Een sombere hemel grauwt over de woeste zee,—groote wolkenmassa’s woelen dooreen, soms met geweld zich losscheurend om vlakken blauw, een enkele keer zelfs een rossig zonnelicht door te laten—maar verder alles even dof, grijs niets dan grijs voortschuivend. De golven slaan driftig tegen de massa’s zwart graniet, verbrokkeld, verstrooid tusschen de branding liggend. Sissend en bruisend werpen zij haar schuim tegen hen aan, als zochten zij een voorwerp om haar onredelijken toorn tegen te koelen; wit glanzen de meeuwen af, in hun vlucht tegen den valen achtergrond, hun doordringende kreten vermengen zich met het gedruisch der baren. Het is geen storm, niets dan [76]een van die woeste, sombere dagen, welke in Augustus reeds den naderenden herfst voorspellen.

De stoomboot maakt haar dagelijksche rondvaart; onverschillig of de zon zich koninklijke gastvrouw toont op dit gebied der zee, waar zij oppermachtig heerscht en van haar gunst alles afhankelijk maakt, of dat zij boos en grillig zich achter de wolken verschuilt, de „Columban” mag zich niet storen aan haar nukken; dagelijks volbrengt zij haar tocht langs de eilanden, naar Jona en Staffa, en voert de gasten trouw langs de waterwegen, die zij moeten hebben betreden, willen zij hun plicht van tourist gewetensvol vervullen.

De gedrukte stemming van zee, zon en lucht deelt zich onwillekeurig mede aan de niet zeer talrijke passagiers. Eenigen wandelden op het dek der salonboot—die eigenlijk niet anders is dan een drijvend hotel van den eersten rang,—op en neer: zij praten over het weer natuurlijk, dat zich gisteren zoo prachtig liet aanzien en vandaag zoo trouweloos in zijn beloften bleek—over de kansen van het opklaren—en toen over alles wat men in de laatste dagen had gezien en in de volgende nog hoopte te zien.

Een paar dames schenen nog erger onder [77]den invloed van de afwezigheid der zon; zij zaten stil bij elkander, bang door een enkele beweging het altijd dreigende monster der zeeziekte gelegenheid te geven haar aan te vallen; zakdoeken nat van eau de cologne werden telkens naar den neus gebracht, die in zijn naasten omtrek al vrij bleek dreigde te worden.

Opgewektheid, levenslust, belangstelling in de grootsche omgeving ontbraken geheel; de stoffelijke eischen en behoeften van het lichaam overheerschten geheel de wenschen van den geest, die zich sedert wie weet hoe lang op dezen dag verheugd had, als op een, die verdiende met gouden teekens aangeteekend te worden in een reeks van doffe, grauwe dagen.

Jammer van die schaduw door het materieele geworpen op hetgeen juist het hoogere en beste van het intellectueele leven in beslag moest nemen: historische herinneringen, de liederen van Ossian, de stichting van Columban, de grafsteden der oude schotsche koningen, de watertochten der Vikings, de wonderbare schoonheid van Staffa, en de Fingalsgrot, de heerlijke eilandengroep, al die betoovering, door een ongeëvenaarde vermenging van historie en natuur ontstaan, alles weggedoezeld en weggewischt door een booze [78]gril van het weder—geen wonder dat onverschilligheid, teleurstelling de stemming aan boord even droevig en somber maakte als die van zee, lucht en rotsen rondom.

Twee heeren alleen stoorden zich weinig aan de boosheid van het weer; integendeel, hoe hooger de golven gingen, hoe nijdiger de branding sloeg tegen de rotsen, hoe levendiger hun gesprek werd. Zij hadden zich behagelijk genesteld op de triomfstoeltjes van zeildoek tusschen houten staven, zij rookten en dampten als in wedstrijd met den schoorsteen der onvermoeide stoommachine; hun glas whiskey had hen opgewekt en zij waren er na aan toe de reis nog volstrekt niet onaangenaam te vinden, integendeel de beste, welke men in de gegeven omstandigheden genieten kon. Zij spraken beiden Hollandsch; de eene met dat onmiskenbare iets in den tongval dat een lang verblijf in Engeland verraadt.

„Neen, ik blijf er bij; zoo’n weer als vandaag brengt je juist in de stemming om Schotsche zee en schotsche rotsen op zijn best te zien. Mist, regen, wolken dat is hier immers het zondagsche kostuum van de natuur.”

„Ik had ze dan even graag op zijn [79]weeksch gezien,” zei de andere, klein van gestalte, in gezocht touristen-kostuum, maar wien men toch den Hollander op twintig stappen aanzag; de eerste daarentegen scheen geheel Engelsch, zoowel door zijn forschen gespierden bouw, als door zijn practische kleeding, grijze kniebroek, grijs jasje over een rood gestreept flanellen sporthemd, grijze pet; hoewel Hollander geboren, had een lang verblijf in Engeland toch zijn voorkomen evenals zijn spraak geheel verengelscht.

„Toch blij dat Betsie hoog en droog in Oban is gebleven,” ging de kleine voort. „Voor haar is het jammer dat zij het niet aandurfde; ’t is de interessantste dag van een schotsche reis.”

„Daar geeft zij wat om, zij heeft zich daar gezellig opgeschoten; misschien haar handwerkje voor den dag gehaald en zit nu met die engelsche gouvernante, die in Holland is geweest, druk te redeneeren over de manier, waarop men hier het koper schuurt en het vleesch braadt. Van avond weet zij een massa belangrijke dingen over het verschil tusschen engelsche en hollandsche booien.”

„Dat zal wel!”

„Waarom jelui reist, begrijp ik eigenlijk niet. Betsie sleept haar huishouden in den [80]geest overal met zich mee en jij zou een boek kunnen schrijven alleen over de verschillende tables d’hôtes en wijnkaarten van de hotels, die je bezocht.”

„Nu, dat hoort toch ook tot het aangename van het reizen.”

„Neen, tot het onaangename, het alleronaangenaamste, hoe minder je te lijden hebt van die materieele lasten....”

„Of lusten.”

„Thuis kan het zijn prettige zijde hebben, op reis is het last, ballast. Hoe minder je daarmee „bored” bent, hoe genotvoller de reis.”

„Ja, als je alleen bent maar met dames...”

„Och wat! dames! Je maalt nogal om je vrouw. Als je vreest er last van te hebben, dan bepraat je ze om thuis te blijven en zij laat zich bepraten met het grootste gemak. Daar kijk eens hoe prachtig dat schuim zich opwerpt tegen die zwarte rots! Zoo’n gezicht alleen is reeds de reis waard. Wanneer je zooals ik dag aan dag in een berookte, muffe, olieachtige fabriek zat dan waardeerde je zoo’n dag buiten zelfs in den mist en in den storm dubbel.”

„Och je hebt het in de buurt, je kunt er dikwijls van profiteeren.”

„Ik ben hier nog nooit geweest en ik woon toch reeds tien jaar in Paisley; als [81]jelui hier niet gekomen waart, zou ik nog niet opgebroken zijn, maar nu moest ik toch de cicerone spelen.”

„Maar hoe komt dat dan?”

„Hoe komt dat? Hoe komt het dat er in Amsterdam zoo’n massa lui wonen, die nog nooit in het Rijks Museum zijn geweest? Ze komen er alleen wanneer ze logés hebben. Mijn vacantie bracht ik tot nu toe altijd in Holland door, maar nu Mama er niet meer is, heb ik er geen huis meer.”

Hij sloeg een dikke wolk uit zijn sigaar, de andere zeide een beetje aarzelend:

„Maar je weet, bij ons ben je altijd welkom.”

De verengelschte Hollander lacht luid op.

„Praat je uit je eigen naam, Jo, of uit dien van Betsie? Zij zou haar broer jaarlijks zien aankomen met zijn schotschen rommel en onhebbelijke gewoonten. Neen man, het tehuis heb ik verspeeld voor goed!”

„En je denkt er niet aan er een eigen op te richten.”

„Och wat, hier in het rookerige Glasgow? En dan moet je met je tweeën zijn, hé, dat bedoel je toch! Nu, oprecht gesproken, ik mag de tegenwoordige meisjes en vrouwen niet genoeg om mij levenslang met één op te schepen.” [82]

„Wat heb je er tegen? Zij zijn toch wat ze altijd geweest zijn.”

„Meen je dat? Omdat je met je Betsie nu samen zoowat halfweg gepasseerd bent; jelui bent in mekaar gegroeid en dat maakt je blind voor de veranderingen in de meisjeswereld om je heen, maar je begrijpt als ik moet beginnen met to pop the question, het dient te zijn met een zoogenaamde modern meisje en die, neen—die bevallen me niet!”

„De schotsche misschien, maar....”

„De hollandsche evenmin; mijn goeie, oude vrouw had er zoo’n zwaar hoofd in mij alleen achter te laten. Ik begrijp het niet, het gold toch maar een dag of veertien, drie weken in het jaar. ’t Is waar, ik teerde er de overige 49 op, zoo’n vacantie thuis, at home.”

Hij zweeg even, zijn stem trilde hem wat te veel naar zijn zin; na een oogenblik ging hij voort:

„Zij en Betsie, en Cato, en Annie hadden besloten mij een vrouw te bezorgen en dan was het hier dan weer daar theevisite, muziekavondjes—ik noemde het de kijkkast. Dan werden al de dames van haar kennis verzocht; je weet ze wonen allen op verschillende plaatsen, dus ik had wel gelegenheid studies te maken en [83]de dames vonden dien Schot interessant, en vertoonden zich op haar mooist, maar juist dat mooie, bah! ’t is om van te walgen.”

„Hoezoo?”

„Ik kan het je zoo niet zeggen, maar ik vond ze allemaal naar, hoog ontwikkeld, geleerd, onafhankelijk, met onbekookte ideeën of geaffecteerd huishoudelijk. Zeker, ze waren op hooger burgerscholen, kweekscholen, gymnasia, muziek-, kook- en huishoudscholen zelfs geweest. Zij hadden er geleerdheid opgedaan en een praats! Zij durfden over allerlei dingen spreken, waarover onze moeders nog onder haar grijze haren zouden blozen. Ze dweepten met sociale nooden, met dierenbescherming, met bond dit, bont dat, met kunst, met kindervoeding! Zij deden alles wetenschappelijk, zelfs coquetteeren, flirten, met de oogen draaien en de lippen trekken; maar natuur, hart, echt gevoel, ik heb er geen schaduw van gezien, geen glimpje en dat alleen had ik juist noodig.”

„Maar denk je dan dat ze daarmede te koop loopen op theevisites?”

Zij liepen wel te koop met wat zij als surrogaat daarvoor aan den man zochten te brengen. Met intens gevoel, philantropie, kunstsmaak, wereldwijsheid; maar ik noem dit aanstellerij, opgeplakte [84]gevoelens, niets anders. Ik kan dat tegenwoordige vrouwendom niet uitstaan.”

„Moet je een dom gansje hebben, dat van niets afweet? Die zijn er nog genoeg, geloof me! Zoek ze maar te vinden!”

„Een vrouw die me liefheeft, die niet vreest mij dat te toonen en die mij niet aanziet als—als een vesting, die men veroveren moet, met alle krijgsmiddelen, welke de tegenwoordige overbeschaving haar aan de hand doet en die overigens verre, heel verre boven mij meent te staan. De vrouw is niet meer wat zij eigenlijk is, maar wat haar boeken, haar couranten, haar studiën en de praatjes om haar heen haar gemaakt hebben. Van de engelsche of schotsche vrouwen spreek ik niet. Die zijn over het algemeen minder ontwikkeld, maar onbeduidend, excentriek, vreeselijk coquet, maken van haar toilet een halfgod of zijn geleerd, philantropisch en verslodderen geheel.”

„Niet zoo hard! Men kon je lieve principes eens verstaan hier in de buurt.”

„We praten immers Hollandsch en er is geen Hollander aan boord.”

„Men kan zich vergissen. In Oban hadden wij ook niet gedacht dat die miss Ellis Hollandsch verstond. Wat dunkt je van dat meisje?” [85]

„Dat daar tegen de borstwering staat. Nu, als die niet Engelsch of Amerikaansch genoeg is, kan je ze terugbrengen. Ik heb ze al zooeven in het oog gehad, zij schijnt alleen te reizen.”

„Dat kleine ding, geen beauté maar toch....”

„Iets aardigs!”

Onmerkbaar beefde het handje dat een binocle vast tegen de oogen hadt gedrukt en daarmede strak de rotsige kust van de stranden fixeerde. Zij kon even over de twintig zijn en was echt voor de reis gekleed, een gewoon donker serge rok, die tot de enkels reikte en voetjes liet zien, een stuk kleiner dan die men meestal in het Britsche rijk te bewonderen krijgt, geschoeid in roodbruine laarsjes; een lederen ceintuur omgaf haar middeltje, een eenvoudige ecru linnen blouse sloot knap om haar goed geëvenredigde buste; het matrozenhoedje was op dik, een weinig weerbarstig, bruin haar geplaatst; de zeewind had haar wangen en lippen hooger gekleurd dan anders, haar oogen zag men niet, verborgen als zij reeds sedert geruimen tijd waren door de binocle. Er lag iets kinderlijks en toch flinks in haar geheele optreden.

Zij stond op eenige stappen van de beide [86]Hollanders en had, als zij gewild of gekund had, woord voor woord hun gesprek moeten volgen; zij zwegen beiden, hun aandacht was door haar geboeid en het was of zij het instinctmatig voelde, want zij liet eensklaps haar binocle zakken, ging naar hen toe en sprak in zuiver Hollandsch:

„Ik mag niet langer onbescheiden zijn, ik ben werkelijk uw landgenoot; toen ik hier kwam staan, had ik er geen idee van dat u Hollanders waart; eerst luisterde ik volstrekt niet, maar toen interesseerde mij uw gesprek onwillekeurig en ik ben zoo brutaal geweest u af te luisteren, maar nu wil ik u toch waarschuwen als u familiezaken behandelen wil voorzichtiger te zijn. Ons land is zoo verbazend klein.”

Zij sprak met het grootste gemak, eenvoudig zonder bijzonderen nadruk en zonder gebaren. Nu konden zij haar in de oogen zien, groote grijze oogen met lange franje-achtige wimpers, en bijzonder mooie gewelfde wenkbrauwen; anders was er niets bijzonders aan haar gezicht, alleen een prettiger uitdrukking als zij sprak dan als zij zweeg, want dan groefden zich twee diepe strepen energiek aan weerszijden van haar kin en trokken haar mond naar beneden.

De heeren zagen haar een weinig verbaasd [87]aan. De halve Schot echter begon hartelijk te lachen, stond op en zeide:

„Nu, die is goed! Ik zal maar niet zeggen wat een Hollandsch spreekwoord vertelt van den luisteraar aan den wand. Ik ben niet gewoon mijn opinies onder stoelen of banken te verstoppen en als u vindt dat ik gelijk heb, dan prouveert het voor u en—tegen de hollandsche dames.”

Zij haalde de schouders op:

„Ik weet het niet. Mijn oordeel kan hier uit den aard der zaak weinig waarde hebben.”

„Omdat u bevooroordeeld is?”

„Neen, volstrekt niet! Moet men blind zijn voor de fouten van zijn medemenschen omdat men vrouw is, dan zou ook geen man in staat zijn over zijn medemannen onpartijdig te oordeelen. Ik ben volstrekt niet van zins de partij van de hollandsche vrouwen op te nemen, maar ik zie ze als vrouw en dat geeft een verschil.”

„Dus u vindt ze engelen?”

„Neen,” antwoordde zij, „ik vind ze onuitstaanbaar.”

Dat werd zoo kalm en bedaard gezegd, de groote oogen staarden hem zoo rustig aan, dat het woord bijna als een zweepslag neerkwam.

„Dan zijn wij het eens,” riep de ongetrouwde, [88]„dat is alleraardigst, flink gezegd, maar u zondert toch u zelf uit!”

„O neen,” verklaarde ze nu met veel warmte, „ik kom mijzelf het onverdragelijkste vóór.”

„Een rare sijs,” dacht de man van de in Oban achtergebleven Betsie.

„Dat is iets nieuws! Nu de kennismaking toch zoo ongezocht heeft plaats gehad en ik mij zonder het te weten reeds bij u geïntroduceerd heb—mevrouw!”

„Juffrouw!”

„Nu, juffrouw dan, mag ik mij zeker wel aan u voorstellen. Casper van Eyken, technisch ingenieur op de fabriek van Clarkston te Paisley, mijn zwager....”

