Vertrek van Upsal.

Ik vertrok den 16. October 1747 van Upsal, met my nemende den Tuinier Lars Jungstrom, enen man die zig in de kennis der bomen en planten zeer geoeffend had, en daarenboven de tekenkonst en de werktuigkunde verstond. Ook geloof ik niet dat oit iemant hem in onvermoeidheid op de reis en in trouw overtreffen kan. Wy spoedden ons van Upsal naar Gothenburg. Hier hield ons een aanhoudende tegenwind tot den 11. December op. Dien dag gingen wy onder zeil; dog een gevaarlyke storm dwong ons te Gromstad in Noorwegen intelopen, van waar ik een togtje naar Christiansand deed. Den 8. Februari 1748. gingen wy weder onder zeil naar Engeland, en bereikten Londen den 17. derzelver maand. Dog wy konden gene gelegenheid vinden om naar Amerika op reis te gaan voor de maand Augustus. Den tyd van ons verblyf in Engeland besteedden wy om enige delen van dat Ryk te bezien. Eindelyk gingen wy den 5. Augustus aan boord van de Mary Gally, Kapitein Lawson, bestemd naar Philadelphia in Noord Amerika. Om zes uren na den middag ligtten wy het anker van voor Gravesend, en zeilden een goed eind de Theems af eer wy het anker vallen lieten.

Vertrek uit Engeland.

Wy bereikten den 6. na enige uren zeilens den mond der Theems, wendden naar het Kanaal, houdende gestadig de kust van Kent in ’t gezigt, die wy somtyds onder ’t laveren zeer naby kwamen. Zy bestaat uit hoge en genoegzaam loodregt steile krytbergen, waarin men vele bedden van vuurstenen ontdekken kan. Op deze bergen leggen voortreffelyke akkers, meest van weit, dewelke reeds begon ryp te worden.

Deal.

Om zes uren des avonds kwamen wy voor Deal ten anker, ene kleine [2]Stad of een vlek, gelegen aan het inkomen ener Bai, welke, voor de zuiden en oosten winden openleggende, gene zeer goede Haven maakt. De Schepen voorzien zig hier gemeenlyk van voorraad. Deze handel, de visschery, en de kapery in den laatsten oorlog, hebben de inwoonders merkelyk verrykt. De Schepen die naar Londen willen nemen hier lootsen in.

Logworms.

Den volgenden dag zag ik ene menigte van Visschers, by ebbende zee, naar sommige ondiepe plaatsen varen, waar men een fyn zand op den bodem vindt, om een soort van Zeewormen1 te vangen, die onder ’t zand hun verblyf hebben, somtyds agttien duimen diep, en welken de Visschers uit het zand graven met ene kleine drietandige yzeren vork. Deze wormen, hier Logworms geheten, gebruikt men tot een aas voor de visschen.

Het Kanaal.

Den 8. Augustus, ’s morgens om drie uren, volgden wy den stroom het Kanaal in, voeren voorby Dover, en zagen duidelyk de gedagte van den vermaarden Camden in zyn Britannia bevestigd, dat op die plaats Engeland voorheen door ene landengte aan Frankryk en Vlaanderen vast geweest is. Beide de kusten maken hier tegen overmalkander twee uitstekende punten; beiden bestaan uit het zelve soort van krytbergen, die dezelve gedaante hebben, zo dat men de Engelsche kust kennende, en naderhand de Fransche naderende, zonder te weten waar men was, dezelven voor de Engelsche kust nemen zou.2

Dungness, enz.

Van den 9. tot den 12. Augustus dreven wy voor stroom en zeilden by beurten door het Kanaal voorby Dungness, Fairlight, het Eiland Wight, Portsmouth, Portland, en Bolthead.

De Bai van Biskaye.

Den 13. geraakten wy buiten ’t Kanaal, en kwamen in de Bai van Biskaye.

Zware Golven.

