ut ne sine-prole genus et prorsus-exstinctum pereat


Dardani, quem Saturnius præ omnibus dilexit liberis,


305


qui ex-se nati-sunt mulieribusque mortalibus.


Dudum enim Priami genus odit Saturnius:


nunc vero certe Æneæ vis Trojanis imperabit,


et filii filiorum, qui in posterum nati-fuerint.






  Huic autem respondit deinde magnis-oculis veneranda Juno:


310


Terræ-concussor, ipse tu in mente tua consule


de-Ænea, utrum eum e-periculo-extrahas, an relinquas.


[a-Pelide Achille domandum, strenuus quanquam-sit.]


Sane enim nos multa juravimus jurajuranda


omnes inter deos, ego et Pallas Minerva,


315


nunquam a Trojanis nos depulsuras-ope-allata malum diem,


ne quando quidem Troja exitiali igne tota cremabitur


incensa, incenderint autem Mavortii filii Achivorum.






  Sed ut hoc audivit Neptunus terræ-concussor,


profectus-est ire perque pugnam et per stridorem hastarum,


320


pervenitque, ubi Æneas, atque inclytus erat Achilles.


Confestim vero huic quidem inde ob oculos fudit caliginem,


Pelidæ Achilli: ipseque hastam ære-solido-præfixam


clypeo extraxit magnanimi Æneæ;


et eam quidem ante pedes Achillis posuit;


325


Æneam vero vi-abegit a terra in-altum sublatum.


Multos autem ordines heroum, multos et equorum


Æneas superavit-saltu, dei a manu impetu-sumto:


pervenitque ad extremam-partem impetuosi prælii;


ibi autem Caucones ad pugnam armabantur.


330


Eum vero admodum prope accessit Neptunus concussor-terræ,


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Ænea, quis te sic deorum attonitum instigat


contra Peliden ferocem pugnare,


qui te simul fortior est et carior immortalibus?


335


Sed recede, quandocunque obvius-fueris-factus illi,


ne et præter fatum in-domum Orci pervenias.


At postquam Achilles mortem et fatum assecutus-fuerit,


audacter jam deinceps inter primos pugna;


non enim aliquis te alius Achivorum interficiet.






340


  Sic fatus, eum reliquit illic, postquam præceperat omnia.


Tunc confestim Achillis ab oculis dispersit caliginem


magnam: is vero continuo clare vidit oculis;


ingemiscens autem dixit ad suum magnum animum:






  Dii boni, certe magnum miraculum hoc oculis video:


345


hasta quidem hæc jacet in terra, neque omnino virum


video, in-quem immisi, interficere eum cupiens.


Certe et Æneas igitur carus immortalibus diis


erat: sed ipsum putabam frustra sic gloriari.


Valeat: non ei animus me amplius experiri


350


erit, qui et nunc fugit lubens ex morte.


Sed agedum, Danaos bellicosos adhortatus,


illos alios Trojanos experiar obvius profectus.






  Dixit, et in ordines saliit: hortabaturque virum quemque:


Ne-amplius nunc a-Trojanis procul state, divini Achivi,


355


sed age, vir contra virum eat, promtusque-sit pugnare.


Difficile vero mihi est, etiam fortis licet sim,


tot homines insequi, et cum-omnibus pugnare:


neque-vel Mars, qui-tamen deus immortalis, nec Minerva,


tantæ aciei persequens-obierit os, et impigre-egerit:


360


sed quantum quidem ego valeo manibusque pedibusque


et animis, me jam nego remissurum ne minimum quidem:


sed omnino per-ordines ibo penitus, nec quenquam puto


Trojanorum gavisurum-esse, qui meam prope hastam venerit.






  Sic dixit incitans: Trojanos vero splendidus Hector


365


hortabatur increpitans, affirmabatque se iterum contra Achillem:






  Trojani magnanimi, ne timete Peliden.


Et ego verbis vel cum-immortalibus pugnare-possem;


hasta vero arduum, quoniam longe potentiores sunt.


Neque Achilles omnibus finem sermonibus imponet,


370


sed aliud quidem perficiet, aliud vero et in-medium claudum-relinquet.


Huic ego obvius ibo, etiam si igni manuum-vi similis-est,


si igni manuum-vi similis-est,[TR1] animoque rutilo ferro.






  Sic dixit incitans: illi vero adversi hastas tollebant,


Trojani: horum autem in-unum congressa-est vis, ortusque-est clamor.


375


Et tunc Hectorem affatus-est astans Phœbus Apollo:






  Hector, ne-jam omnino cum-Achille congredere-ante-aciem,


sed in agmineque et ex turba eum excipe,


ne-qua te vel missili-feriat, vel cominus ense percutiat.






  Sic dixit: Hector vero rursus iniit turbam-densam virorum,


380


perculsus, ut audivit dei vocem locuti.


At Achilles in-Trojanos insiliit, præcordia indutus robore,


horrende vociferans: primum autem interfecit Iphitionem


strenuum Otryntiden, multarum ductorem copiarum,


quem nympha peperit Nais Otrynto urbium-eversori,


385


Tmolo sub nivoso, Hydæ in opulenta civitate:


hunc quidem recta irruentem feriit hasta divinus Achilles,


medio in capite; hoc vero in-duas-partes totum diffissum-est:


fragoremque-edidit heros cadens; et super-eo-gloriabatur divinus Achilles:[TR2]






  Jaces, Otryntide, omnium terribilissime virorum!


390


hic tibi mors accidit; genus autem tibi est ad lacum


Gygæum, ubi tibi ager paternus est,


Hyllum ad piscosum, et Hermum vorticosum.






  Sic dixit glorians: illi autem caligo oculos obtexit.


Hunc quidem Achivorum equi canthis-rotarum lacerarunt


395


prima in acie: ille vero post hunc Demoleontem,


strenuum propulsatorem pugnæ, Antenoris filium,


percussit ad tempus, per galeam æneis-munitam-malis.


Neque ærea galea hastam inhibuit, sed per ipsam


cuspis pergendi-cupida rupit os; cerebrum vero


400


intus totum fœdatum-est: domuit vero ipsum ardentem.


Hippodamantem autem deinde, de curru desilientem,


ante se fugientem, in-dorso percussit hasta.


Atque is animum exhalabat et mugiebat, ut quum taurus


mugit, vi-tractus Heliconium circa regem,


405


adolescentibus trahentibus; gaudet autem his Neptunus:


sic utique hujus mugientis reliquit ossa animus ferox.


Atque ille ivit cum hasta in deo-parem Polydorum


Priamiden: eum vero neutiquam pater sinebat pugnare,


quod sibi inter filios minimus erat natu,


410


et sibi carissimus erat, pedibusque omnes vincebat:


tum vero juvenili-stultitia, pedum virtutem ostentans,


ruebat per primos-pugnatores, donec suam perdidit animam:


hunc percussit medium jaculo pedibus-velox divinus Achilles,


in-terga prætercurrentis, ubi baltei annuli


415


aurei balteum constringebant, et duplex occurrebat lorica:


in-adversum vero perrupit ad umbilicum hastæ cuspis:


in-genua autem procidit ejulans: nubesque ipsum obtexit


nigra, ad se vero collegit intestina manibus, inclinatus.






  Hector vero, ut vidit fratrem Polydorum


420


viscera manibus tenentem, advolutum terræ;


continuo ejus oculis offusa-est caligo, neque amplius sustinuit


diu procul versari, sed obviu venit Achilli,


acutam hastam vibrans, flammæ similis. At Achilles


ut vidit, ita exsiliit, et jactabundus verbum dixit:






425


  Prope est vir, qui meum maxime intimum-pupugit animum,


qui mihi sodalem interfecit dilectum; nec sane diutius


alter-alterum trepidi-fugerimus per aciei semitas.






  Dixit, et torve intuens allocutus-est Hectorem divinum:


Propius accede, ut ocyus ad-mortis metas pervenias!






430


  Illum vero interritus allocutus-est galeam-motans Hector:


Pelide, ne jam me verbis certe, puerulum tanquam,


speres te perterrefacturum: nam aperte scio et ipse


et convicia, et opprobria proloqui.


Scio autem, quod tu quidem strenuus, ego vero te multo inferior sum.


435


Sed hæc quidem deorum in genibus posita sunt,


an tibi inferior licet sim, animum exemero,


hasta percusso: nam et meum telum acutum est in-cuspide.






  Dixit, et vibratam emisit hastam; et eam-quidem Minerva


flatu ab-Achille retro avertit glorioso,


440


leniter admodum afflatam: ista autem rediit ad-Hectorem divinum,


ipsiusque ante pedes cecidit. Verum Achilles


promtus irruit, occidere eum cupiens,


horrendum vociferans: illum vero eripuit Apollo


facile admodum, utpote deus, operuitque caligine multa.


445


Ter quidem deinde irruit pedibus-velox divinus Achilles


hasta ærea, terque caliginem percussit profundam.


Sed quando jam quarto irruebat, dæomni par,


minaciter increpitans eum verbis alatis allocutus-est:






  Rursus nunc effugisti mortem, canis; certe tibi prope


450


venerat malum: nunc vero te eripuit Phœbus Apollo,


cui certe vota-facis, proficiscens in stridorem jaculorum.


At certe te conficiam omnino, etiam posthac obvius-factus,


si forte aliquis et mihi deorum adjutor est.


Nunc vero ceteros persequar, quemcunque deprehendero.






455


  Sic locutus, Dryopem feriit ad cervicem mediam jaculo,


ceciditque is ei ante pedes; ipse autem hunc quidem reliquit,


Demuchum vero Philetoriden, fortemque magnumque,


ad genu hasta percussum detinuit: huic quidem deinde,


feriens ense magno, exemit animam.


460


Atque ille Laogonum et Dardanum, filios Biantis,


ambos cum-impetu-adortus, e curru depulit in-terram,


alterum quidem hasta percussum, alterum vero cominus ense feriens;


Troem etiam Alastoriden: hic quidem obvius venerat, genibus,


si-quo-modo sibi parceret, prehensis, et vivum dimitteret,


465


nec se interficeret, æqualem-ætatem miseratus:


demens; neque hoc sciebat, quod non persuasurus erat.


Haudquaquam enim Achilles animo-miti vir erat, nec lenis,


sed valde promtus: hic quidem ceperat manibus genua,


cupiens precari, ille vero ense percussit ad jecur:


470


ei autem jecur excidit, et ater sanguis ex ipso


sinum ei implevit, ipsique tenebræ oculos contexere,


anima privato. Ille autem Mulium percussit prope-astans


hasta ad aurem; moxque per aurem ivit alteram


cuspis ærea: illeque Agenoris filium Echeclum


475


medium ad caput ense feriit capulum-magnum-habente:


totus autem incaluit ensis sanguine: huic vero oculos


occupavit purpurea mors et fatum violentum.


Deucalionem autem deinde, ubi connectuntur nervi


cubiti, hac illum caram per manum transfixit


480


cuspis ærea: ipse vero illum manebat manu gravatus,


præ se videns mortem: ille autem gladio cervice percussa,


procul cum-ipsa galea caput excussit; medulla vero


vertebris exsiliit; ipse autem in terra jacuit extensus.


At ille profectus-est ire in eximium Pirei filium,


485


Rhigmum, qui e Thracia glebosa venerat:


hunc percussit medium telo, fixumque-est in pulmone æs;


decidit autem e curru. Ille autem Areithoum famulum,


retro equos convertentem, in-dorsum acuta hasta


feriit, curruque deturbavit: turbati-sunt autem ejus equi.






490


  Ut vero fertur-furens-per profundas convalles immane-ardens ignis


montis aridi; profunda autem crematur silva,


et quaquaversus agitans ventus flammam contorquet:


sic ille quaquaversus furens-ferebatur cum hasta, dæmoni par,


occidendos insequens; fluebat autem sanguine terra nigra.


495


Ut vero quum quis junxeri boves mares latis-frontibus,


ut-triturent hordeum album bene-condita in area,


citoque comminuuntur boum sub pedibus valde-mugientium:


sic ab Achille acti magnanimo solidis-ungulis equi


calcabant simul cadaveraque et clypeos: sanguine autem axis


500


subtus totus fœdatus-erat, et ambitus qui erant crica sellam-currus,


quos ab equinis ungulis guttæ apergebant,


atque a canthis: ille vero cupiebat gloriam referre,


Pelides, cruentoque-pulvere fœdabatur manibus invictis.











[TR1] Unclear why double "si igni manuum-vi similis-est". The Greek column of the book also features this duplication.

[TR2] "Achilles;" → "Achilles:"








Iliadis XXI.—Pugna ad fluvium.






ARGUMENT: THE BATTLE IN THE RIVER SCAMANDER.


The Trojans fly before Achilles, some towards the town, others to the river Scamander: he falls upon the latter with great slaughter: takes twelve captives alive, to sacrifice to the shade of Patroclus; and kills Lycaon and Asteropeus. Scamander attacks him with all his waves: Neptune and Pallas assist the hero: Simois joins Scamander: at length Vulcan, by the instigation of Juno, almost dries up the river. This Combat ended, the other gods engage each other. Meanwhile Achilles continues the slaughter, drives the rest into Troy: Agenor only makes a stand, and is conveyed away in a cloud by Apollo; who (to delude Achilles) takes upon him Agenor's shape, and while he pursues him in that disguise, gives the Trojans an opportunity of retiring into their city.


The same day continues. The scene is on the banks and in the stream of Scamander.




 TEXT:






1


  Sed ubi jam ad-vadum pervenerant pulcre-fluentis fluvii,


Xanthi vorticosi, quem immortalis genuit Jupiter;


ibi divisos, hos quidem ad-campum insequebatur


urbem versus, qua Achivi turbati fugerant,


5


die superiori, quando furebat splendidus Hector:


illac hi (Troj.) profundebantur trepida-fuga; caliginemque Juno


expandit ante eos spissam, ut-inhiberet ac dimidia-pars


in fluvium volvebantur profundum, vorticibus-argenteis;


inciderunt autem magno strepitu: sonitumque-dedere alta fluenta,


10


ripæque circumcirca graviter gemuere: illi vero cum-fremitu


innatabant huc et illuc, agitati circa vortices.


ut vero quum exactæ (ab) impetu ignis locustæ evolant,


ut-fugiant ad-fluvium: atque ardet indefessus ignis


excitatus derepente; illæ vero metu-perculsæ-cadunt in aquam:


15


sic sub Achille fugante Xanthi vorticibus-profundis


implebantur fluentum resonans mixtim equisque et viris.






  Sed ille nobilissimus hastam quidem reliquit illic in ripa


acclinatam myricis; ipse autem insiliit, dæmoni par,


gladium solum habens, exitialiaque animo meditabatur opera.


20


Et feriebat quaquaversum: illorum vero gemitus excitabatur fœdus


ense dum-cædebantur, rubescebatque sanguine aqua.


Ut vero a delphine ingenti pellente pisces alii


fugientes, implent recessus-intimos portus stationibus-tuti,


formidantes; omnino enim devorat, quemcunque ceperit:


25


sic Trojani fluvii per impetuosi fluenta


abdebant-se-perculsi sub crepidines. Ille vero ut lassatus-erat manibus cædendo,


vivos e fluvio duodecim legit juvenes,


piasculum de-Patroclo Menœtiade mortuo.


Hos eduxit foras metu-stupentes, tanquam hinnulos;


30


ligavitque a-tergo manus scite-sectis loris,


quæ ipsi ferebant in tortilibus tunicis:


tradidit autem sociis deducendos cavas ad naves;


at ipse iterum irruit, occidere cupiens.






  Illic filio Priami obvius-factus-est Dardanidæ,


35


e fluvio fugienti, Lycaoni; quem olim ipse


abduxerat, captum e patris viridario, invitum,


nocturnus progressus: is vero caprifici acuto ære


incidebat novellos ramos, ut currus ambitus essent:


ei autem improvisum malum supervenit divinus Achilles.


40


Et tunc quidem ipsum in-Lemnum bene-habitatam vendidit,


navibus abductum: ac filius Jasonis pretium dedit.


Illinc vero hospes ipsum redemit, multaque dedit,


Imbrius Eetion, misitque in divinam Arisben:


inde is clam-effugiens paternam venit domum.


45


Undecim autem dies animum oblectabat cum-suis amicis,


reversus ex Lemno: duodecima vero ipsum rursus


manibus Achillis deus injecit, qui ipsum erat


missurus in Orcum, etiam nolentem ire.


Hunc igitur ut advertit pedibus-velox divinus Achilles


50


nudum, sine galeaque et clypeo; neque habebat hastam;


sed ea quidem omnia humum abjecerat; conficiebat enim sudor


fugientem e fluvio, delassatioque genua subtus domabat:


indignatus inde dixit ad suum magnum animum:






  Dii boni, sane ingens miraculum hoc oculis video:


55


profecto jam Trojani magnanimi, quos interfeci,


rursus resurgent ex infernis-tenebris caliginosis:


ut jam et hic venit, qui-effugit sævum diem,


Lemnum in sacram venundatus: neque ipsum tenuit


pontus sali cani, qui multos invitos coercet.


60


Sed agedum et hastæ cuspidem nostræ


gustabit, ut videam in mente, et edocear,


utrum[TR1] similiter et illinc reversurus-sit, an ipsum coercebit


terra alma, quæ etiam fortem coercet.






  Hæc animo-versabat manens: is vero prope eum venit attonitus,


65


genua tangere cupiens; valde enim exoptabat animo


effugere mortemque exitialem et fatum nigrum.


Nempe hic quidem hastam longam sustulit, divinus Achilles,


percutere paratus: is autem currens-subiit et prehendit genua


pronus: hasta vero super dorsum in terra


70


stetit, cupiens corpore satiari humano.


Atque hic altera manu quidem prehensis supplicabat genibus,


altera vero tenebat hastam acutam, nec dimittebat;


et eum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Genua-amplexus-oro te, Achille; tu vero me respice, meique miserere:


75


loco tibi sum supplicis, Jovis-alumne, reverendi.


Apud te enim primum gustavi Cereris fruges,


die illo, quando me cepisti, bene-structo in viridario,


et me vendidisti, procul abductum a-patreque amicisque,


Lemnum in sacram; centumque-boum-pretium tibi peperi.


80


Nunc vero redemtus-fuero, ter tanta præstans: dies autem mihi est


hic duodecimus, postquam in Ilium veni,


multa perpessus: nunc vero me tuis in manibus posuit


fatum exitiale: videor fere odio-esse Jovi patri,


qui me tibi rursus tradidit: brevis autem ævi me mater


85


peperit, Laothoe, filia Altæ senis,


Altæ, qui Lelegibus bellicosis imperat,


Pedasum excelsam tenens prope Satnioentem.


Hujus autem habuit filiam Priamus, multasque etiam alias


ex-hac duo nati-sumus, tu vero ambos obtruncabis.


90


Nempe illum primos inter pedites domuisti,


deo-parem Polydorum, postquam percussisti acuta hasta;


nunc vero hic mihi malum erit: non enim puto


tuas manus me evitaturum, quoniam prope-adduxit deus.


Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua;


95


ne me interfice: quippe non uterinus-frater Hectoris sum,


qui tibi sodalem interemit mitemque fortemque.






  Sic igitur eum Priami allocutus-est splendidus filius,


supplicans verbis; immitem autem vocem audivit:






  Stulte, ne mihi pretia-redemtionis memora, neu narra.


100


Antequam enim Patroclus assecutus-esset fatalem diem,


tum aliquantum mihi pepercisse in animo gratius erat


Trojanis, et multos vivos cepi, et vendidi:


nunc vero non est qui mortem effugiat, quemquem deus


ante Ilium meas in manus conjecerit,


105


et omnium Trojanorum, præcipue autem Priami filiorum.


Sed, amice, morere et tu: cur lamentaris ita?


occubuit et Patroclus, qui-tamen te multo præstantior.


Non vides, qualis et ego, pulcerque, magnusque?


patris vero sum eximii, deaque me peperit mater:


110


verum instat tamen et mihi mors et fatum violentum


(fuerit seu aurora seu crepusculum, seu meridies),


quando quis et mihi Marte animum auferet,


sive is hasta percusserit, sive a nervo sagitta.






  Sic dixit: illius vero ibi soluta-sunt genua et carum cor:


115


hastam quidem dimisit, conseditque manibus passis


ambabus: Achilles vero stricto ense acuto


percussit ad claviculam prope cervicem; totus autem ei intro


subiit ensis anceps: ipse vero pronus in terra


jacebat extensus: ac sanguis ater effluebat, rigabatque terram.


120


Illum vero Achilles in-fluvium, prehensum-pede, misit ferendum,


et super eo glorians verba alata profatus-est:






  Istic nunc jace inter pisces, qui tibi vulneris


sanguinem delambent, sine-metu; neque te mater


impositum lectis deflebit; sed Scamander


125


feret vorticosus in maris latum sinum.


Saliens aliquis per undam, nigram ventis-horrescentem-superficiem subibit


piscis, qui comederit Lycaonis albam pinguedinem.


Pereatis, donec urbe potiamur Ilii sacræ,


vos quidem fugientes, ego vero a-tergo contrucidans insequar.


130


Nec vobis vel Fluvius late-fluens, vorticibus-argenteis


proderit, cui jam diu multos sacrificatis tauros,


vivosque in vortices demittitis solidis-ungulis equos.


Sed et sic peribitis dira morte, usque-dum omnes


lueritis Patrocli cædem et perniciem Achivorum,


135


quos ad naves veloces interfecistis, absente me.






  Sic dixit: Fluvius autem iratus-est in-corde vehementius;


agitabatque in animo, quomodo cessare-faceret a-labore belli


divinum Achillem, a-Trojanisque perniciem averteret.


Interea autem Pelei filius, tenens longa-umbra hastam,


140


Asteropæo insiliit, interficere cupiens,


filio Pelegonis: illum autem Axius latis-fluentis


genuit, et Peribœa, Acessameni filiarum


natu-maxima: huic enim mixtus-est Fluvius vorticibus-profundis.


In-hunc Achilles insiliit: hic vero adversus e-fluvio prodiens


145


constitit, tenens duas hastas: animos autem ei præcordiis indidit


Xanthus: quippe indignabatur de cæsis juvenibus,


quos Achilles cædebat per fluentum, nec miserabatur.


Hi vero ut jam prope erant in alterum alter vadentes,


illum prior affatus-est pedibus-velox divinus Achilles:






150


  Quis, unde es virorum, qui mihi ausus-es obvius venire?


infelicium vero filii meo robori occurrunt.






  Hunc vero Pelegonis allocutus-est splendidus filius:


Pelide magnanime, cur genus me meum interrogas?


Sum ex Pæonia glebosa, longe sita,


155


Pæonas viros ducens longis-hastis-armatos; hæc autem mihi nunc


aurora undecima, postquam in Ilium veni.


Ac mihi genus est ex Axio late-fluente,


[Axio, qui pulcerrimam aquam per terram fundit,]


qui genuit Pelegonem inclytum hasta; hunc autem me aiunt


160


genuisse: nunc vero pugnemus, splendide Achille.






  Sic dixit minitans: at sustulit divinus Achilles


Peliacam fraxinum; ac simul hastis utrinque (ex utraque manu)


heros Asteropæus: quippe ambidexter erat:


et altera quidem hasta scutum percussit, nec penitus


165


perrupit scutum; aurum enim prohibuit, dona dei:


altera vero eum ad cubitum strictim percussit manus


dextræ; exsiliit autem sanguis ater: ipsa vero super eum


terræ infixa-est, cupiens corpore se-satiare.