Maar de zwager stond er op alles in de puntjes te doen; hij haalde een keurige zakportefeuille voor den dag, welke hij op zijn verjaardag drie jaar geleden van Betsie had gekregen en die er nu nog zoo goed als nieuw uitzag, met een bouquetje van vloszijde er bovenop gewerkt en in dat portefeuilletje tusschen een paar portretten van Betsie haalde hij een met rouwrand voorzien kaartje voor den dag.

Joh. A. Berkmans
Leeraar in de Wiskunde H. B. S.

Dat reikte hij haar over; zij nam het [89]met een lichte hoofdbuiging aan, haalde toen ook haar zakboekje uit, dat veel gelijkenis toonde met het receptenboekje van een arts, en overvol was niet allerlei papieren en brieven. Zij legde er het kaartje in, hield een ander even tusschen de toppen harer vingers, toen bedacht zij zich.

„Ik heb geen kaartje,” zeide zij, zonder de oogen op te slaan, „mijn naam is „Andrée Bauer” en ik woon in Amsterdam.”

„Alleraangenaamst uw kennis te maken,” zeide Berkmans op een toon, die genoeg verried dat hij die kennismaking eigenlijk alleronaangenaamst vond. Een geëmancipeerde dame alleen op reis. Nu, dat zou Bets bevallen.

Maar zijn zwager maakte aanstalten een stoel nader te schuiven en vroeg: „als u de kennismaking ook zoo aangenaam vindt als mijn zwager het zegt en ik het denk, wil u dan bij ons zitten?”

Zij keek hen weer met haar koelen, rustigen blik aan, die hen scheen te doordringen:

„Hoe kan u die kennismaking nu al prettig vinden? Dat u beluisterd werd, is zeker geen aangename verrassing. Misschien treffen wij mekaar straks weer, maar voor het oogenblik zal ik niet langer uw gesprek storen, en nog minder het afluisteren. Tot straks, heeren!” [90]

En zij ging naar de andere zijde van de boot en de beide heeren keken elkander een weinig verbluft aan—toen zij zich alleen bevonden.

Het onverwachte gebeurde; de wolken raakten moede van het door elkander en over elkander warren of liever de zon verveelde hun grillig spel, zij joeg hen plotseling met geweld uiteen en deed haar macht voelen over zee en wind.

In een oogwenk vluchtten de wolkbanken verschrikt weg; het blauwe veld werd wijder en wijder, bundels van zonnestralen wierpen zich over de golven, die als bij tooverslag hun grauwgele kleur verloren, om helder en doorschijnend te worden als smaragd.

Staffa was in zicht!

Een reusachtige natuurbouw van duizend en nog eens duizend zuilen van bazalt en graniet, dicht aaneen gedrukt, een berg zich verheffend op een voetstuk van verstrooide klippen, een tempel van zwart kristal door reuzenhanden opgericht in het [91]midden der woestenij van onmetelijke wateren, kokend, donker schuim, borrelend opgestegen uit de diepste diepten van de zee en toen als door tooverslag versteend, een kathedraal, waarin een der oude goden aangebeden en verheerlijkt wenscht te worden nu hij van de aarde verdreven is, en waarin de golven het eeuwig orgelspel doen hooren—dat alles en nog veel meer schijnt Staffa met haar Fingalsgrot.

De stoomboot had de eilanden, die een soort van eerewacht vormen voor hun koningin, ver achter zich gelaten, nu bleef zij op een afstand liggen en ontlaadde haar passagiers in kleinere schuiten; bij de steenklompen, die den onderbouw schijnen van den kolossalen rotstempel, werd hun beduid, dat zij uit moesten stappen om over die steenen hun weg te vinden naar den ingang der grot.

Het was een moeilijke tocht al springend en klauterend over de ongelijke steenmassa’s, door het zeewater onophoudelijk bespoeld en deze glimmend en glad achtergelaten door zeewier en schuim.

„Goddank! Dat Betsie er niet is,” verzuchtte Berkmans weer uit het diepst van zijn hart.

„Ja, dan had ik met haar moeten optrekken, [92]want je hebt genoeg te doen om je zelf voort te laten springen,” antwoordde Van Eyken, die moeite had zijn lichten stap te matigen om zijn zwager bij te blijven en hem soms de hand te reiken als de sprong van den eenen steen tot den anderen te groot bleek.

„Die dikke Bets, zij was er bij neergevallen. In elk geval had zij het er niet zoo kranig afgebracht als die juffrouw—hoe heet ze ook, Bauer....”

„Nu als men ook alleen op reis durft gaan.... oef! ’t word warm hé, die zon steekt, ze haalt een buitje op.”

En blij een voorwendsel te vinden om even te kunnen stilstaan, veegde hij zich de druppels van het voorhoofd.

„Zij is nummer een, kijk, daar wipt ze al de grot in. Kom, Jo, laat je niet beschaamd maken! Daar geef mij de hand maar, laat je niet door valsche schaamte beet nemen. Ze zijn ons allen vóór.”

„’t Is me werken voor zijn plezier! Had ik dat geweten....”

„Dan was je stil bij Bets gebleven, hé! Maar nu moet je vooruit, daar helpt niets aan.”

Bijna loodrecht stijgt de gevel der Fingalsgrot uit zee, een reuzenboog, die zich naar binnen voortzet in een onafgebroken [93]zuilenrij, tot het heiligdom voerend met een trap, waardig toegang te verleenen tot de paleizen van Neptunus. En deze gigantentrap was het, waarover Berkmans al huppelend en trippelend, al zwoegend en zweetend zich omhoog werkte.

Caspar van Eyken moest er om lachen, het was of hij een vlieg hoorde gonzen om de manen van een ingeslapen leeuw; hij stond reeds voor den ingang der grot toen zijn zwager nog de ongelijke, grillige lager, dichter en verder dooreengeworpen rotsblokken verwenschte.

Hij stond als overweldigd stil toen de andere half kermend uitriep:

„Is me dat een tocht? Heel aardig, maar is me dat zoo’n klim waard?”

„Och Jo, was je maar bij Betsie gebleven! Je hebt er toch geen verstand van.”

Berkmans las uit zijn Baedeker voor:

„Tweehonderd dertig voet is de grot diep, van voren 90 voet hoog, 40 breed.”

„Schei uit met je cijfers, man! Laat ze aan je hoogerburgerschooljongens over, zie, geniet!”

„God beware me! wat is dat glad, als je uitglijdt—oef, je hand Cas, even maar!”

Zij gingen naar binnen, daar welfde zich de spitsbogen over wonderbare zuilenbundels, over stalactiten, donker van kleur [94]maar met weerglansen van purper, van rood, van grijs en groen, zich wisselend met bliksemsnelheid onder den glans van het naar binnen sluipende zonnelicht en de naar binnen dringende golfslagen. De zee toch bruist telkens en telkens tegen de rotsen op. Zij wringt en kronkelt zich naar binnen, liefkoost de wanden om een oogenblik later ze onbarmhartig te geeselen, zij werpt haar schuim hoog op en doet ze in duizenden kleurige blaasjes wegstroomen, zij valt kletterend in de diepte, kroont de zwarte rotsen met een diadeem van zilver en zingt een lied vol geheimzinnige melodieën, als voelde zij zich hier meesteres, koningin en wilde haar paleis aan de gasten, die van verre kwamen, in volle schoonheid vertoonen.

En van binnen terugziende door den reuzenboog naar buiten, ziet men de goudgroene zee zich mengen met den blauwen hemel bezaaid met paarsgrijze wolken, een enkel zeil van een visschersboot zich scherp daartegen afteekenend en de gouden waaier door de zon op de wateren geteekend langzaam in de grot dringend—een beeld dat zich vastzet in de hersenen om door niets meer verdrongen te worden.

Nog vóór dat hij het wist stonden Casper en Jo naast juffrouw Bauer, zij [95]leunde over het houten hek, en zag rond, onbeweeglijk, sprakeloos; toen het echter tijd werd de grot te verlaten en toen tot Jo’s groote verlichting het bootje hen hier afhaalde, zoodat de tocht over de rotsentrap overbodig werd, bood Casper haar de hand; zij wendde snel het gelaat af en nu merkte hij dat zij schreide en het niet weten wilde.

„Nu hoort tot het programma,” zeide Van Eyken, „den berg te beklimmen. Verbeeld je daarboven is nog een weide, en er is ook een trap om er te komen.”

„Nu, ik pas er voor,” haastte Berkmans zich te verklaren, „ik zit hier goed en blijf er zitten. Doe wat je verkiest, Cas!”

„Ik heb wel trek daar eens op te klauteren. En u, juffrouw Bauer?”

„Ik ben altijd van plan geweest daar boven te kijken.”

Casper begreep dat een aanbod om haar te geleiden met verbazing door haar aangenomen of liever als overbodig zou worden beschouwd.

Zonder een woord te zeggen, stapten beiden uit en klommen omhoog. Berkmans zag hen met een medelijdend lachje aan en knoopte met een medepassagierster een gesprek aan over het dwaze om op reis alles te willen zien ten koste van vermoeienis, [96]gezondheid, leven wellicht—zij waren het in alle opzichten met elkander eens.

Staffa is rijk aan grillen en wonderlijke natuurspelingen, maar een der wonderlijkste is zeker dat groene kleed boven de zwarte, kale rots geworpen, een soort van Alpenweide op een rots, midden in een oceaan van zoutwater; geen bloempje, geen plantje, niets dan schrale grashalmpjes, die zich met moeite wringen tusschen de spleten der rotsen, maar toch iets vriendelijks, een glimlach op een somber gezicht, een straaltje licht tusschen strakke hopeloosheid.

Rondom niets dan zee en eilanden zoo zwart als brokken steenkolen; het grootere Mull alleen trekt een donkere lijn langs den horizon.

Casper stond weer onwillekeurig naast juffrouw Bauer; beide zwegen, zij had geen behoefte iets te zeggen, hij had er wel behoefte aan maar vreesde niets zoozeer dan een banaliteit uit te spreken in deze zoo geheel eigenaardige omgeving; toch kwam hij er toe:

„Het uitzicht hier loont de moeite van het klimmen wel, vindt u niet?”

„Neen,” zeide zij eenvoudig, „dat ziet men ook beneden. Na de Fingalsgrot moest [97]men vandaag zijn oogen sluiten en niets meer zien, niets meer hooren.”

„Ja, ’t is moeilijk iets wonderbaarder te zien. Wat men ook later ziet, dat blijft.”

„Ik geloof voor goed!”

Zij streek met de hand over het voorhoofd en drukte er haar palm op.

„’t Is als iets, wat men heel diep gevoeld heeft,” zeide Casper, „een groote vreugde, een zwaar verdriet.”

Zij zag hem aan.

„Vindt u dat vreugde iets blijvends nalaat?”

„Ja, ofschoon—ik weet het niet, zoo’n groote vreugde heb ik nooit ondervonden.”

„Och, dat zal niemand ooit ondervinden, denk ik. De eerstvolgende indruk van verdriet wischt alle sporen uit, zoodat zij onvindbaar blijven.” De groeven om haar kin waren nu zoo diep dat Casper naar niets anders zien kon, terwijl hij haar bestudeerde.

„U spreekt bij ondervinding!”

Het woord was er nog niet uit of hij had er spijt van het gezegd te hebben, ’t scheen een soort van indringen te zijn in haar gemoedsleven, waartoe hij geen recht had en wat kon ’t hem toch ook eigenlijk schelen of die juffrouw, die hij [98]vandaag voor het eerst zag en die hij morgen niet meer zou terugzien, verdriet had gehad of plezier.

„Neen,” zeide zij eenvoudig, „ik weet niet, wat groot verdriet is, ik geloof dat niemand dat tegenwoordig meer weet. Men heeft zorg of men verliest iets: geld, familie of eer, men schreit het een paar traantjes na, maar dan schikt men zich, zoolang men dagelijksch comfort behoudt; men komt er over heen en ’t is voorbij, vóór men ’t weet.”

Casper dacht aan den dood zijner moeder van den winter; hij had toen erg aangegaan, maar och! dat hij zich zoo snel zou schikken in het onvermijdelijke, dat hij zoo dadelijk weer belangstelling zou opvatten in allerlei kleinigheden van het dagelijksch leven, dat hij weer zoo spoedig gewoon had kunnen praten en lachen, dat had hem zelf het meest verwonderd, want hij hield toch dol van zijn oude vrouw, en nu nog kon hij er niet aan denken dat hij ze niet meer had of hij voelde iets uit zijn keel opstijgen naar zijn oogen, maar dan dacht hij gauw aan iets anders, als hij ’t voelde aankomen en zei een gekheidje.

„Misschien heeft u gelijk,” zeide hij eindelijk; „men heeft zooveel verstrooiing [99]en afleiding tegenwoordig, er is altijd zooveel te zien en te doen en te hooren.”

„Men heeft geen tijd met zoo’n naren gast als zijn verdriet te leven, en ook geen lust. Zij bellen daar, is dat het sein om naar beneden te gaan?”

„Om ons in te schepen, ja.”

„Adieu Staffa! adieu!” zeide Casper toen het schuitje wegvoer en wuifde het rotsgevaarte een afscheidsgroet toe.

„Forever, denk ik!” riep Berkmans.

„En ’t is goed ook,” meende juffrouw Bauer.

„Ja, die trap is een waar heksenwerk, meer dan de Heksentrappen in den Harz.”

„Rosstrappe. Heksentanzplatz,” verbeterde Casper.

„O ja, ’t is waar ook! Het doet er niet toe, een jodentoer. Als Betsie ’t hoort...”

„Daarom verlangt u toch ook niet van de Fingalsgrot voorgoed afscheid te nemen?”

Zij glimlachte, een helderen zonnigen glimlach, zij zag er nu geheel uit als een kind. Casper voelde plotseling een onweerstaanbaren lust haar op te nemen en over die rotsen te springen met zijn lichten last in de armen.

Hoe had hij ’t niet eer gemerkt, zij zag er allerliefst uit, zoo’n klein pittig ding, zoo heel anders dan zooeven toen zij zoo [100]diepzinnig en ouwelijk redeneerde over smart en vreugd.

„Als ’t daarvoor was, dan zou ik er wel raad op weten, dan presenteerde ik u mijn arm.” Het gebaar dat hij maakte verried duidelijk hoe het zijn bedoeling was, dien forschen arm niet te presenteeren als steun maar eenvoudig als zitplaats.

„Maar u heeft het niet noodig. U is zoo flink, zoo zelfgenoegzaam,” ging hij voort met een tintje spijt in de stem.

„Een dame, die liever alleen reist, heeft geen armen van heeren noodig,” merkte Berkmans bits op.

„Minder dan heeren een dameshand,” zeide zij en weer kwam dat schalksche kuiltje voor den dag.

Casper begreep nu dat het dit kuiltje was dat haar zoo’n onweerstaanbaar lieve uitdrukking gaf. Hij lachte hartelijk alleen om het genot van het lachen, omdat hij plotseling het leven zoo prettig vond, en dat zitten in die schuit zoo leuk, zoo onbetaalbaar leuk.

„Ik reis niet voor mijn plezier alléén.”

Het kuiltje was verdwenen en die twee akelige rimpels waren er weer als twee grimmige schildwachten, die de lippen wilden beletten te lachen, of aardige, vroolijke dingen te zeggen. [101]

„Toch ook niet voor uw verdriet?”

Die vraag van Berkmans klonk zoo scherp, dat Van Eyken er nijdig om werd; nog eens wat ging ’t hun toch aan of zij alléén of in gezelschap, voor haar genot òf voor haar verdriet reisde?

„Neen, ik reis alléén, omdat ik geen gezelschap heb.”

„Daar is altijd toch wel aan te komen.”

„Niet aan het gezelschap dat ik hooger stel dan eenzaamheid.”

„Dat zal de juffrouw toch wel zelf het beste weten, Jo,” snauwde Casper, „’t is onze zaak niet. De dames doen tegenwoordig zooveel dingen alleen, waarom niet reizen?”

„Trouwen daar alleen moeten zij toch nog met twee voor zijn. Wat zij ook voor andere liefhebberijen bij de hand mogen hebben, dat doen zij toch nog maar altijd het liefst.”

Casper zag haar ongerust aan; hij vond zijn zwager grof en begreep dat zij het ook moest vinden. Maar zij zag weer met haar blik van zooeven, haar open, helderen blik, die zich zoo rustig op menschen en dingen kon vestigen en met dien blik drong zij in den zijne. „U is het zeker geheel met mijnheer Berkmans eens?” zeide zij. [102]

„Volstrekt niet! U heeft het zooeven immers gehoord, ik ken de vrouwen maar zeer oppervlakkig.”

„En toch beoordeelt u ze zoo scherp?”

„Uit egoïsme.”

„Dat schijnt wel en dat verklaart veel!”