Den 14. hadden wy tegenwind, het welk het stampen van ’t Schip vermeerderde, want men merkt in ’t algemeen aan, dat in de Bai van Biskaye de zwaarste en breedste baren gaan, van gelyke grootte als in de zee tusschen Europa en Amerika; zy zyn dikwyls ene halve Engelsche myl breed en hoog naar evenredigheid. De Oost en Noord Zee integendeel hebben korte en gebroken golven.

Wanneer ’er een beest aan boord geslagt wordt, hangt het bootsvolk [3]enige varsche stukken enigen tyd in zee, het welk het vleesch, zegt men, goed houdt.

Kleinder Golven.

Den 15. begonnen de golven wat zagter te gaan, en een schuim, dat zig ’er op vertoonde, wierd gehouden by stil weder een voorbode te zyn, dat zy enige dagen agtermalkanderen in den zelven toestand blyven zullen.

Omtrent den middag stak een noordoosten koeltje op, ’t welk nadenmiddag aanwakkerde, en ons ene fraije vertoning gaf, dewyl de zware golven het water naar ene streek dreven, en de noordoosten wind de baren in ene geheel andere rigting boog. Door het geweldig slaan van de ene tegens de andere baar, konden wy merken dat wy door enen sterken stroom voeren, welks streek de Kapitein niet bepalen kon.

Aanmerking.

Van den 16. tot den 21. bleef dezelve gunstige koelte aanhouden tot ons groot genoegen en onze verwondering, want de Kapitein merkte aan, dat het iets zeer ongewoons is, enen oosten of noordoosten wind tusschen Europa en de Azores, welken het Scheepsvolk de Wester Eilanden noemt, langer den twee dagen aan een te ontmoeten, dewyl de gewone wind hier de westen is. Dog aan gene zyde der Azores waijen allerhande winden, vooral om dit jaargetyde, ook houden daar de westen winden niet lang aan; waarom de Zeelieden rekenen, dat als zy de Azores voorby zyn, zy de helft van den weg tusschen Europa en Amerika hebben afgedaan, schoon het inderdaad nog maar een derde van den weg is. Men krygt deze Eilanden zelden in ’t gezigt, want men houdt ’er van af ter oorzaak van de gevaarlyke verborgen klippen, die ’er rondom heen leggen.

Tekens aangaande den wind.

Den 22. Augustus verzekerde ons de Kapitein omtrent den middag, dat wy binnen vierentwintig uren enen zuidwesten wind hebben zouden. Ik vroeg hem de reden van deze voorzegging, en hy wees op zekere wolken in ’t zuidwesten, welker spitsen zig naar ’t noordwesten keerden, en zeide my dat zy veroorzaakt wierden door enen wind komenden uit de overgestelde streek. Ik hoorde dat wy thans omtrent halfweg van Pensylvanie waren.

Den 23. omtrent ’s morgens ten zeven uren ontstond de verwagte zuidwesten wind, en versnelde onze vaart zo zeer, dat wy omtrent agt Engelsche mylen wegs in een uur afleiden. Dog den volgenden dag ging de wind leggen en was ons tegen, zo dat wy nauwlyks iets vorderden. Men voorzei ons een stormpje, dewyl de bovenste wolken zeer dun en als in strepen verdeeld waren, gelyk uitgekamde wol of garen, het welk men altyd voor een teken van storm houdt. De strekking van deze wolken was noordoost en zuidwest, volgens de streek van den wind dien wy hadden. Tegen den nagt ging de wind leggen, en wy hadden [4]ene volmaakte stilte, het welk een teken is van ene aanstaande verandering van wind.

Den 25. en 26. ontstond de westen wind en wierd hoe langer hoe sterker, zo dat de Zee op ons dek sloeg. Den morgen van den 27. kregen wy enen beteren wind, die verscheiden streken doorliep, en tegen den avond enen storm gaf uit het noordoosten.

Waarnemingen.