Secundus vero Achilles fraxinum recta-volantem


170


in-Asteropæum immisit, occidere cupiens.


Et ab-hoc quidem aberravit; at altam percussit ripam,


medio-tenus autem impegit ripæ fraxineam hastam.


Pelides vero, ense acuto extracto a femore,


saliit ein eum ardenti-animo: at ille fraxinum Achillis


175


non poterat e crepidine evellere manu robusta.


Ter quidem ipsam concussit, extrahere cupiens;


ter vero remisit vi: at quarto, parabat animo


frangere incurvatam hastam fraxineam Æacidæ;


sed ante Achilles cominus ense animam ei abstulit.


180


Ventrem enim ei percussit ad umbilicum: atque omnia


effusa-sunt in-terram intestina; ipsique continuo tenebræ oculos contexere


anhelanti: Achilles vero in pectora irruens


armaque detraxit, et glorians verbum dixit:






  Jaceto sic: arduum tibi præpotentis Saturnii


185


cum-filiis contendere, e-Fluvio licet genito.


Dicebas te quidem Fluvii genus te esse late-fluentis;


at ego genus magni Jovis glorior me esse:


genuit me vir multis imperans Myrmidonibus,


Peleus Æacides; ipse vero Æacus ex Jove erat.


190


Quo potentior quidem Jupiter Fluviis in-mare-fluentibus:


eo potentius itidem Jovis genus, quam-Fluvii est.


Etenim tibi Fluvius certe adest magnus, si potest quid


prodesse; sed non licet cum-Jove Saturnio pugnare.


Huic neque rex Acheloius æquiparatur,


195


nec profunde-fluentis ingens vis Oceani,


ex quo-tamen omnes fluvii, et omne mare,


et omnes fontes, et putei alti fluunt:


sed et is metuit Jovis magni fulmen,


horrendumque tonitru, quando de cœlo fragorem-dederit.






200


  Dixit, et e crepidine evulsit æream hastam.


Illum vero ibidem reliquit, postquam caram animam abstulerat,


jacentem in arenis: adluebat autem ipsum nigra aqua.


Circa-eum quidem anguillæque et pisces occupati-erant,


pinguedinem carpentes, renibus-obtensam detondentes.


205


At ille profectus-est ire ad Pæonas bellatores-equestres,


qui adhuc juxta fluvium fugiebant vorticosum,


ut viderunt illum fortissimum in aspera pugna


manibus sub Pelidæ et ense violenter domitum.


Tunc interfecit Thersilochumque Mydonemque Astypylumque,


210


Mnesumque Thrasiumque et Ænium, et Ophelesten:


et adhuc plures interemisset Pæonas velox Achilles


nisi iratus eum affatus-esset Fluvius vorticibus-profundis,


viro se-postquam-assimularat ex altoque dixisset vortice:






  O Achille, præ aliis quidem vincis, præ aliisque indigna facis


215


hominibus: semper enim tibi auxiliantur dii ipsi.


Si tibi Trojanos dedit Saturni filius omnes perdere,


ex me saltem exi-et per campum ardua patrato.


Referta enim jam sunt mihi cadaveribus amœna fluenta;


nec prorsus aliqua possum effundere fluctus in mare divinum,


220


angustatus cadaveribus; tu autem interficis exitiose.


Verum age jam et desiste; stupor me tenet, princeps virorum.






  Hunc autem respondens allocutus-est pedibus celer Achilles:


erunt hæc, Scamander Jovis-alumne, ut tu jubes.


Trojanos tamen non ante desinam superbos interficere,


225


quam conclusero eos in urbem, et cum-Hectorem periculum-fecero


contra-stando, utrum me domabit, an ego ipsum.






  Sic fatus, in-Trojanos irruit, dæmoni par.


Et tunc Apollinem allocutus-est Fluvius profundis-vorticibus:






  Dii boni! Argenteo-arcu-insignis, Jovis fili, non tu-sane consilia


230


observasti Saturnii, qui tibi multis admodum mandavit,


Trojanis adesse et opem-ferre, usque-dum veniret


sol-vespertinus sero occidens, obumbraretque glebosa arva.






  Dixit, et Achilles quidem hasta-inclytus insiliit medio,


a-crepidine proruens; ille vero concitus-ingruit, tumidis-fluctibus furens;


235


omniaque commovit fluenta turbidus: impulitque mortuos


multos, qui in eo affatim erant, quos occiderat Achilles.


Hos ejecit foras, mugiens tanquam taurus,


in-terram: vivos autem alios servavit in pulcris fluentis,


occultans in vorticibus profundis magnis.


240


Horrenda vero circum Achillem turbida constitit unda;


urgebatque scuto incumbens fluctus; nec pedibus


poterat se-stabilire. At ulmum prehendit manibus


adultam, magnam: ea autem radicitus procidens,


crepidinem totam disjecit, repressitque pulcra fluenta


245


ramis densis: junxit vero tanquam-ponte illum ipsum (fluvium),


intro tota prolapsa: isque e voragine prosiliens,


festinavit per-campum pedibus rapidis volare,


perculsus. Necdum destitit magnus deus, sed surrexit in illum,


in-summo-nigricans, ut ipsum arceret a-bellico-labore,


250


divinum Achillem, Trojanisque exitium averteret.


Pelides vero saltu-refugit, quantum est in hasta jactus,


aquilæ impetus habens nigri, illius venatricis,


quæ simul fortissimaque et celerrima est volucrum:


huic similis ruit, circa pectus autem æs


255


horrendum resonabat: oblique vero ab-illo declinans


fugiebat, et ille a-tergo fluens sequebatur magno sonitu.


Ut vero quum vir aquilex a fonte aquis-nigris


per plantas et hortos aquæ rivum deducit,


manibus ligonem tenens, e-sulco obices ejiciens;


260


et hac quidem (aqua) profluente, subtus calculi omnes


agitantur; hæc autem cito defluens murmurat


loco in declivi, præcurritque etiam ipsum ductorem:


sic perpetuo Achillem insequebatur unda fluvii,


velocem licet: dii vero potentiores mortalibus.


265


Quoties autem conaretur pedibus-velox divinus Achilles


stare contra, et cognoscere, an ipsum omnes


immortales in-fugam-agerent, qui cœlum latum tenent:


toties ipsi magnus fluctus a-Jove-fluentis fluvii


alluebat humeros desuper: is autem in-altum pedibus saliebat,


270


animo afflictus: fluvius vero subtus genua domabat


rapidus, oblique fluens, pulveremque subtrahebat pedibus.


Pelides autem ejulavit, intuitus in cœlum latum:






  Jupiter pater, ut nullus me deorum miserabilem sustinet


ex fluvio eripere; in-posterum vero vel quidvis patiar.


275


Alius autem nullus mihi tantum in-culpa cœlestium,


quantum mea mater, quæ me mendaciis delinivit;


quæ me dicebat Trojanorum sub muro armatorum


velocibus periturum-esse Apollinis jaculis.


Utinam me Hector occidisset, qui hic nutritus-est fortissimus:


280


tum fortis quidem me occidisset, fortemque occisum-spoliasset.


Nunc autem me ingloria morte fatale-est corripi,


conclusum in magno fluvio, tanquam puerum subulcum,


quem torrens-in-angusto obruerit hieme transeuntem.






  Sic dixit: huic autem valde cito Neptunus et Minerva


285


stetere prope accedentes, corpore autem hominibus se-assimilarant;


manuque manum prendentes, confirmarunt eum verbis.


Inter-quos sermonem orsus-est Neptunus terræ-concussor:






  Pelide, neu jam nimis trepida, neu quid turbare:


tales enim tibi nos ex-diis auxiliatores sumus,


290


Jove approbante, ego et Pallas Minerva:


quoniam haud tibi a-Fluvio certe domari fatale est;


sed hic quidem cito desinet, tu vero videbis ipse.


At tibi prudenter suggeremus-consilium, si modo parueris:


ne prius abstineas manus ab-omnibus-æque-gravi pugna


295


quam in Ilii inclytos muros populum concluseris


Trojanum, quicunque effugere-possit: tuque, Hectori anima erepta,


retro ad naves ito: damus vero tibi gloriam referre.






  Hi igitur sic locuti ad immortales abierunt.


At ille ivit (valde enim deorum impellebat eum præceptum)


300


in campum: hic vero totus inundabatur aqua effusa:


multa autem arma pulcra prælio-cæsorum juvenum


fluitabant, et cadavera: illius autem in-altum genua exsiliebant


adversus fluctum ruentis recta; neque eum tenuit


late-fluens fluvius; magnum enim robur immiserat Minerva.


305


Nec Scamander remisit suam vim, sed adhuc magis


irascebatur Pelidæ, tumefaciebatque undam fluenti,


in-altum sublatus: Simoentem vero hortabatur vociferans:






  Care frater, robur viri ambo certe


cohibeamus: quoniam mox urbem magnam Priami regis


310


evertet; Trojani vero in pugna non manebunt.


Sed auxilium-fer celerrime, et imple fluenta


aqua ex fontibus, omnesque concita rivos;


erige vero magnam undam: et multam turbam excita


truncorum et lapidum, ut compescamus ferocem virum,


315


qui jamdudum vincit; animoque-agitat is paria diis.


Aio enim nec vim illius profuturam, nec formam,


neque illa arma pulcra, quæ alicubi in-imo-fundo voraginis


jacebunt a limo tecta: quin eum ipsum


involvam arenis affatim, sabulo circumfuso


320


imenso; neque ejus ossa scient Achivi


colligere: tantam ei colluviiem desuper obtendam.


Ibidem ei et sepulcrum factum-erit, nec quicquam ei opus


erit humatione, quando ei exsequias-facient Achivi.






  Dixit, et ingruit in-Achillem turbidus, in-altum furens,


325


mugiens spumaque, et sanguine, et cadaveribus.


Purpurea vero continuo unda a-Jove-fluentis fluvii


stabat elevata, et rapiebat Peliden.


Juno autem alte clamavit, admodum-timens Achilli,


ne ipsum abriperet magnus Fluvius vorticibus-profundis.


330


Statim vero Vulcanum allocuta-est, suum carum filium:






  Exsurge-ad-certamen, Vulcane, mi fili: contra te enim


Xanthum vorticosum in-pugna existimamus-parem esse:


verum opem-fer citissime, ostentaque flammam multam.


Verum ego Zephyri et velocis Noti


335


ibo e mari gravem excitatura procellam,


quæ Trojanorum capita et arma comburat,


incendium exitiale ferens. Tu vero Xanthi præter ripas


arbores ure, et ipsum immitte igni; nec te omnino


blandis verbis avertat, et (sive) minis:


340


neque ante cohibeas tuam vim, quam ubi jam


loquar ego clamans; tunc compesce indefessum ignem.






  Sic dixit: Vulcanusque jaculabatur immane-ardentem ignem.


Primum in campo ignis accendebatur cremabatque mortuos


multos, qui in eo affatim erant, quos occiderat Achilles:


345


totus vero siccatus-est campus, coercitaque splendens aqua.


Ut vero quum autumnalis Boreas recens-irrigatam aream


statim exsiccaverit; gaudetque, ipsum quisquis de-more-colit:


sic exsiccatus-est campus totus, ac mortuos


exussit; jamque in fluvium vertit flammam collucentem.


350


Urebantur ulmique et salices, ac myricæ:


urebatur lotusque, atque ulva, ac cyperus,


quæ circum pulcra fluenta fluvii affatim nascebantur:


laborabant anguillæque, et pisces, qui per vortices,


qui per pulcra fluenta urinabantur huc et illuc,


355


spiritu laborantes ingeniosi Vulcani.


Urebatur et vis Fluvii, verbaque fecit et elocuta-est:






  Vulcane, nullus tibi certe deorum potest ex-æquo certare,


neque ego tecum quidem sic gine ardenti pugnavero.


Desine a-certamine: Trojanos vero vel statim divinus Achilles


360


urbe expellat: quid mihi cum-contentione et auxilio?






  Dixit, igne ardens: ebulliebant autem pulcra fluenta.


Ut vero lebes fervet intus, dum-urgetur igne multo,


adipem liquefaciens saginati porci,


undique exæstuans, subtus vero ligna sicca jacent:


365


sic hujus pulcra fluenta igne ardebant, bulliebatque aqua;


nec animus-erat profluere, sed inhibebatur: infestabat vero vapor,


Vulcani per-vim ingeniosi. At ille Junonem,


multis supplicans, verbis alatis allocutus-est:






  Juno, cur tuus filius in-meum fluentum incubuit, infestaturus


370


hoc præ ceteris? non sane tibi ego tantum in-culpa sum,


quantum ceteri omnes dii, quotquot Trojanis auxiliatores.


Sed certe quidem ego desistam, si tu jubes:


desistat vero et hic. Ego autem insuper et hoc jurabo,


nunquam pro Trojanis me depulsurum-ope-allata malum diem;


375


ne quando quidem Troja exitiali igne tota cremabitur


incensa, incenderint autem Mavortii filii Achivorum.






  Et quum hoc audisset dea candidis-ulnis Juno,


confestim Vulcanum allocuta-est, suum carum filium:






  Vulcane, abstine, fili inclyte: haud enim par-est


380


immortalem deum ita mortalium gratia torquere.






  Sic dixit: Vulcanus autem exstinxit immane-ardentem ignem;


ac reflua continuo unda dejecit-se in-pulcros rivos.


Ac postquam Xanthi domita-erat vis, hi quidem postea


quieverunt: Juno enim eos coercuit, irata quidem.






385


  Ceteris vero diis contentio incidit gravis,


dura: in-diversa vero iis in præcordiis animus ferebatur:


concurrerunt autem ingenti tumultu, remugiitque lata tellus;


circumque clangorem-dedit magnum cœlum. Audivit autem Jupiter


sedens in-Olympo; risitque ei suum cor


390


lætitia, ut vidit deos certamine congredientes.


Tum ii non-amplius diu seorsum-stetere: incepit enim Mars,


clypeorum-perforator, et primus in-Minervam irruit,


æream hastam tenens, et probrosa dixit verba:






  Cur iterum, o impudentissima, deos ad-certamen committis,


395


audaciam exitiosam habens, magnus autem te animus exstimulavit?


annon recordaris, quando Tydiden Diomedem impulisti,


ut-me vulneraret? ipsaque fulgida hasta sumta,


recta in-me adegisti, et corpus pulcrum dilacerasti?


Ideo te vicissim nunc puto luituram-esse quanta in-me fecisti.






400


  Sic fatus, percussit eam in scutum fimbriatum,


horrendum, quod ne Jovis quidem domuerit fulmen:


in-hoc eam Mars percussit cæde-inquinatus hasta longa.


Illa vero retro-cedens saxum prehendit manu robusta,


jacens in campo, nigrum, asperumque, magnumque,


405


quod homines prisci posuerant, ut-esset terminus arvi:


hoc percussit impetuosum Martem ad cervicem, solvitque membra.


Septem autem is occupavit jugera stratus, fœdavitque-pulvere crines;


armaque circumsonuere: risit vero Pallas Minerva,


et eum, glorians, verbis alatis allocuta-est:






410


  Stulte, ne adhuc quidem sensisti, quanto fortiorem


glorior ego me esse, quod mihi vires tuas opponis.


Sic tuæ matris furias lueris,


quæ tibi irata mala machinatur; quod Achivos


deseruisti, ac Trojanis superbis auxilio-es.






415


  Sic igitur locuta, avertit oculos lucidos.


Hunc vero abduxit manu prehensum Jovis filia Venus,


crebro admodum suspirantem: ægre autem is collegit animum.


Hanc vero ut advertit dea candidis-ulnis Juno,


statim Minervam verbis alatis allocuta-est:






420


  Dii boni, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,


et vero rursus illa impudentissima abducit hominum-perniciem Martem


infesto e prælio per tumultum: at insequere.


Sic dixit: Minerva autem impetu-insequebatur, gaudebatque animo;


et irruens in Venerem ad pectora manu robusta


425


percussit: ejus autem ibi soluta-sunt genua et carum cor.


Illi itaque ambo jacebant in terra alma:


hæc vero super-iis-glorians verba alata dixit:






  Tales nunc omnes, quotquot Trojanis auxiliatores,


sint, quando cum-Argivis pugnent armatis,


430


et æque audaces et sustinentes, ac Venus


venit Marti auxiliatrix, meo robori occurrens:


tum prorsus jam pridem nos destitissemus a-pugna


Ilii eversa bene-ædificata urbe.






  Sic dixit: subrisit autem dea candidis-ulnis Juno.


435


At Apollinem allocutus-est rex Concussor terræ:






  Phœbe, cur jam nos seorsum-stamus? neque par-est,


quum-cœperint alii: hoc quidem turpe, si sine-pugna


redierimus in Olympum, Jovis ad ære-fundatam domum.


Incipe; tu enim es natu junior: non enim mihi-quidem


440


honestum, quippe-qui prior natus-sum, et plura cognovi.


Stulte, ut mente-cassum cor habes! nec prorsus eorum


recordaris, quot jam passi-sumus mala circa Ilium


soli nos deorum, quum superbo Laomedonti


a Jovi profecti operam-locavimus in annum,


445


mercede condicta; is autem præcipiens mandata-dabat.


Nempe ego Trojanis circa urbem muros ædificavi


latosque et admodum pulcros, ut inexpugnabilis urbs esset:


Phœbe, tu vero pedes-trahentes camuros boves pascebas


Idæ in saltibus multas-convalles-habentis, silvosæ.


450


Sed quum jam mercedis terminum gratissimæ Horæ


attulerunt, tunc nos vi-fraudavit mercede tota


Laomedon violentus, minatusque dimisit.


Tibi quidem is minabatur pedes et manus desuper se


ligaturum, et venditurum insulas in longinquas:


455


affirmabatque idem utrisque se abscissurum aures ære.


Nos vero continuo revertebamur, irato animo,


ob-mercedem indignantes, quam pollicitus non persolvit.


Ob-hoc jam nunc populo gratificaris; nec nobiscum


tentas, ut Trojani fœdifragi pereant


460


funditus male, cum filiis et pudicis uxoribus.






  Illum vero vicissim allocutus-est rex sagittans Apollo:


Neptne haudquaquam me prudentem dixeris


esse, si jam tecum mortalium gratia dimicem,


miserorum, qui foliis similes, interdum quidem


465


admodum-vegeti sunt, terræ fructu vescentes,


interdum vero pereunt exanimes. Sed citissime


desistamus a-pugna; at illi ipsi præliantor.






  Sic igitur locutus retro se-vertit; verecundabatur enim


cum-patruo congredi in manibus (certamine).


470


Hunc autem soror vehementer objurgavit, domina ferarum:


[Diana agrestis, et probrosum dixit sermonem:]






  Fugis jam, Sagittans, Neptunoque victoriam


totam concessisti, impuneque ei gloriam dedisti?


Stulte, curnam arcum gestas inutilem sic?


475


Non te nunc amplius patris in ædibus audiam


gloriantem, sicut antea inter immortales deos,


contra Neptunum adversis-viribus te pugnaturum.






  Sic dixit: eam vero nihil allocutus-est sagittans Apollo;


sed irata Jovis veneranda uxor:


480


[increpuit Sagittis-gaudentem contumeliosis verbis:]






  Quomodo vero tu nunc sustines, canis audax, contra me


stare? difficilis tibi ego, cui vires opponas,


sagittifera licet sis: quippe te leænam inter-mulieres


Jupiter constituit, et dedit interficere quamcunque velis.


485


Certe satius est tibi per montes feras interficere,


agrestesque cervas, quam cum-potentioribus vi pugnare.


Si vero vis pugna experiri, fac; ut bene scias,


quanto fortior sim, quandoquidem mihi vires opponis.






  Dixit, et ambas ad carpum manus prehendit


490


sinistra, dextra autem ab humeris detraxit pharetram:


eaque (pharetra) verberabat eam ad aures subridens


huc-illuc-se versantem; veloces autem excidebant sagittæ.


Lacrimabunda deinde dea fugit, veluti columba,


quæ quidem ab accipitre acta cavam volat-in petram,


495


in latebram: neque enim illi capi fatale erat:


sic illa lacrimabunda fugit, reliquitque illic pharetram.


Latonam autem allocutus-est internuntius Argicida:






  Latona, ego vero tecum haudquaquam pugnabo; arduum autem


confligere cum-uxoribus Jovis nubes-cogentis:


500


sed promtissima inter immortales deos


gloriator-te me vicisse aspera vi.






  Sic igitur dixit: Latona vero collegit incurvos arcus et sagittas,


quæ-ceciderant alio aliæ in vertigine pulveris.


Hæc quidem sagittis sumtis, secuta-est filiam suam;


505


ea vero ad-Olympum pervenerat, Jovis ad ære-fundatam domum;


lacrimabunda autem patris insedit genibus filia,


circumque divinus pepulus tremebat: hanc vero ad se


recepit pater Saturnius et interrogavit, suaviter ridens:






  Quis tibi talia fecit, cara filia, cælestium?


510


[temere, tanquam aliquid mali facienti palam?]






  Illumque vicissim allocuta-est pulcre-coronata Tumultuosa:


tua me conjux male-excepit, pater, candidis-ulnis Juno,


a qua mortalibus contentio et lis impendet.






  Sic hi quidem talia inter se loquebantur.


515


At Apollo Phœbus subiit Ilium sacram:


curæ-erat enim ei murus bene-ædificatæ urbis,


ne Danei eum everterent præter-fatum die illo.


At ceteri ad Olympum rediere dii sempiterni,


alii quidem irati, alii vero admodum gloria-exsultantes;


520


adsederuntque Jovi atras-nubes-cogenti. At Achilles


Trojanos simul ipsosque perdebat et solidis-ungulis equos.


Ut autem quum fumus ascendens ad cœlum latum pervenit


urbis ardentis, deorum vero eum ira excitat;


omnibusque affert laborem, multisque mala immittit:


525


sic Achilles Trojanis laborem et mala attulit.






  Stabat autem senex Priamus sacra in turri,


animadvertitque Achillem ingentem: et ab hoc


Trojani facile turbabantur trepide-fugientes, nec ulla vis


erat: ille autem ejulatu-edito a turri descendit in-terram,


530


mandata-daturus ad murum inclytis portarum-custodibus:






  Apertas in manibus portas tenete, usque-dum copiæ


venerint ad urbem trepide-fugientes: certe enim Achilles


prope iste perturbans; nunc existimo exitialia fore.


Sed postquam intra murum respiraverint conclusi,


535


rursus obserate tabulas firmiter aptatas:


metuo enim, ne exitialis vir in murum irrumpat.






  Sic dixit: illi autem aperueruntque portas, et retruserunt obices;


hæ autem apertæ peperere salutem. At Apollo


obvius exsiliit, a-Trojanis ut perniciem arceret.


540


Hi autem recta ad-urbem et murum altum,


siti aridi, pulvere-tecti, e campo


fugiebant; ille vero vehementer insequebatur hasta: rabies vero ei cor


usque tenebat violenta, studebatque gloriam referre.






  Tunc altam-portis Trojam cepissent filii Achivorum,


545


nisi Apollo Phœbus Agenorem divinum excitasset,


virum, Antenoris filium, eximiumque fortemque.


Ejus quidem cordi audaciam immisit, atque ei ipse


astitit, ut mortis gravia fata arceret,


fago acclinatus: coopertus erat autem caligine multa.