Juist moesten zij uit de schuitjes weer op de groote boot stappen. Casper bood als onwillekeurig zijn hand aan het meisje, het was een daad van galanterie, die hij geheel instinctmatig scheen te vervullen en zij namen het ook zoo aan, als iets dat vanzelf sprak.

Berkmans zuchtte diep, een zucht van verlichting toen hij weer de planken van het dek onder de voeten had; een oogenblik later ging hij naar beneden.

„Ik ga even zien of er wat te lunchen valt en jij Cas, hoe denk jij er over?”

„’t Is mij te vroeg”

Juffrouw Bauer stond weer bij de verschansing en zag hoe langzaam de grot zich verwijderden. Casper kwam naast haar staan.

„Nu heeft u A gezegd en daarom heb ik ook recht B te weten. Waarom vindt u het goed dat wij Staffa niet meer terugzien?”

„Omdat ik er één indruk heb ontvangen die blijft, een tweede zou een afdruk zijn [103]meer niet, en daarvoor reist men immers om indrukken te ontvangen, om zijn geest volgeteekend te krijgen.”

„Ja, zoo’n soort van album er van te maken, dat men naar verkiezing kan opslaan. Dat is waar, dat is het beste van het reizen, maar daar heeft mijn zwager Berkmans geen verstand van.”

Weer dat lachje, dat als een tooverdrank Casper naar het hoofd steeg.

„Ik wou dat u nooit lachte of altijd lachte,” zeide hij, hij wist zelf niet hoe hij zoo brutaal durfde zijn die woorden te zeggen. „Ik zou onophoudelijk over mijn zwager kunnen praten, want dat doet u lachen.”

„Heusch niet! ’t spijt me dat ik u zoo hinder!”

„Mij hinderen!”

„Ja, ten minste dat schijnt zoo, maar ik vind het zoo onweerstaanbaar grappig, die tegenstelling van hollandsche sommen en deze natuur.”

Zij strekte haar hand met een vluchtige beweging uit naar het water rondom hen.

„Dat is de Oceaan, die komt uit Amerika, die sloot eeuwen lang Europa af. De Atlantische Oceaan, ’t is dezelfde zee en toch zoo heel anders dan bij Zandvoort.”

„U houdt van contrasten?” [104]

„Bijzonder en daarom geniet ik hier zoo. ’t Is alles zoo eenvoudig, zee, rots, hemel, meer niet en toch wat een afwisseling!”

Nu gloeiden haar oogen en straalden haar lippen.

„Is u werkelijk een Hollandsche?” vroeg Casper.

„Ja werkelijk, waarom vraagt u dat?”

„Omdat u zoo weinig Hollandsch doet.”

„Niet Engelsch of Amerikaansch genoeg om terug te brengen?”

Weer lachte hij, zijn hartelijken gullen lach en ook het kuiltje danste in haar wangen; toen zagen zij elkander aan en plotseling bloosden zij beiden en zij boog zich over de verschansing en zag diep in de zee.

„De muttonchop was heerlijk, hoor! Ik kan ze je recommandeeren,” zoo kwam Berkmans in het best denkbare humeur weer op het dek.

Casper en juffrouw Bauer hadden niet meer gelachen maar zeer ernstig gesproken. [105]

„Men zou zeggen een geheele Alpenwereld, die verzonken is in de diepte en waar nu de zee over heen spoelt,” had Casper juist gezegd en wees op dat doolhof van rotsen, waartusschen de „Colomban” zich vlug en sierlijk een weg baande. En nu moest hij op den muttonchop van Jo antwoorden.

„Ja, zoo meteen, en u, juffrouw Bauer?”

„Ik zal een kop koffie nemen met beschuit.”

„O, neem toch in Engeland geen koffie en in Duitschland geen thee!” riep Berkmans uit. „Betsie zegt....”

„Zal ik u een kop koffie bestellen?” vroeg Casper, „en stoor u niet aan de cosmopolitische drankstudiën van mijn zwager.”

„Neen, ik ga naar beneden. Wij komen toch in het eerste half uur nog niet in Jona.”

Casper zei niets maar ging met haar mede. Jo zag hen na en dacht:

„Nu, die is alweer ingepakt. Hoe onvoorzichtig, als zij nu nog maar geen Hollandsche was! Betsie heeft gelijk. In het buitenland sluit ze zich nooit aan bij Hollanders. Vreemdelingen, ça n’engage à rien, maar landgenooten, je weet niet in wat voor wespennest je je steekt!”

Casper zat beneden tegenover juffrouw [106]Bauer, alsof vanzelf sprak; het was of die lach het ijs tusschen hen gebroken had. Zij spraken druk zonder jacht op geestigheden, zonder diepzinnige bespiegelingen.

Juffrouw Bauer vertelde dat zij met de stoomboot van Rotterdam naar Edinburgh was gereisd; zij dweepte met Edinburgh.

„En ’t meest van Edinburgh?”

„Princestreet met die prachtige winkels,” maar weer kwam het kuiltje om den hoek kijken.

Casper haalde diep adem.

„Dat doet me plezier,” verklaarde hij. „’t Is zoo echt vrouwelijk!”

„Ondegelijk, ijdel!”

„Neen, natuurlijk!”

„Dunkt u dat? Zou het niet juist onnatuurlijk zijn, omdat wij, vrouwen, door eeuwenlange achteruitzetting gedwongen onzen troost te zoeken in het kleine, in het onbeduidende ons eenig genot vinden?”

„O neen, nu spreekt u of u lid is van de Vrije Vrouwenvereniging, ik vind dat juist allerliefst en dat een dame moed heeft zoo iets te durven zeggen in onzen tijd dat vind ik—eenig.”

„Dus u denkt dat ik ’t meen?”

„U kan niet zeggen wat u niet meent.”

Zij lachte een geheimzinnig, aantrekkelijk ernstig lachje, heel iets anders weer dan [107]dat van zooeven en roerde met neergeslagen oogen haar kopje koffie om.

„En toen heeft u den verplichten klassieken toer gemaakt,” zoo eindigde Casper de pauze. „Callander, de Trossachs, Loch Katrine, Loch Lomond—Glasgow!”

„Ja, contrast—alles contrast.”

En zij spraken druk, als hadden zij behoefte zich te verstrooien, over glens en lochs, over heide en meren.

„Maar dat Glasgow, dat vreeselijke Glasgow! O, hoe jammer, dat het die heerlijke, schotsche lucht bederft met zijn rook.”

„En daar woon ik nu! Beklaag u mij niet?”

„Ja,” zeide zij eenvoudig, „maar nog meer als u de zee en de bergen niet zoo dicht bij u had om er te vluchten als de rooklucht u te zwaar werd.”

Er werd gebeld, Jona was in het gezicht; men moest weer uitstappen.

„Ze laten je geen uur met rust,” zuchtte Berkmans, maar hij stapte toch uit en het drietal bleef bij elkander als hadden zij het afgesproken.

„Alweer contrast, hier vlakte, daar de rots van Staffa. Dat is het leven zooals ik het gaarne opvat; telkens iets nieuws, telkens iets verschillends,” zeide Casper. [108]

„Dat je niet tot adem laat komen,” meende Jo.

Juffrouw Bauer keek hem aan; zij scheen tien jaar ouder zoo moede en afgemat stond nu haar gezicht, haar oog, haar mond, alles.

„Ja, het leven vermoeit.”

„Zoo’n dag als vandaag ook?” vroeg Casper.

„Die zijn er te weinig, dat rust uit!”

„Is u werkelijk moe? Wil u dan niet leunen!”

Zij bedacht zich even, toen legde zij haar arm op de zijne.

„Ja, ’t is vermoeiend, vooral voor dames. Betsie had het ook gevoeld. En die heeft nog anders wat mee te dragen dan de juffrouw!”

„Ik ben niet moe van het loopen,” zeide zij, „maar....”

Zij voleinde haar gedachte niet en Casper vroeg niet verder.

Johan Berkmans werd aangeklampt door zijn vriendin van uit het schuitje, die de weldoordachte opmerking maakte dat men hier toch veel gemakkelijker liep dan in Staffa, ofschoon het ook niet over asphalt ging.

Een pad, ruw geplaveid, dat den somberen naam van „Weg der dooden” draagt, [109]voert eerst langs armelijke hutten, terwijl kleine bedelaars steentjes en schelpjes aanbieden in ruil voor een aalmoes, en verder naar eenige brokstukken van muren.

„Dat was vroeger een nonnenklooster,” zei de gids en wees op den grafsteen eener abdis.

„Hoe mal,” riep Berkmans uit, het stijve in den steen gegrifte beeld beschouwende, dat twee engelen terzijde had, „die oude juffrouw heeft een kam en een spiegel boven haar hoofd.”

„Misschien heeft zij daar in haar leven te weinig gebruik van kunnen maken,” zeide juffrouw Bauer.

De cicerone wist ook van het zonderlinge denkbeeld, om toiletartikelen op den grafsteen van een abdis te plaatsen, geen uitlegging te geven en drong zijn oplettend luisterende kudde aan voort te maken.

„De leer der contrasten alweer, die hier overal gepredikt wordt,” zei Casper, „dood en pronk!”

„Het kruis van Jona,” riep juffrouw Bauer eensklaps opgewonden uit en wees op het oud Iersche kruis, dat terzijde van den „Weg der dooden” stond.

Een sierlijk kruis met fantastisch snijwerk versierd, rustend op een zwaar voetstuk van graniet. Vroeger, vertelde [110]de gids, waren hier driehonderd van zulke kruisen geweest, maar de Puriteinen hadden ze vernield.

„Nu zijn ze verhuisd naar Princestreet, naar de juwelierswinkels,” zeide het meisje half spottend, „daar ergeren zij niemand.”

„Betsie heeft er ook zoo een gekocht. Kruisen zijn wel niet in de mode, maar zoo’n Jonakruis is toch altijd iets bijzonders, vond zij.”

„Dit is het koningenkerkhof!”

Allen zwegen onwillekeurig. Jona was eens de grafplaats der Heeren van de Eilanden; nadat zij naar hartelust hun leven lang gemoord, geplunderd, gevochten, brand gesticht, gevaren en gezworven hadden, brachten de met rouw getooide schepen hun lijken naar dit eenzame eiland. Hier wenschten zij te rusten in de aarde, welke zij voor heilig hielden.

Indrukwekkend zijn de koninklijke grafsteden van Europa, de plaatsen waar zooveel macht en zooveel grootheid langzaam overgaan in stof en asch. Het Escuriaal, Saint-Denis, Westminster-Abdij, maar geen van allen wellicht kan de sombere grootheid evenaren van dit eiland in den Atlantischen Oceaan, waaromheen de wateren der onmetelijke zee hun eindelooze [111]doodsgetijden zingen. De blauwachtige, grijze steenen liggen daar naast elkander geschaard, de zonnestralen verschroeien ze, de storm loeit over hen en begraaft ze onder stof, de sneeuw bedekt hen soms voeten diep en de herinnering aan de machtige heeren, de geweldige tyrannen, die hier in de koningsgraven rusten, is verdwenen als de sneeuw van den winter, verstoven als de storm van gisteren.

Niemand weet hun daden meer, niemand kent hun afstamming of hun nageslacht; men leest de inschriften die allen Mac Gregors, Mac Douglas, Mackenzies, Mac Kennans of Macleans verkondigen, men ziet naar de schilden met hun half afgesleten wapens, en ’t is of niets meer de afgebroken keten aaneenhecht, of geen schakel meer reikt uit dat verre verleden naar het frissche heden, of dat alles voorgoed dood, begraven, vergeten is.

„Macbeth,” las Casper op een der steenen. „Hij alleen leeft! De poëzie heeft hem uit zijn koningsgraf gehaald en een leven geschonken schooner misschien dan het zijne eens werkelijk geweest is.”

„Vindt u Macbeth’s leven schoon?”

„Zooals wij het kennen door Shakespeare, ja!” [112]

„Ik vind Macbeth een allerakeligst stuk. Jongen, ik heb vóór dat de komedie op het Leidscheplein afbrandde Bouwmeester daar den Macbeth zien spelen. Naar, hoor! Naar! En eens Sarah Bernhardt als Lady Macbeth, maar ik vond Frenkel veel beter en Betsie ook. ’t Leek er niet naar!”

„Amsterdam en het Leidscheplein tusschen de koningsgraven van Jona. De gids is weer een eind weg. Wij moeten hem inhalen.”

„Ik wou dat die gids op den Ben-Nevis zat en ik hier mocht ronddwalen....”

„Ja, ik ook.”

„Maar dan met u!”

Zij antwoordde niet, maar Casper zag dat het vel achter haar fijne oortjes vuurrood werd. Zij had het dus wel verstaan; toch klonk haar stem natuurlijk, toen zij bij de ruïne stond van het klooster van Sint-Columban. Een groot veld vol bouwvallen, waarin gras en onkruid welig woekert, opschietend tusschen de steenen, klimop zich slingert om de bogen en holle ramen, nieuw leven uitstortend over den dood. Een geweldig brok van een toren verheft zich somber en dreigend ten hemel; daaromheen nog sierlijke bogen, half afgebroken zuilen, overblijfselen van voorbijgegane heerlijkheid, en dan weer graven en nog eens graven. [113]

„Zooeven sprak u van een ondergegane Alpenwereld door de zee bedolven, hier is het een andere beschaafde wereld, door domme dweepzucht verwoest,” zeide juffrouw Bauer.

„Ja, men kan het zich nauwelijks begrijpen, hier was ’t reeds een brandpunt van beschaving, toen Londen nog niets was dan een vesting tegen de barbaren, Glasgow een woest bosch, Amsterdam een visschersdorp of nog minder. Hier werd reeds gestudeerd, gelezen, geschreven, toen de engelsche fabrikant niets anders was dan een zeeroover en de hollandsche leeraar in de wiskunde een jager.”

„En nu is het nog maar een graf, een reusachtig graf,” zij huiverde, „en zal het ook eens zoo gaan met Londen en Glasgow?”

„Met de heele wereld,” zeide Berkmans, „’t is mathematisch zeker dat wij allen van koude zullen sterven en de aarde dan doodsch en somber wordt als een reusachtig graf.”

„Maar nu schijnt de zon nog, nu hebben wij het nog warm, nu zien wij neer op den dood en op het verleden, trotsch op ons bestaan.”

Hij zag er zoo vol leven en kracht uit, terwijl hij dit sprak, zoo fier en sterk, dat onwillekeurig het gelaat van Andrée [114]Bauer haar bewondering uitsprak; zij voelde het, keerde zich om en vroeg den gids om een kleine inlichting.

Nu werd haar een steen gewezen—Columbans slaapplaats, later zijn sterfbed.

„Dat is me ook een liefhebberij zoo te slapen.”

„Gelukkig de tijd toen men nog een overtuiging had en voor die overtuiging kon lijden en sterven,” zeide Andrée halfluid, „en zelfs—zijn slaap opofferen.”

„Gelooft u dat die overtuiging nu niet meer bestaat?” vroeg Van Eyken.

„Waar zou ze nog zijn? Niemand gelooft, niemand hoopt immers meer iets! Men tracht het fundament van elke eerlijke overtuiging te ondermijnen en klaagt dan nog dat niemand overtuiging meer bezit en ’t was toch zoo heerlijk, die zegepraal van den geest over de stof. De geest van een Columban, die leven bracht in deze steenen, die deze wildernis herschiep in een paradijs, die beschaving plantte terwijl overal nog barbaarschheid heerschte—en tot rustplaats voor zichzelf maar een steen koos.”

„Vond u waarlijk Princestreet zoo mooi?” vroeg Casper, „ik begin er aan te twijfelen.”

„Daar denk en voel ik weer anders dan hier,” antwoordde zij eenvoudig. [115]

„Weet u wat Dr. Johnson zeide van Jona: „De man is niet te benijden, wiens vaderlandsliefde niet aan kracht wint op het veld van Marathon, of wiens vroomheid niet levendiger gloeit bij de bouwvallen van Jona.”

„Vaderlandsliefde en vroomheid zijn geen mode-artikelen meer; dat zou Johnson zelf moeten erkennen als hij nu leefde, maar ’t is waar, hoe mooi wordt dit veld van ruïnes alleen door de verbeelding en de herinnering. In Staffa had men den indruk maar in zich op te nemen, het had aan zijn eigen schoonheid genoeg, hier moet men eerst zijn weten uitstorten over alles wat zoo vernield en misvormd lijkt en dan bloeit het weer op in een geheel andere schoonheid.”

Hij legde haar arm op den zijne.

„U is toch een dweepster; ik had het niet gedacht.”

„Waarvoor ziet u mij dan aan?” vroeg zij.

„Voor een raadsel! Maar een raadsel vol pikanterie.”

„De oplossing zal u tegenvallen.”

„O, neen! Dat kan ik niet denken.”