De Kapitein deelde my ene waarneming mede, die op ene langdurige ondervinding gegrond was. Namelyk, dat, schoon de winden in den Atlantischen Oceaan dikwyls veranderen, vooral des zomers, egter de gemeenste wind de westen is; en dit is de reden dat de overtogt uit Amerika naar Europa gemeenlyk in korter tyd geschiedt, dan van Europa naar Amerika. Behalven dat zyn de winden in den Atlantischen Oceaan gedurende den Zomer zeer aan sommige oorden bepaald, zo dat het op de ene plaats kan stormen en op den afstand van enige mylen geheel stil zyn. ’s Winters zyn de winden veel standvastiger, strekken zig verder uit, en zyn heviger; zo dat dan dezelve wind langen tyd over den gehelen Oceaan regeert, en zwaarder golven doet gaan dan des Zomers.

Den 30. Augustus, den nagt te voren enige zware weerligten gezien dog geen donder gehoord hebbende, vroeg ik den Kapitein, of hy my daar enige reden van geven konde. Hy zeide my, dat dit verschynsel zeer gemeen en een gevolg van ene voorgaande hette in de lugt was; maar dat, wanneer men het in den winter zag weerligten, voorzigtige Zeelieden gewoon waren zeil te minderen, dewyl zy binnen weinig uren enen geweldigen storm verwagten. Even zo is het ook als in deze wateren om dit Jaargetyde zig een wolk in ’t noordwesten komt opdoen, want de ondervinding doet hen dan ook enen gewissen storm te gemoet zien.

Den 1. September hadden wy tegenwind; den 2. liep de wind noordelyk, was ons den 3. weder tegen, en den 4. en 5. was hy goed. Wy bevonden ons den 5. op 40. graden 3. minuten Noorderbreedte en tusschen 53 en 54 graden West van Londen.

Behalven de golven die met den wind voortgingen, ontmoetten wy ’er den 4. en 5. die uit het zuidwesten kwamen, het welk de Kapitein aanmerkte als een teken van enen voorbyzynden storm, naar den zuidwester hoek in de nabuurschap.

Den 8. September waren wy op de hoogte van 38. gr. 24. min. N. en omtrent 65. gr. W. van Londen. Wy ontmoetten met tamelyken wind de zwaarste golven die wy op den gantschen togt hadden, waaruit de Kapitein opmaakte, dat hier de scheiding wezen moest tusschen den Oceaan en de Amerikaansche Zeeboezems, en kort daaraan kregen wy kleine baren, schoon de wind even sterk bleef. [5]

Kleur van ’t Zeewater.

Den 9. wierden wy gewaar dat op sommige plaatsen de kleur van ’t water, dat tot nog toe van een donker blauw geweest was, wat bleker wierd. Somtyds troffen wy lange dog smalle strepen aan, omtrent van twaalf of veertien vademen in de breedte, waar het water helder groen, en daardoor van het overige geheel onderscheiden was. Men schryft dit toe aan het zand der zee of aan een zeker wier.

Den 12. ontdekten wy met stilte een zeil, dat wy voor enen Spaanschen Vrybuiter hielden, dus wy niet weinig in angst waren; dog wy zagen het zelve Schip enige dagen na ons te Philadelphia aankomen, hebbende het Scheepsvolk van hetzelve de zelve vrees voor ons als wy voor hun gehad.

Het Schip stoot.

Kapitein Lawson, die den meesten tyd van de reis het bed om ziekte had moeten houden, zeide ons dat wy niet ver van Amerika konden wezen; dog de Stuurman was van ene andere mening, en men vernam den volgenden dag des avonds nog geen Land van de grote mast; ook vond men geen grond op de diepte van verscheiden vademen. Dus moest het de Kapitein opgeven. Wy vervolgden dan des nagts langzaam onze reis. Om drie uren des morgens beval de Kapitein het lood uittewerpen, en de matroos riep ten eersten tien vadem, waarop een geweldig, geschreuw aan boord ontstond. De Stuurman peilde zelf, dan tien dan veertien vadem, maar hoe hy gemeten heeft weet ik niet, want een ogenblik nadat hy veertien vadem geroepen had stiet het Schip, en daarop kreeg het agtermalkander nog vier zeer hevige stoten. De onsteltenis was onbeschryflyk. Het was nu ’s morgens om half vyf, ’t was nog donker, schoon de maan een weinig ligt gaf. Daar waren meer dan tagtig menschen aan boord, en wy hadden maar enen boot. Gelukkiglyk geraakten wy weder los. Wy wendden, en ontkwamen dus het gevaar. Toen het dag wierd zagen wy het vaste Land van Amerika voor ons. De kust ziet ’er witagtig uit, is laag, en wat hoger op met dennebomen bedekt. Wy wierden gewaar dat de bank, waarop wy gestoten hadden, vlak over Arkadie in Maryland lag, op 37. gr. 50. min. N. omtrent ene kleine Zweedsche myl van de kust.