550


At ille, ut advertit Achillem urbium-vastatorem,


constitit; multaque ei cor volvebat-æstuans manenti:


ingemiscens autem dixit ad suum magnum animum:






  Hei mihi, si quidem actus a violento Achille


fugero, qua ceteri turbati fugantur;


555


capiet me etiam sic, et imbellem obtruncabit.


Si vero ego hos quidem turbari sinam


a-Pelide Achille, pedibusque a muro alio


fugero per campum Iliacum, donec pervenero


Idæque ad-saltus, et senticeta subeam:


560


vespertinus deinde quum-me-lavero de-fluvio,


a-sudore refrigeratus, ad Ilium reverterer.


Sed cur mihi hæc meus secum-disserit animus?


Ne me abeuntem ab-urbe in-campum advertat,


et me rapide insecutus consequatur velocibus pedibus:


565


non-amplius deinde licebit mortem et fatum effugere;


valde enim fortis supra omnes est mortales.


Quod si ipsi ante urbem obviam venero;


etenim huic certe vulnerabile corpus acuto ære,


inestque una anima, mortalemque ipsum dicunt homnes,


570


[esse: atqui ei Saturnius Jupiter gloriam præbet.]






  Sic fatus, Achillem contortus exspectabat; intus vero ei cor


forte gestiebat præliari ac pugnare.


Veluti panthera prodit alto ex fruticeto


virum venatorem contra, nec quicquam animo


575


percellitur, neque in-fugam-vertitur, quum latratum audierit:


etsi enim prior eam vel cominus-percusserit, vel -eminus,


tamen etiam hasta transfixa non desistit


a-strenua pugna, antequam vel cominus-congrediatur, vel dometur:


sic Antenoris filius præclari, divinus Agenor,


580


nolebat fugere, antequam periculum-faceret Achillis:


sed (is) clypeum quidem sibi-prætendit undique æqualem,


hasta autem in-eum collimabat, et altum clamabat:






  Certe jam omnino sperabas in animo, splendide Achille,


die hoc urbem te eversurum Troum gloriosorum!


585


Stulte, certe adhuc multi efficientur dolores de ea:


In ea enim multique et fortes viri sumus,


qui propugnantes caris parentibus, uxoribusque et liberis,


Ilium tuemur: tu vero hic fatum consequeris,


sic terribilis licet-sis et audax bellator.






590


  Dixit, et acutum telum gravi manu emisit;


et percussit ejus tibiam sub genu, neque aberravit;


circaque ipsam ocrea recens-elaborati stanni


horrendum resonuit: atque æs resiliit


a-percusso, nec penetravit; dei enim prohibuere dona.


595


Pelides vero impetum-fecit in Agenorem deo-parem,


secundus: at-non sivit eum Apollo gloriam referre,


sed illum eripuit, texitque caligine multa,


quietumque eum e prælio misit ut-abiret.






  Atque hic Peliden dolo avertit a-populo.


600


Ipsi enim Sagittans, Agenori in-omnibus se-assimulans,


stetit ante pedes; ille vero festinabat pedibus insequi.


Dum ille hunc per-campum persequebatur tritici-feracem,


conversus præter fluvium vorticibus-profundis Scamandrum,


parvo-intervallo præcurrentem; dolo autem ipsum deliniebat Apollo,


605


ut semper speraret se assecuturum pedibus suis:


interim ceteri Trojani fugati venere conferti,


læti ad urbem; urbs vero implebatur confertis.


Neque enim illi sustinebant urbem et murum extra


exspectare jam se-invicem, et cognoscere, et quis effugisset,


610


et quis occubuisset in pugna; sed cupide infundebantur


in urbem, quemcunque eorum pedes et genua servaverant.











[TR1] "ultrum" → "utrum"








Iliadis XXII.—Hectoris cædes.






ARGUMENT: THE DEATH OF HECTOR.


The Trojans being safe within the walls, Hector only stays to oppose Achilles. Priam is struck at his approach, and tries to persuade his son to re-enter the town. Hecuba joins her entreaties, but in vain. Hector consults within himself what measures to take; but at the advance of Achilles, his resolution fails him, and he flies. Achilles pursues him thrice round the walls of Troy. The gods debate concerning the fate of Hector; at length Minerva descends to the aid of Achilles. She deludes Hector in the shape of Deiphobus; he stands the combat, and is slain. Achilles drags the dead body at his chariot in the sight of Priam and Hecuba. Their lamentations, tears, and despair. Their cries reach the ears of Andromache, who, ignorant of this, was retired into the inner part of the palace: she mounts up to the walls, and beholds her dead husband. She swoons at the spectacle. Her excess of grief and lamentation.


The thirtieth day still continues. The scene lies under the walls, and on the battlements of Troy.




 TEXT:






1


  Sic hi quidem per urbem trepida-fuga-dissipati, velut hinnuli,


a sudore respirabant, bibebantque, medebanturque siti,


acclinati pulcris propugnaculis: at Achivi


ad-murum prope accedebant, scuta humeris inclinantes.


5


Hectorem vero, ut-ibi maneret, exitiale Fatum ligavit,


ante Ilium portasque Scæas.


At Peliden allocutus-est Phœbus Apollo:






  Cur me, Pelei fili, pedibus velocibus persequeris,


ipse mortalis quum-sis, deum immortalem? necdum omnino me


10


agnovisti, quod deus sum; tu vero indesinenter furis.


Tibi nimirum nihil curæ-est in-Troas labor bellicus, quos fugasti,


qui jam in urbem conclusi-sunt, tu vero huc divertisti.


Non me quidem interficies, quia non fato-subjectus sum.






  Hunc autem graviter indignatus allocutus-est pedibus velox Achilles:


15


in-errorem-conjecisti me, Sagittans, deûm perniciosissime omnium,


huc nunc aversum a muro: certe adhuc multi


terram mordicus prendissent, antequam in-Ilium pervenissent.


Nunc vero mihi magnam gloriam eripuisti,illosque servasti


facile; quippe non ultionem tu veritus-es in-posterum.


20


Profecto te ulciscerer, si mihi potestas adesset.






  Sic fatus, ad urbem magnis animis abiit,


ruens, velut equus certamine-victor cum curru,


qui celeriter currit magno-nisu-tendens per-campum:


sic Achilles celeriter pedes et genua movebat.






25


  Hunc vero senex Priamus primus vidit oculis,


collucentem, tanquam stellam, ruentem per-campum,


quæ autumno oritur: perillustres autem ejus radii


lucent multa inter astra nocte intempesta;


quam canem Orionis vulgari-appellatione vocant:


30


splendidissima quidem hæc est, exitiale vero signum est,


atque immittit magnum æstum miseris mortalibus:


sic hujus æs splendebat circa pectora currentis.


Ejulabat vero senex, caputque pulsabat manibus


in-altum sublatis, magnoque edito-ejulatu clamabat,


35


supplex-orans dilectum filium: is vero ante portas


stabat, vehementer animo-ardens cum-Achille pugnare;


eum tamen senex miserabiliter affatus-est, manus extendens:






  Hector, ne mihi mane, dilecte fili, virum hunc


solus, seorsum-ab aliis; ut ne mox mortem assequaris,


40


a-Pelida domitus: quandoquidem longe viribus-præstat.


Crudelis, utinam diis carus tantum esset,


quantum mihi; cito eum canes et vultures vorarent


jacentem: certe mihi gravis ex præcordiis dolor abiret.


Iste me filiis multisque et strenuis orbum fecit, alios


45


interficiens, et alios vendens insulas in longinquas.


Etenim nunc duos filios, Lycaonem et Polydorum,


non possum videre, Trojanis in urbem conclusis,


quos mihi Laothe peperit, præcellens mulieribus.


At si quidem vivunt in exercitu hostium, certe postmodum


50


æreque auroque redimemus; est enim domi:


multa enim dedit filiæ senex fama-inclytus Altes.


Si vero jam mortui-sunt; et in Orci domo,


dolor meo animo et matri, qui genuimus;


populo autem cetero brevior dolor


55


erit, modo non et tu moriaris, ab-Achille domitus.


Sed ingredere murum, mi fili, ut serves


Trojanos et Trojanas, nec magnam gloriam præbeas


Pelidæ, ipseque dilecta vita priveris.


Præterea et mei infelicis adhuc sani miserere,


60


calamitosi, quem pater Saturnius in senectutis limine


fortuna in acerba perdet, mala multa expertum,


filiosque interemtos, raptasque filias,


et thalamos direptos, et infantes liberos


allisos terræ, in gravi cæde,


65


tractasque nurus perniciosis sub manibus Achivorum.


Ipsum vero forsitan extremum me canes in-primis foribus


cruda-vorantes raptabunt, postquam aliquis acuto ære


cominus- vel eminus-feriens ex artubus animam eripuerit,


quos nutrivi in ædibus, mensæ-participes janitores,


70


qui meo sanguine hausto, rabiosi valde animis,


jacebunt in vestibulis. Juveni autem domnino decorum-est,


pugna-cæso, lacerato acuto ære,


jacere; omnia vero honestia etiam mortuo, quicquid apparuerit:


sed quum jam canumque caput, canamque barbam,


75


pudendaque deturpent canes occisi senis,


hoc utique miserrimum accidit miseris mortalibus.






  Dixit senex, canosque capillos extrahebat manibus


vellens e capite: neque Hectori animum flectebat.


Mater vero rursus ex-alia-parte lamentabatur lacrimans.


80


sinum denudans, altera autem manu mamillam exseruit;


et illum lacrimas-fundens verbis alatis allocuta-est:






  Hector, fili mi, et hæc reverere, et mei miserere


ipsius: si-unquam tibi vagitus-sedantem mammam præbui,


horum reminiscere, care fili; arceque infestum virum


85


mœnia ingressus: neu primus-pugnator stes ipsi;


ferox: si enim te interemerit, haudquaquam te ego


deflebo in lectis, carum germen, quem peperi ipsa,


neque uxor magnifice-dotata; seorsum autem te longe a-nobis


Argivorum apud naves canes veloces comedent.






90


  Sic hi lugentes alloquebantur dilectum filium,


multis supplicantes; neque Hectori animum flectebant:


sed is manebat Achillem ingentem propius accedentem.


Ut vero draco ad lustrum silvester virum manet,


pastus mala gramina; subit autem eum ira gravis,


95


horrendumque aspicit, convolvens-se circa latibulum:


sic Hector, inextinctum habens robur, non recedebat,


turrim ad prominentem fulgido clypeo acclinato.


Indignabundus vero dixit ad suum magnum animum:






  Hei mihi, si quidem portas et mœnia ingressus-fuero,


100


Polydamas me primus probris onerabit,


qui me hortatus-est Trojanos ad urbem ducere,


noctem sub istam, exitialem, quam exortus-est divinus Achilles.


At ego non parui: certe multo utilius fuisset:


nunc vero postquam perdidi populum pertinacia mea,


105


verecundor Trojanos et Trojanas longa-pepla-trahentes,


ne-quando quis dicat deterior alius me;


Hector suis viribus fretus perdidit populum.


Sic dicent: mihi vero tunc multo satius esset,


contra pugnando aut Achille interfecto redire,


110


aut me ipsum cadere glorioso pro urbe.


Quod si clypeum quidem deposuero umbone-munitum,


et cassidem validam, hastaque ad murum acclinata,


ipse profectus Achilli eximio obvius venero,


et ei pollicear Helenam, et opes cum ipsa


115


omnes prorsus, quascunque Alexander cavis in navibus


duxit ad-Trojam, quæ fuit certaminis origo,


daturum me Atridis abducendas, simulque præterea Achivis


alias distributurum, quascunque urbs hæc abditas-habet:


a-Trojanis vero deinde honorabile jusjurandum exigam,


120


nihil occultaturos, sed bifariam omnia divisuros....


[opes quascunque urbs amœna intus continet.]


Sed cur mihi hæc meus secum-disserit animus?


Vereor ne ei ego quidem supplicem profectus; is vero mei non misereatur,


nec quicquam me revereatur, interficiat vero me inermem,


125


sic, tanquam mulierem, postquam arma exuero.


Non sane ullo-modo nunc licet a quercu neque a petra


cum-hoc confabulari, ceu virgo juvenisque.


[virgo juvenisque confabulantur inter-se.]


Satius vero certamine congredi: ut-quam celerrime


130


videamus, utri Olympius gloriam sit-præbiturus.


Hæc animo-versabat manens: at eum prope accessit Achilles,


par Marti, galeam-quassanti bellatori,


vibrans Peliacam hastam ad dextrum humerum


terribilem; circum vero æs splendebat simile fulgori


135


vel ignis ardentis, vel solis orientis.


Hectorem vero, ut vidit, cepit tremor; neque amplius sustinuit


illic manere, a-tergo autem portas reliquit, abiitque perterritus.


Pelides vero irruit, pedibus rapidis fretus.


Veluti circus in-montibus, velocissimus volucrum,


140


facile impetum-dat in pavidam columbam:


hæc autem oblique fugit: iste vero prope acute clangens,


crebris impetibus-sequitur, capereque illam eum animus jubet:


sic ille ardens recta involabat: sed trepidus-fugiebat Hector


muro sub Trojanorum, velociaque genua movebat.


145


Hi vero præter speculam et caprificum ventosam


murum usque subter per viam-publicam rapido-curu-ruebant,


ad-scaturiginesque pervenere pulcre-fluentes, ubi fontes


duo erumpunt Scamandri vorticosi.


Alter quidem aqua calida fluit, circumque fumus


150


oritur ex ipso, velut ab igne ardenti:


alter vero æstate profluit similis grandini,


vel nivi frigidæ, vel ex aqua concretæ glaciei.


Illic autem ad ipsos labra-ad-lavandum lata prope sunt,


pulcra, lapidea, ubi vestes speciosas


155


lavabant Trojanorum uxores pulcræque filiæ,


olim tempore pacis, priusquam venissent filii Achivorum.


Hac prætercurrêre, alter fugiens, alter vero pone persequens:


ante quidem fortis fugiebat, persequebatur vero eum multo præstantior


rapide: nam non victimam, nec bovis-pellem


160


assequi-conabantur, qualia pedibus (cursus) præmia sunt virorum;


sed de anima currebant Hectoris equûm-domitoris.


Ut vero quum adsueti-vincere circa metas solidis-ungulis equi


celeriter admodum currunt; et magnum propositum-est præmium,


vel tripes, vel mulier, viri in honorem defuncti:


165


sic hi ter circa Priami urbem gyro-circum-acti-sunt


rapidis pedibus: dii vero omnes spectabant.


His autem sermonem orsus-est pater hominumque deûmque:






  Proh dii, profecto dilectum virum agitari circa murum


oculis video: meum autem dolet cor


170


de-Hectore, qui mihi multa boum femora adolevit,


Idæ in verticibus multas-convalles-habentis; interdum etiam


in urbe summa (arce): nunc vero eum divinus Achilles


urbem circa Priami pedibus velocibus insequitur.


Sed agite, deliberate, dii, et consultate,


175


utrum eum e morte salvum eripiemus, an eum jam


per-Peliden Achillem domabimus, strenuus licet-sit.






  Hunc vero allocuta-est dea cæsiis Minerva:


o pater, candidi-fulminis-missor, atras-nubes-cogens, quale dixisti!


virum mortalis qui-sit, pridem destinatum fato,


180


jam vis a-morte luctuosa liberare?


Fac: at non tibi omnes assentiemur dii ceteri.






  Hanc autem respondens affatus-est nubes-cogens Jupiter:


bono-esto-animo, Tritonia, dilecta filia: neutiquam animo


serio loquor: volo autem tibi mitis esse:


185


fac, prout tibi animus est, neu cessa.






  Sic locutus, impulit antea paratam-animo Minervam;


descendit autem ea ab Olympi verticibus concita.






  Hectorem vero indesinenter urgens sequebatur celer Achilles.


Ut vero quum hinnulum in-montibus cervæ canis insequitur,


190


excitatum e cubili, perque convalles et per fruticeta;


eum autem, etiamsi lateat metu-perculsus sub arbusto,


tamen vestigia-legens currit perpetuo, donec inveniat:


sic Hector non latebat pedibus-velocem Peliden.


Quoties vero impetum-sumeret ad-portas Dardanias


195


recta irruere, bene-ædificatas versus turres,


si quo-modo ei desuper auxiliarentur telis:


toties eum Achilles ante avertebat, præveniens,


in campum: ipse autem prope urbem volabat semper.


Ut vero in somno non potest persequens fugientem consequi;


200


neque alter alterum potest effugere, neque alter consequi:


sic hic illum non poterat assequi pedibus, neque ille effugere.


Quomodo vero Hector fata effugere-potuisset mortis,


nisi ei postremumque et ultimum occurrisset Apollo


prope, qui ei excitavit robur velociaque genua?






205


  Copiis autem renuebat capite divinus Achilles,


nec sinebat mittere in Hectorem amara tela:


nequis gloriam auferret percutiens, at ipse secundus veniret.


Sed quando jam quartum ad scaturigines pervenerant,


tum vero aureas pater attollebat lances,


210


imposuitque duo fata longe-sternentis mortis,


hoc quidem, Achillis, illud vero, Hectoris equûm-domitoris;


sustinuitque medias prehensas: inclinata-est autem Hectoris fatalis dies,


descenditque ad Orcum; reliquitque eum Phœbus Apollo.


Ad Pelidenque accessit dea cæsiis-oculis Minerva,


215


et prope stans verbis alatis allocuta-est:






  Nunc demum nos spero, Jovi dilecte, splendide Achille,


relaturos magnam gloriam Achivis, ad naves,


Hectore cæso, pugnæ insatiabilis licet sit.


Non ei nunc amplius certe licet nos effugere,


220


ne si quidem perquam multum laboret sagittans Apollo,


advolvens-se-pedibus patris Jovis ægidem-tenentis.


Sed tu quidem nunc sta et respira; huic vero ego tecum,


accedens persuadebo, adversus ut-pugnet.






  Sic dixit Minerva; ille vero paruit, gavisusque-est animo:


225


stetit autem fraxino ære-præfixæ innixus.


Hæc vero hunc quidem reliquit, assecutaque-est Hectorem divinum,


Deiphobo se-assimilans corpore et indefessa voce;


prope autem stans verbis alatis eum allocuta-est:






  Mi-frater, profecto admodum jam te urget celer Achilles,


230


urbem circa Priami pedibus velocibus persequens:


sed age jam stemus, et resistamus ei manentes.






  Hanc autem vicissim allocutus-est ingens galeam-motans Hector:


Deiphobe, profecto quidem mihi antea multo carissimus eras fratrum,


quos Hecuba ac Priamus genuit filios:


235


nunc vero adhuc etiam magis cogito animo honorare te,


qui sustinuisti mei gratia, ut vidisti oculis,


mœnibus egredi, ceteri vero intus manent.






  Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:


Mi-frater, profecto quidem multum pater et veneranda mater


240


supplicabant, deinceps genua-amplectentes, circùm et sodales,


illic ut-manerem; adeo enim metu-tremunt omnes:


sed meus-intus animus conficiebatur dolore gravi.


Nunc vero adversi fortiter pugnemus, neque hastarum


sit parcimonia, ut videamus, utrum Achilles,


245


nobis interfectis, spolia sanguinolenta referat


naves ad cavas, an tua hasta dometur.






  Sic locuta, continuo astu præivit Minerva.


Illi vero quum jam prope essent in alterum-alter vadentes,


hunc prior allocutus-est magnus galeam-motans Hector:






250


  Non te amplius, Pelei fili, fugiam, sicut antea:


ter circa urbem magnam Priami fugi, nec unquam sustinui


manere te ingredientem; nunc vero me animus impulit


stare contra te: interimam certe, vel interimar.


Sed agedum huc deos inter-nos-demus testes; hi enim optimi


255


testes erunt et custodes pactorum:


non enim ego te immaniter deturpabo, si mihi Jupiter


dederit victoriam, tuamque animam abstulero;


at postquam tibi detraxero pulcra arma, Achille,


cadaver Achivis reddam: sec et tu facito.






260


  Illum vero torve intuitus allocutus-est pedibus velox Achilles:


Hector, ne mihi, acerbissime, pacta memora.


Ut non sunt leonibus et hominibus fœdera fida,


nec lupique et agni concordem animum habent,


sed hostili animo-sunt perpetuo in-se-invicem:


265


sic non est me et te amice-pacisci, nec prorsus nobis


fœdera erunt, antequam utique alter stratus


sanguine satiarit Martem, inexpletum bellatorem.


Omnigenæ virtutis recordare: nunc te admodum oportet


hastæque-vibratorem esse et audacem bellatorem.


270


Non tibi amplius est effugium; statim vero te Pallas Minerva


hasta mea domabit: nunc vero simul omnes lues


dolores meorum sociorum, quos interfecisti hasta furens.






  Dixit, et vibratam emisit longæ-umbræ hastam.


Et hanc quidem ex-adverso conspectam evitavit splendidus Hector:


275


subsedit enim prævidens, ac supervolavit ærea hasta,


et terræ infixa-est: evulsit vero eam Pallas Minerva,


et Achilli reddidit, latuitque Hectorem, pastorem virorum.


Hector vero allocutus-est eximium Peliden:






  Aberrasti, necdum utique, diis similis Achille,


280


ex Jove noras meum fatum; ac certe dixisti;


sed aliquis apta-loquens et subdolus eras verbis,


ut tui præ-metu animorum virtutisque obliviscerer!


Haud tamen mihi fugienti dorso hastam infiges,


sed recta irruenti per pectora adige,


285


si tibi dedit deus: nunc vicissim meam hastam evita


æream; utinam jam tuo in corpore totam recipias:


tum certe levius bellum Trojanis esset,


te interfecto: tu enim es ipsis pernicies maxima.






  Dixit, et vibratam emisit longæ-umbræ hastam,


290


et percussit Pelidæ medium scutum, neque aberravit:


longe vero excussa-est scuto hasta. Iratus-est autem Hector,


quod sibi telum velox irritum evolasset e-manu:


Stetitque vultu-dejecto, nec aliam habebat fraxineam hastam:


Deiphobum vero vocabat albo-clypeo, alte clamans;


295


poscebat eum hastam longam: is vero non ipsi prope erat.


Hector autem sensit suo in animo, dixitque:






  Eheu, profecto omnino jam me dii ad-mortem vocarunt:


Deiphobum enim ego putabam heroem adesse;


sed ille quidem in muro stat, me vero decepit Minerva.


300


Nunc autem jam prope est mihi mors exitialis, nec longe;


neque est effugium: certe enim olim hoc gratum erat


Jovique, et Jovis filio, Longe-jaculanti; qui tamen me antea


lubentes e-periculis-eripuere: nunc vero me fatum assequitur:


haud tamen ignaviter certe et inglorie perierim,


305


sed magnificum aliquid faciens et quod-posteris audiatur.






  Sic igitur fatus, strinxit ensem acutum,


qui ei ad latus pendebat magnusque validusque.


Impetum dedit collectus, velut aquila altivolans,


quæ descendit in-campum per nubes opacas,


310


raptura vel agnam teneram, vel pavidum leporem:


sic Hector impetum-dedit, vibrans ensem acutum.


Irruit et Achilles, ira autem sibi-impleverat animum


atroci; ac scutum pectori prætendit


pulcrum, artificiose-factum: galea autem nutabat fulgida,


315


quatuor-conos-habenti; pulcræque motabantur-concussæ comæ


aureæ, quas Vulcanus fuderat circa conum densas.