„Ik ben er zeker van. Daarom, raad maar niet, u doet er mij plezier mee.”

Zij waren een eind voortgeloopen nog steeds arm in arm. [116]

„U kan niet gearmd loopen, u komt telkens uit den pas,” zeide hij lachend en trachtte zijne stappen naar haar te regelen.

„Ik ben het niet gewoon gearmd te loopen.”

„Dan heeft u geen broeder, geen vader, geen zwager, geen—geen—”

„Geen, wat?”

„O, neen! anders zou u hier niet alleen zijn.”

„O, dat alleen, dat alleen! Het ergert uw zwager geweldig, is het zoo niet?”

„Honny soit qui mal y pense! Maar toch ik zou wel willen weten, of u altijd zoo geheel alleen door ’t leven gaat als nu door Schotland.”

„Ja, geheel alleen. Ik ben onafhankelijk en wil mij niet belasten met een juffrouw van gezelschap, een vriendin, een nichtje of....”

„Een man?”

Zij lachte en antwoordde niet.

„Ik ben ook alleen,” zeide Casper voort.

„En u vreest ook uw vrijheid op te geven en op te offeren aan minder aangenaam gezelschap?”

„Juist, dat is ’t—minder aangenaam gezelschap, maar voor een vrouw is dat iets anders. Alleen zijn voor een vrouw moet iets vreeselijks zijn.” [117]

Zij schudde het hoofd.

„Ik heb het nooit gevonden.”

„En als de dag komt dat u het vindt?”

Zij zag hem aan met diezelfde troostelooze uitdrukking van zooeven.

„Dan zal ik ’t nog bitterder betreuren, dat ik niet kan voelen als Columban en niet gelooven als hij.”

„Arm, klein vogeltje!” zeide Casper eensklaps op een hartelijken beschermenden toon.

„Dat moet u niet zeggen!”

En haar stem eindigde in een snik, hij drukte haar hand, die op zijn eenen arm rustte, vast in zijn andere hand.

„’t Staat u niet, zoo ferm te willen doen. Ik ken u pas een paar uren, maar ik weet het reeds; u is een zwak, lief poppetje; gemaakt om vertroeteld te worden en te vertroetelen. En ik heb zoo’n lust het te doen, o, als u ’t wist....”

„Cas! Cas!”

„Wat is er?” Met een gezicht als een onweersbui keek Van Eyken om.

„Wat dunkt je, zal ik wat van die schelpjes koopen voor tante Mina? Je weet, zij is er dol op.”

„Ga je gang!”

„Ja, maar ik versta dat koeterwaalsch van dat volk niet. Dat is nooit engelsch, [118]ten minste engelsch zooals ik het ken.”

Hij was met een groep van tien, twaalf jongens tot dicht bij het tweetal gekomen, de jongens schreeuwden en boden door elkander, hielden hem hun waren tot dicht bij den neus, stieten elkander onzacht van zich af om dan weer mekaar uit te schelden.

„Ik begrijp niet,” zeide van Eyken, „wat je er een plezier in kunt hebben dat bedelaarsvolk aan te halen. Je bent er zoo gauw niet af. Wat moet je hebben? Dit? Geef hun een shilling, laat ze daarom vechten en uit is de grap!”

„Maar een shilling voor die prullen!”

Andrée had intusschen zijn arm losgelaten en was alleen naar de aanlegplaats gegaan, waar zij in een der volste booten stapte.

Berkmans had zich eindelijk met een hoop penny’s van zijn kwelgeesten bevrijd en liep nu naast Casper.

„Zeg eens vriend,” zeide hij, „ik wou je een paar woorden zeggen. Je hebt het zoo druk met die meid, jelui bent niet van mekaar af te slaan; maar denk er aan, je kent haar volstrekt niet, je weet niets van haar familie en je bent in Schotland, en als je daar maar een aardigheidje tegen een meisje zegt, heb ik wel eens gehoord, dan zit je er aan vast en ben je wettig getrouwd.” [119]

Casper wist niet of hij boos zou worden of lachen. Hij koos den middenweg en vroeg spottend:

„Zeg eens, ventje, wil je mij leeren wat schotsche gebruiken zijn? Ik ben in elk geval langer hier dan jij en als elke malligheid, die je tegen een meisje zegt, werkelijk zulke prettige gevolgen kon hebben, dan had ik nu reeds minstens vijftig wettige vrouwen.”

Hij zag dat Andrée Bauer reeds in de schuit zat, die van wal stak; zonder een woord te zeggen, stapte hij in de gereedstaande, door Berkmans gevolgd, die blij was het hem eens goed gezegd te hebben.

Je kon niet weten en Cas was toch in ieder geval Betsie’s broer, hij zou toch niet graag zien dat er iets voorviel als zij er niet bij was. ’t Is waar, Cas was nu precies geen kind meer, bij de dertig reeds, maar als hij een dwaasheid doen wilde, dan moest hij ’t maar doen als Jo er niet bij was.

Casper liep een deuntje fluitend, met de handen op den rug, over het dek op en neer.

Dat deed hij altijd wanneer hij boos was en boos was hij nu bepaald, op Johan [120]in de eerste plaats, dan een beetje op juffrouw Bauer, maar het meeste op zichzelf.

Hoe gek zich zoo aan te stellen als een kwajongen; maar kon hij ’t zelf helpen? Vroeger als jongen was verliefdheid een chronische ziekte van hem geweest; zijn zusters plaagden er hem altijd mee dat zijn hart een omnibus was met slecht sluitende deuren, waarin de eene dame na de andere passeerde, soms drie, vier en meer tegelijk in plaats namen—voor een oogenblik. Maar in de laatste jaren had hij er geen last meer van gehad; de schotsche vrouwen hadden er hem radikaal van genezen en toen zijn moeder en zuster samenspanden om hem aan een vrouw te helpen, had hij bepaald moeite gedaan voor een der dames van haar keuze iets te voelen; het had niet willen lukken en de geestigste zijner zusjes had gezegd, dat de omnibus nu buiten dienst was gesteld en het paard dat hem trok, zeker bij den vilder was gebracht.

En nu voelde hij plotseling weer alle symptomen van die ellendige ziekte; prikkelbaar, abnormaal, hartkloppingen en toch—toch inwendig een stemmetje dat zoo mooi zong en over zijn oogen een waas, dat alles in zulk een heerlijke gloed zette, iets zoo koesterend van binnen, [121]iets wat hem tien jaren jonger maakte en toch had hij het land, dat hij het voelde, dat John het merkte en er zijn wijsheid over luchten moest. Natuurlijk zou die ’t Betsie vertellen, en die had er zeker nog meer wijsheid over te verkoopen. Ja, dat wist hij alles, ’t was gek, mal en toch, kon hij het helpen? Was die ellendige dwarskijker ook maar in Oban gebleven! ’t Duurde maar een oogenblikje, waarom zou hij dat oogenblik niet genieten zonder aan de gevolgen te denken?

Zoo dacht hij en al fluitend en op- en neerloopend verliet hem langzamerhand zijn ergernis, maar zijn verliefdheid groeide bij de minuut aan; zij zat niet op het dek, zij was zeker beneden in het groote salon met de prachtige spiegelruiten rondom, het waaide nogal hier boven of zou zij hem ontloopen? Had zij gemerkt dat Johan hem waarschuwde? Dan dacht zij zeker, dat hij een pupil of zoo iets was, die gehoorzaamheid was verschuldigd aan Berkmans. Dit zou hij haar anders vertellen! En hij maakte zich gereed naar beneden te gaan, maar toen dacht hij er eensklaps aan dat Berkmans ook voor den wind gevlucht scheen en niet op het dek was. Zou die ook in het salon zitten?

Wat kon ’t hem schelen? En hij was [122]boos op zichzelf dat hij daar aan denken kon. In het salon zaten bijna alle passagiers. Berkmans deed druk zijn Hollandsch-Engelsch bewonderen door de vriendin van straks, haar man en nog een andere dame. Andrée zat op een der roodfluweelen divans, haar oogen strak naar buiten om door de glazen te zien naar de zwarte rotsmassa van Mull, die voorbij de spiegelruiten trok, eindeloos lang, eentonig.

Casper kwam regelrecht naar haar toe.

„Is u bang voor den wind?”

Zij schudde het hoofd en lachte weer zijn lievelingslach.

Hij wist niet meer wat hij zeide of deed.

„Kom naar boven! Kom! ’t Is haast gedaan, en die aankomst in Oban door den Sound of Kerrera is zoo mooi.”

Zij stond op, verward, verstrooid, alsof zij niets anders doen kon dan hem gehoorzamen. Berkmans was zoo druk aan het redeneeren en het zoeken zijner engelschen woorden, dat hij niet eens merkte, dat zijn zwager in de kajuit was gekomen en juffrouw Bauer hem nu naar boven volgde.

Zij stonden zwijgend bij de verschansing alsof zij alle aandacht wijdden aan het sombere Mull, maar zij zagen niets.

„Waar logeert u in Oban?” vroeg Casper.

„In Hotel Albany.” [123]

„Wij in Alexandra.”

„Ik ga van avond naar Edinburgh terug.”

„Wat, niet naar Inverness, door Loch Ness en naar Glencoe en Killie Crankie?”

„Neen, mijn vacantie is uit.”

„Uw vacantie, is uw heele leven dan geen vacantie?”

Zij zuchtte en boog zich weer om in de golven te kunnen zien.

„Dus dan zien wij elkander niet meer.”

„Hoogst waarschijnlijk niet!”

Hij zweeg even; en beet op zijn dikken, blonden knevel.

„Dat mag niet! Ik had juist gehoopt dat u zich bij ons zou aansluiten om samen naar het Noorden te gaan, dan waren wij en partie carrée; dat is veel gezelliger—”

„O ja, dan kon u met uw zuster gaan en ik met mijnheer Berkmans!”

Alweer die geestige kuiltjes.

„Dat kan u begrijpen. Neen, ik vind het zoo vreeselijk jammer, wij begonnen zoo aardig met elkaar op te schieten; onze kennismaking is zoo vreemd begonnen.”

„Met een afluisterpartij. Neemt u mij dat niet kwalijk?”

„Integendeel! ’t Vleit mij dat u het de moeite waard vond naar mij te luisteren, want Berkmans sprak niet veel.” [124]

„En niets dat de moeite van het luisteren waard was, geloof ik.”

„Dus ik zie wel iets, dat u be- of liever dat u opviel?”

„Ja, ik vond het interessant eens te hooren hoe de mannen oprecht over onze tegenwoordige vrouwen denken.”

„Maar zoo zijn niet alle vrouwen.”

„Is dat een doekje voor het bloeden, of een zalfje op de wond? Ik moet zeggen, u zou een uitstekende pleegzuster zijn.”

„Een pleegbroeder dan toch altijd.”

Beiden lachten weer. Casper begreep niet hoe hij er toe kwam al die flauwiteiten te zeggen en toch wat luisterde zij aandachtig naar hem, met haar verstandige, diepe oogen, al zou hij nog zoo iets onbeduidends zeggen.

„O, die bestaan ook,” zeide zij ernstig.

„Maar ik heb geen roeping het te worden. Ik haat alles wat met ziekten en dood in verband staat. Ik dweep met leven en gezondheid.”

Zij voelde dat haar gelaat een aschkleurige tint kreeg, dat ondanks den fellen wind al het bloed week uit haar lippen en wangen.

„U heeft gelijk,” zeide zij met doffe stem, „er gaat niets boven het leven. Maar zij, die het moeten missen, die het [125]langzaam voelen wegvluchten, hebben toch ook recht op onze zorg en sympathie.”

„Laat mijn buurman ze hun bewijzen,” zeide hij, met een egoïsme zoo kolossaal dat het niet ergeren kon.

„En als het uw beurt is?”

„Dan, dan zien we verder! Ik bekommer mij nooit om den dag van morgen. Ik lijd op het oogenblik en ik geniet ook van het oogenblik en het oogenblik vind ik nu heerlijker, dan ik van morgen gedacht had, vandaag te zullen genieten.”

Nu bloosde zij weer; hij legde zijne hand op de hare!

„En dat heb ik u te danken! Waarom wil u dan zoo gauw heengaan?”

„Omdat de plicht mij roept!”

„De plicht, de plicht!”

„Waarom zegt u dat zoo spottend?”

„Vrouwen en plichten!”

„Is het geheele leven van de vrouw dan niet een plicht?”

„Ja, op het papier, in theorie, maar in werkelijkheid nemen zij het daar even zoo gemakkelijk mee als met al het andere en wat zou zoo’n klein poppetje als u, die geen vader, geen broeder, geen man heeft, plichten kunnen hebben?”

„Moet men ze alleen tegenover de mannen hebben?” [126]

„Tegenover wie anders?”

„Tegenover zichzelf, tegenover,—tegenover....”

„U is toch geen onderwijzeres?”

Hij zei dat op zulk een grappig angstigen toon, dat zij weer begon te lachen.

„Neen, dat ben ik toevallig niet.”

„Artiste? God beware me, dat was nog erger.”

„Neen, neen, raad u maar niet! Ik ben—niet.”

„Een allerliefst schepseltje, meer moet u niet trachten te worden.”

„Om in uw smaak te blijven vallen.”

„Dat zal uw zorg nogal zijn. Anders vertrok u van avond niet.”

Zij zweeg; hij ging na een poos als in zich zelf sprekend voort, vol opgekropte ergernis:

„’t Is zoo ellendig van die vrouwen tegenwoordig; zij willen van alles zijn en vergeten daardoor het eenige wat zij eigenlijk moeten wezen.”

„De speelpop, de slavin van de mannen?”

„Neen, onze vriendin, onze steun! Zij verwijderen zich hoe langer hoe meer van ons, die zoogenaamde ontwikkelde vrouwen. Lees de boeken maar, die de dames tegenwoordig bij dozijnen schrijven. De eenige mannen, die deugen in haar oogen, zijn [127]juist die de hare niet zijn. De man, die voor haar werkt, geld verdient, deugt nooit. Zij nemen ’t hem kwalijk, dat hij het graag prettig heeft in huis, gaarne lekker eet en na zijn werk op zijn gemak zit. Hij moet maar altijd klaar staan om met haar in hooger sferen te leven, om met haar te praten over de sociale quaestie, over kunst en literatuur en als hij dat niet kan of wil, dan deugt hij niet, dan zoekt zij troost bij een vriend, die natuurlijk in al deze dingen plezier heeft, zoolang hij haar man niet is.”

„Och, die stumpers!”

„Zeker, de vrouwen klagen over verdrukking, maar ik zeg, wij zijn het die tegenwoordig verdrukt worden. Nu de vrouwen zoo verbazend geleerd worden, zijn ze wijzer dan wij, wij kunnen er niet tegen aan. De tijd is niet ver af, dat wij aan het wiegetouw gaan trekken en zij het geld verdienen.”

„Is dat niet billijk? Ieder op zijn beurt. Wij hebben ’t zoolang gedaan; nu keeren wij de rollen om. Misschien gaat het dan beter en heeft men minder reden tot klagen dan tegenwoordig.”

„Neen, daar kan ik mij niet in vinden. Ik moet een vrouw hebben, die ik beschermen kan, voor wie ik werken moet, [128]die in mij haar hulp, haar steun, haar beschermer vindt, die mij eerst snibbig toe mag roepen als Gretchen:

„Kann unbegleitet nach Hause gehen,” maar die dan toch later bewijst dat ik haar alles ben en mij niet deelt met allerlei liefhebberijen en om haar ernstige plichten tegenover de maatschappij mij achter de bank schuift.”

„U is egoïst! En geen klein beetje ook!”

„Ja, dat beken ik. En ik beweer ook het recht te hebben het te zijn; als ik hard werk voor mijne vrouw, als ik haar liefheb en op de handen draag, dan mag ik ook aanspraak maken op haar zorg en op haar liefde, dan moet zij ook even gelukkig zijn mij die te kunnen geven. Maar als onbegrepen martelares naast mij gaan, op mij neer zien van haar hoog standpunt, neen, dan liever alleen blijven mijn leven lang.”

Zij hield zich vast aan de verschansing en sloot de oogen, in een beweging van zich te laten gaan, van zichzelf te vergeten en te rusten.

Hij naderde haar zoo dicht dat zijn adem zich met den wind mengde en haar dartele krulletjes deed opstuiven.

„Dat is mijn idee over het leven tusschen man en vrouw en tot vandaag heb ik mijn ideaal niet ontmoet, met wie ik [129]zoo’n leven mogelijk achtte, maar sedert een paar uur is het anders. Begrijpt u dat, juffrouw Bauer?”

Zij zweeg en boog dieper het hoofd.

„U heeft het begrepen, ik hoef het niet eens te vragen, maar zeg me ronduit, de tijd is zoo beperkt. Vergis ik mij?”