Qualis vero stella procedit inter stellas nocte intempesta


Hesperus, quæ pulcerrima in cœlo posita-est stella:


sic ab-hasta fulgor emicabat peracuta, quam Achilles


320


vibrabat dextera, struens malum Hectori divino,


inspiciens corpus pulcrum, ubi reciperet-vulnus facillime.


Hujus autem e-ceteris-partibus tantum tegebant corpus æra arma,


pulcra, quibus Patrocli vim exuerat occisi:


apparebat vero ea pars qua claviculæ ab humeris cervicem destinent,


325


jugulum, ubi animæ citissima pernicies:


hac in eum ardenter-ruens feriit hasta divinus Achilles;


prorsus autem teneram per cervicem abiit cuspis.


Nec tamen arteriam faxinus abscidit ære-gravis,


ut aliquid ipsum Hector alloqueretur respondens verbis.


330


Cecidit autem in pulvere; et super-eo-gloriatus est divinus Achilles:






  Hector, at aliquando putabas, Patroclum interfectum-spolians,


salvum te fore, me autem nihil veritus-es absentem.


Stulte, hujus enim seorsum ultor longe fortior


navibus in cavis ego post relictus-eram,


335


qui tibi genua solvi: te quidem canes et alites


lacerabunt turpiter illi vero exsequias facient Achivi.






  Illumque languens allocutus-est galam-motans Hector:


supplex-oro, per animam et genua, tuosque parentes,


ne me sinas apud naves canes dilaniatum-vorare Achivorum:


340


sed tu quidem æsque abunde, aurumque accipe,


dona, quæ tibi dabunt pater et veneranda mater:


corpus autem domum meum reddito, ut rogi me


Trojani et Trojanorum uxores participem-faciant mortuum.






  Hunc autem torve intuitus affatus-est pedibus velox Achilles:


345


ne me, canis, per genua supplex-precare, neu per parentes:


utinam enim ullo-pacto ipsum me furor et animus stimularet,


crudas dissecans tuas carnes ut-comederem, quum-talia in-me feceris:


adeo non est, qui tuo canes a-capite arceat;


ne si quidem deciesque et vicies-tanta dona


350


appenderint huc adducentes, promiserintque etiam alia;


nec si te ipsum auro compensari jubeat


Dardanides Priamus: ne sic quidem te veneranda mater


impositum lectis deflebit, quem peperit ipsa,


sed canesque et alites totum discerpent.






355


  Illum vero jam-moriens allocutus-est galeam motans Hector:


profecto te probe notum aspicio, nec sane eram tibi


persuasurus; certe enim tibi ferreus intus est animus.


Considera nunc, ne tibi aliqua deorum iræ-causa fiam,


die illo, quando te Paris et Phœbus Apollo,


360


strenuum licet, interiment in Scæis portis.






  Sic quidem ipsum locutum finis mortis cooperuit:


anima vero e membris volans ad-Orcum descendit,


suam sortem deflens, relicto vigore et juventa.


Hunc etiam mortuum allocutus-est divinus Achilles:






365


 Tu morere: fatum vero ego tunc accipiam, quandocunque


Jupiter voluerit perficere, atque immortales dii ceteri.






  Dixit, et e mortuo evulsit æream hastam.


Et hanc quidem seorsum posuit, sed ab humeris arma detrahebat


sanguinolenta: ceteri autem circumfusi-sunt filii Achivorum,


370


qui et admirabundi-spectarunt habitum et speciem stupendam


Hectoris: nec ei quis sine-vulnere-inflicto astitit.


Sic veor aliquis dicebat intuitus in proximum alium:






  Papæ, certe longe jam mollior tractatu est


Hector, quam quando naves incendit igne ardenti.






375


  Sic quidem aliquis dicebat, et vulnerabat astans.


Hunc autem ubi spoliarat pedibus-velox divinus Achilles,


stans inter Achivos verba alata dixit:






  O amici, Argivorum ductores atque principes,


postquam hunc virum dii mihi domuisse dederunt,


380


qui mala multa patravit, quanta non universi ceteri:


eia agite, circa urbem cum armis experiamur,


ut cognoscamus Trojanorum mentem, quamnam habeant;


utrum deserturi-sint arcem summam, hoc strato,


an manere ausint, etiam Hectore non-amplius vivo.


385


Sed cur mihi hæc meus secum-disserit animus?


Jacet ad naves mortuus indefletus, inhumatus,


Patroclus; hujus autem non obliviscar, quoad ego


vivis interero, et mihi cara genua moveantur;


quod si mortuorum oblivio-subit in Orco,


390


tamen ego etiam illic dilecti memor-ero sodalis.


Nunc autem, age, canentes pæana, juvenes Achivorum,


naves ad cavas redeamus, et hunc ducamus.


Retulimus magnam gloriam: interfecimus Hectora divinum,


cui Trojani per urbem, velut deo, vota-faciebant.






395


  Dixit, et in-Hectorem divinum indigna moliebatur opera.


Amborum retro pedum perforavit tendines


ad talum-usque a calce, bubulaque innexuit lora,


de curruque ligavit; caput vero trahi sivit:


curruque conscenso, et inclytis armis in eum elevatis,


400


scutica-percussit equos, ut-currerent; hi autem non inviti volabant.


Ab-illo vero exstitit, dum-trahebatur, pulvis: et circùm comæ


atræ terræ admovebantur, caputque totum in pulvere


jacebat, ante venustum: tunc vero Jupiter hostibus


id dederat deturpandum ipsius in patria terra.


405


Sic hujus quidem pulvere-fœdabatur caput totum: at mater


evellebat comam, et nitidum abjecit velum


procul: ejulatumque-edidit admodum altum, filium intuita.


Lamentabaturque miserabiliter pater dilectus, circumque populi


ejulatuque tenebantur, et lamentis per urbem:


410


huic autem maxime erat simile, ac si tota


Ilios excelsa igni cremaretur a culmine.


Populi quidem senem vix tenebant dolore-indignantem,


egredi cupientem portis Dardaniis:


omnes autem supplex-orabat, provolutus in luto,


415


nominatim compellans virum quemque:






  Absistite, amici, et me solum sinite, solliciti licet,


egressum urbe, ire ad naves Achivorum:


supplicabo viro huic pernicioso, violentia patranti,


si forte ætatem revereatur, ac misereatur


420


senectutis: etenim et huic pater talis est,


Peleus, qui ipsum genuit et nutrivit, perniciem futurum


Trojanis; maxime autem mihi præ omnibus dolores fecit.


Tot enim mihi filios intermit juventa-florentes:


de-quibus omnibus non tantum lugeo, dolens licet,


425


quantum de-uno, cujus me dolor vehemens deferet in Orcum,


Hectore: utinam obiisset inter manus meas!


sic satiati-fuissemus flentesque, lugentesque,


materque, quæ eum peperit, infelix, atque ego ipse.






  Sic dixit flens: adgemebant autem cives.


430


Inter-Trojanas vero Hecuba densum-suspiriis exorsa-est ejulatum:






  Fili, ego misera curnam vivam, gravia passa,


te mortuo? qui mihi noctesque et dies


gloria per urbem eras, omnibusque emolumentum,


Trojanisque et Troadibus per urbem, qui te ut deum


435


excipiebant: certe enim ipsis admodum magna gloria esses


vivus: nunc vero mors te et fatum occupat.






  Sic dixit flens: uxor autem nondum aliquid audierat


de-Hectore; non enim ei aliquis certus nuntius profectus


nuntiarat, quod ei maritus extra mansisset portas:


440


sed illa telam texebat, in secessu-domus altæ,


duplicem vestem purpuream, et opera-picta varia sparsim-intexebat.


Jusserat autem ancillas comis-pulcras per domum


circumdare igne positum tripodem magnum, ut essent


Hectori calida lavacra et pugna reverso:


445


demens, neque sciebat, quod ipsum admodum procul a-lavacris


manibus Achillis domuerat cæsiis-oculis Minerva.


Ejulatum vero exaudiit et lamentationem a turri;


ejusque continuo succussi-sunt artus, humique ei excidit radius;


ipsaque statim inter-ancillas comis-pulcras locuta-est:






450


  Adeste, duæ me sequimini: videam, quænam opera facta-sint.


Venerandæ socrus vocem audivi, ac mihi ipsi in


pectoribus salit cor sursum ad os, subtusque genua


glaciantur: prope certe aliquod malum Priami filiis.


Utinam procul ab aure sit mea verbum! sed perquam graviter


455


timeo, ne jam mihi audacem Hectorem divinus Achilles


solum interclusum ab-urbe, in-campum agitet,


et jam eum cessare-faciat a-fortitudine exitiali,


quæ ipsum tenebat: quippe nunquam in turba manebat virorum;


sed longe procurrebat, sua animi-vi nulli cedens






460


  Sic locuta, per domum ruit, lymphatæ similis,


vehementer-palpitans corde; simulque ancillæ ibant cum-ipsa.


At quum ad-turrimque et hominum pervenisset turbam,


stetit circumspiciens in muro: illumque animadvertit


raptatum ante urbem; celeres vero eum equi


465


raptabant immaniter cavas ad naves Achivorum.


Illi vero oculos obscura nox cooperuit:


collapsaque-est retro, et animam efflavit.


Procul vero a capite fudit redimicula speciosa,


crinale, reticulumque atque textilem mitram,


470


velumque, quod ei dedit aurea Venus,


die illo, quo ipsam galeam-motans duxit Hector


e domo Eetionis, postquam dederat infinita dona-sponsalia.


Circum vero ipsam gloresque et fratriæ frequentes stabant,


quæ ipsam inter se tenebant præ-dolore-cupidam interitus.


475


Ea vero ut ad-se-rediit, et in præcordia anima collecta-est,


exorsa ejulatum, inter Trojanas dixit:






  Hector, ego infelix! eodem igitur nati-sumus fato


ambo, tu quidem in Troja Priami in-domo,


ego autem Thebis infra Placum silvosam,


480


in domo Eetionis, qui me enutriit, parvula quum-essem,


infelix infelicem: utinam non genuisset!


Nunc vero tu quidem in-Orci domos, sub latebris terræ,


abis, ac me gravissimo in luctu relinquis


viduam in ædibus: filius autem adhuc infans sic est,


485


quem genuimus tuque egoque, calamitosi: nec tu huic


eris, Hector, emolumento: quippe occubuisti; nec tibi hic.


Etsi enim bellum quidem effugerit lacrimosum Achivorum,


semper tamen ei labor et mala in-posterum


erunt: alii enim ei terminis-mutatis-adiment agros.


490


Dies vero pupillaris omnibus-æqualibus-destitutum puerum reddit:


semperque dejecto-est-vultu, lacrimisque-madidæ-sunt genæ.


Egens autem vadit puer ad patris sodales,


alium quidem læna prensans, alium vero tunica:


horum autem miserantium pocillum aliquis tantillum admovet,


495


ac labra quidem rigat, palatum vero non rigat.


Hunc et aliquis utroque-parente-vivo-florens e convivio exturbat,


manibus verberans, et probris insectans:


«abi-in-malam-rem sic; non tuus utique pater convivatur nobiscum.»


Lacrimabundus autem redit puer ad matrem viduam,


500


Astyanax, qui ante quidem sui super genibus patris


medullam tantum comedebat, et ovium pinguem adipem:


ac quando somnus occuparet, desiissetque pueriliter-lusitare,


dormiebat in lectis, in ulnis nutricis,


cubili in molli, deliciis repletus corde.


505


Nunc vero multa patietur, caro patre privatus,


Astyanax, ut-eum Trojani cognomine vocant:


solus enim ipsis, Hector, defendebas portas et muros altos.


Nunc vero te quidem ad naves recurvas, procul a-parentibus,


mobiles vermes edent, postquam te canes se-satiaverint,


510


nudum: at tibi vestes in ædibus jacent,


tenuesque et venustæ, factæ manibus mulierum.


Verum enimvero hæc omnia comburam igne ardenti,


nihil tibi utique usui futura, quippe non jacebis in-ipsis;


sed apud Trojanos et Trojanas gloria tibi sunto.






515


  Sic dixit flens: adgemebant autem mulieres.










Iliadis XXIII.—Ludi in honorem Patrocli.






ARGUMENT: FUNERAL GAMES IN HONOUR OF PATROCLUS.


Achilles and the Myrmidons do honours to the body of Patroclus. After the funeral feast he retires to the sea-shore, where, falling asleep, the ghost of his friend appears to him, and demands the rites of burial; the next morning the soldiers are sent with mules and waggons to fetch wood for the pyre. The funeral procession, and the offering their hair to the dead. Achilles sacrifices several animals, and lastly twelve Trojan captives, at the pile; then sets fire to it. He pays libations to the Winds, which (at the instance of Iris) rise, and raise the flames. When the pile has burned all night, they gather the bones, place them in an urn of gold, and raise the tomb. Achilles institutes the funeral games: the chariot-race, the fight of the caestus, the wrestling, the foot-race, the single combat, the discus, the shooting with arrows, the darting the javelin: the various descriptions of which, and the various success of the several antagonists, make the greatest part of the book.


In this book ends the thirtieth day. The night following, the ghost of Patroclus appears to Achilles: the one-and-thirtieth day is employed in felling the timber for the pile: the two-and-thirtieth in burning it; and the three-and-thirtieth in the games. The scene is generally on the sea-shore.




 TEXT:






1


  Sic hi quidem ingemiscebant per urbem: at Achivi


postquam ad-navesque et Hellespontum pervenerant,


alii quidem dispersi-ibant suam ad navem quisque:


Myrmidones vero non sinebat dispersos-abire Achilles,


5


sed is inter-suos socios bellicosos dixit:






  Myrmidones pernicibus-equis, mei cari socii,


ne jam sub curribus solvamus solidis-ungulis equos,


sed cum-ipsis equis et curribus proprius accedentes,


Patroclum defleamus: hic enim honor est mortuorum.


10


At postquam tristi satiati-fuerimus ploratu,


equis solutis cœnabimus hic omnes.






  Sic dixit: illi autem ejulabantur frequentes: præibat vero Achilles.


Hi ter circa mortuum pulcre-jubatos egerunt equos


lugentes; interque ipsos Thetis fletus desiderium excitavit.


15


Rigabantur arenæ, rigabantur et arma virorum


lacrimis: talem enim desiderabant artificem fugæ hostium.


Illis-autem Pelides densum-suspiriis exorsus-est planctum,


manibus homicidis impositis pectori sodalis:






  Salvete mihi, o Patrocle, etiam in Orci domo:


20


omnia enim jam tibi perficiam, quæ antea pollicitus-sum:


me Hectorem huc tractum daturum canibus, crudum ut-discerpant,


duodecim autem ante pyram cervices-abscissurum


Trojanorum claris filiis, de-te interfecto iratum.






  Dixit, et in Hectorem divinum indigna moliebatur opera,


25


pronum ad feretrum Menœtiadæ extendens


in pulveribus: illi vero arma sibi-exuebant quisque


ærea, coruscantia; solvebantque altisonos equos;


ac consederunt juxta navem pedibus-velocis Æacidæ


frequentissimi; at is eis epulum-funebre lautum præbebat.


30


Multi quidem boves candidi palpitabant circa ferrum,


dum-jugulabantur, multæque oves et balantes capræ:


multique albis-dentibus sues, florentes pinguedine,


torrendi extendebantur per flammam Vulcani:


undique autem circum cadaver plurimus fluebat sanguis.






35


  Ac regem quidem, pedibus-celerem Peliden,


ad Agamemnonem divinum ducebant reges Achivorum,


ægre persuadentes ob-sodalem irato corde.


Illi vero quum jam ad tentorium Agamemnonis venisset euntes,


statim is præconibus argutis-voce imperavit,


40


in igne ponerent tripodem magnum; si persuadere-possent


Pelidæ, ut-ablueret-sibi tabum cruentum.


At is recusabat constanter, insuper et jusjurandum juravit:






  Non per Jovem, qui deorum summus est et optimus,


non fas est lavacra ad-caput prope accedere,


45


antequam Patroclum imposuero igni, tumulumque injecero,


totonderoque comam: quippe haud mihi posthac iterum sic


invadet dolor cor, quamdiu vivis interero.


At tamen nunc quidem inviso pareamus epulo, ad id vocati:


mane vero eos excita, rex virorum Agamemno,


50


lignaque comportent, apponantque, uti (qualia) par est


mortuum habere, ut-subeat tenebras obscuras:


ut hunc quidem comburat indefessus ignis


ocyus ab oculis, copiæque ad sua opera revertantur.






  Sic dixit: illi autem ei maxime auscultarunt ac paruerunt.


55


Sedulo vero cœna parata, singuli


convivabantur; nec quicquam animus indigebat epuli æqui.


Sed postquam potus et cibi desiderium exemerant,


alii quidem decubituri iverunt ad tentorium quisque.






  Pelides vero in litore multo-strepitu-resonantis maris


60


Jacebat graviter-gemens, multos inter Myrmidonas,


in loco puro, ubi fluctus litus alluebant:


quando eum somnus cepit, solvens curas animi,


suavis circumfusus: valde enim lassatus-erat pulcris membris


Hectorem persequendo ad Ilium ventosum.


65


Supervenit vero anima Patrocli miseri,


in-omnibus ipsi, magnitudineque et oculis pulcris, similis,


et voce; et tales corpore vestes induta-erat:


constitit autem super capite, et eum sermone allocutus-est:






  Dormis, et mei oblitus es, Achille?


70


non quidem me viventem negligebas, sed mortuum negligis:


sepeli me quam citissime, portas Orci ut intrem.


Procul me arcent animæ, simulacra defunctorum,


nec me omnino se-adire trans flumen sinunt:


sed sic erro circum instructam-latis-portis Orci domum.


75


Et mihi da tuam manum, obtestor: non enim amplius posthac


redibo ex Orco, postquam me ignis participem-feceritis.


Haudquaquam enim vivi dilectis seorsum a-sociis


consilia sedentes meditabimur; sed me quidem Fatum


absorbuit invisum, quod sortito-obvenit etiam nascenti.


80


Et vero tibi ipsi fatum est, diis similis Achille,


muro sub Trojanorum nobilium perire.


Aliud autem tibi dicam et mandabo, si obsequi velis.


Ne mea a-tuis seorsum condas ossa, Achille;


sed simul, sicut nutriti-fuimus in vestris ædibus,


85


quando me, parvulus quum-essem, Menœtius ex Opunte


duxit ad-vestram domum, homicidium propter triste,


die illo, quando filium interfeci Amphidamantis,


imprudens, invitus, de talis iratus;


tum me exceptum in ædibus eques Peleus


90


nutrivitque diligenter, et tuum famulum nominavit:


sic vero et ossa nobis idem loculus contegat,


aurea amphora, quam tibi dedit veneranda mater.






  Illum vero respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


cur mihi, venerandum caput, huc venisti,


95


et mihi hæc singula mandas? atqui ego tibi


omnia maxime perficiam, et obsequar, ut tu jubes.


Sed mihi propius asta: paululum saltem complexi


nos-invicem, tristi satiemur fletu.






  Sic igitur fatus, captavit-protensis manibus caris,


100


nec prehendit; anima enim sub terram, tanquam fumus,


abiit stridens. Attonitus vero exsurrexit Achilles,


manibusque complosit, verbumque lugubre dixit:






  Dii boni, certe aliqua est et in Orci ædibus


anima et simulacrum: sed præcordia non insunt omnino.


105


Pernox enim mihi Patrocli miseri


anima superstitit ploransque, lugensque,


et mihi singula præcepit: similis autem erat mirifice ipsi.






  Sic dixit: illis vero omnibus desiderium excitavit fletus;


lugentibus autem illis apparuit roseis-digitis Aurora


110


circa mortuum miserandum. At rex Agamemno


mulosque excivit et viros, qui-conveherent ligna,


undique e tentoriis; insuperque vir strenuus exortus-est,


Meriones, famulus virtutem-amantis Idomenei.


Hi vero ibant materiæ-cædendæ secures in manibus ferentes,


115


funeque bene-tortos; ac muli præibant ipsos:


multa vero ardua, declivia, accliviaque, transversaque transierunt.


Sed quum jam ad-saltus venerunt irriguæ-fontibus-Idæ,


protinus quercus alte-comantes longa-acie-munito ære


cædebant festinantes; eæ vero magnum sonitum-edentes


120


cadebant: has quidem deinde diffindentes Achivi,


alligabant mulis; hi vero terram pedibus carpebant,


cupientes campum, per senticeta densa.


Omnes autem lignatores stipites ferebant: sic enim jusserat


Meriones, famulus amantis-virtutem Idomenei.


125


Atque in litore eos dejecerunt ordine, ubi Achilles


designaverat Patroclo magnum sepulcrum, ac sibi ipsi.






  At postquam undique apposuerant immensam materiem,


considebant ibidem manentes conferti: atque Achilles


confestim Myrmidonas bellicosos jussit


130


ære cingi, jungereque sub curribus quemque


equos: hi vero festini-surrexerunt, et arma induerunt.


Conscenderunt autem currus propugnatores, aurigæque:


ante quidem curribus-vecti, pone vero nubes sequebatur peditum,


frequentissimi: in mediis autem ferebant Patroclum socii.


135


Capillis vero totum mortuum-tegebant, quos injiciebant


tondentes: pone autem caput ejus tenebat divinus Achilles


mœstus: sodalem enim eximium efferebat ad-Orcum.






  Illi vero ut ad-locum pervenerant, ubi ipsis indicarat Achilles,


eum deposuere; statimque ei affatim accumularunt materiam.


140


Tum rursus aliud cogitavit pedibus-velox divinus Achilles:


stans seorsum a-pyra, flavam sibi-abscidit comam,


quam Sperchio fluvio alebat florescentem:


ingemiscens autem dixit, spectans in nigrum pontem:






  Sperchie, frustra tibi-utqieu pater vovit Peleus,


145


illuc me reversum dilectam in patriam terram,


tibique comam abscisurum, mactaturumque scaram hecatomben;


quinquaginta insuper masculas ibidem oves sacrificaturum


ad fontes, ubi tibi ager-sacer altareque odoratum.


Sic vovit senex, tu vero ei mentem non perfecisti.


150


Nunc autem quia non redibo dilectam in patriam terram,


Patroclo heroi comam dedero secum-ferendam.






  Sic fatus, in manibus dilecti sodalis comam


posuit: his autem omnibus desiderium excitavit fletus.


Et certe lamentantibus occidisset lumen Solis,


155


nisi Achilles statim Agamemnoni dixisset astans:






  Atride: tibi enim maxime certe populus Achivorum


parebunt dictis: fletu quidem licet etiam alias satiari.


Nunc autem a pyra dimitte, et cœnam jube


parari: hæc vero curabimus, ad-quos maxime


160


cura-justorum pertinet mortui: sed duces nobiscum maneant.






  Atque ut hoc audivit rex virorum Agamemno,


confestim populum quidem dimisit per naves æquales;


funeratores autem ibidem manserunt, et accumularunt ligna;


struxerunt vero pyram centum-pedum quaquaversus;


165


et in pyra summa cadaver posuerunt, dolentes corde.


Multas autem pingues oves et pedes-trahentes camuros boves


ante pyram excoriarunt et curarunt; at ex omnibus


adipe sumta, obtexit cadaver magnanimus Achilles


ad pedes a capite, circumque excoriata corpora accumulabat;


170


imposuit et mellis et olei amphoras,


ad feretrum acclinans: quatuorque arduis-cervicibus equos


festinanter injecit pyræ, magnos edens-gemitus.


Novem huic regi (Patroclo) mensarii canes erant:


horum etiam injecit pyræ duos obtruncatos:


175


duodecim et Troum magnanimorum filios strenuos,


ære cædens: mala vero animo struebat opera:


immisit denique ignis vim invictam, ut depasceret.


Ejulavitque deinde, carumque nomine-ciebat sodalem:






  Salve mihi, o Patrocle, etiam in Orci domo:


180


omnia enim jam tibi perficio, quæ antea pollicitus-sum.


Duodecim quidem Troum magnanimorum filios strenuos,


hos una tecum omnes ignis absumit: Hectorem autem neutiquam


dabo Priamiden igni vorandum, sed canibus.






  Sic dixit minitans: circa-illum vero canes non occupabantur;


185


sed canes quidem arcebat Jovis filia Venus


per-dies et noctes: rosaceo autem unxit oleo,


divino, ut ne ipsum laceraret raptans.


Huic vero cyaneam nubem induxit Phœbus Apollo


a-cœlo-usque ad-terram, texitque locum totum,


190


quantum obtinebat cadaver; ne prius vis Solis


siccaret circumcirca corpus cum-nervis atque artubus.






  Neque pyra Patrocli ardebat mortui.


Ibi rursus alia excogitavit pedibus-velox divinus Achilles,


stans seorsum a-pyra, duobus vota-fecit Ventis,


195


Boreæ et Zephyro, et pollicitus-est sacra pulcra:


multumque etiam libans aureo poculo, supplicabat,


ut-venirent, quo citissime igne comburerent cadaver,


lignaque properent ardere. Velox autem Iris


vota exaudiens internuntia venit ad-Ventos.


200


Illi quidem Zephyri graviter-spirantis frequentes in-domo


convivium celebrabant; currens autem Iris institit


limini lapideo. Illi vero ut eam viderunt oculis,


omnes propere surrexere, vocabantque eam ad se quisque;


hæc vero sedere quidem recusavit, dixit autem sermonem:






205


  Non est sedendum: vadam enim inde super Oceani fluenta,


Æthiopum ad terram, ubi sacrificant hecatombas


immortalibus, ut jam et ego particeps-fiam sacrificiorum.


Sed Achilles Boream et Zephyrum sonorum


venire orat, et pollicetur sacra pulcra,


210


ut pyram suscitetis ad-ardendum, in qua jacet


Patroclus, quem omnes gemunt Achivi.






  Hæc quidem sic locuta abiit; illi vero exorti-sunt


sonitu immenso, nubes vi-agentes præ se.


Confestim vero ad pontum venere flaturi; excitatusque-est fluctus


215


flatu sub stridulo: Trojamque ad-glebosam pervenere,


ac rogo incubuerunt, valdeque sonuit immane-ardens ignis.


Tota-nocte inde hi pyræ simul flammam jactabant,


flantes stridule: ac tota-nocte velox Achilles


aureo ex cratere, tenens poculum duplex,


220


vinum hauriens in-humum fundebat, rigabatque terram,


animam appellans Patrocli miseri.


Ut vero pater sui filii lamentatur ossa cremans


desponsi, qui mortuus miseros dolore-affecit parentes:


sic Achilles sodalis lamentabatur ossa cremans,


225


reptans propter pyram, crebro ingemescens.






  Quando vero Lucifer venit lumen nuntians super terram,


post quem croceo-peplo-induta super mare spargitur Aurora,


tunc pyra elanguit, cessavitque flamma.


Ac Venti rursus abiere domum ut-redirent,


230


Thracium per pontum: hic vero gemebat, tumore-fluctuum furens.


Pelides autem a pyra in-alteram-partem quum-discessisset,


procubuit fessus, et dulcis somnus ei cito supervenit.


Illi vero (reges) circa Atriden frequentes congregabantur,


quorum adeuntium ipsum tumultus et strepitus excitavit.


235


Resedit vero erectus, et ipsos sermone allocutus-est:






  Atrideque, et ceteri principes universorum-Achivorum,


primum quidem pyram exstinguite nigro vino


totam, quantum occupavit ignis vis: ac deinde


ossa Patrocli Menœtiadæ legamus,


240


bene discernentes: cognitu vero facilia sunt:


(in media namque jacebat pyra, ceteri vero seorsum


in-extrema-ora cremabantur promiscue, equique et viri:)


et ea quidem in aurea phiala et duplici adipe


ponamus, donec ipse ego Orco condar.


245


Tumulum autem non admodum magnum ego fieri volo,


sed mediocrem talem: postmodum vero et hunc Achivi


latumque altumque facite, qui quidem post me


in navibus multa-transtra-habentibus relinquemini.






  Sic dixit: illi vero obsecuti-sunt pedibus-veloci Pelidæ.


250


Primum quidem pyram exstinxerunt nigro vino,


quantum flamma pervaserat, profundusque corruit cinis:


flentes vero socii mitis ossa alba


collegerunt in auream phialam et duplicem adipem:


in tentoriisque posita tenui linteo texerunt:


255


circuloque-designarunt tumulum, fundamentaque jecerunt


circa pyram: statim autem fusilem terram aggesserunt:


aggesto vero tumulo, redierunt. At Achilles


ibidem populum detinuit, et sedere-fecit, lato-ambitu circum;


e-navibus autem extulit præmia, lebetasque tripodasque,


260


equosque, mulosque, boumque robusta capita,


et feminas pulcre-cinctas, splendidumque ferrum.






  Aurigis quidem primum velocibus præclara præmia


posuit, mulierem abducendam, eximia opera scientem,


et tripodem ansatum duarum-et-viginti-mensurarum,


265


primo: sed secundo deinde equam posuit


sexennem, indomitam, fœtum mulum utero-gestantem:


at tertio igni-non-admotum deposuit lebetem,


pulcrum, quatuor mensuras capientem, album adhuc sic (ut a fabro);


quarto vero posuit duo auri talenta:


270


quinto autem duplicem phialam ignem-non-expertam posuit.


Stetit vero se-erigens et verba inter Argivos fecit.






  Atrideque et ceteri bene-ocreati Achivi,


aurigas hæc præmia exspectantia jacent in circo.


Si quidem nunc alius viri gratia certaremus Achivi,


275


tum certe ego prima accepta in-tentorium ferrem.


Scitis enim, quantum mei virtute superant equi;


immortales etenim sunt: Neptunus autem dedit ipsos


patri meo Peleo, is vero vicissim mihi tradidit.


Sed certe quidem ego quiescam, et solidis-ungulis equi:


280


talis enim gloriam eximiam amiserunt aurigæ,


benigni, qui ipsis admodum sæpe liquidum oleum


jubis superfundebat, quum-lavisset aqua limpida.


Hunc hi stantes lugent, soloque ipsis


jubæ profusæ-sunt, ipsique stant dolentes corde.


285


Vos vero ceteri accingimini per exercitum, quicunque Achivorum


equisque fidit et curribus coagmentatis.






  Sic dixit Pelides; celeres autem aurigæ surrexerunt.


Surrexit multo primus quidem rex virorum Eumelus,


Admeti dilectus filius, qui aurigandi-peritia eximie-ornatus-erat:


290


post hunc autem Tydides surrexit fortis Diomedes,


equosque Troicos duxit-sub jugum, quos quondam abstulit


Æneæ; at ipsum Æneam subripuerat Apollo.


Post hunc autem Atrides surrexit flavus Menelaus,


nobilissimus, sub jugumque duxit veloces equos,


295


Æthen Agamemnoniam, suumque Podargum;


illam Agamemnoni dedit Anchisiades Echepolus


donum, ut ne ipsum sequeretur ad Ilium ventosam,


sed domi oblectaretur manens; magnas enim ei dederat


Jupiter opes, habitabat autem hic in spatiosa Sicyone:


300


hanc iste sub jugum duxit, admodum cursus cupidam.


Antilochus autem quartus pulcris-jubis instruxit equos,


Nestoris præclarus filius, magnanimi regis,


Neleidæ; Pylo autem nati ei equi


pedibus-velocibus agebant currum. Pater vero ipsi prope astans


305


dixit in bonum monens, intelligentem etiam per-se:






  Antiloche, certe quidem te, juvenem licet, dilexerunt


Jupiterque Neptunusque, et aurigandi-artes docuerunt


omnigenas: ideoque te docere nequaquam multum opus est.


Nosti enim recte circa metas equos flectere; sed tibi equi


310


sunt tardissimi cursu; ideoque puto damnosa eventura.


Horum vero equi quidem sunt perniciores, nec tamen ipsi


plura sciunt te ipso sollerter-machinari.


Sed agedum tu, dilecte, sollertiam reconde animo


omnigenam, ut ne tibi effugiant præmia.


315


Arte etenim faber-lignarius longe præstantior, quam viribus;


arte vero rursus gubernator in nigro ponto


navem celerem dirigit, jactatam ventis:


arte et auriga superat aurigam.


Sed qui quidem equis et curribus suis fretus


320


imprudenter eos in latum flectit huc et illuc,


huic equi vagantur per stadium, neque eos continet:


qui vero utilia noverit, agens deteriores equos,


semper metam spectans flectit prope, neque eum latet,


quo-pacto primum eos agitet-laxatis bubulis loris:


325


sed continet perpetuo, et præcedentem observat.


Metam autem tibi indicabo cognitu-perfacilem, nec te latebit.


Stat lignum aridum, quantum ulna, super terram,


vel quercus, vel laricis, quod quidem non putrescit imbre:


lapides vero ejus ex-utraque-parte positi-sunt duo albi,


330


in concursu viæ: planum autem curriculum-equorum hinc-inde:


seu alicujus monumentum hominis jam-pridem defuncti,


sive hoc meta fuit tempore priscorum hominum;


ac nunc terminum fecit pedibus-velox divinus Achilles.


Huic tu proxime admotos agita juxtà currum et equos:


335


ipse vero inclinator bene-concinnata in sella-currus,


paullulum ad sinistram eorum; at dextrum equum


stimula minaciter-inclamans, laxaque ei habenas manibus.


Ad metam autem tibi equus sinister admoveatur,


ita-ut tibi modiolus utique videatur summum strinxisse


340


rotæ affabre-factæ: in-lapidem vero vites impingere,


ne qua equosque vulneres, et currus confringas:


gaudium vero hoc aliis, opprobrium tamen tibi ipsi


erit. Sed, dilecte, si-sapis, cautus esto.


Si enim ad metam prætervectus-fueris urgens,


345


non erit, qui te assequatur perniciter-insecutus, nec prætervehatur,


ne si a-tergo quidem Arionem divinum ageret,


Adrasti velocem equum, qui ex deo genere erat,


aut illos Laomedontis, qui hic nutriti-sunt eximii.






  Sic locutus Nestor Neleius iterum in loco


350


resedit, postquam suo filio cujusque rei summam dixerat.


Meriones autem quintus pulcris-jubis instruxit equos.


Ascenderunt vero in sellas curruum, et sortes injecere galeæ;


concutiebat Achilles, et sors exsiliit Nestoridæ


Antilochi: post hunc sortitus-est rex Eumelus;


355


post illum autem Atrides, inclytus-hasta Menelaus:


post eum vero Meriones sortitus-est agere: postremus autem


Tydides, longe fortissimus, sortitus-est agere equos.


Steterunt jam ordine: monstravit autem metas Achilles,


procul in plano campo, juxtàque speculatorem collocavit


360


deo-parem Phœnicem, armigerum patris sui,


ut memor-inspectet cursum, et veritatem referret.






  Illi vero simul omnes in equos scuticas sustulerunt,


percusseruntque loris, exhortatique-sunt verbis,


magno-ardore: ii autem ocyus percurrebant campum,


365


procul a-navibus, celeriter: sub pectoribus vero pulvis


surgebat excitatus, tanquam nubes, vel procella:


jubæ autem agitabantur cum flatibus venti.


Currus vero modo quidem terræ appropinquabant almæ,


modo autem sussultabant sublimes: at aurigæ


370


stabant in sellis: palpitabat autem animus cujusque,


victoriæ cupidorum; et hortabatur suos quisque


equos: hi vero volabant pulverem-excitantes per-campum.






  Sed quum jam extremum peragerent cursum veloces equi


retro mare versus canum, tum demum virtus cujusque


375


apparuit, statimque equis extendebatur cursus: celeriter vero inde


Pheretiadæ pedibus-veloces eminebant equæ.


Post eas autem eminebant Diomedis masculi equi,


Troici, neque multum aberant, sed admodum prope:


semper enim currum ascensuris similes-erant,


380


flatu vero narium Eumeli dorsum, latique humeri,


calefiebant: super ipsum enim capitibus repositis volabant.


Et certe vel prævertisset, vel dubiam victoriam fecisset,


nisi Tydei filio iratus-fuisset Phœbus Apollo,


qui ei e manibus excussit scuticam splendidam.


385


Ejus vero ex oculis effusæ-sunt lacrimæ, indignantis,


quod illas quidem videret jam etiam multo fortius euntes,


sui vero divinitus affligerentur, sine stimulo currentes.


Nec sane Minervam fraude-lædens latuit Apollo


Tydiden, valde autem celeriter assecuta-est pastorem virorum;


390


reddiditque ei scuticam, vimque equis immisit.


Ipsa vero Admeti filium succensens accessit,


equinumque ei fregit dea jugem: atque ei equæ


utrinque-extra viam currebant, temoque in terram factus-decidit.


Ipse vero e sella juxta rotam provolutus-est,


395


cubitique ei circumcirca-lacerabantur, osque, naresque;


collisaque-est frons ad supercilia: atque ei oculi


lacrimis impleti-sunt, liquidaque ei hæsit vox.


Tydides vero prævertens dirigebat solidis-ungulis equos,


longe præ-ceteris emicans: nam Minerva


400


equis immisit vim, et ei gloriam imposuit.


Post illum Atrides agebat equos flavus Menelaus.


Antilochus vero equos adhortabatur patris sui:






  Incumbite, et vos intendite quam celerrime.


Cum-illis quidem vos contendere haudquaquam jubeo,


405


Tydidæ equis bellicosi, quibus Minerva


nunc præbuit celeritatem, et ipsi gloriam apposuit.


Sed equos Atridæ assequimini, neu relinquimini,


rapide, ne vobis dedecus offundat


Æthe, femina quum-sit: curnam deficitis, præstantissimi?


410


Sic enim denuntio, et certe perfectum erit:


non amplius vobis cura apud Nestorem pastorem virorum


erit, statim autem vos interficiet acuto ære,


si remissi referamus vilius præmium:


verum insequimini, et festinate quam citissime.


415


Hæc autem ego ipse machinabor, ac dispiciam,


angusta in via astu-præterire: neque hoc me fallet.






  Sic dixit: illi vero domini veriti minas,


acrius cucurrerunt exiguo tempore; statimque inde


angustiam viæ cavæ vidit Antilochus bellicosus:


420


scissura erat terræ, qua hiemalis collecta aqua


eruperat viæ partem, profundumque fecerat locum totum:


hac dirigebat Menelaus, rotarum-concursum vitans.


Antilochus autem deflectens impellebat solidis-ungulis equos


extra viam, parumperque avertens insequebatur.


425


Atrides vero extimuit, et Antilochum inclamavit:






  Antiloche, temere equos-agis; sed contine equos:


angusta enim via est; mox vero latiore præterages:


ne qua utrosque lædas, currui meo impingens.






  Sic dixit: Antilochus vero adhuc etiam multo magis agebat,


430


stimulo adurgens, tanquam non audienti similis.


Quantus vero disci jactus ab-humero-vibrati est,


quem juvenis emittit vir, tentans vigorem-juvenilem:


tantum cursu-emicarunt: equæ vero cesserunt retro


Atridæ; ipse enim sponte remisit agitare,


435


ne qua colliderentur in via solidis-ungulis equi,


currusque everterent bene-compactos, atque ipsi


in pulveres deciderent, festino-cursu-contendentes de victoria.


Hunc et objurgans allocutus-est flavus Menelaus:






  Antiloche, nemo te mortalium perniciosior alius:


440


i-in-malum: quippe non te vere dicebamus sapere Achivi.


Sed certe ne sic quidem sine jurejurando auferes præmium.






  Sic locutus, equos exhortatus-est, dixitque:


ne mihi inhibemini neve stetis dolentes corde.


Prius istis pedes et genua lassabuntur,


445


quam vobis; ambo enim privati-sunt juventute.






  Sic dixit: illi vero, regis veriti hortatum,


acrius cucurrerunt, statimque ipsis proximi fuerunt.






  Argivi vero in circo sedentes spectabant


equos: hi autem volabant pulverem-excitantes per-campum.


450


Primus vero Idomeneus, Cretum dux, visos-agnovit equos;


sedebat enim extra circum ceteris-sublimior in specula.


Illum autem, procul licet-esset, equos increpantem ut-audiit,


agnovit; viditque equum insignem ceteros prævertentem,


qui quidem cetero quanto corpore spadix erat, in fronte vero


455


alba macula erat rotunda, tanquam luna.


Surrexit autem, et sermonem inter Argivos dixit:






  O amici, Argivorum ductores atque principes,


solusne ego equos noscito, an et vos?


Alii mihi videntur nunc priores esse equi,


460


alius et auriga videtur: illæ vero equæ alicubi illic


læsæ-sunt in campo, quæ eousque certe præstantiores erant.


Nempe illas primum vidi metam circumflectentes,


nunc vero nequaquam possum videre: undique autem mihi oculi


Troicum per campum lustrant prospectanti.


465


Aut aurigam fugerunt habenæ, nec potuit equas


bene continere circa metam, et non feliciter flexit:


illic ipsum excidisse reor, et currus confregisse;


hæ vero extra-viam-cucurrerunt, postquam furor occupavit animum.


Sed intuemini et vos surgentes: non enim equidem


470


bene dignosco; videtur autem mihi esse vir


Ætolus genere, interque Argivos imperat,


Tydei equûm-domitoris filius, fortis Diomedes.






  Hunc autem indecore objurgavit Oilei filius velox Ajax:


Idomeneu, cur præmature garris? illæ vero procul


475


equæ pedes-alte-tollentes amplum per-campum currunt.


Nec minimus-natu es inter Argivos tantopere,


nec tibi acutissime ex capite prospiciunt oculi:


sed semper verbis garris. Neutiquam te decet


blateronem esse: adsunt enim et præstantiores alii.


480


Equæ vero eædem sunt priores, quæ et antea,


Eumeli, in eisque ipse tenens lora vehitur.






  Hunc autem iratus Cretum dux contra allocutus-est:


Ajax, rixa optime, maledice! in-ceterisque omnibus


inferior-es Argivis: quod tibi mens est insolens.


485


Age nunc vel tripode deposito-certemus, vel lebete;


arbitrum autem Atriden Agamemnonem faciamus ambo,


utræ anteriores sint equæ: ut sentias persolvens.






  Sic dixit: surrexit vero protinus Oilei filius velox Ajax,


iratus, asperis ut-exciperet eum verbis.


490


Et omnino jam ulterius adhuc contentio evasisset utrisque,


nisi Achilles ipse surrexisset, et dixisset sermonem:






  Ne amplius nunc asperis altercemini verbis,


Ajax, Idomeneuque, malis; quippe non par-est.


Et vero alii succenseritis, quicunque talia faceret.


495


Sed vos in circo sedentes spectate


equos; hi autem cito ipsi festino-cursu-contendentes de victoria


huc venient: tam vero cognoscetis singuli


equos Argivorum, qui secundi, quique priores.






  Sic dixit: Tydides autem valde prope venit urgens equos,


500


scutica autem assidue feriebat super-humeros: atque ei equi


in-altum sussultabant cito conficientes viam.


Assidue autem aurigam pulveris guttæ percutiebant:


currusque, auro accurate-elaborati stannoque,


equos veloces pone-currebant; neque profunda


505


fiebat canthorum orbita retro


in tenui pulvere: hi vero festinantes volabant.


Stetit autem medio in circo; multusque exsiliebat sudor


equorum, eque cervicibus et a pectore, in-terram.


Ipse vero e sella in-terram desiliit collucente,


510


acclinavitque scuticam ad jugum. Nec segnis-erat


fortis Sthenelus, sed propere accepit præmium;


deditque abducendam sociis magnanimis mulierem,


et tripodem ansatum asportandum: ipse vero solvit equos.






  Post eum autem Antilochus Neleius agebat equos,


515


dolis, haud quidem celeritate, prævertens Menelaum;


sed etiam sic Menelaus agebat prope veloces equos.


Quantum vero a-rota equus distat, qui quidem dominum


trahit per-campum nisu-contento cum curribus;


hujus quidem attingunt canthum pili extremi


520


caudæ; is autem prope admodum currit, nec prorsus magnum


spatium in-medio est, per longum campum equo currente:


tantum jam Menelaus eximio Antilocho


posterior-erat: at prius etiam ad disci-jactum relictus-erat,


sed ipsum statim assecutus-est; augebatur enim vis valida


525


equæ Agamemnoniæ, jubis-pulcris Æthes.


Si vero adhuc ulterius actus-fuisset cursus ambobus,


eo certe eum præteriisset, nec dubiam-victoriam reliquisset.


Sed Meriones, famulus strenuus Idomenei,


posterior-erat inclyto Menelao hastæ jactu:


530


tardissimi enim ei erant pulcris-jubis equi,


minimeque-peritus erat ipse agendi currum in certamine.


Filius vero Admeti omnium-ultimus venit e-ceteris,


trahens currus pulcros, agens ante equos.


Hunc autem ut-vidit, miseratus-est velox divinus Achilles;


535


stansque inter Argivos verba alata dixit:






  Ultimus vir præstantissimus agit solidis-ungulis equos:


sed agedum ei demus præmia, ut par est,


secunda; at prima ferat Tydei filius.






  Sic dixit: illi autem omnes comprobarunt, sicut jubebat.


540


Et sane ei dedisset equam (comprobarant enim Achivi),


si non Antilochus, magnanimi Nestoris filius,


Pelidæ Achilli jure respondisset surgens:






  O Achille, valde tibi iratus-fuero, si perfeceris


hoc verbum: es enim ablaturus mihi præmium,


545


hoc cogitans, quod ei divinitus-læsi-sunt currus et veloces equæ,


ipse strenuus quum-sit: sed debuit immortalibus


vota-facere: ita nequaquam ultimus-omnium venisset equos urgens.


Si vero ejus misereris, et tibi gratum est animo,


est tibi in tentorio aurum multum, est vero et æs,


550


et pecora, suntque tibi ancillæ, et solidis-ungulis equi:


ex-his ipsi postea electum dato vel majus præmium,


vel etiam jam nunc, ut te collaudent Achivi.


Hanc vero ego non dabo: de ipsa autem periculum-faciat,


virorum quicunque velit mecum manibus pugnare.






555


  Sic dixit: subrisit autem pedibus-velox divinus Achilles


gratulans Antilocho, quod ipsi dilectus erat sodalis:


et eum respondens verbis alatis allocutus-est:






  Antiloche, si quidem jam me jubes e-domo aliud


Eumelo dare, ego vero etiam hoc perficiam.


560


Dabo ei loricam, quam Asteropæo abstuli,


æream, quam circum ora fulgidi stanni


circulo-fusa-est: multo autem pretio ei æstimanda erit.