Nog bleef zij zwijgen.

„Vindt u mijn ideaal uitvoerbaar of is u gelijk aan alle andere vrouwen van uw ontwikkeling en uw stand blijkbaar? Dan heb ik niets gezegd en ik heb mij vergist. Dat is alles.”

„Ja, u vergist zich,” fluisterde zij eindelijk. „Ik kan dat niet voor u zijn, onmogelijk.”

Eensklaps merkte hij dat zij snikte.

„En waarom huilt u dan? Begrijpt u dan niet, wat ik moeite heb mij om uwentwille in te houden, u niet in mijn armen te nemen en die tranen van uw wangen te kussen?”

„Och, ik bid u, plaag me niet?”

„Maar daar is geen quaestie van plagen! Ik weet zelf niet, wat mij drijft een meisje, dat ik pas sedert een paar uur ken, van wie ik niets afweet, in mijn ziel te laten lezen en ten huwelijk te vragen. ’t Is vreeselijk onvoorzichtig, onberedeneerd, onhollandsch, wat u maar [130]wil. En u laat niets los! U zegt mij niets, wat licht kan werpen op uzelf en op uw gevoelens.”

Zij keek rond, er was niemand in de nabijheid en zij wischte haar tranen snel af, zenuwachtig lachend.

„Ik ben zoo dwaas, maar och! ik kan niet anders zeggen, niet anders doen. Op het oogenblik niet. Van avond ga ik naar Edinburgh en morgen naar Holland....”

„En dan moet ik u laten gaan? Denkt u dat ik er vrede mede heb.”

„’t Is toch beter! U moet nadenken!”

„Nadenken, dus ’t is niet geheel uit?” Zij begon nog harder te snikken.

„Ik kan ’t niet helpen, ik kan ’t niet helpen! maar o, laat mij nu wat tot mijzelf komen. Gaat u dien kant uit of liever gaat u naar beneden? Straks vóór dat wij aankomen zeg ik u misschien iets.”

„Goed!”

En Casper ging naar beneden; hij was half ontnuchterd. Het geheimzinnige dat Andrée zooeven nog met zooveel aantrekkelijkheid omgaf, boezemde hem nu angst en vrees in; hij had er spijt van zich zoover te hebben gewaagd, toegegeven te hebben aan den roes die zijn hersens omnevelde.

Wie was zij? Een vrouw met een geheim, [131]dat was zeker; maar wat voor geheim? Berkmans had gelijk, men moet voorzichtig zijn, maar hij was een impressionist, hij handelde altijd onder den invloed van het oogenblik. Zijn egoïsme had hemzelf altijd bewaard van kwade avonturen, daar hij eenvoudig de minder aangename gevolgen van zijn voorbijgaande indrukken tot nu toe kalm uit den weg had kunnen gaan, en óf andere er door leden daar vroeg hij eenvoudig niet naar, maar zoover had hij zich nog nooit gewaagd en nu was plotseling de aardigheid er af.

Wat deed ze ook zoo raar? Waarom zei ze niet eenvoudig ja of neen, maar op een toon, dat men kon merken of zij ’t meende of niet. Nu zeide zij wel neen, maar meteen kwamen de waterlanders voor den dag en verrieden dat zij honderdmalen liever ja zou hebben gezegd. Waarom zeide zij het dan niet?

Er was zeker een zeer gewichtige reden, wie weet wat. Een reden, die hem misschien meer betrof dan haar. Hij werd er raar van; die saaie Berkmans had misschien gelijk, wat hij gedaan en gezegd had was onverantwoordelijk dom.

Hij ging naar beneden en nam gedachteloos een paar in rood leder gebonden boekjes met gezichten op, die over de [132]tafels lagen te slingeren. Zijn zwager zag hem binnenkomen, miste juffrouw Bauer en was tevreden. Hij verliet zijn gezelschap en kwam naar hem toe.

„Wij dineeren straks maar in het hotel, vind je niet, Cas?”

„Dacht je het dan hier te doen?”

„Ja, ik vreesde dat het te laat zou worden voor aan wal.”

„Zij wachten altijd op de aankomst van de boot.”

„O, dan is het goed.”

En gerustgesteld ging Berkmans eens boven kijken.

Hij zag juffrouw Bauer op een stoeltje zitten, hij liet haar zitten en besloot haar niet verder aan te halen, blijde dat de kennismaking tusschen haar en zijn zwager, die zoo hard van stapel liep, nu tot zulk een plotseling einde was gekomen.

Het weer, dat dien morgen zich zoo bitter boos had aangesteld was langzamerhand prachtig geworden; de zee een groen-blauwe spiegel, de lucht een en al blauw met niets anders dan eenige dansende witte wolkjes in het westen.

Eindelijk was men het zwarte Mull kwijt en bevond zich nu in de open zee; daar opent zich de Sound van Kerrera, vriendelijker wordt het gezicht, het sombere [133]verleden met zijn schrikbeelden heeft afgedaan; vroolijke villa’s, lonkende hotels verschuilen zich tusschen het groen, de golf van Oban komt in het gezicht met zijn driedubbele guirlande van landhuizen om de heuvels geslingerd, en de ruïnen Dunnstafnage en Dunolly hun grimmigheid verbergend achter een mantel van groen klimop. Met een zucht staat Casper van Eyken op om naar het dek terug te gaan.

Hij vindt het een zwaren gang, dien hij nu te doen heeft, wat hij wenscht is hem zelf niet heel recht duidelijk, ’t liefst misschien dat zij aan alles een eind maakte; als zij dat doet weet hij zeker dat hij een zucht van verlichting zal laten, maar als zij antwoordt:

„Ja, neem mij in je armen! Zorg voor mij mijn leven lang. Er is niets wat mij belet je voorstel aan te nemen.”

Dan voelt hij genoeg dat zijn ziel op zal jubelen en dat hij zich gelukkig zal achten, omdat hij eindelijk zijn bestemming heeft gevonden, maar hij kan het zelf niet zeggen òf hij naar dat geluk verlangt, òf hij ’t niet gemakkelijker en rustiger vindt het niet te bezitten.

In elk geval hij moet haar vragen wat zij beslist heeft; wie hem dat voorspeld had dezen morgen dat hij hoogst waarschijnlijk [134]een blauwtje zou loopen! Men is toch nooit van zijn avond zeker. Hij lachte er om en maakte een toertje rondom het dek, luisterde naar Berkmans’ opmerkingen over het landschap, over de eilanden, eilanden en nog eens eilanden om hen heen en zag tot zijn ergernis dat toen hij af wilde slaan om bij Andrée te komen, Jo aanstalten maakte met hem mee te gaan.

„Zoo’n klis!” dacht hij, maar zonder zich in iets te geneeren liet hij zijn zwager naast hem loopen tot dat zij bij de jonge dame kwamen.

„De reis is uit,” zeide hij en bleef tegenover haar staan, „heeft u zich geamuseerd?”

„O ja, buitengewoon,” antwoordde zij haperend. Berkmans bleef sarrend staan en zeide dat hij het ook een prachtige tocht vond.

„U zal veel te vertellen hebben t’huis juffrouw!” voegde hij er bij.

„O ja,” antwoordde zij verstrooid.

Zij had haar hoedje afgezet en de verwarde haren dansten in den wind; zij zag er zoo nog veel jonger uit, eenvoudig kinderlijk; een paar keer streek zij met de handen over dat haar maar het wilde niet meer in de plooi raken.

„Ik zal mij moeten opknappen, beneden,” [135]zeide zij, stond op en ging weer naar het salon.

Terwijl zij in den spiegel keek en hier en daar de weerbarstige lokken opstak, zag zij het gezicht van Casper naast het hare weerkaatst.

„Spoedig,” drong hij aan, „of mijn meester komt weer voor luistervinkje spelen. Ik moet nog een antwoord van u hebben?”

„Heeft u geduld?” vroeg zij en nam een paar haarspelden van tusschen haar lippen.

„Dat ligt er naar.”

„Wil u een jaar wachten, dag vóór dag? Natuurlijk u is vrij, als u voor dien tijd uw geluk vindt dan—zal het mij verheugen—maar anders— —.”

„Maar anders!”

„Waar gaat u heen het volgend jaar?”

„Dat weet ik nog niet!”

„Het volgende jaar om dezen tijd ben ik in Friedrichroda op den Gottlobtempel.”

„En wat dan?”

„Dat weet ik nu niet!”

„En is dat alles?”

„Alles!”

„Moet ik daarop leven een jaar lang?”

„U moet niets. Ik zeg dit maar als u na een jaar mij nog wil ontmoeten, onthoud het dan!” [136]

Hij zag haar hoe langer hoe meer verbaasd aan.

„En krijg ik anders niets meer van u te hooren. Niets, volstrekt niets?”

Zij lachte weer op de wijze, die zoo onweerstaanbaar op hem werkte als een tooverdrank.

„Een jaar is zoo vreeselijk lang?”

„Wie weet hoe kort u het zal vinden!”

„Zonder dat lachje? Neen!”

Zij zette haar hoedje op, trok haar handschoenen aan en deed alles ingespannen met ernst, opdat hij niet zou merken hoe haar lippen trilden en haar handen beefden.

„En als ik dan niet kan?”

„Dan komt u niet!”

„En als ik een vergeefsche reis maak?”

„Dan ziet u eens iets anders dan Engeland of Schotland en dat is ook de moeite waard. Nu, mijnheer van Eyken, tot wederziens of—vaarwel!”

Hij reikte haar de hand en drukte de hare stevig in de zijne; zij had het kunnen uitschreeuwen van pijn, zoo voelde zij den greep zijner vingers, en toch deed het haar oogen stralen.

„Tot wederziens,” sprak hij met nadruk en weg was hij.

Eenige oogenblikken later landde men in [137]Oban en stapte uit. Betsie stond hen op te wachten.

„Wil je haar je nieuwe vriendin niet presenteeren?”

„Niet noodig,” zeide Cas kortweg.

De jonge dame ging met veerkrachtigen tred zonder om te zien haar weg naar het Albany-hotel en Berkmans stak zijn hand onder den arm zijner vrouw en vertelde haar hoe het zoo vreeselijk jammer geweest was dat zij niet mee was gegaan, zoo interessant dat Staffa en dat Jona en ’t weêr hield zich zoo goed en wat zij wel gedaan had dien heelen dag! Casper liep hen vooruit; hij zocht naar een time-table om te zien wanneer er een trein naar Edinburgh vertrok.

Hij haastte zich met het diner om bijtijds aan het station te komen, en toen hij er was en bleef tot het laatste oogenblik zag hij nergens een juffrouw Bauer. Teleurgesteld keerde hij naar zijn hotel terug; de aardigheid van de reis was er voor hem af, meende hij, maar den volgenden morgen was er weer iets anders dat hem boeide en langzamerhand dacht hij alleen aan Andrée als aan een prettig, maar dwaas avontuurtje. [138]

Zij zat in het koepeltje, dat hoog tegen den groenen berg schijnt te hangen; haar handen in de schoot, haar hoofd achter over geleund, haar oogen gesloten, zoo zat zij moede, doodmoede, te moe om te denken, te moe om te spreken, te moe om te hopen of te verwachten.

Zij had zich hier naar boven gesleept en een paar maal had zij gedacht onderweg neer te vallen en daar te blijven liggen tot iemand zich over haar ontfermde; maar nu was zij er eindelijk en zij zat er reeds uren en uren lang.

Touristen kwamen langs haar heen, wierpen een verwonderden blik op haar of zagen haar nauwelijks aan; zij hadden het druk over dat „wunderhübsche Aussicht” over dit punt over dat gezicht. Oude dames, die altijd kleine en groote duitsche gezelschappen vergezellen; en ons den afkeer voor de duitsche „Schwiegermütter” helpen begrijpen, kwamen hijgend en blazend naast haar zitten, bezorgde moeders lieten angstige gilletjes als haar lievelingen te dicht bij de ijzeren balustrade kwamen; andere vonden het de moeite niet waard een gesprek over „de Kinderwäsche” te [139]interrompeeren alleen omdat men hier op een hoogte is, welke men beklommen moet hebben voor het mooie gezicht. Een enkelen keer hoorde zij Hollandsch praten, Hollandsch Duitsch voorlezen uit Baedeker of Mayer. Zij liet hen praten en hoorde hen als spraken zij in een droom.

„Slaapt die juffrouw?” hoorde zij een hollandsche oude heer gemoedelijk vragen.

„Ach gunst: Het schaap zal kou vatten,” meende zijn bezorgde vrouw.

En ook zij gingen weer verder en zij bleef over, steeds meer en meer alleen, want het restje hoop dat haar gesteund en moed gegeven had om hier boven op te komen, werd kleiner en kleiner en eindelijk bleef er niets van over.

Ach! zij had het immers wel gedacht, dien langen, langen winter door! Het was te dwaas daaraan te hechten, en toch blonk dit koepeltje, dat zij jaren geleden eens in het voorbijgaan had gezien, als een heldere ster in het doffe grijs dat haar leven en haar gedachten omhulde; hoe dikwijls droomde zij er van en werd dan wakker, trillend van vreugde omdat zij zich een oogenblik verbeeld had dat haar wensch vervuld, haar verwachting bewaarheid werd.

En toen het tijd was op reis te gaan, [140]begaf zij zich op weg, alleen, altijd alleen, maar toch met zooveel hoop, zoovele illusiën, zij voelde zich zoo rijk als nooit te voren. Zij bezocht groote steden, Aken, Keulen, Cassel, zij zag alles wat men zien moest. Zij beklom den Wartburg, zij wandelde door het Annathal, zij zag alles wat zij moest zien, maar het was of ze een droomleven leidde, of wat zij hoorde en zag niet tot het diepste van haar wezen doordrong, want dat wezen was slechts één wensch, één verlangen. Maar naarmate de bepaalde dag naderde zonk haar moed, verdwenen haar illusiën, smolt haar droom inéén; het licht dat uit haar binnenste te voorschijn gloorde en alles om haar heen zoo fantastisch, zoo onwerkelijk tintte, werd flauwer en flauwer, zij stond op het punt terug te gaan of verder, veel verder heen te reizen, zich te verbergen, en toen glimlachte ze weer, een wreeden, droeven glimlach. Waartoe zou het ook dienen? Hij zou er toch niet wezen; dat begreep zij immers alsof iemand het haar gezegd had.

Zij voelde zich zwak, zoo zwak, dat zij de groote verrassing, de namelooze blijdschap niet zou kunnen dragen en als zij hem had zien staan in het hooge tempeltje, als zij die stem waarvan de klank haar zonder ophouden in de ooren ruischte [141]weer had mogen hooren, als zij die armen om haar heen zou voelen en zij zich nestelen kon aan zijn borst om daar uit te rusten van alles wat haar zoo had afgemat.

Maar hij was er niet; en toen zij dien berg als ’t ware was opgekropen en den koepel ledig vond, toen begreep zij pas hoe groot de hoop was geweest, waarop zij had geleefd een jaar lang, hoe deze haar als het ware had voortgedragen en hoe zij nu zwak en hulpeloos werd, nu deze haar begaf.

Zij zonk op een bank neer, te moe, te teleurgesteld dan dat zij nog deze ééne gedachte denken kon: „hij kan nog komen!”

Neen, zij wist het nu, hij was weg, weg; hij had het vergeten of misschien kon hij niet komen, misschien was hij ziek, dood! Zij glimlachte treurig. Dood, hij die reus vol kracht en levenslust, terwijl zij zwakke nog leefde, zij nog hierheen kon kruipen.

Geen blik had zij meer voor de bergen om haar heen, voor het liefelijke dal, dat zich aan haar voeten kronkelde, voor al die donkergroene heuvels, waartegen ginds de stad met haar villa’s aan beide zijden opsteeg.

Zij dacht aan de legende van dit Gottlobtempeltje; [142]daar tegenover verhief zich eens de sterke burcht de Schauenburg op den bergtop; hij werd bewoond door een ongemakkelijk heer, die een eenige dochter bezat.

Tevergeefs wierven de jonge ridders uit den omtrek om haar hand; de vader gunde haar aan niemand, òf hij moest haar op den arm nemen en met haar onafgebroken voortloopen tot den tegenoverstaanden heuveltop.

Een ridder zag haar aan en in haar blik lag zeker een aanmoediging want hij nam de jonkvrouw op den arm, snelde den Schauenburg af, een anderen berg op. Hijgend volbracht hij den tocht, „Gottlob!” riep hij uit, zijn kostbaren last op dit plekje neerleggend en op hetzelfde oogenblik stortte hij dood aan haar voeten.