  Dixit, et Automedontem carum jussit sodalem


ferre eam e-tentorio: is vero abiit, et ei attulit.


565


[Eumeloque in manibus posuit; is vero accepit gaudens.]






  Inter-hos autem et Menelaus surrexit, animo dolens,


Antilocho immensum iratus: atque præco


in-manibus sceptrum posuit, silereque jussit


Argivos: at ille inde inter-eos-dixit par-deo vir:






570


  Antiloche, antehac prudens, quale fecisti!


dedecorasti quidem meam virtutem, læsisti autem mihi equos,


tuis ante actis, qui multo inferiores erant.


Sed agite, Argivorum ductores ac principes,


in medium utrisque judicate, neu in gratiam:


575


ne-quando quis dicat Achivorum ære-loricatorum:


Antilocho mendaciis oppresso, Menelaus


abiit equam ducens; quoniam ei longe deteriores erant


equi, ipse vero melior armisque viribusque.


Eia vero, age, ego ipse judicabo, ac me nullum puto


580


alium increpaturum Danaorum: rectum enim erit judicium.


Antiloche, eia vero, age huc ades, Jovis-alumne, ut fas est,


stans ante equos et currum, ac flagellum


manibus tenens argutum, quo antea agitabas,


equos tangens, terram-cingentem Neptunum


585


jurato, te non volentem meum dolo currum impedivisse.






  Eum vero Antilochus prudens contra allocutus-est:


perfer nunc: multo enim equidem junior sum


te, rex Menelae, tu vero natu-major et præstantior.


Nosti, qualia juvenis viri errata sunt:


590


velocior etenim ei mens est, tenue autem consilium.


Ideo tibi toleret cor: equam vero tibi ipse


dabo, quam accepi: si etiam e meis aliud


majus postulaveris, continuo tibi statim dare


malim, quam tibi, Jovis-alumne, in-dies omnes


595


me animo ejectum-esse, et in-deos fieri sceleratum.






  Dixit, et equam ducens magnanimi Nestoris filius


in manus tradidit Menelai: illius autem animus


licuit (exhilaratus est), ut-si circa spicas ros liquescit


segetis crescentis, quando horrescunt arva:


600


sic et tibi, Menelae, in præcordiis animus licuit.


Et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Antiloche, nunc quidem tibi ego cedam ipse,


qui eram iratus: quoniam non mente-vagus nec læsus-animo


eras antea: nunc vero mentem vicerat juventus.


605


In-posterum autem cave præstantiores decipere:


non enim me cito alius vir flexisset Achivorum.


Verum tu jam multa passus-es, et multa molitus,


tuusque pater bonus, et frater, causa mea:


ideo tibi supplicanti obsequar: atque etiam equam


610


dabo, mea licet sit; ut sentiant et hi,


ut meus nunquam sit animus superbus et immitis.






  Dixit, et Antilochi Noemoni dedit socio


equam abducendam: ipse vero inde lebetem accepit collucentem.


Meriones autem sustulit duo auri talenta,


615


quartus, ut egerat currum. Quintum vero relictum-erat præmium,


duplex phiala: quam Nestori dedit Achilles,


Argivorum per consessum ferens; et dixit astans:






  Accipe nunc; et tibi hoc, senex, munus-recondatur,


Patrocli sepulturæ monimentum ut-sit; non enim amplius illum


620


videbis inter Argivos: do autem tibi hoc præmium


sic: nec enim cæstibus certe pugnabis, nec luctaberis,


nec jaculorum-certamen inibis, nec pedibus


curres: jam enim gravis te senectus urget.






  Sic fatus, in manibus posuit: ille vero accepit gaudens.


625


Et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Certe jam hæc quidem omnia, fili, recte dixisti.


Non enim amplius firma membra, amice, pedes, nec manus


ab-humeris utrinque celeri-impetu-moventur agiles.


Utinam sic pubescerem, roburque mihi firmum esset,


630


ut quando regem Amarynceum sepeliebant Epei


in-Buprasio, filiique posuerunt regis certaminum-præmia:


illic nullus vir mihi similis vir erat, neque Epeorum,


neque ipsorum Pyliorum, neque Ætolorum magnanimorum.


Cæstu quidem vici Clytomedem, Enopis filium:


635


Ancæum vero lucta Pleuronium, qui in-me surrexerat:


Iphiclum autem pedibus prætercurri, strenuus licet-esset;


hasta vero mittenda-superavi Phyleumque et Polydorum.


Solis me equis præteregerunt Actoridæ-duo,


ob-numerum superantes, invidentes mihi victoriam,


640


quod nempe maximi illi certamini relicta-erant præmia.


Hi vero erant gemini: alter quidem firmiter equos-regebat,


firmiter equos-regebat,[TR1] alter vero scutica incitabat.


Sic olim eram: nunc vicissim juniores obeant


opera ejusmodi: me autem oportet senectæ tristi


645


parere; tum vero excellebam-inter heroas.


Sed abi, et tuo sodali certaminibus justa-facito.


Hoc autem præmium ego lubens accipio, gaudetque mihi cor,


quod-ita mei semper memor-es benevoli: nec te lateo,


quo honore me par-est honorari inter Achivos.


650


Tibi autem dii pro his gratiam largam referant.






  Sic dixit: Pelides vero magnum per cœtum Achivorum


abiit, postquam omnem laudationem audierat Nelidæ.


Atque ille cæstu-decernentium duro posuit præmia:


mulam laborum-patientem ducens ligavit in circo


655


sexennem, indomitam, quæ difficillima erat domitu;


atque victo posuit poculum duplex.


Stetit autem se-erigens, et verba inter Argivos fecit:






  Atridæque et ceteri bene-ocreati Achivi,


viros duos de his jubemus, qui sint præstantissimi,


660


pugnis alte elatis inter se ferire: cui vero Apollo


dederit victoriam, agnoverintque omnes Achivi,


mulam laborum-patientem ducens ad-tentorium eat:


ac victus poculum auferet duplex.






  Sic dixit: surrexit autem statim vir fortisque magnusque,


665


peritus cæstus-pugnæ, filius Panopei Epeus:


prehenditque manu mulam laborum-patientem, dixitque:






  Prope veniat, quicumque poculum auferet duplex:


mulam autem non puto aliquem abducturum alium Achivorum,


cæstibus vincentem me: nam me profiteor esse optimum.


670


An non satis, quod in-prælio inferior-sum? nec ullo-modo licet


in omnibus operibus peritum virum evadere.


Sic enim denuntio, quod et perfectum erit:


penitus ei corpusque disrumpam, et ossa confringam:


curatores autem ei hic frequentes ibidem maneant,


675


qui ipsum efferent, meis sub manibus domitum.






  Sic dixit: illi vero omnes obmutuerunt silentio.


Euryalus autem contra-eum solus surrexit, par-deo vir,


Mecistei filius Talaionidæ regis,


qui quondam Thebas profectus-est defuncti Œdipi


680


ad funus (ludos funebres): ibi vero omnes vicit Cadmeos.


Hunc quidem Tydides hasta-inclytus sectabatur,


confirmans verbis, multum vero ei cupiebat victoriam.


Cingulum autem ei primum projecit, ac deinde


dedit lora scite-secta bovis agrestis.


685


Hi autem quum-se-accinxissent, prodiere in medium circum;


ex-adversoque elevatis manibus robustis simul ambo


in-se-irruerunt, et ipsis graves manus consertæ-sunt.


Vehemens autem crepitus maxillarum ortus-est, fluebatque sudor


undique e membris: irruit vero divinus Epeus,


690


percussitque circumspectantem ad-genam; nec jam is diutius


stetit: ejus enim succiderunt pulcra membra.


Ut vero quum ab inhorrescente Borea exsilit piscis


litore in algoso, nigerque continuo ipsum fluctus operit:


sic percussus exsiliit. At magnanimus Epeus


695


manibus arreptum erexit; dilecti autem circumstetere socii,


qui ipsum ducebant, per circum labantibus pedibus,


cruorem crassum exspuentem, caput jactantem in-alteram-partem;


ac mente-alienatum inter se collocarunt ducentes:


ipsique euntes accepere poculum duplex.






700


  Pelides vero statim alia tertia deposuit præmia,


ostentans Danais, luctæ duræ;


victori quidem, magnum tripodem igni-aptum;


eum autem duodecim-boum-pretio inter se æstimabant Achivi:


viro autem victo mulierem in medio posuit:


705


multa autem ea sciebat opera, æstimabantque ipsam quatuor-boum-pretio.


Stetit autem se-erigens, et verba inter Argivos fecit:






  Surgite, qui et hujus certaminis periculum-facietis.






  Sic dixit: surrexit vero inde magnus Telamonius Ajax;


surrexit et Ulysses abundans-consiliis, dolos sciens.


710


Accincti autem hi prodierunt in medium circum,


complexuque se-invicem corripuerunt manibus robustis:


ut quum tigna-mutuo-sibi-inserta, quæ inclytus aptat faber,


domus altæ, impetus ventorum vitans, se complectuntur.


Stridebant autem dorsa, validis a manibus


715


attracta fortiter; atque humidus defluebat sudor;


densæque vibices per lateraque et humeros


sanguine rubentes surrexere: illi autem vehementer usque


victoriam cupiebant, tripodem ob affabre-factum.


Neque Ulysses poterat Ajacem supplantare, soloque affligere,


720


neque Ajax poterat; valida vero eum prohibebat vis Ulyssis.


Sed quum jam tædio-afficerentur bene-ocreati Achivi,


tunc ipsum allocutus-est magnus Telamonius Ajax:






  Nobilissime Laertiade, sollertia-pollens[TR2] Ulysse,


aut me tolle, aut ego te; hæc vero Jovi omnia curæ-erunt.






725


  Sic fatus, eum sustulit: doli autem non oblitus-est Ulysses:


percussit pone poplitis-flexum assecutus, solvitque membra subtus;


dejecit autem supinum: in pectora vero Ulysses


decidit: populi autem admirabundi-spectabant, stupebantque.


Secundus vicissim tollebat audens divinus Ulysses,


730


movit autem paullulum a terra, nec levavit;


genu vero implicuit: et in-terram ceciderunt ambo


prope se-invicem, fœdabanturque pulvere.


Et certe jam tertio rursus surgentes luctati-fuissent,


nisi Achilles ipse surrexisset, et cohibuisset:






735


  Ne-amplius lucta-obnitimini, neu conterimini malis:


victoria vero est utrisque; præmiis autem æqualibus ablatis


abite, ut et alii certent Achivi.






  Sic dixit: illi autem ei maxime auscultarunt, et obsecuti-sunt,


et absterso pulvere, sibi-induerunt vestes.






740


  Pelides vero statim alia posuit velocitatis præmia,


argenteum craterem elaboratum; sex autem mensuras


capiebat, et pulcritudine excellebat omnem per terram


multum; quippe Sidonii magni-artifices scite elaborarant,


Phœnices autem vexerant viri super nigrum pontum,


745


collocarantque in portubus, Thoantique dono dederant:


filius autem Priami pro-Lycaone pretium dedit


Patroclo heroi, Iasonides Euneus.


Et hunc Achilles posuit præmium certaminis in honorem sui sodalis,


ei quicunque levissimus pedibus velocibus esset;


750


secundo autem bovem posuit magnum et pinguem adipe:


semitalentum vero auri ultimo-præmium posuit.


Stetit autem-se-erigens, et verba inter Argivos fecit:






  Surgite qui et hujus certaminis periculum-facietis!






  Sic dixit; surrexit autem statim Oilei filius velox Ajax,


755


surrexit et Ulysses abundans-consiliis; deinde Nestoris filius


Antilochus; hic enim juvenes pedibus omnes vincebat.


[Steterunt autem ordine; ostenditque metas Achilles.]


Illis autem a carceribus extendebatur cursus. Celeriter inde


emicuit Oiliades: et concitus-sequebatur divinus Ulysses


760


prope admodum, ut quum aliquis mulieris bene-cinctæ


prope pectus est radius, quem scite admodum manibus promittit,


subtemen extrahens per stamen, propeque tenet


pectus: sic Ulysses currebat prope atque a-tergo


vestigia premebat pedibus,[TR3] antequam pulvis circumspargeretur


765


in ejus autem caput fundebat halitum divinus Ulysses,


usque cito currens. Acclamabant vero omnes Achivi


victoriæ cupido, magnoque adnitentem-studio hortabantur.


Sed quum jam extremum peragerent cursum, subito Ulysses


precatus-est Minervam cæsiis-oculis suo in animo:






770


  Exaudi, dea, propitia mihi auxiliatrix veni pedibus.






  Sic dixit precans: illum autem exaudivit Pallas Minerva;


membraque reddidit levia, pedes, et manus superne.


Sed quum jamjam essent involaturi in-præmium,


tunc Ajax quidem lapsus-est in-cursu (læsit enim eum Minerva),


775


ubi boum fusum-erat stercus interfectorum, late-mugientium,


quos super Patroclo mactarat pedibus velox Achilles:


ac stercore bubulo impletum-est ei osque naresque.


Craterem vero sustulit audens divinus Ulysses,


ut venit præcurrens; at bovem accepit splendidus Ajax.


780


Stetit autem cornu manibus tenens bovis agrestis,


stercus exspuens, interque Argivos dixit:






  Dii boni, certe mihi læsit dea pedes, quæ et olim,


tanquam mater, Ulyssi astat, atque auxilio-est.






  Sic dixit: illi autem omnes super ipso suaviter risere.


785


Antilochus vero jam extremum abstulit præmium,


subridens, et verba inter Argivos fecit:






  Scientibus vobis dicam omnibus, amici, quod etiam nunc


immortales honorant ætate-provectiores homines.


Ajax enim me paullo natu-grandior est:


790


hic vero prioris ævi priorumque hominum;


crudæ autem senectæ ipsum dicunt esse; difficile vero


pedibus cum eo contendere Achivis, nisi Achilli.






  Sic dixit: laudeque-extulit pedibus-velocem Peliden.


Eum vero Achilles his verbis respondens allocutus-est:






795


  Antiloche, non quidem tibi inanis dicta-erit laus,


sed tibi semitalentum ego auri addam.






  Sic fatus, ei in manibus posuit: is autem accepit gaudens.


At Pelides quidem longæ-umbræ hastam


deposuit in circo afferens, deposuitque clypeum et galeam,


800


arma Sarpedonis, quæ ei Patroclus abstulerant.


Stetit autem se-erigens, et verba inter Argivos fecit:






  Viros duos de his jubemus, qui sint fortissimi,


armis indutos, corpus-secante ære sumto,


alterum-aterius ante consessum facere-periculum.


805


Uter prior attigerit alterius corpus pulcrum,


tetigeritque intestina, perque arma et nigrum sanguinem,


huic quidem ego dabo hunc ensem argenteis-clavis-distinctum,


pulcrum, Thracium, quem quidem Asteropæo abstuli.


Arma autem utrique communia hæc ferant:


810


et eis convivium lautum apponemus in tentoriis.






  Sic dixit: surrexit autem deinde magnus Telamonius Ajax,


surrexit et Tydides, fortis Diomedes.


Illi vero postquam hinc-inde-seorsum a-turba se-armaverant,


in medium utrique congrediebantur, promti pugnare,


815


horrendu obtutu; stupor autem tenebat omnes Achivos.


Sed quum jam prope essent in alterum-alter vadentes,


ter quidem irruerunt, terque cominus impetum-fecere.


Tum deinde Ajax quidem illum per clypeum undique-æqualem


percussit, nec ad-corpus pervenit; tuebatur enim intus lorica.


820


Tydides vero deinde supra scutum magnum


usque cervicem assequi-conabatur fulgidæ hastæ cuspide.


Et tum quidem de-Ajace metuentes Achivi,


fine-imposito certamini eos jussere præmia paria referre.


At Tydidæ dedit magnum ensem heros,


825


cum vaginaque proferens et scite-secto balteo.






  Ceterum Pelides posuit orbem (discum) a-fornace-rudem,


quem prius quidem mittebat magnum robur Eetionis;


sed illum quidem interfecerat pedibus-velox divinus Achilles,


hunc autem advexerat in navibus cum aliis possessionibus.


830


Stetit[TR4] autem se-erigens, et verba in Argivos fecit:






  Surgite, qui et hujus certaminis periculum-facietis!


Si ei etiam perquam in-longinquum patentes sunt pingues agri,


habebit ipsum etiam quinque volventes in-annos


ad-usum: non enim illi indigens quidem ferro


835


pastor vel arator, ibit in urbem emturus, sed ipse ei præbebit.






  Sic dixit: surrexit autem inde bellicosus Polypœtes,


surrexit et Leontei validum robur deo-paris,


surrexit et Ajax Telamonius, et divinus Epeus.


Ordine autem steterunt: orbem vero prehendit divinus Epeus,


840


misitque rotatum: riserunt autem omnes Achivi.


Secundus vero eum emisit Leonteus, soboles Martis;


tertio vero projecit magnus Telamonius Ajax.


[manu e robusta, et jecit-ultra signa omnium.]


Sed quum jam orbem prehendit firmus-bellator Polypœtes,


845


quantum quis projicit pedum bubulcus vir;


id autem rotatum volat per boves armentales:


tantum super-totum circi-spatium jecit; illi vero exclamarunt.


Surgentes autem socii Polypœtæ fortis


naves ad cavas retulerunt regis præmium.






850


  At ille sagittariis posuit nigrum ferrum,


ac deposuit decem quidem bipennes, decemque securiculas:


malumque erexit navis prora-cærulea,


procul in arenis; indeque pavidam columbam


tenui funiculo ligavit pede, in-quam jussit eos


855


sagittari: qui quidem percusserit pavidam columbam,


omnes auferens bipennes, domum ferat:


qui vero funiculum attigerit, ab-ave aberrans


(inferior etenim is), hic ferat securiculas.






  Sic dixit: surrexit autem inde vis Teucri regis;


860


surrexit et Meriones, famulus strenuus Idomenei.


Sortes autem in galea ærea concussere sumtas.


Teucer vero primus sorte sortitus-est. Statim autem sagittam


misit vi-valida, nec-tamen se vovit deo Apollini


agnorum primigenûm sacrificaturum inclytam hecatomben.


865


Ab-ave quidem aberravit; invidit enim ei hoc Apollo;


sed is funiculum percussit ad pedem, quo ligata-erat avis:


prorsus autem funiculum abscidit amara sagitta.


Illa quidem deinde evolans-fugit ad cœlum, at demissus-est


funiculus terram versus; et plausum-dederunt Achivi.


870


Festinans autem Meriones extraxit manu Teucri


arcum; at jam sagittam tenebat dudum, quasi dirigeret.


Statim autem se vovit longe-jaculanti Apollini


agnorum primigenûm sacrificaturum inclytam hecatomben.


Alte vero sub nubibus speculatus-est pavidam columbam:


875


hanc is in-gyrum-se-flectentem sub ala feriit mediam:


penitus autem transiit telum: id quidem rursus in terram


ante Merionæ fixum-est pedem: at avis


malo insidens navis prora-cærulea,


collum demisit, simul et alæ densæ solvebantur.


880


Velox autem e membris anima avolavit, longeque ab illo


(malo) decidit: populi vero admirabundi-spectabant stupebantque.


Inde Meriones bipennes decem omnes sustulit,


Teucer vero securiculas portavit cavas ad naves.






  At Pelides deposuit quidem longæ-umbræ hastam,


885


et lebetem igne-non-admotum, bovis pretio, floribus-varium


deposuit in circum ferens; atque jaculatores viri surrexerunt:


surrexit quidem Atrides late-dominans Agamemno,


surrexit et Meriones, famulus strenuus Idomenei.


Inter-eos autem dixit pedibus-velox divinus Achilles:






890


  Atride: scimus enim, quantum antecellas omnibus,


et quantum viribusque et jaculationibus sis præstantissimus:


quare tu quidem hoc præmium habens cavas ad naves


vade, at hastam Merionæ heroi demus,


si tu quidem tuo animo velis: hortor enim equidem.






895


  Sic dixit: nec non-obsecutus-est rex virorum Agamemno.


Dedit autem Merionæ hastam æream: sed ille heros


Talthybio præconi dabat perpulcrum præmium.











[TR1] Unclear why double "firmiter equos-regebat". The Greek column of the book also features this duplication.

[TR2] "sollertia--pollens" → "sollertia-pollens."

[TR3] "pedidus" → "pedibus"

[TR4] "Setit" → "Stetit"








Iliadis XXIV.—Hectoris redemtio.






ARGUMENT: THE REDEMPTION OF THE BODY OF HECTOR.


The gods deliberate about the redemption of Hector's body. Jupiter sends Thetis to Achilles, to dispose him for the restoring it, and Iris to Priam, to encourage him to go in person and treat for it. The old king, notwithstanding the remonstrances of his queen, makes ready for the journey, to which he is encouraged by an omen from Jupiter. He sets forth in his chariot, with a waggon loaded with presents, under the charge of Idaeus the herald. Mercury descends in the shape of a young man, and conducts him to the pavilion of Achilles. Their conversation on the way. Priam finds Achilles at his table, casts himself at his feet, and begs for the body of his son: Achilles, moved with compassion, grants his request, detains him one night in his tent, and the next morning sends him home with the body: the Trojans run out to meet him. The lamentations of Andromache, Hecuba, and Helen, with the solemnities of the funeral.


The time of twelve days is employed in this book, while the body of Hector lies in the tent of Achilles; and as many more are spent in the truce allowed for his interment. The scene is partly in Achilles' camp, and partly in Troy.




 TEXT:






1


  Solutus-erat autem cœtus, virique citas ad naves singuli


dispergebantur ituri. Hi quidem cœna curabant


somnoque dulce se-satiare: at Achilles


flebat, cari sodalis memor; neque illum somnus


5


occupabat omnium-domitor: sed versabatur huc et illuc,


Patrocli desiderans vigoremque et animos magnos:


ac quot peregerat cum ipso, et passus-fuerat labores,


virorumque prælia, periculososque fluctus emensus:


hæc recordans, uberes lacrimas defundebat,


10


interdum in latera jacens, interdum autem


supinus, interdumque pronus; tum vero rectus exsurgens


oberrabat mœstus præter litus maris. Neque ipsum Aurora


apparens latebat super marique litoribusque:


sed is, postquam junxerat sub curribus veloces equos,


15


Hectorem trahendum ligabat post currum;


ter autem quum raptasset circa sepulcrum Menœtiadæ mortui,


rursus in tentorio quiescebat, illumque relinquebat


in pulvere extensum pronum. Ejus vero Apollo


omnem injuriam arcebat a-corpore, virum miserans,


20


etiam mortuum; et ægide totum contegebat


aurea, ut ne ipsum Achilles laceraret raptans.






  Sic ille quidem Hectorem divinum indigne-tractabat iratus:


eum autem miserabantur beati dii inspicientes,


furtoque-surripere hortabantur speculatorem Argicidam.


25


Quod tum ceteris quidem omnibus placuit, nec-tamen unquam Junoni,


nec Neptuno, nec cæsiis-oculis virgini:


sed perstabant, sicut ipsis primum invisa-erat Ilios sacra,


et Priamus et populus, Alexandri ob injuriam;


qui contumelia-affecit has deas, quando ejus ad-tugurium venerant,


30


eam vero prætulit quæ ei præbuit libidinem damnosam.