„Waarom ben ik hier niet dood gevallen? Was mijn last minder zwaar? mijn liefde, mijn hoop, mijn toekomst, alles heb ik meegedragen, alles dien berg opgesleept en mijn arbeid is even vergeefsch als van dien trouwen ridder. Hier lig ik uitgeput, afgetopt!”

De uren vergingen, zij zat er nog steeds; in de eerste oogenblikken had zij nog onwillekeurig getrild, had zij nog even het hoofd opgelicht als er vreemden naderkwamen, [143]maar nu deed zij het niet meer. Zij zou zijn stap immers wel herkennen onder duizend, en hij kwam niet, neen hij alleen niet!

De duisternis steeg uit het dal op, naar boven, en ontmoette daar de schaduwen, door dikke wolken geworpen over het landschap; zij sprong op, groote druppels vielen over haar gelaat. Het was bijna donker, beneden in de stad ontvonkte het eene lichtje na het andere; en als wezenloos zag zij rond, een koude wind gierde door de boomen, kwam van de bergen af en deed de takken buigen en kraken, in de verte loeide reeds de storm, doffe slagen rommelden reeds dicht bij haar, het onweer dreigde haar te omringen.

„Gottlob!” zeide zij, blijde dat prikkels van buiten haar dwongen op te staan, zich te verzetten, die doodelijke loomheid van zich af te schudden.

Een oogenblik dacht zij in haar exaltatie of het niet mogelijk was hier te blijven op den grond te liggen en te wachten wat de storm over haar besloten had; dan zou men haar lijk morgen vinden en dan las hij het misschien in de couranten hoe trouw zij geweest was, aan haar woord, trouw tot aan den dood.

Maar neen! een laatste overblijfsel van [144]fierheid richtte haar op; neen, dat mocht hij niet weten tot geen prijs; zij moest van hier, hoe spoediger hoe beter! Hij dacht misschien niet eens meer aan dat zonderlinge samenzijn op de „Columban”; in elk geval hij vond het blijkbaar te dwaas op het rendez-vous te komen, dat gaf nieuwe verplichtingen, en als hij nu hoorde, welke dwaasheid zij met het leven bekocht had, dan dacht hij misschien nog in dat grenzenlooze egoïsme wat zij toen juist zoo aantrekkelijke, zoo echt mannelijk gevonden had:

„Gelukkig dat zij er alleen was!”

Zij had niets bij zich dan haar wit kanten parasol; haar donkerblauw foulard kleedje met zooveel zorg gekozen voor dezen dag, was reeds na de eerste minuten doornat, boven haar zwiepten de takken als in radeloozen angst dooréén, de wind geeselde hen onbarmhartig, een akelig geel licht brak tusschen de wolken door en zij sloot rillend de oogen; hoe zou zij den weg vinden in de aanbrekende duisternis, en de donderslagen kwamen nader en de wind stak hooger en hooger op. Zij sloot de oogen en liep voort, altijd voort het pad langs, dat zonder afwijkingen in zigzags naar beneden voerde.

De wind joeg haar als met doornige [145]prikkels in het gezicht, bij een kromming van den weg stuwde hij haar vooruit; en zij vloog zoo snel als een afgevallen blad voort het pad af. De regen stroomde nu in ratelende stralen over haar heen, de bergpaden dreven in het water. Zij zakte tot over haar enkels er in, als zij even haar stap matigde. Daar stond zij voor een kruisweg; wanhopend bleef zij staan en wrong de handen.

„Waarom ben ik zoo alleen, altijd alleen! o God, o God, laat mij hier sterven!”

Weer die bekoring om neer te vallen op den doorweekten grond en regen en wind om haar heen te laten bruisen en den dood te wachten; daar scheurde de duisternis door een bliksemstraal, ja, nu wist zij het, dien weg moest zij nemen, die ging regelrecht naar beneden.

Zij liet zich zakken van boomstam tot boomstam, dan gleed haar voet uit, dan scheurde zij het vel harer vingers, dan schrampte zij haar voorhoofd, en altijd door stroomde het water onder haar voeten, altijd kreunde de wind boven haar hoofd, altijd slingerden de takken heen en weer.

„’t Is de moeite niet waard, waarom strijd ik eigenlijk nog voor mijn leven?” dacht zij telkens en de ziekelijke zucht tot analyseeren van haar sensaties, tot het [146]opdiepen van haar gevoelens verliet haar nu zelfs niet, „en toch ik moet voort, ik moet voort, zooals ik daar straks moest blijven zitten, uren lang!”

En zij werkte zich naar beneden bij het laatste glimpje licht dat nog tusschen wolken en boomen drong, en altijd door bleef die verkilling in haar binnenste, dat gevoel alsof haar ziel een doodenkamer was, waarin stil geweend werd om een gestorven illusie. Zij had haar hoedje verloren, de parasol moeten opgeven, eindelijk stond zij beneden, gewond, gehavend, beslijkt, de kleeren in flarden, zonder adem en nog had de wind niet met haar afgerekend, nog duwde hij haar onbarmhartig voort, steeds voort. Zij hijgde en streek zich de haren uit de oogen en onwillekeurig dacht zij weer aan de „Columban,” waar zij voor den spiegel datzelfde haar opstak en zijn gezicht naast het hare verscheen.

Zou het nu altijd zoo blijven, zou zij nu altijd zoo moeten voortleven, met dat gevoel van een doode met zich mee te dragen in haar hart? Daarom was dat hart zoo zwaar, tot brekens toe zwaar, zoo zwaar als men haar hoofd had gemaakt, daarom viel het haar zoo moeilijk zich voort te slepen; gelukkig de wind droeg haar nu! [147]

O die herinneringen! Het vorige jaar speelde ook de wind om haar heen toen zij het eerst zijne stem hoorde met haar eigenaardig engelsch accent; kon zij dan niets denken, niets gevoelen zonder dat als een bittere nasmaak die heugenis zich daaraan hechtte?

Wat was zij toen anders geweest op de „Columban”, zoo pittig, zoo krachtig, haar hart was ledig, maar daarom ook zoo open voor elken frisschen indruk. In Staffa had zij geschreid van aandoening omdat het groote schouwspel haar zoo overweldigde; na dien tijd had zij nog dikwijls geschreid, maar dan was het van kinderachtig verlangen, maar nu zou zij het nooit meer doen!

Hij moest haar nu zien, hij, zooals zij hier verloren ronddwaalde, de natte gescheurde kleeren gekleefd aan haar lichaam, het water siepelend langs haar huid, druipend uit haar kleeren, zoo klein, zoo nietig, zoo armzalig, niemand die om haar gaf, niemand die wist waar ter wereld zij was. Zij had daar op dien berg wel kunnen sterven zonder dat men haar miste. O, hoe zou hij haar nu vinden, zooals zij daar stond? Neen, dan zou hij haar juist lief krijgen, haar beklagen, in zijn sterke armen opnemen, dragen door wind en regen. [148]

En toen snikte zij het uit van medelijden met zich zelf, tranen rolden langs haar door den regen reeds zoo nat gezichtje: zij drukte de handen tegen de oogen en rende voort door de stille straten van het stadje naar de kleine zijstraat waar het huis stond, waarin zij een kamer bewoonde.

De goede thuringsche vrouw, haar hospita, kwam haar aan de huisdeur te gemoet. Zij was zoo ongerust, waar „das Fräulein” toch geweest was. Och, wat klappertandde zij! zij kan niet spreken, zij moest zich maar spoedig uitkleeden, dadelijk naar bed. Zij zou haar een warm glas wijn klaar maken en toen zij onder een hoop dekens en donzen bedden lag in het verlichte kamertje, en de hospita haar een glas gloeienden wijn bracht, toen doorstroomde Andrée een behagelijke warmte, een gevoel van veiligheid omving haar en met het gelaat tusschen de kussens herhaalde zij telkens: „Wat ben ik toch gek geweest, gek, gek, gek!” [149]

Casper van Eyken was geëngageerd sedert eenige maanden.

Het was zoo gekomen; hij had een fabriek in Holland gekocht en zou deze nu zelf besturen: door den dood zijner moeder was hij in het bezit geraakt van een aardig kapitaaltje en Glasgow verveelde hem in den laatsten tijd. In den voorzomer was hij dus naar Holland verhuisd en had in het stadje, waar de fabriek stond zijn intrek genomen; toen de eerste drukte van het in gang brengen der zaak voorbij was, begon hij het verbazend eentonig te vinden in de stille omgeving; hij sukkelde met de meiden, zijn huis was zoo groot en zoo leeg, zijn zusters hielden niet op met hem voor te houden hoe verstandig hij zou doen te trouwen, de dames in de stad hadden het allen op hem gemunt, en op een zekeren avond bij gelegenheid van een societeitsbal werd zijn aandacht gevestigd op een mooi, frisch meisje van negentien jaar, een blondine met verblindend teint dat die nieuwerwetsche liefhebberijen en pretentiën, welke hij zoo verafschuwde, volstrekt niet had. [150]

Dit meisje was doodeenvoudig hoewel zij tot de eerste families van het stadje behoorde. Zij had den naam een goed huishoudstertje te zijn. Zij kon zoo alleraardigst lachen om elke kleinigheid, die hij zeide en dus deed Casper alle moeite zich te verbeelden dat zij een uitstekende vrouw voor hem zou zijn en dat hij verliefd op haar was.

Hij vroeg haastig haar hand, kreeg ze even haastig, zond haastig de verlovingskaarten rond en had nog haastiger willen trouwen als de familie van Emilie er niet tegen was geweest. Vader en moeder deelden nog het ouderwetsche idée, dat men elkander in het engagement moet leeren kennen, hun dochter was nog zoo jong, zij konden best nog een paar jaar wachten en met heel veel moeite kreeg Casper het er door, dat het huwelijk tegen het begin van den winter zou worden voltrokken.

Zijn familie was vrij ingenomen met zijn keuze, Berkmans alleen had iets degelijkers voor hem gewenscht, maar de zusters en de andere zwagers vonden haar een snoesje en zoo bij de hand, zelf japonnen maken, zelf het huishouden doen. Goddank, dat Cas op haar zijn keus had laten vallen! Zij waren altijd zoo bang [151]geweest dat hij eens een dolle streek zou doen, met een engelsche schoonzuster er aankomen, die zij niet eens konden verstaan, die alles anders deed dan zij, of een meisje van minderen stand, een actrice of zoo iets, neen, Emilie was uitstekend voor hem geschikt, het zou een allergelukkigst huwelijk worden, daar twijfelden zij niet aan.

En Casper zelf?

Hij wond zich op, hij zocht verstrooiing, hij bedwelmde zich aan de schoonheid van zijn aanstaande, maar wanneer hij alleen was, voelde hij zich wanhopend leeg van binnen.

Men kon toch niet altijd met elkander stoeien, lachen, zoenen, en wat was zijn verloving anders? De vrouw met allerlei liefhebberijen, met hooge aspiratiën, die op hem neer zou zien, die onbegrepen in een zoogenaamd schijnhuwelijk met hem zou leven, was hij ontsnapt, maar was hetgeen hem nu wachtte niet nog erger?

Toen Augustus naderde begon hij zich nog meer op te winden, nog meer wijs te maken dat Emilietje het ideaal eener vrouw voor hem was; eigenlijk begonnen de banden, die hem aan haar bonden reeds pijnlijk te drukken. „Als wij getrouwd zijn, zal het wel beter gaan,” maakte hij [152]zich zelf wijs, maar geloofde zich zelf niet. Hij voelde zelf reeds bij intuïtie dat hij een maand na zijn huwelijk het gevoel zou hebben van in een kooi opgesloten te zijn, tegen welks traliën hij dan wanhopend zou opspringen.

De herinnering aan juffrouw Bauer was geheel op den achtergrond geraakt; in den drukken winter, die bijna geheel voorbij ging in onderhandelingen over den aankoop der fabriek, had hij geen tijd gehad aan haar te denken. Soms als hij een oogenblikje door het een of ander herinnerd werd aan dien zeetocht moest hij onwillekeurig glimlachen als om een dwaasheid, maar toch vond hij het een prettig hoekje in den tuin zijner herinneringen; het was hem een feest daarheen te vluchten en er eens in rond te wandelen; als hij aan haar geestig lachje dacht, trilde er nog altijd iets aangenaams in zijn ziel.

In de eerste maanden had hij zich vast voorgenomen, op het rendez-vous te komen, maar later vergat hij deze afspraak meer en meer, en toen de gedachte aan dat vreemde meisje geen beletsel meer voor hem was zich met Emilie te engageeren, had hij elk plan om op den afgesproken tijd naar Friedrichroda te gaan, natuurlijk opgegeven. [153]

Juist op dien dag vierde de stad het vijftig-jarig jubilé van een zangersvereeniging; hij had logés over, er werd druk feest gevierd en hij dacht pas aan den datum toen deze reeds een week oud was.

„Zij heeft mij ook vergeefsch zitten wachten op dien berg,” dacht hij, „maar ’t is toch zeker maar gekheid van haar geweest. Verbeeld je, wat een mal figuur ik had gemaakt, als ik die reis daarheen had ondernomen om daar uren lang te wachten op een dame, die niet kwam en zich in stilte verkneukelden over de poets, die zij mij speelde. Ik ben wijzer, hoor!”

Maar dan kon hij soms er met angst aan denken dat Andrée hem vergeefs had gewacht, dat voor haar die woorden hooge ernst waren geweest, en dat zij bedrogen zou zijn omdat hij niet verscheen.

Vreemd, hoe meer de tijd van zijn huwelijk naderde hoe meer hij aan Andrée dacht; vooral als Emilie lachte, kwam haar ernstig ovaal gezichtje met de diepe lijnen langs de kin telkens voor hem op, en dan zag hij weer die aardige kuiltjes en die vonkelende oogen, waaruit de ziel zich baan brak naar buiten.

Bij Emilie geen spoor van zoo iets; zij zag er altijd even mooi, even frisch en kalm uit, haar lach deelde zich nooit mee [154]aan haar oogen, de frissche lippen schitterden om de prachtige tanden, maar de oogen bleven altijd even onverstoorbaar kalm en nietszeggend; zij hadden ook niets te zeggen, er ging achter hen blijkbaar niets om.

Het huwelijk werd weer uitgesteld tot het begin van het volgend jaar; mama kon niet klaar komen met den uitzet, Casper was boos.

„Als er niets van de heele trouwerij komt, is het hun schuld en niet de mijne,” schreef hij aan een zijner zusters.

Hij werd hoe langer, hoe ongeduriger en prikkelbaarder; die eeuwige lach van zijn meisje, soms in giegelen ontaardend en dat zij in alle omstandigheden deed hooren; maakte hem zenuwachtig, ja zeker, zij zag er allerliefst uit als zij lachte, maar hij kende dat lieve gezicht nu eenmaal en zou zoo graag haar desnoods wat minder lief hebben gezien, maar dit gebeurde nooit als hij er bij was. Kwade tongen beweerden dat juffrouw Emilie te huis de schade inhaalde en dan soms heele dagen allesbehalve lief keek om de minste kleinigheid, die haar niet beviel en dikwijls ook om niets; alleen uit louter plezier.

Het werd Maart en Casper begon het als een last te beschouwen dagelijks naar [155]de ouders van zijn meisje te gaan, met haar te wandelen en te vrijen; als zij eens een dag uit de stad was, voelde hij zich gelukkig eens op zijn gemak in zijn luien stoel te kunnen liggen om te lezen of te denken. De gedachte dat Emilie over eenige maanden hier tegenover hem zou zitten en altijd lachen drukte hem.

„Ik ben niet geschapen voor een huwelijk, ik heb het altijd gevoeld,” bromde hij in zich zelf, „het loopt bepaald mis met mij of ik Emilie trouw—of een ander.”

Maar dan dacht hij er aan òf hij het ook zoo hinderlijk zou vinden als die andere tegenover hem zat met haar kalme manieren, haar verstandige oogen en haar geestig lachje dat nooit hoorbaar werd; neen, hij sloot de oogen en kneep zijn handen in elkaar, daar kon hij niet aan denken, dát was beter dan eenzaamheid.

Hij vond het een verademing toen zijn aanstaande schoonmoeder hem voorstelde met haar en Emilie eens naar Amsterdam te gaan, om nog eenige inkoopen te doen voor den uitzet; zij en Emilie zouden bij een vriendin logeeren, hij kon naar een hotel gaan.

Dat idée wekte hem op, dat gaf verandering, misschien verbetering: die nieuwe [156]indrukken zouden Emilie waarschijnlijk wakker maken, een beetje pittigheid brengen in haar lach, in haar conversatie, en een ander denkbeeld, dat hij met geweld trachtte te onderdrukken kwam telkens en telkens terug.