Sed ubi jam exinde duodecima orta-erat aurora,


tum quidem inter-immortales dixit Phœbus Apollo:






  Crudeles estis, dii, noxii! nonne quondam vobis


Hector femora adolevit boum caprarumque lectarum?


35


Eum nunc non sustinuistis, vel mortuum, eripere,


suæque uxori præbere videndum, et matri, et filio suo,


et patri Priamo, populisque; qui eum celeriter


in igne comburerent, et justa ei persolverent.


Sed pernicioso Achilli, dii, vultis favere,


40


cui nec mens est æqua, neque animus


flexibilis in pectoribus: sed tanquam leo, ferocia animo-fovet,[TR1]


qui quum magnisque viribus et superbo animo


obsecutus, vadit ad pecudes hominum, ut dapes capiat:


sic Achilles misericordiam quidem perdidit, neque ei pudor[TR2]


45


est, qui viros valde lædit omissus, ac juvat servatus.


Certe aliquis etiam cariorem alium perdidit,


vel fratrem uterinum, vel etiam filium;


verum tandem fletum atque luctum remisit.


Patientem enim Fata animum indiderunt hominibus.


50


Sed hic Hectorem divinum, postquam eum cara vita privavit,


a-curru religans, circa sepulcrum sodalis dilecti


trahit: haud tamen ei hoc honestius, neque utilius.


Vereor ne, bonus licet sit, succenseamus ei nos:


expertem-sensus enim jam terram contumelia-afficit furens.






55


  Hunc autem irata allocuta-est candidis-ulnis Juno:


sit sane et hoc tuum verbum, Argenteo-arcu-insignis,


si quidem parem Achilli et Hectori constituetis honorem.


Hector quidem mortalisque, mulierisque suxit mammam:


at Achilles est deæ proles, quam ego ipsa


60


nutrivique et educavi, et viro dedi uxorem,


Peleo, qui præ aliis animo carus fuit immortalibus:


omnes autem interfuistis, dii, nuptiis; interque hos tu


epulabaris, tenens citharam, malorum sodalis, semper perfide.






  Illam vero respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:


65


Juno, ne jam omnino irascaris diis.


Haud enim honor quidem utrique unus erit: sed et Hector


carissimus erat diis hominum, qui in Ilio sunt:


sic enim mihi quidem: quia nunquam jucunda omittebat munera.


Non enim mihi unquam ara carebat convivio æquo,


70


libamineque, nidoreque: hunc enim sortiti-sumus honorem nos.


Sed tamen furto quidem surripere omittamus (nec ullo-modo licet


clam Achille) audacem Hectora: certe enim ei (Achilli) assidue


mater adest simul noctesque et dies.


Sed si quis vocare-velit deorum Thetin prope me,


75


ut aliquod ei dicam prudens verbum, quo Achilles


dona a Priamo accipiat, et Hectorem redemtum-reddat.






  Sic dixit; surrexit vero Iris ventosa-pedibus nuntiatura.


Inter Samum autem et Imbrum asperam


insiliit nigro ponto; ingemuitque palus.


80


Ipsa vero, glandulæ-plumbeæ similis, in imum delapsa-est,


quæ in agrestis bovis cornu immissa


descendit cruda-vorantibus piscibus mortem ferens.


Invenit autem in specu cava Thetin, circumque eam et aliæ


sedebant frequentes marinæ deæ: ipsa vero in mediis


85


flebat fatum sui filii eximii, qui ei erat


periturus in Troja glebosa, longe a-patria.


Prope autem stans allocuta-est pedibus velox Iris:






  Surge, Theti, vocat te Jupiter æterna consilia sciens.


Huic autem respondit deinde dea Thetis pedibus-argenteis:






90


  Curnam me ille jubet venire magnus deus? Vereor autem


misceri immortalibus; habeo vero dolores innumeros animo.


Ibo tamen; neque irritum verbum erit, quodcunque dixerit.






  Sic igitur fata, velum accepit augustissima dearum


atrum, eoque nullum nigrius erat velamentum.


95


Profecta-est autem ire, et pedibus-ventosa velox Iris


præibat; circumque ipsas diducebatur unda maris.


Litus vero ut-conscenderant, in cœlum festinarunt.


Invenerunt autem late-sonantem Saturnium, circaque eum ceteri omnes


sedebant frequentes beati dii sempiterni.


100


Ipsa autem Jovi patri assedit, cessitque Minerva.


Juno vero aureum pulcrum poculum in manu ei posuit;


et consolabatur verbis: Thetis autem reddidit, ut-biberat.


His vero sermonem orsus-est pater hominumque deûmque:






  Venisti ad-Olympum, dea Theti, mœsta licet,


105


luctum grave habens in animo; novi et ipse:


sed et sic dicam, cujus te gratia huc vocavi.


Per-novem-dies jam contentio inter immortales exstitit


Hectoris de cadavere, et Achille urbium-vastatore:


furto autem surripere hortabantur speculatorem Argicidam;


110


at ego hanc gloriam Achilli præbeo,


reverentiam et amicitiam tuam in-posterum servans.


Ocyus ad exercitum abi, et filio tuo præcipe.


Irasci ei dic deos, meque supra omnes


immortales indignatum-esse, quod animo furenti


115


Hectorem detinet apud naves recurvas, nec redemtum-reddidit:


si qua meque vereatur, et Hectorem redemtum-reddat.


Sed ego ad-Priamum magnanimum Irin mittam,


ut-redimat dilectum filium, profectus ad naves Achivorum,


donaque Achilli ferat, quæ animum ei placent.






120


  Sic dixit: nec non-obsecutus-est dea Thetis pedibus argenteis;


descendit vero ab Olympi verticibus concita.


Pervenit autem ad tentorium sui filii; ibique illum


invenit crebros fundentem-gemitus; dilecti autem circa ipsum socii


propere curabant, et apparabant prandium:


125


illis vero ovis villosa magna in tentorio mactata-erat.


Hæc autem admodum prope ipsum consedit, veneranda mater,


manuque eum demulsit, verbumque dixit et locuta-est:






  Fili mi, quousque lugens et mœrens


tuum edes cor, memor nec omnino cibi


130


nec[TR3] cubilis? bonum vero mulieri in amore


misceri: non enim mihi diu vives, sed tibi jam


prope adest mors et fatum violentum.


Sed mihi ausculta ocyus, Jovis vero tibi nuntia sum.


Irasci tibi ait deos, seque supra omnes


135


immortales indignatum-esse, quod animo furenti


Hectorem detines apud naves, nec redimi-passus-es.


Sed agedum redemtum-redde, mortuique accipe pretium.






  Hanc autem respondens allocutus-est pedibus velox Achilles:


ita sit: qui pretium ferat, etiam cadaver asportet,


140


si quidem volenti animo Olympius ipse jubet.






  Sic hi quidem in navium cœtu, materque et filius,


multa ad se-invicem verba alata dicebant.


Irin autem impulit Saturnius ad Ilium sacrum:






  Vade, Iri velox, relicta sede Olympi,


145


nuntia Priamo magnanimo, ad Ilium,


ut-redimat carum filium, profectus ad naves Achivorum,


donaque Achilli ferat, quæ animum ei placent,


solus, neque quisquam alius una Trojanorum eat vir.


Præco aliquis eum comitetur senior, qui regat


150


mulas et rhedam volubilem, atque retro


mortuum asportet ad urbem, quem interfecit divinus Achilles.


Neque omnino ei mors obversetur animo, neu terror:


talem enim ei ducem-viæ dabimus Argicidam,


qui eum ducet, usquedum ducendo prope-Achillem constituerit.


155


At postquam duxerit intra tentorium Achillis,


neque ipse Ach. eum interficiet, et alios omnes prohibebit.


Neque enim est imprudens, nec temerarius, neque noxius;


sed magna cum cura supplici parcet viro.






  Sic dixit: surrexit vero Iris ventosa-pedibus nuntiatura.


160


Pervenit autem in Priami domum; et invenit clamoremque fletumque.


Filii quidem patrem circumsedentes in aula


lacrimis vestimenta perfundebant: ipse vero in mediis senex


obvoluta veste textus; circumque multus


fimus affusus erat capitique et cervici  senis,


165


quem quidem se-volutans affatim-injecerat manibus suis.


Filiæ vero per ædes, et nurus, lamentabantur,


illorum recordantes, qui jam multique et strenui


manibus sub Argivorum jacebant animabus privati.


Stetit autem juxta Priamum Jovis nuntia, et allocuta-est eum,


170


summissa voce; illi autem tremor occupabat artus:






  Confide, Dardanide Priame, animo, neu omnino formida:


non enim tibi ego malum meditans huc venio,


sed benevolo animo; Jovis autem tibi nuntia sum,


qui tui, procul licet-sit, magnam curam-habet, et miseretur.


175


Redimere te jussit[TR4] Olympius Hectorem divinum,


donaque Achilli ferre, quæ animum ipsi placent,


solum, neque quisquam alius una Trojanorum eat vir.


Præco aliquis te comitetur senior, qui regat


mulas et rhedam volubilem, atque retro


180


mortuum asportet ad urbem, quem interfecit divinus Achilles.


Neque omnino tibi mors obversetur animo, nec terror:


talis enim te dux-viæ comitabitur Argicida,


qui te ducet, usquedum ducendo prope-Achille constituerit.


At postquam duxerit intra tentorium Achillis,


185


neque ipse hic te interficiet, et alios omnes prohibebit.


Neque enim est imprudens, nec temerarius, nec noxius,


sed magna cum-cura supplici parcet viro.






  Illa quidem sic locuta abiit, pedibus velox Iris.


Sed is filios rhedam volubilem mulinam


190


apparare jussit, arcamque ligare super ipsa.


Ipse autem in penum descendit odoratum,


cedrinum, tecto-excelso, qui pretiosa multa continebat;


introque uxorem Hecubam vocavit, dixitque:






  Infelix, a-Jove mihi Olympio nuntia venit,


195


ut-redimerem dilectum filium, profectus ad naves Achivorum,


donaque Achilli ferrem, quæ animum ei placent.


Sed age mihi hoc dic, quid tibi in-præcordiis videtur esse?


valde enim me ipsum quidem mens et animus jubet


illuc ire, ad naves in exercitum latum Achivorum.






200


  Sic dixit: ejulavit autem uxor, et respondit verbis:


hei mihi, quo jam tibi prudentia abiit, qua antehuc quidem


celeber-eras per homines exteros et eos quibus imperas?


quo-pacto vis ad naves Achivorum ire solus,


viri ante oculos, qui tibi multosque et fortes


205


filios interfecit? ferreum certe tibi cor est.


Si enim te deprehendet et inspiciet oculis


crudelis et infidus vir iste, non tui miserebitur,


neque omnino te reverebitur. Nunc vero fleamus seorsum


sedentes in ædibus: huic autem sic olim fatum violentum


210


nascenti nevit lino, quando eum peperi ipsa,


celeres-pedibus canes ut-satiaret, suis seorsum a-parentibus,


virum apud violentum, cujus ego medium jecur utinam tenerem


comedendum, inhærens ei: tunc repensa ejus facta essent


in-filium meum: quippe non ipsum ignave-se-gerentem occidit,


215


sed pro Trojanis et Troadibus profundo-sinu


stantem, nec fugæ memorem nec declinationis.






  Eam vero rursus allocutus-est senex Priamus deo-similis:


ne me volentem ire retine, neu mihi ipsa


avis in ædibus mala sis: nec mihi persuadebis.


220


Nam si alius quidem me aliquis terrestrium jussisset,


seu qui vates sunt, aruspices, vel sacerdotes,


mendacium certe crederemus, et aversaremur magis:


nunc vero (ipse enim audivi deam, et aspexi coram)


ibo, et non irritus sermo erit. Si vero mihi fatum est


225


mori apud naves Achivorum ære-loricatorum,


volo: statim enim me interfecerit Achilles,


ulnis complexum meum filium, postquam fletus desiderium exemero.






  Dixit, et arcarum opercula pulcra aperuit.


Inde duodecim quidem perpulcros exemit peplos,


230


duodecimque simplices lænas, totidemque tapetas,


totidemque pallia pulcra, totidem ad hæc tunicas.


Auri autem appensa extulit decem omnia (summâ) talenta.


extulit et duos splendidos tripodas, quatuorque lebetas,


extulit et poculum perpulcrum, quod ei Thraces dedere viri,


235


in-legationem profecto, magnum donum: nec tamen eo


pepercit in ædibus senex; summe enim cupiebat animo


redimere dilectum filium. Hic autem Trojanos quidem omnes


a-porticu arcebat, verbis contumeliosis increpans:






  Abite, flagitiosi, probris-digni! non etiam vobis


240


domi adest luctus, quod me venistis tristitia-affecturi?


an parvi-penditis, quod mihi Saturnius Jupiter dolores dedit,


filium perdendo fortissimum? Sed sentietis et ipsi!


Faciliores enim multo Achivis jam eritis,


illo mortuo, occisu. At ego-certe,


245


antequam, ut-diruaturque urbs, vasteturque,


oculis videro, descendero in domum Orci.






  Dixit, et scipione dispergebat viros; illi autem exibant,


urgente sene. Ipse vero filios suos increpabat


objurgans Helenumque, Parinque, Agathonemque divinum,


250


Pammonemque, Antiphonumque, pugnaque strenuum Politen,


Deiphobumque, et Hippothoum, et Dium fortem;


novem his senex increpans mandabat:






  Festinate mihi, mali filii, pudenda-agentes! Utinam simul omnes,


pro Hectore fuissetis veloces ad naves interfecti!


255


Hei mihi infelicissimo, quod genui filios fortissimos


Troja in lata, quorum vero nullum dico reliquum-esse:


Mestoremque divinum, et Troilum ex-curru-pugnacem,


Hectoremque, qui deus erat inter viros, nec videbatur


viri utique mortalis filius esse, sed dei:


260


hos quidem perdidit Mars: hæc vero probra omnia supersunt,


mendacesque, saltatoresque, choreis præstantissimi,


agnorum atque hædorum publici raptores.


Non tandem mihi rhedam appararitis celerrime,


hæcque omnia imposueritis, ut perficiamus iter?






265


  Sic dixit: hi vero patris veriti increpationem,


rhedam quidem extulerunt volubilem mulinam,


pulcram, recens-compactam; arcamque ligarunt super ipsa,


atque a paxillo jugum detraxerunt mulinum,


buxeum, umbilico-ornatum, scite annulis aptatum;


270


extulerunt et lorum-jugale una-cum jugo novem-cubitorum.


Et hoc quidem bene imposuerunt pulcre-polito temoni,


in parte-extrema anteriore, et annulum clavo-temonis super posuere:


ter vero utrinque ligarunt ad umbilicum; ac deinde


ex-ordine circumligarunt, et extremum-lorum subnectendum-inflexere.[TR5]


275


E thalamo autem ferentes bene-politam in rhedam


accumularunt Hectorei capitis infinita pretia;


junxeruntque mulos validis-ungulis, curules,


quos olim Priamo Mysi dederant, splendida dona.


Equos autem Priamo duxere-sub jugum, quos senex


280


ipse curans alebat bene-politum ad præsepe:


hos quidem currui jungebant in ædibus altis


præco et Priamus, prudentia mentibus consilia tenentes.






  Prope autem ipsos accessit Hecuba mœsto animo,


vinum tenens in manu suave dextra,


285


aureo in poculo, ut libatione-facta abirent:


stetit vero ante equos, verbumque dixit et elocuta-est:






  Accipe, liba Jovi patri, et supplica domum ut-pervenias


redux ex hostibus viris: siquidem te animus


impellit ad naves, me quidem non volente.


290


Sed supplica tu jam atras-nubes-cogenti Saturnio,


Idæo, qui in-Trojam omnem despicit:


pete autem alitem, velocem nuntium, qui quidem ei ipsi


gratissimus alitum, et cujus robur est maximum,


dextrum: ut eum ipse in oculis conspicatus,


295


eo fretus ad naves eas Danaorum citis-insignium-equis.


Si vero tibi non dabit suum nuntium late-sonans Jupiter,


non ego te inde impellens hortarer


naves ad Argivorum ire, admodum licet cupidum.






  Illam vero respondens allocutus-est Priamus deo-similis:[TR6]


300


o uxor, haud sane tibi hoc præcipienti inobsequens-ero.


Bonum enim Jovi manus elevare, si forte misereatur.






  Dixit, et ancillam dispensatricem jussit senex


manibus aquam infundere puram: atque astitit


pelvim ancilla gutturniumque simul manibus tenens.


305


Ut vero se-laverat, poculum accepit a-sua uxore;


precabatur deinde stans medio in-septo, libavitque vinum,


cœlum suspiciens: et edita-voce verbum dixit:






  Jupiter pater, ab-Ida imperans, augustissime, maxime,


da me ad Achillis tentorium gratum venire ac miserandum:


310


mitte autem alitem, velocem nuntium, qui tibi ipsi


gratissimus alitum, et cujus robur est maximum,


dextrum: ut eum ipse in oculis conspicatus,[TR7]


eo fretus ad naves eam Danaorum citis-equis-insignium.






  Sic dixit precans: eum vero exaudiit providus Jupiter.


315


Statimque aquilam misit, certissimum-augurem volucrum,


Morphnon, venatricem, quam et Percnon vocant.


Quanta autem excelsi janua thalami est


viri opulenti, firmiter-obserata, bene-apta:


tantæ hujus utrinque erant alæ: visa-est autem ipsis


320


dextera ruens supra urbem. Illi vero conspicati


gavisi-sunt, et omnibus in præcordiis animus exhilaratus-est.






  Festinans autem senex suum conscendit currum:


et egit equos e-vestibulo et porticu resonanti.


Ante quidem multi trahebant quatuor-rotarum rhedam,


325


quas Idæus agebat prudens; sed pone


equi, quos senex urgens scutica incitabat


celeriter per urbem: amici autem simul omnes sequebantur,


multum lugentes, tanquam ad-mortem proficiscentem.


At postquam urbe descenderant, in-campumque pervenerant,


330


hi quidem retro ad Ilium redierunt,


filii et generi. Illi autem non latuere late-sonantem Jovem,


in campum progressi: conspicatus vero misertus-est senis.


Confestimque Mercurium, filium carum, contra allocutus-est:






  Mercuri: tibi enim præ-aliis gratissimum est


335


homini te-comitem-adjungere, et exaudis, quemcunque volueris:


vade, et Priamum cavas ad naves Achivorum


sic ducito, ut neque aliquis eum videat, neque animadvertat


ceterorum Danaorum, antequam ad-Peliden pervenerit.






  Sic dixit: nec non-obsecutus-est internuntius Argicida:


340


statim deinde sub pedibus ligavit pulcra talaria,


ambrosia, aurea, quæ ipsum ferebant et super mare,


et super immensam terram, una-cum flatibus venti:


cepit et virgam, qua virorum oculos demulcet


quorum vult, alios autem et dormientes excitat:


345


hanc in manibus tenens, volabat potens Argicida.


Confestim autem Trojamque et ad-Hellespontum pervenit;


profectusque-est ire, juveni regio similis,


primum pubescenti, cujus venustissima est juventa.






  Illi vero postquam magnum sepulcrum Ili præteregerant,


350


inhibuerunt mulasque et equos, ut biberent


in fluvio; jam enim et crepusculum venerat super terram.


Hunc vero ex propinquo conspicatus animadvertit præco,


Mercurium, et Priamum allocutus-est, dixitque:






  Considera, Dardanide: prudentis animi opus adest.


355


Virum video; cito autem eum nos perditurum puto.


Sed agedum vel fugiamus in equis (curru), vel ipsum jam


genibus prehensis oremus, si forte misereatur.






  Sic dixit, ac seni animus confusus-est, timuitque graviter:


rectæ autem comæ steterunt in flexilibus membris:


360


stetitque attonitus: ipse autem Mercurius prope veniens,


manu senis prehensa, interrogavit eum et allocutus-est:






  Quo, pater, sic equosque et mulas dirigis


noctem per almam, quando dormiunt mortales ceteri?


nec tu timuisti robur spirantes Achivos,


365


qui tibi hostes et infensi prope sunt?


quorum si quis te videret, celerem per noctem nigram


tot opes vehentem, quæ tunc tibi mens esset?


neque ipse juvenis es, senexque te hic comitatur,


impotentes, virum ut-arceatis, quando quis prior infestarit.


370


Sed ego nullo te afficiam malo, imo et alium


a-te propulsaverim: caro vero te patri comparo.






  Huic autem respondit deinde senex Priamus deo-similis:


sic fere hæc certe sunt, dilecte fili, ut dicis.


Sed adhuc aliquis et me deorum protegit manu,


375


qui mihi talem misit viæ-comitem obviam-ut-fiat,


faustum, qualis jam tu es corpore et spiece admirabilis,


prudensque-es animo, beatisque prognatus es parentibus.






  Eum vero vicissim allocutus-est internuntius Argicida:


næ jam hæc omnia senex, recte dixisti:


380


sed age mihi hoc dic et vere narra,


utrum aliquo dimittis thesauros multos et pretiosos


viros ad alienigenas, ut saltem hi tibi salvi maneant?


an jam omnes deseritis Ilium sacram


metu-perculsi? talis enim vir fortissimus-ille periit


385


tuus filius: nec enim quidquam pugna inferior-erat Achivis.






  Huic autem respondit deinde senex Priamus deo-similis:


quis vero tu es, optime, quibusque prognatus es parentibus,


qui mihi opportune interitum infelicis filii memorasti?






  Illum vero vicissim allocutus-est internuntius Argicida:


390


tentas me, senex, et interrogas de-Hectore divino.


Hunc quidem ego perquam sæpe pugna in clarante-vivos


oculis vidi, quando ad naves agens


Argivos interficiebat, cædens acuto ære:


nos vero stantes mirabamur; non enim Achilles


395


suos sinebat pugnare, iratus Atridæ.


Hujus enim ego sum famulus, eademque me advexit navis affabre-facta:


ex Myrmidonibusque sum, pater vero mihi est Polyctor.


Dives quidem is est, senexque jam, sicut tu, ita:


sex autem ei filii sunt, egoque ei septimus sum;


400


inter hos, facta-sortitione, sors mihi-obtigit huc Achillem sequi.


Nunc vero veni in-campum a navibus: mane enim


edent circa urbem pugnam volubilibus-oculis Achivi.


Ægre-ferunt enim illi desidentes, nec possunt


continere eos cupidos prælii reges Achivorum.






405


  Huic autem respondit deinde senex Priamus deo-similis:


si vere famulus Pelidæ Achillis


es, agedum mihi omnem veritatem dic:


utrum adhuc apud naves exstat meus filius, an ipsum jam


suis canibus membratim discissum objecit Achilles?






410


  Illum vero vicissim allocutus-est internuntius Argicida:


o senex, nondum hunc canes vorarunt, neque alites:


sed adhuc ille jacet Achillis apud navem


sic, ut ante, in tentoriis: duodecimus autem ei dies est


jacenti, nec-tamen omnino ei corpus putrescit, nec eum vermes


415


edunt, qui sane viros prælio-occisos comedunt.


Certe quidem ipsum circa sepulcrum sui sodalis dilecti


raptat crudeliter, aurora quando divina apparet;


neque ipsum deturpat: admirareris-contemplans ipse, si-accesseris,


ut roscidus jacet, circumque sanguis ablutus-est,


420


neque ulla-parte fœdatus: ac vulnera omnia clausa-sunt,


quotquot inflicta-fuerant; multi enim ipsi æs impegerunt.