In Amsterdam woonde juffrouw Bauer, wie weet of hij haar niet eens ontmoette, dat hoopte hij eigenlijk niet, in de verte zien maar, iets naders van haar hooren, want wat zou hij haar nu zeggen, eigenlijk had hij haar zeer leelijk behandeld, want hij had haar toch in alle ernst ten huwelijk gevraagd. Wanneer zij hem als een eerlijk man beschouwde dan had zij alle redenen hem te minachten en hij zou zich doodschamen als hij haar ontmoette met zijn mooie Emilie aan den arm.

Zij wandelden langs de grachten, Emilie liet haar mama met haar gastvrouw op haar gemak winkelen; zij was zoo blij haar „ventje” voor zich zelf te hebben; zij hadden nu samen het Museum gezien en Emilie vond het dol gezellig, maar [157]eigenlijk had niets haar geïnteresseerd dan de „kostumes” van vroegeren tijd en de beelden uit de ethnographische afdeeling.

„De Nachtwacht” daar vond zij niets aan, en Casper was op het oogenblik niet verliefd genoeg om dit een onbetaalbare naïveteit te vinden; hij keek ook niet veel naar schilderijen; het eerste waarnaar hij zocht als hij in een zaal kwam was, óf daar geen schilderesje zat.

Hij verbeeldde zich, hij wist zelf niet waarom, dat Andrée Bauer een kunstenares moest zijn; maar het ging zaal in, zaal uit, schilderessen genoeg, maar van juffrouw Bauer geen spoor.

Het adresboek had hij ook al eens doorbladerd; er stonden verscheidene Bauers in, doch geen enkele alleen staande dame.

„’t Is een obsessie, het laat mij niet met rust hier,” dacht hij knorrig, „’t is of zij mij telkens moet te gemoetkomen. Had ik het geweten dat ik zoo door die kleine heks was ingepakt, dan—”

Hij voleindigde den zin niet en begon Emilie te plagen met een jongmensch, die haar op reis erg had gefixeerd en zij lachte, zij lachte tot zij er rood van werd.

„Och, wat ben je toch een flauwert! Denk je dat ik hem aangekeken heb?”

„Zeker, den heelen tijd!” [158]

„Och hoe kan je dat zeggen, ik kijk alleen naar jou.”

„Dat weet ik beter.”

„Maar jij dan, jij; die, oude jonge juffrouw tegenover ons met dien bril op den neus, gaf je den heelen tijd knipjes met haar schele oogen en jij keek zoo schuin. Ja, ik heb het wel gezien.”

„Malligheid! De dames bemoeien zich niet met mij.”

„Dat weet je beter.”

En zoo ging het voort; dit was een staaltje van de interessante gesprekken, die het jonge paar altijd voerde. Casper voelde er zich soms wee onder worden. Neen, eene domme, mooie vrouw was toch ook geen ideaal, want dom dit was Emilie bepaald, dat merkte hij genoeg; de briefjes die zij hem schreef waren als gesteendrukt zoo prachtig van schrift maar kinderachtig van stijl, wemelend van allerlei fouten.

„En wat dunkt je nu,” vroeg zij na een pauze, „zullen wij dat roode behang nemen voor de eetkamer?”

„Wat je wilt liefje!”

„Zeg dat nu niet altijd. Ik wou zoo graag weten wat jij het liefste had.”

„Kies maar toe, ik kijk toch nooit naar het behang, ik kijk alleen naar jou.” [159]

Ellendige leugenaar! die hij was; hij vond zichzelf verachtelijk, zooals hij al die flauwigheden debiteerde aan dat onnoozele kind, dat weer begon te lachen en zich als een poesje tegen hem vleide. Daar gaf zij een gilletje tusschen twee lachjes door.

„Wat is er?” vroeg hij geschrikt.

„Niets. Er is iets in mijn oog gevlogen. Wil je eens zien?”

Zij sloeg de voile op, knipte met haar oog dat er reeds zeer ontstoken uitzag; onhandig sperde Casper het open, zoodat zij het weer uitschreeuwde van pijn en verklaarde toen dat er niets te zien was.

„Dan is ’t er zeker wel uit; ’t is de napijn. Men zegt, je voelt het altijd nog een heelen tijd na als het ding er al lang uit is.”

„Ja dat zal het wezen.”

Zij trippelde weer aan zijn arm voort, maar telkens kwam zij met de vingers aan het oog of drukte er de mof tegen aan.

„O zoo’n pijn, ik kan het niet openhouden. Er is zeker nog iets in.”

„Ik heb niets gezien. Maar wrijf er toch niet aan.”

„Ik kan het niet uithouden, ’t steekt zoo!”

„Dan moeten wij naar een dokter om het te laten nakijken.” [160]

„Als ik maar water had.”

„Dat kan ik je hier niet geven. Ik zal rondzien of hier geen dokter in de buurt woont. Ha, daar zie ik geloof ik een naambordje.”

„Och, ’t is zoo gek.”

„’t Is niet gek, als jij je oog verliest is het nog veel gekker.”

Zij stonden voor een net huis, op de deur stond een wit porselein naambordje met het opschrift.

Dr. A. Wencke
Arts.

Nog vóór dat Emilie het merkte had Casper gescheld, een net meisje maakte open.

„Is de dokter t’huis?” vroeg hij.

„Dokter had juist spreekuur; als mijnheer en mevrouw even binnen wilden komen.”

Zij werden in een kamertje gelaten, waar een dame zat en nog een dame met een kind.

„Och dames,” vroeg Casper, „deze juffrouw heeft iets in haar oog gekregen; zij heeft er zoo’n pijn aan, mag zij u voorgaan, ’t is het werk van een oogenblik.” Emilie was beginnen te schreien van pijn en zenuwachtigheid. [161]

„Wel zeker,” antwoordden de dames, „met plezier!”

Juist klonk er een schelletje; de meid liet iemand uit en kwam aan de deur zeggen dat de dokter wachtte.

Casper volgde Emilie, den arm om haar middel geslagen, de lange gang door; hij had werkelijk met haar te doen en vond het een nieuw genot haar moed in te spreken en te steunen.

De meid maakte de deur aan het einde van een gang open en liet hen binnengaan; een hooge, ruime kamer, helder verlicht door glasruiten, waarvan de gordijnen van onder naar omlaag waren getrokken en waarachter de bladerlooze takken van hooge boomen heen en weer wiegden, en een tuin verrieden; de kamer zelf was streng ingericht met groote boekenkasten, tafels met instrumenten, een rustbank, tusschen de ramen een schrijftafel, waarvoor een dame zat.

Toen het paartje binnenkwam stond zij op, en bleef met de eene hand op de tafel leunen.

„Is de dokter te spreken, mevrouw?” vroeg Casper.

„Ik ben de dokter,” zeide een zachte, eenigszins onzekere stem.

Nu zag Casper de jonge dame verwonderd [162]aan, hun oogen ontmoeten elkander, zij werd een tintje bleeker, hij vuurrood en met haar ééne half toegeknepen oog keek nu Emilie ook den vreemdsoortigen arts aan.

„Is u dokter”, zeide zij ondanks haar pijn glimlachend, „hoe leuk!”

„En u is de patiënt?” vroeg Dr. Wencke en naderde het meisje, „heeft u iets aan uw oog?” en zich tot Casper wendend, wees zij hem een stoel aan en zeide stroef: „wil u zoolang daar plaats nemen totdat ik mevrouw onderzocht zal hebben.”

„Ik ben nog geen mevrouw,” verklaarde Emilie en deed haar hoedje af, „wij zijn nog pas geëngageerd, weet u!”

„Hier op dezen stoel als het u belieft. Zoo houd uw hoofd wat in de hoogte, iets meer. Niet knippen; zoo, rust nu maar op mijn arm.”

Casper staarde als wezenloos naar zijn meisje zooals die daar lag met achterovergeworpen hoofd, in de armen van de andere die nog meer dan Emilie zijn gedachten vervulde.

„Juffrouw Bauer—Dr. Wencke.” Zij had dus een anderen naam opgegeven; dat was dus haar geheim, het geheim dat zij met zooveel angstige zorg bewaarde of het een schande was. Zij had een eenvoudig grijs kleedje aan, dat onberispelijk [163]om haar kleine, door en door gracieuse gestalte sloot; hare donkerblonde haren met de mooie golf waren rustiger dan op de „Columban”, om haar lippen teekenden de twee strepen zich echter scherper en breeder af en haar oogen stonden dieper onder de door den druk der gedachten ernstig gefronste wenkbrauwen.

Haar vingers onderzochten handig Emilie’s oogen, met een tangetje haalde zij er een microscopisch stofje uit, toen liet zij langzaam Emilie’s hoofd weer los.

„’t Is er uit,” zeide zij, „nu zal u nog een oogenblik een branderig gevoel overhouden, maar dat gaat dadelijk over.”

Emilie keek rond en lachte.

„Heerlijk!” riep zij, „ik voel niets meer. Geef je mij mijn hoedje, Cas, ik zal toch voortaan altijd een voile voordoen, maar jij houdt er niet van.”

Zij ging voor den spiegel staan om haar hoed in orde te brengen; de dokter verschikte iets aan hare instrumenten en Cas stond aandachtig naar elke beweging van zijn meisje te kijken.

„Hoeveel ben ik u schuldig, juffr.... Dokter?” vroeg hij eindelijk zonder haar aan te zien.

„Een rijksdaalder.”

Hij legde den rijksdaalder op tafel. [164]

Hij boog en liet Emilie voor hem uitgaan; zwijgend kwamen zij buiten, hij kon nog geen woorden vinden. In zijn verbeelding was zijn meisje nu in al zijn geheimen ingewijd; maar Emilie zag niet ver, zij was te veel vervuld geweest van zich zelf en toen zij weer op straat kwam raakte haar tongetje los.

„Hoe uiïg, hé vent! Zoo’n damesdokter! Ik heb er nog nooit een gezien: jij wel? Ik vind het toch niets vrouwelijks, zoo echt geëmancipeerd. En wat is zij duur, zeker omdat zij een dame is. Een rijksdaalder! dat is ook gauw verdiend, binnen de minuut. Onze dokter rekent maar vijftien stuivers voor een visite en als je bij hem komt twee kwartjes.”

„Ik vind het erg goedkoop voor Amsterdam.”

„Misschien begint ze ook pas; ’t zag er zoo gloednieuw uit, alles keurig netjes. Ik kan niet anders zeggen, maar zij zelf ook. Wat een prachtige coupe had zij in haar japon. Ik had haar zoo om haar naaister kunnen vragen, maar dat was misschien weer een paar gulden.”

„Nu, die had ik er wel voor over gehad voor zoo’n consult.”

Zij lachte weer en nog nooit had Casper haar lach zoo agaçant gevonden. [165]

„Wat zal Moe opkijken als ik haar vertel van die damesdokter, maar ik ben toch erg blij, Cas, dat je mij er zoo spoedig hebt laten afhelpen. Foei wat deed me dat oog een pijn! Verbeeld je als ik met zoo’n dik oog t’huis had moeten komen.”

Dien avond zouden Emilie, haar moeder en Casper weer uit Amsterdam vertrekken, hun retourtje was om, maar op het laatste oogenblik verzekerde Casper dat hij niet met de dames mee kon gaan, hij moest morgen iemand spreken voor zaken en zou dus maar zijn retour laten verloopen; ’t speet hem vreeselijk maar hij kon niet anders. Emilie liet haar lipje hangen; zij vond het niets aardig van Cas, dat hij haar alleen liet vertrekken in het donker. Hij kon immers desnoods meegaan en morgen weer naar Amsterdam vertrekken, maar moe prees Casper bijzonder, dat hij zoo op de kleintjes lette; zijn retour verliezen was al geen meevallertje, maar nu zou hij nog meer kwijt zijn als hij morgen weder een retour nam.

„Het mocht wat, een verschil van een paar gulden, als mijn gezelschap hem zooveel waard is.”

Casper had er echter behoefte aan dien avond, haar eeuwigen lach niet te hooren. [166]

Den volgenden middag toen het spreekuur van Dr. Wencke ten einde liep, ging Casper van Eyken naar het huis, hij bleef voor de deur staan en bekeek aandachtig het naambordje.

Gisteren was het hem niet opgevallen; hij had gelezen Dr. A. Wencke, en nu zag hij dat er duidelijk stond: Dr. Andrée Wencke, maar al had hij ook toen op den voornaam gelet, dan zou zijn aandacht door die dubbele ée nog niet getrokken zijn.

De meid, die hem open doet, vroeg wat er van zijn dienst was.

„’t Is immers het spreekuur van den dokter.”

„Ja, maar mevrouw behandelt geen heeren.”

„’t Is voor die dame, met wie ik gisteren hier ben geweest,” loog Casper brutaalweg.

„O zoo,” en zij liet hem in de wachtkamer, waar niemand meer zat. Hij zette zich neer en streek met de hand over het voorhoofd en vroeg zich nu eerst af, wat hij hier kwam doen, wat hij haar wilde zeggen; hij had gehandeld sinds gistermiddag [167]als onder den invloed eener suggestie. Emilie en haar moeder had hij weggezonden; den halven nacht en den heelen morgen had hij zoek gebracht met door de straten te drentelen, en nu zat hij in haar huis te wachten tot hij als een vreemde in haar tegenwoordigheid zou worden toegelaten. Maakte hij een gek figuur? Toen dacht hij eensklaps aan een woord van het dienstmeisje. Die sprak van „Mevrouw” zou zij dan getrouwd zijn, heette zij daarom geen juffrouw Bauer meer; in elk geval hij moest zekerheid hebben en niemand kon hem die beter geven dan zij zelf. Hij moest veel langer wachten dan gisteren; eindelijk klonk weer het electrisch schelletje en de meid kwam hem waarschuwen precies als gisteren.

Een oogenblik later stond hij weer in de kamer; zij zat iets te noteeren in een groot voor haar liggend boek en sloeg niet dadelijk de oogen op.

„Juffrouw Bauer,” zeide hij half luid. Zij schrikte en zag hem nu aan.

„Mijnheer.... van.... van Eyken? Hé, is ’t niet goed met de juffrouw?”

Hij nam een stoel en zette zich tegenover haar, rustig als kon niets hem van daar jagen.

„O ja heel goed, dank u wel! Maar ik [168]kom voor mij zelf. Ik weet, u behandelt geen heeren maar de zaak, die mij betreft is zoo gewichtig.”

Zij lachte nu even, heel eventjes, en hij voelde dat zij haar oude macht over hem herwonnen had.

„Is u getrouwd?” vroeg hij, „en is u daarom geen juffrouw Bauer meer?”

„Neen!” antwoordde zij, „ik ben niet getrouwd en ik heb nooit Bauer geheeten. Ik noemde een anderen naam omdat ons land zoo hopeloos klein is en ik op vacantie was.”

„En een vrouwelijke arts is nog altijd zoo’n zeldzame vogel bij ons, dat men haar reeds van verre herkent. Enfin, dat is uwe zaak, maar dat u er zoo geheimzinnig mee was, waar diende dat voor? U heeft misschien een leven er door bedorven.”

„Het uwe?” vroeg zij met den helderen, doordringende blik, waarvan hij nu de kracht kende: daarmede maakte zij immers haar diagnose op de patiënten. Zij had zich half omgekeerd op haar bureaustoel en wanneer zij niet een vouwbeen onophoudelijk tusschen beide handen schoof, zou men haar voor volmaakt kalm hebben gehouden.

„Ja, het mijne. Wanneer ik alles dadelijk [169]had geweten, wat—wat zou—dan alles anders geweest zijn.”

Zij glimlachte spottend en legde het vouwbeen resoluut op tafel neer; hij schaamde zich over zijn woorden en zijn heele houding; had hij haar dan niets anders te zeggen?

„U heeft zich toch dunkt mij niet over het leven te beklagen; naast zoo’n allerliefst meisje—een beauté.”

„O ja zeker—maar ik heb u toch niet vergeten, toch niet kunnen vergeten.”

En nu zeide zij kalm zonder een zweem van verwijt in de stem:

„Waarom is u dan in Augustus niet in den Gottlobtempel gekomen?”

Het bloed steeg hem naar het hoofd terwijl hij vroeg:

„Is u daar geweest? Heeft u mij gewacht?”

„Ja zeker! Ik had het immers gezegd.”

„Ik zag het voor gekheid aan,” zuchtte hij, stond op en ging met groote stappen de kamer op en neer.

„Dan is het immers goed,” hernam zij weer even bedaard, maar opnieuw met het vouwbeen tusschen de vingers, „u vertrouwde mij niet, dus was het immers het beste dat de kennismaking zóó eindigde.”

„Maar ik had niet kunnen denken....” [170]

„Neen, u zag mij voor een avonturierster aan, niet waar? U was bang voor het geheim dat mij omringde, nu kent u het en—wat zegt u er van?”