Adeo tibi curam gerunt beati dii filii præstantis,


etiamsi mortui: nam ipsis carus præcipue est animo.






  Sic dixit; gavisus-est autem senex, et respondit verbis:


425


o fili, certe bonum etiam est justa dona dare


immortalibus: nam non-unquam meus filius, siquidem fuit,


oblitus-est in ædibus deorum, qui Olympum tenent;


ideo illius recordati-sunt etiam in ipso mortis fato.


Sed agedum, hoc accipe a me pulcrum poculum;


430


ipsum tutare,et deduc me, cum (faventibus) diis,


usque-dum in tentorium Pelidæ pervenero.






  Illum vero vicissim allocutus-est internuntius Argicida:


tentas me, senex, juniorem, nec-tamen mihi persuadebis:


qui me jubes tua dona clam Achille accipere.


435


Eum quidem ego timeo, et vereor valde animo


eum spoliare, ne mihi quod malum in-posterum fiat.


Tibi vero ego viæ-dux vel ad inclytum Argos proficiscerer,


sedulo in navi veloci, aut via-terrestri comitans:


non sane aliquis tecum, hoc duce contemto, pugnaverit.






440


  Dixit, et quum-insiliisset Mercurius in-currum et equos,


cito scuticam et habenas prehendit manibus;


inspiravit autem equis et mulabus robur validum.


Sed quum jam ad-turresque navium et fossam pervenissent,


modo circa cœnas custodes occupabantur:


445


iis autem somnum infudit internuntius Argicida


omnibus: statimque aperuit portas, et retrusit vectes,


introque duxit Priamumque et splendida dona in rheda.


Sed quando jam ad-tentorium Pelidæ pervenerant


excelsum, quod Myrmidones fecerant regi,


450


lignis abietis cæsis; sed desuper texerant


culmine e-segetis-lanugine, quam e-prato demessuerant:


circum autem id magnum septum fecerant regi


palis densis: januam autem tenebat unus obex


abiegnus, quem tres quidem obdebant Achivi,


455


tres autem reserabant magnum claustrum forium,


ex aliis; Achilles vero obdebat etiam solus:


tum vero Mercurius utilium-auctor aperuit seni,


introque-duxit inclyta dona pedibus-veloci Pelidæ;


e-curruque descendit in terram, dixitque:






460


  O senex, ego quidem deus immortalis veni,


Mercurius; tibi enim me pater una ducem-viæ præbuit:


sed ego quidem redibo, neque Achillis


ad-oculos accedam: indignum vero esset,


immortalem deum sic mortales curare palam.


465


Tu vero ingressus prehende genua Pelidæ,


et eum per patrem et matrem comis-pulcris


supplex-ora, et per filium: ut ei animum commoveas.






  Sic igitur fatus, abiit ad latum Olympum


Mercurius: Priamus vero de curru desiliit in-terram,


470


Idæumque ibidem reliquit: is vero manebat continens


equos mulasque: senex autem recta ivit per-domum,


ubi Achilles sedebat, Jovi carus. Atque intus eum ipsum


invenit; socii vero seorsum sedebant: ei autem duo soli,


heros Automedonque, et Alcimus, soboles Martis,


475


ministrabant astantes: modo autem destiterat a-cibo,


ut-ederat et biberat: adhuc etiam apposita-erat mensa.


Hos autem latuit ingressus Priamus magnus; prope vero stans


manibus prehendit Achillis genua, et osculatus-est manus


terribiles, homicidas, quæ ei multos interfecerant filios.


480


Ut vero quum virum malum magnum cepit, qui in patria


homine interfecto, ad-aliorum pervenit civitatem,


viri ad divitis domum, stupor autem tenet aspicientes;


sic Achilles obstupuit, conspicatus Priamum deo-similem:


obstupuerunt vero et ceteri, et in alterum-alter intuebantur.


485


Hunc inde supplicans Priamus verbis allocutus-est:






  Recordare patris tui, diis similis Achille,


qui est ejusdem-ætatis, qua ego, gravi in senectutis limine.


Et illum quidem fortasse vicini circumsistentes


premunt, neque aliquis est malum et perniciem defensurus;


490


sed tamen ille quidem, te vivere audiens,


gaudetque in animo, et insuper sperat dies omnes


visurum se dilectum filium, a Troja reversum.


Sed ego infelicissimus, quum genuerim filios fortissimos


Troja in lata, eorum tamen neminem credo relictum-esse.


495


Quinquaginta mihi erant, quando venere filii Achivorum;


undeviginti quidem mihi uno ex utero erant,


ceteros autem mihi pepererunt in ædibus mulieres.


Ex his plerorumque quidem impetuosus Mars genua solvit:


qui vero mihi unicus erat, tutabaturque urbem et nos ipsos,


500


hunc tu nuper interfecisti, pugnantem pro patria,


Hectorem: hujus nunc gratia veni ad-naves Achivorum,


eum redemturus a-te, feroque infinita pretia.


Sed reverere deos, Achille, meique-ipsius miserere,


recordatus tui patris: ego autem adhuc miserabilior sum:


505


sustinui vero, qualia nunquam aliquis super-terram moralis alius,


viri filiorum-interfectoris ad os manum admovere.






  Sic dixit: ei autem de-patre desiderium excitavit fletus;


prehensaque manu, removit-a-se leniter senem.


Hi vero recordati, hic quidem Hectoris homicidæ,


510


flebat crebris-lacrimis, ante pedes Achillis provolutus:


at Achilles flebat suum patrem, interdumque vicissim


Patroclum: eorum autem gemitus per ædes exstitit.


At postquam fletu satiatus-erat divinus Achilles,


[et ei e præcordiis abiit desiderium, atque ex artubus,]


515


protinus e sede surrexit, senem manu prehensum erexit,


miseratus canumque caput, canumque mentum:


et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:






  Ah miser, certe jam multa mala tolerasti tuo in animo.


Quomod sustinuisti ad naves Achivorum venire solus,


520


viri ante oculos, qui tibi multosque et strenuos


filios interfeci? ferreum certe tibi cor.


Sed age jam conside in sede; dolores autem prorsus


in animo residere sinamus, mœsti licet.


Non enim ullus profectus est in-tristi fletu.


525


Sic enim fato-tribuerunt dii miseris mortalibus,


ut-vivant tristes; ipsi vero sine-curis sunt.


Duo quippe dolia jacent in Jovis limine;


donorum, quæ dat, alterum malorum, alterum vero bonorum:


cui quidem miscens dederit Jupiter fulmine-gaudens,


530


interdum quidem in-malum ille incidit, interdum et in-bonum:


cui vero ex malis dederit, injuriis-obnoxium fecit;


et illum exitialis inopia super terram almam exercet:


vagaturque nec diis honoratus, nec mortalibus.


Sic quidem et Peleo dii dederunt illustria dona


535


a natalibus: omnibus enim præ hominibus ornatus-erat


opibusque, divitiisque, imperabat vero Myrmidonibus;


et ei mortali licet deam fecerunt uxorem:


sed et huic imposuit deus malum, quod ei nequaquam


filiorum in ædibus soboles nata-est olim regnantium.


540


Sed unum filium genuit immatura-morte-periturum: nec tamen hunc


jam-senem foveo; nam valde procul a-patria


sedeo in Troja, teque contristans, et tuos liberos.


Et te, senex, olim quidem audimus opibus floruisse:


quanta Lesbus supra (in alto), Macaris sedes, intus continet,


545


et Phrygia desuper, et Hellespontus immensus,


horum te, senex, divitiis, et filiis aiunt ornatum-excelluisse.


At postquam tibi cladem hanc intulerunt cœlites,


assidue tibi circa urbem præliaque cædesque-virorum:


perfer tamen, nec perpetuo mœre tuo in animo.


550


Nihil enim proficies, tristatus de-filio præstanti,


neque ipsum suscitabis, prius etiam malum aliud passus-fueris.






  Ei vero respondit deinde senex Priamus deo-similis:


ne me in sede colloca, Jovis-alumne, quamdiu Hector


jacet in tentoriis insepultus; sed citissime


555


redemtum-redde, ut oculis videam: tu vero accipe dona


multa, quæ tibi afferimus: tuque his utinam-fruaris et pervenias


tuam in patriam terram, quum me primum dimisisti.


[ipsum ut-vivam et aspiciam lumen Solis.]






  Hunc autem torve intuitus affatus-est pedibus velox Achilles:


560


ne-amplius nunc me irrita, senex: cogito vero et ipse


Hectorem tibi redemtum-reddere; a-Jove autem mihi nuntia venit


mater, quæ me peperit, filia marini senis.


Et vero te sentio, Priame, animo, nec me lates,


quod deorum aliquis te duxit celeres ad naves Achivorum.


565


Haud enim ausus-esset mortalis intrare, ne admodum quidem juvenis,


in exercitum: neque enim custodes latuisset, neque obices


facile reserasset portarum nostrarum:


quare nunc ne mihi magis in doloribus animum commoveas,


ne te, senex, ne ipsum quidem in tentoriis sinam,


570


quantumvis supplex sis, Jovis autem violem mandata.






  Sic dixit: timuit autem senex, et paruit sermoni.


Pelides vero e-domo, tanquam leo, prosiliit foras,


non solus: una eum duo famuli comitabantur,


heros Automedonque et Alcimus, quos quidem maxime


575


honorabat Achilles sociorum, post Patroclum quidem mortuum.


Hi tunc sub jugo solverunt equos mulasque,


introque duxerunt præconem vocalem senis;


et in sedili collocarunt: bene-polita autem de rheda


detraxerunt Hectorei capitis infinita pretia.


580


At reliquerunt duo pallia, textamque-bene tunicam,


ut cadaver contectum redderet domum asportandum.


Ancillas autem evocatas lavare jussit, circumque ungere,


seorsum sublatum, ut ne Priamus videret filium;


ne is quidem dolenti corde iram non contineret,


585


filium conspicatus, Achilli autem commoveretur carum cor,


et ipsum interficeret, Jovisque violaret mandata.


Illud vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,


circaque ipsum pallium pulcrum jecerant, ac tunicam


ipse illud Achilles lectis imposuit sublatum,


590


simulque socii elevarunt bene-politam in rhedam.


Ingemuit autem deinde, dilectumque nomine-ciebat sodalem:






  Ne mihi, Patrocle, irascaris, si forte audiveris,


in Orco licet sis, me Hectorem divinum redemtum-reddidisse


patri caro; quippe non mihi indecora dedit dona.


595


Tibi vero ego ex-his etiam impertiam, quanta par-est.






  Dixit, et in tentorium rediit divinus Achilles.


Resedit autem in sella affabre-facta, unde surrexerat,


pariete ex adverso, Priamum allocutus-est sermone:






  Filius quidem jam tibi redemtus-est, senex, ut jussisti:


600


jacet autem in lectis, et cum aurora apparente


videbis ipse abducens: nunc vero memores-simus cœnæ.


Nam et comis-pulcris Niobe memor-fuit cibi,


cui-tamen duodecim liberi in ædibus perierant,


sex quidem filiæ, sex autem filii pubescentes.


605


Hos quidem Apollo interfecit ab argenteo nervo,


iratus Niobæ, illas autem Diana sagittis-gaudens,


quoniam Latonæ se æquiparabat genis-pulcræ:


dixit illam duos peperisse, ipse vero pepererat multos:


illi autem, vel duo tantum licet essent, omnes perdidere.


610


Hi quidem novem-dies jacebant in cæde, nec quisquam erat,


qui-sepeliret: populos enim lapides fecerat Saturnius:


eos autem decima-die sepelierunt dii cœlites.


Ipsa vero cibi memor-fuit, quando fatigata-erat lacrimas-fundens.


Nunc vero alicubi in petris, in montibus desertis,


615


in Sipylo, ubi aiunt dearum esse cubilia


Nympharum, quæ circa Acheloium movebantur (saltabant),


illic, lapis licet sit, a diis immissos dolores concoquit.


Sed age jam et nos curam-geramus, divine senex,


cibi, deinde vero rursus dilectum filium defleas,


620


in Ilium vectum: ac multis-lacrimis-prosequendus tibi erit.






  Dixit, et propere-surgens ovem candidam velox Achilles


mactavit: socii vero excoriaruntque et curarunt bene, ut-decebat,


minutatimque-secuerunt perite, verubusque transfixere,


assaruntque accurate, extraxeruntque igni omnia.


625


Automedon autem panem sumtum distribuit in-mensa


pulcris in canistris: at carnes distribuit Achilles.


Ipsi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant


Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,


Dardanides quidem Priamus admirabatur Achillem,


630


quantus erat, qualisque: diis enim coram similis-erat.


At Dardaniden Priamum admirabatur Achilles,


aspiciens vultusque egregios, et sermonem audiens.


Ac postquam satiati-sunt alter-alterius aspectu,


illum prior allocutus-est senex Priamus deo-similis:






635


  Mitte nunc cubitum me quam-primum, Jovis-alumne, ut jam


somno sub dulci oblectemur sopiti.


Nondum enim clausi-sunt oculi sub palpebris meis,


ex quo tuis sub manibus meus filius amisit animam:


sed assidue ingemisco et dolores innumerabiles concoquo,


640


aulæ in septis volutatus per fimum.


Nunc tandem etiam cibum gustavi, et nigrum vinum


per-gutter demisi: antea sane nequaquam gustaveram.






  Dixit: Achilles vero socios et ancillas jussit


lectos sub porticu ponere, et stragula pulcra


645


purpurea injicere, sternereque desuper tapetas,


lænasque imponere villosas superne obducendas.


Illæ vero exierunt domo, facem in manibus tenentes:


statim autem straverunt duos lectos festinantes.


Hunc autem illudens allocutus-est pedibus velox Achilles:






650


  Extra quidem jam cuba, senex optime; ne-quis Achivorum


huc adveniat consiliarius, qui mecum assidue


consilia consultant assidentes, ut mos est:


horum si quis te viderit celerem per noctem nigram,


continuo nuntiaret Agamemnoni pastori virorum,


655


et forte dilatio redemtionis cadaveris fieret.


Verum age mihi hoc dic, et accurate narra,


quot-diebus cupis justa-facere Hectori divino


ut tamdiu ipseque quiescam, et copias contineam.






  Illi autem respondit senex Priamus deo-similis:


660


siquidem jam me vis celebrare funus Hectori divino,


sic certe mihi faciens, Achille, grata reddideris.


Scis enim, ut intra urbem concludimur, longeque lignum


devehendum ex monte: admodum vero Trojani metuunt.


Novem-dies quidem ipsum in ædibus lugeremus,


665


decima autem sepeliremus, epulareturque populus:


undecima vero tumulum super ipso faceremus;


sed duodecima pugnabimus, siquidem necesse est.






  Eum autem rursus allocutus-est pedibus-velox divinus Achilles:


erunt tibi et hæc, senex Priame, ut tu jubes:


670


inhibebo enim tanto pugnam tempore, quanto jubes.






  Sic igitur locutus, ad carpum manum senis


prehendit dextram, ne-forte timeret in animo.


Illi quidem in vestibulo domus illic dormierunt,


præco et Priamus, prudentia mentibus consilia tenentes.


675


At Achilles dormiit in-recessu tentorii bene-compacti:


ei autem Briseis accubuit pulcris-genis.






  Ceteri quidem dii et mortales bellatores-equestres


dormiebant totam-per-noctem, molli domiti somno:


sed non Mercurium utilium-auctorem somnus cepit,


680


versantem in animo, quomodo Priamum regem


a navibus reduceret, clam sacris portarum-custodibus.


Stetit autem supra caput, et eum sermone allocutus-est:






  O senex, non utique tibi curæ-est malum; qui-ita adhuc dormis


viros inter hostes, postquam te sivit Achilles.[TR8]


685


Et nunc quidem carum filium redemisti, multaque dedisti:


pro-te autem vivo vel ter tanta dederint dona


filii post te relicti, si Agamemno


rescierit de-te Atrides, rescierintque omnes Achivi.






  Sic dixit: timuit autem senex, præconemque excitavit.[TR9]


690


Iis autem Mercurius junxit equos mulasque;


cito vero ipse egit per exercitum, neque ullus sensit.






  Sed quum jam ad vadum pervenerant pulcre-labentis fluvii,


[Xanthi vorticosi, quem immortalis genuit Jupiter,]


Mercurius quidem tum abiit ad latum Olympum.


695


Aurora autem croceo-peplo se-pandebat totam super terram:


illi vero ad urbem agebant lamentisque gemituque


equos, mulæ vero cadaver ferebant. Nec quisquam alius


sensit prius virorum beneque-cinctarum mulierum;


sed Cassandra, similis aureæ Veneri,


700


Pergamo conscenso, dilectum patrem conspexit,


stantem in sella-currus, præconemque urbis-clamatorem;


illum vero super mulabus vidit jacentem in lectis:


ejulavit inde clamavitque totam per urbem:






  Visite, Trojani et Troades, Hectorem, progressi,


705


si quando et vivo e pugna reverso


gavisi-estis: nam magnum gaudium urbique erat, totique populo.






  Sic dixit: neque ullus illic in urbe relictus-est vir,


nec mulier; omnes enim intolerabilis invasit luctus:


prope autem portas occurrerunt cadaver advehenti.


710


Primæ super-hoc uxorque dilecta et veneranda mater


vellebant-crines, ad rhedam volubilem ruentes,


tangentes mortui caput: flens autem circumstabat turba.


Et certe jam totum-diem ad solem occidentem


Hectorem lacrimas-fundentes delamentati-fuissent ante-portas,


715


nisi e sella senex populum allocutus-fuisset:






  Cedite mihi via, mulæ ut-transeant; at deinde


satiabitis-vos fletu, postquam vexero domum.






  Sic dixit: hi autem distitierunt, et cessere via rhedæ.


Illi vero ut vexerant-in inclytas ædes, eum quidem deinde


720


tornatis in lectis posuerunt, juxtaque collocarunt cantores,


nænias auspicantes; qui quidem gemitibus-mixum cantum


ipsi lugubre-canebant, et adgemebant mulieres.


Illis autem Andromache candidis-ulnis exorsa-est planctum,


Hectoris homicidæ caput inter manus tenens:






725


 Mi vir, vita juvenis excidisti, ac me viduam


deseris in ædibus; filius autem adhuc infans sic,


quem genuimus tuque egoque, calamitosi, neque ipsum puto


ad-pubertatem perventurum; prius enim urbs hæc a culmine


evertetur. Certe enim periisti custos, qui illam ipsam


730


servabas, tuebarisque uxores reverendas, et infantes liberos:


quæ jam cito in-navibus avehentur cavis,


et sane ego inter has: tu vero, fili, vel me ipsam


comitaberis illuc, ubi certe operibus indignis exerceberis,


laborans pro domino immiti: vel aliquis Achivorum


735


te projiciet, manu correptum, a turri, tristem interitum,


iratus; cui forte fratrem interfecit Hector,


aut patrem, vel et filium: nam perquam multi Achivorum


Hectoris in manibus mordibus prehenderunt immensum solum.


Non enim mitis erat pater tuus in pugna exitiosa:


740


ideo et illum cives quidem lugent per urbem.


Infandum autem parentibus fletum et mœrorem attulisti,


Hector; mihi vero præcipue relicti-sunt dolores graves.


Non enim mihi moriens e lectis manus porrexisti:


neque aliquod mihi dixisti prudens verbum, cujus perpetuo


745


recordarer noctesque et dies lacrimas-fundens.






  Sic dixit flens: adgemebant autem mulieres.


Illis vero et Hecuba densum exorsa-est planctum:






  Hector, meo animo omnium longe carissime filiorum,


certe quidem mihi dum-viveres, carus eras diis:


750


illi enim tui curam gesserunt etiam in ipso mortis fato.


Alios etenim filios meos pedibus velox Achilles


vendebat, quemcunque caperet, trans mare infructuosum,


in Samum, inque Imbrum, et Lemnum importuosam:


tibi vero postquam eripuit animam longa-acie-munito ære,


755


sæpe raptavit sui circa sepulcrum sodalis,


Patrocli, quem interfeceras: excitavit tamen illum ne sic quidem.


Nunc autem mihi roscidus et recens in ædibus


jaces, illi similis, quem argenteo-arcu-insignis Apollo


suis mitibus telis superveniens interfecit.






760


  Sic dixit flens, fletumque vehementem excitavit.


Illis vero deinde Helena tertia exorsa-est planctum:






  Hector, meo animo levirum longe carissime omnium,


certe quidem mihi maritus est Alexander divinæ-formæ,


qui me duxit Trojam: utinam ante periissem!


765


jam enim nunc mihi hic vicesimus annus est,


ex quo illinc veni, et a-mea discessi patria;


sed nunquam ex-te audivi malum dictum, neque ignominiosum:


verum si quis me etiam alius in ædibus increparet


levirum, vel glorum, vel fratriarum pulcris-peplis:


770


vel socrus (socer vero, tanquam pater, mitis erat semper):


at tu illum verbis admonens cohibebas,


tuaqua humanitate et tuis lenibus verbis.


Quare te simul fleo et me infelicem, dolens corde;


non enim quisquam mihi jam alius in Troja lata


775


benignus, neque amicus; omnes vero me abominantur.






  Sic dixit flens: adgemuit autem plebs immensa.


Apud-populum vero senex Priamus verba dixit:






  Convehetis nunc, Trojani, ligna ad-urbem, neu quicquam animo


timeatis Argivorum densas insidias; namque Achilles,


780


dimittens me, sic pollicitus-est, nigris a navibus,


non prius se-infestaturum, quam duodecima venisset Aurora.






  Sic dixit: illi vero sub rhedis boves mulasque


junxerunt: statimque deinde ante urbem congregati-sunt.


Novem-dies quidem hi adducebant immensam materiam:


785


at quum jam decima apparuit lucem-mortalibus-afferens Aurora,


tunc extulerunt audacem Hectorem lacrimas-fundentes:


in pyraque summa cadaver posuere et injecere ignem.






  Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,


tum circa pyram inclyti Hectoris congregatus-est populus.


790


[Ac postquam congregati-sunt, unaque-frequentes facti,]


Primum quidem pyram exstinxerunt nigro vino


totam, quantum occuparat ignis vis; ac deinde


ossa alba legebant fratres sodalesque,


lugentes, uberesque defundebantur lacrimæ de-genis.


795


Et hæc aureum in loculum posuerunt suscepta,


purpureis pepleis obtecta mollibus:


mox autem in cava fossa posuerunt; sed superne


densis lapidibus straverunt magnis:


cito vero tumulum aggesserunt, circumque speculatores sedebant quaquaversus,


800


ne prius ingruerent bene-ocreati Achivi.


Aggesto autem tumulo, redierunt; ac deinde


sedulo congregati, epulati-sunt splendidum epulum,


ædibus in Priami, Jovis-alumni regis.






  Sic illi curaverunt funus Hectoris equûm-domitoris.











[TR1] "animo-fov" followed by a lacuna → "animo-fovet"

[TR2] "pud" followed by a lacuna → "pudor"

[TR3] "Nec" → "nec"

[TR4] "jusset" → "jussit"

[TR5] "subnectendum-inflexere" → "subnectendum-inflexere."

[TR6] "deo-similis" → "deo-similis:"

[TR7] "conspicatus;" → "conspicatus,"

[TR8] "Achilles" → "Achilles."

[TR9] "excitavit" → "excitavit."








FINIS ILIADIS.