Zij stond rechtop met opgeheven hoofd, fier, trotsch, mooi van een geheel intellectueele schoonheid, die straalde uit haar voorhoofd, haar oogen, haar ernstige, half geopende lippen, haar geheele houding; hoe had hij haar eens klein kunnen noemen, een poppetje, zij scheen nu zoo’n krachtige, flinke, sterke vrouw.

Hij zweeg en verslond haar met de oogen.

„Is u niet blijde, dat ik u voor een dwaasheid heb behoed? Pas ik nu wel bij u?”

„O neen,” zeide hij bitter, „u is veel te groot voor mij! Hoe belachelijk zal u dat gevonden hebben, toen ik u voorstelde u op te nemen in mijn armen, u door het leven te dragen, toen ik u het ideaal vond van het vrouwtje, waarvoor ik zorgen en werken wilde en van wie ik niets anders verlangde dan liefde en aanhankelijkheid. Hoe kon ik het weten dat ik het vroeg aan zoo’n geleerde dame, aan een doctor in de geneeskunde, aan een vrouw, die hemelhoog op mij armen stumper neerziet.” [171]

Hij maakte zich boos onder het praten, hij achtte zich werkelijk door haar verongelijkt en slecht behandeld, zoo hinderde hem zijn vergissing.

„Ga even zitten, mijnheer Van Eyken,” zeide zij met trillende lippen.

„Heeft u tijd? Wachten uw patiënten u niet?”

„Neen, ik heb nog een half uur vóór dat mijn coupé voorkomt. Zullen wij het uitvechten? U beweert grieven tegen mij te hebben en ik heb ze misschien tegen u.” Hij maakte een beweging. „O neen! Dat u geëngageerd is neem ik u niet kwalijk, en dat u niet op het rendez-vous is geweest na hetgeen u op den „Columban” gezegd heeft, ook niet, maar dat u mij niet vertrouwde en toch ten huwelijk vroeg, dat is erger. Nu is alles voorbij! Wij hebben beiden gekozen en kunnen dus kalm spreken over hetgeen geweest is en had kunnen wezen.”

„Er is niets onherroepelijks gebeurd,” zeide hij halfluid, als vreesde hij dat zij het verstaan zou.

„Toch wel! Ik zal u alles vertellen. Tout savoir c’est tout pardonner, of liever neen niet alles maar toch veel vergeven. Ik ben nu arts, maar toen ik u leerde kennen, was ik nog student, een [172]vermoeide, afgematte, moedelooze student. Toen begon de crisis, de reactie, die op een jeugd vol ingespannen studie, zonder de gewone genoegens van een meisjesleven noodzakelijk volgen moest.”

„Waarom heeft u dan dien weg ingeslagen?

Zij zuchtte even.

„Ja, waarom? Ik wist niet anders dan dat het zoo moest zijn van jongsaf; mijn moeder heb ik nooit gekend; zij stierf toen ik nog heel jong was. Mijn vader was leeraar aan een Gymnasium in een provinciestadje, een geleerde man, die geheel buiten het gewone leven stond; mijn drie oudere broers waren ondeugende bengels, waarover hij niet het minste gezag had en die ook allen verkeerd zijn gegaan. Vader leefde in en voor theorieën; theoretisch had hij zijn jongens bedorven, theoretisch moest ik opgevoed worden als jongen.”

Zij zweeg even en drukte de lippen pijnlijk samen.

„En ik was toch maar een meisje, niets dan een zeer gewoon meisje, misschien met iets bevattelijker verstand dan andere meisjes, maar ik was gehoorzaam, volgzaam, elk woord van vader was mij een bevel en toen ik zag hoe de jongens steeds [173]ondeugender werden, voelde ik er behoefte aan hem te vergoeden wat zij misdeden. En alles ging geleidelijk voort; ik leerde Latijn en Grieksch zooals andere meisjes Fransch en Duitsch. Ik wist dat ik dokter moest worden en ik vond het goed of liever ik dacht er niet aan dat het niet goed kon zijn. Ik maakte behoorlijke studiën, niet buitengewoon maar toch meer dan voldoende. Vader was gelukkig en tevreden, hij noemde mij zijn troost en zoo werd ik jong meisje altijd tusschen boeken en thema’s; nooit ging ik met vriendinnen van mijn leeftijd om, nooit was ik aan een handwerkje bezig, nooit las ik romans, nooit bemoeide ik mij met het huishouden; ik stond buiten alles wat aan mijn vrouw-zijn herinnerde en ik wist niet anders of het hoorde zoo, totdat ik na het gymnasium doorloopen te hebben aan de Akademie kwam.”

Zij streek met de hand over het voorhoofd.

„Verveel ik u?” vroeg zij.

„Integendeel. Ik heb nog nooit zoo aandachtig geluisterd, naar wie ook.”

„’t Is voor het eerst dat ik het vertel. Tot nu toe heb ik er altijd alleen mee geleefd.

„Nu dan, aan de Akademie begon mijn eigenlijke leertijd; toen was het dat voor [174]het eerst mijn neigingen in opstand kwamen tegen mijn lot. O die snijkamer en die operatiën en die gasthuislucht en die zieken; hoe ben ik dien tijd doorgekomen, wat walgde mij dat alles, die lijken, welke ik moest onderzoeken om het samenstel van het menschelijk lichaam te leeren kennen, die flauwe praatjes van de studenten, die angst voor bloedvergiftiging en dan ’s nachts dat droomen van afgesneden handen en voeten, van verkankerde magen en.... en.... ik word er gek van als ik aan dien tijd denk.”

„Waarom gaf u er den heelen rommel niet aan?”

„Vader had zijn betrekking laten varen om in Amsterdam te wonen, opdat ik daar de colleges kon volgen en hij had juist in dezen tijd zoo’n verdriet van de jongens; als ik mijn studie had opgegeven zou ik hem radeloos hebben gemaakt. Hij was zoo trotsch op mij! Ik studeerde hard, nacht en dag kan ik zeggen, zonder eenige afleiding, eenige verstrooiing, altijd met walg en afkeer in het hart; ik werd niet bezield door den dorst om veel te weten en ik voelde ook geen roeping om mij aan de lijdende menschheid, zooals de term luidt, toe te wijden, ook niet om een positie te verwerven: ik studeerde omdat [175]vader mij van jongsaf had ingeprent dat het zijn bedoeling was, en omdat ik hem niet teleur wilde stellen.”

„Maar dat was toch een onwaardige tyrannie!”

„Och! zoo beschouwde de arme man het niet. Hij zag in studie en wetenschap alleen zijn heil, hij was vast overtuigd dat het mij gelukkig zou maken, of neen, geluk heeft hij nooit geweten wat dat was; ’t zou mij door de wereld helpen. Maar zoolang hij leefde had ik nog een prikkel, een steun die mij voortdreef en staande hield; een jaar nadat ik mijn candidaats gedaan had stierf hij plotseling en nu begon eerst mijn leed. Toen voelde ik eerst hoe eenzaam ik stond en hoe mij nu alles ontbrak.”

„Toen was het nog tijd om....”

„Een gewone vrouw te worden. Ik heb het beproefd, ernstig en vastbesloten; ik liet mijn studiën rusten; financieel kon ik mij redden, meer niet, en zocht ik het gezelschap van meisjes van mijn leeftijd op. Ik ging uit bij families, maar ach! ik stond overal alleen; over niets van wat hen interesseerde kon ik meepraten; ik trachtte mij in hun belangen in te leven, het gelukte mij niet. Ik stond zoo buiten alles, mijn sfeer was zulk een geheel [176]andere dan de hunne! Ik kon er mij niet meer t’huis voelen. Men vond mij stil, zonderling, onbeholpen, links. De heeren ontvluchtten die geleerde dame, de meisjes keken mij over den schouder aan; toen heb ik geleerd de vrouwen onuitstaanbaar te vinden.” En deze herinnering ontspande even haar strakke trekken.

„Nu begreep ik dat mijn plaats niet meer in de gewone wereld was; ik kon er geen vasten voet in krijgen dan onder voorwaarde, dat ik ten minste uiterlijk werd als zij, dat ik spreken kon over romans en komedies en buitenlandsche reizen, huishouden, muziek, flirtations en—chronique.”

„Maar in wat voor kringen is u dan geweest?”

„In zeer ontwikkelde, fatsoenlijke, nette kringen; overal voelde ik dat men mij niet begreep, dat men mij duldde en ik kon niet meer worden als die anderen, hoe graag ik ook had gewild.”

„Wilde u dat? Hoe is het mogelijk?”

„Ja, ik weet, ’t is onverstandig, onredelijk, maar ik voelde een ziekelijk verlangen in mij om te worden als die meisjes, oppervlakkig en geaffecteerd, opgewonden over een bal of een concert, alles dolletjes, en gezellig en leuk vindend of lief, eenvoudig, [177]hartelijk, naïef, koket, want die heb ik ook ontmoet. Ik benijdde ze en zij dachten dat ik op haar neerzag en ze minachtte.”

„En u vond ze onuitstaanbaar?”

„Misschien omdat ik niet kon zijn als zij, omdat alles wat ik gehoord, gezien, gestudeerd had zulk een kloof had gegraven tusschen haar en mij. Ik had de diepste ellenden gepeild van het menschelijk bestaan, hoe kon ik dan nog in al dat frivole belang stellen? Met een ander karakter was het misschien nog mogelijk geweest, maar ik bezat den zwaartillenden aard van mijn vader, ik was te eenzijdig ontwikkeld, mijn andere vermogens waren kunstmatig verstompt door dat eeuwig analyseeren, dat eindeloos studeeren.”

„U was bestemd een lief, aardig, gewoon vrouwtje te worden; maar zij hebben u schandelijk van uw weg afgeleid.”

„Ik geloof het ook! Eindelijk vreesde ik krankzinnig te worden en ging op reis, mijn schotsche reis.”

Zij zweeg en hij zag naar haar gespierde kleine handen, die nu onbeweeglijk in haar schoot lagen.

„Daar voelde ik in de frissche hooglandsche lucht mijn gezondheid sterker worden, mijn zenuwen zich opnieuw [178]spannen en daar droomde ik een droom.”

„Door mij?”

„Ja, door u! U sprak woorden tot mij, die ik nooit gehoord had en toen voelde ik wat mij rust en steun kon geven, waar ik naar smachtte, een arm waarop ik kon leunen als toen op dat steenachtige voetpad in Jona, een man die mij lief had ondanks alles en die mij wilde helpen gewoon gelukkig te worden als vrouw.”

„En waarom dan niet....”

„Wist ik hoe de andere meisjes handelen in zulke gevallen? Ik hoorde u aan, ik was op het punt ja te zeggen. Gelukkig heb ik mij bedacht, ik besloot u op de proef te stellen. Als zijn liefde zoo groot is, als ik ze noodig heb, dan zal hij het volgende jaar mij ook zoeken, waar ik ter wereld ook zijn mag en zoo niet—zoo niet, dan is het misschien beter.”

„Dwaze, die ik was om niet te komen!”

„Het was niet dwaas, maar heel verstandig; u is verliefd op mij geweest een paar uur lang. Het geheimzinnige, vreemde, waarmede ik verkoos mij te omringen, heeft u aangetrokken, en de poëtische omgeving werkte mede. Dat is alles, maar wanneer u mij daar gevonden had en u had alles gehoord, zou u dan den moed hebben gehad uw vraag te herhalen?” [179]

„Als ik er gekomen was—ik geloof ja.”

„U is niet gekomen! U heeft anders gekozen, en ’t dient tot niets nu nog te praten over hetgeen had kunnen zijn en niet geweest is. Dat jaar heb ik hard gestudeerd en mijn laatste examens gedaan; ik wilde niet als mislukt student mijn aanstaanden man ontmoeten.”

Zij vertelde hem niet hoe dubbel hard zij gestudeerd had om huishouden, keuken, handwerken aan te leeren; gewerkt had zij tot zij er haast onder bezweken was en uitgeput, afgebeuld zich naar de ontmoetingsplaats slepen moest.

„U heeft mij zooveel bekend,” vroeg Casper, „zeg mij dit ééne nog. Was u erg teleurgesteld toen ik niet kwam?”

Zij bedacht zich even, toen sprak zij vastberaden:

„Het eerste oogenblik ja, maar een regenbui, waartegen ik op moest werken, heeft mij een goede douche bezorgd en toen heb ik mijn leven cordaat in de oogen gezien. Ik was kunstmatig ontwikkeld; in die richting moest ik nu verder groeien en mijn heil zoeken. Dat heeft mij gestaald; ik heb mij hier gevestigd, maar het bevalt mij niet. Een damesdokter heeft bij ons geen raison d’être, de vrouwen gaan liever naar mannen om zichzelf en [180]haar kinderen te laten behandelen; zij vertrouwen haar seksegenooten ’t minst, ik kom wel goed in mijn praktijk, maar zij bevredigt mij nog niet.”

Er werd aan de deur geklopt en de meid kwam zeggen:

„Mevrouw, de coupé is voor.”

„Best Daatje! Ik laat mij mevrouw noemen, omdat ik als gegradueerde recht op dien titel meen te hebben even goed als de vrouwen van artsen en advocaten.”

„Ik houd u op?”

„Een oogenblikje heb ik nog. Ik denk dat ik naar het Oosten vertrek; daar sterven honderden en duizenden vrouwen uit gebrek aan geneeskundige hulp, omdat nooit een man haar zien mag. Aan haar wil ik mij wijden. Die hebben mij noodig.”

„Waartoe is dat noodig? Hier immers—kost het u maar een woord om een gelukkige en geachte vrouw te worden.”

„Mijnheer Van Eyken,” sprak zij uit de hoogte, „Ik heb u deze oprechte biecht gedaan, enkel en alleen, omdat ik u als gebonden beschouwde aan uw aanstaande. In mijn oog is u reeds met haar getrouwd. Ik meende verplicht te zijn u te bekennen, wie ik ben en wat ik gedroomd heb naar aanleiding van uw vraag. Voelt u zich dan zoo krachtig mij door het leven te dragen...” [181]

Casper wist dat van zijn antwoord alles afhing, een enkele spontane beweging en zij zou haar aangeleerde rust en kalme hoogheid afleggen.

„Ik voel me sterk omdat ik u liefheb.” Zij verwachtte misschien dat hij het zeggen zou;

„Ik ga heen—maar ik kom terug—vrij!”

De woorden lagen op zijn lippen, maar hij sprak ze niet uit.

Hij wendde het hoofd af en zuchtte; hij begreep hoe sterk men moest zijn om dit kleine vrouwtje met den zwaren last van haar weten, haar denken en haar voelen door het leven te dragen en toen overviel hem plotseling een vaag verlangen naar Emilie, die niets in haar ziel verborg dan heel gewone dingen. Emilie die zoo licht was als een veer, die niets woog omdat zij zoo weinig bezat. Voor haar was hij forsch genoeg, maar niet voor dit schepseltje, met haar hoofd afgemat van veel studeeren en veel peinzen, met haar oogen, die zooveel ellende hadden gezien, met haar ooren waarin de eindelooze klacht van het menschelijke lijden ruischte, met haar handen, die de scherpste instrumenten wisten te hanteeren om in levend en dood vleesch te werken en wier lippen tegenover [182]de examinatoren vragen hadden beantwoord, welke een gewone vrouw niet zonder blozen kon aanhooren.

„Neen,” bekende hij oprecht, „ik sta te ver, veel te ver onder u.”

„Dat weet ik niet, wie onder en wie boven staat, maar dat is zeker, naast elkander geloof ik niet, dat wij kunnen gaan.”

Zij reikte hem de hand.

„Nu wordt het mijn tijd, mijnheer Van Eyken, adieu!” Haar stem trilde even.

Weer overkwam Casper de lust haar te zeggen, dat zij ondanks alles zijn ideaal bleef, de vrouw zijner keuze, dat Emilie hem onverschillig was, akelig onverschillig, dat hij met haar een leven te gemoet ging grijs van eentonigheid en dof van alledaagschheid, dat zijn liefde haar zou schenken wat zij had gewenscht, een plaats op den gewonen, grooten levensweg der vrouwen, maar nu was het te laat, het oogenblik was voorbij, hij twijfelde aan zichzelf en zij twijfelde aan hem. Zij stond zoo hoog en hij was van zijn voetstuk gevallen.

„Ik ben blijde, dat ik u ontmoet, dat ik u gesproken heb,” sprak hij eindelijk dood gewoon, „en wij blijven toch zeker vrienden?” [183]

„Als u wil ja, maar u zal niet veel aan die vriendschap hebben wanneer ik naar Damascus of naar Constantinopel trek.”

Zij drukte op het schelletje en beval de dienstbode:

„Laat mijnheer uit!” [184]