Aankomst in Amerika.

Wy volgden de kust van Maryland, die wy steeds in ’t gezigt hielden; dog Kaap Hinlopen dien avond niet kunnende bereiken, daar wy enen loots dagten intenemen, kruisten wy den gantschen nagt voor de Bai van Dellaware. Wy verwagtten regen, om dat het zo donker was, maar na den ondergang der Zon viel ’er alleen een zware dauw, zo dat onze klederen, zo wel als enige boeken, die ’t Scheepsvolk op ’t dek had laten leggen, zo nat wierden als of ’er water op gegoten was. De Engelschen voorspellen hieruit in Engeland [6]ene zware hitte voor den volgenden dag, en dit, zeide de Kapitein, had ook plaats in Amerika.

De Kust.

Den 14. zetteden wy met eenen gunstigen wind onze reis voort; wy hadden aan bakboord altyd land. De Kust was laag en bedekt met een fyn wit zand. Dieper landwaards in was het vol van dennebomen. Om half agt des morgens kwam de loots aan boord, die van zelven van Kaap Hinlopen gekomen was. Dit is een uitstek lands ten westen der Bai van Dellaware, waarop een Dorp legt. Het land behoort hier geheel tot Pensylvanie, dog het geen ten oosten de Bai is tot New Jersey. Van Kaap Hinlopen tot Philadelphia rekent men honderd en vyftig Engelsche mylen, dog van den mond der Dellaware af maar negentig. Wy staken de Bai over, hebbende nu vier en dan elf vadem waters. Hier leggen verscheiden banken, waarop menig Schip verongelukt is.

Scheepstimmerhout.

De Oever was landwaards in met schone Bomen bedekt, en de Loots zo wel als de Stuurman, die te Philadelphia geboren was, verzekerden, dat het land hierom heen vol is van het schoonste Scheepstimmerhout. De Engelschen, vooral de Kooplieden, laten in deze Volkplantingen zeer veel Schepen bouwen. Dit geschiedt gemeenlyk des Winters, zo dat de Schepen met het Voorjaar in Zee kunnen gaan.

De Dellaware.

Een weinig na den middag kwamen wy aan den mond der Dellaware, daar wel drie mylen breed, dog die hoe langer hoe smaller wordt, zo dat zy voor Philadelphia nauwlyks ene Engelsche myl breedte heeft. Zy ontspringt veel hoger landwaards in. Het land was laag, en op den Oever met zware Eiken en andere Bomen bedekt. Tusschen de Bosschen vertoonden zig Akkers, Landhoeven, en Weiden voorzien van vee. Hier en daar stonden Hoibergen. De wind voerde ons van het strand enen aangenamen reuk toe, ontstaan uit het gemaide gras en andere kruiden.

Newcastle.

Wy zeilden vry diep in den nagt de Rivier op, en voeren by het vallen van den avond voorby Newcastle, ene kleine Stad, op den westelyken Oever der Dellaware. Zy is de oudste Stad van het gehele Land, en is door de Hollanders aangelegd. Zy heeft minder handel dan Philadelphia, schoon zy boven die plaats vele voordelen heeft, waar onder dit geen van de minsten is, dat de Rivier voor haar zelden toevriest, daar zig voor Philadelphia elken Winter het Ys vastzet, zo dat ’er de Scheepvaart voor enige weken door afgebroken wordt. Maar rondom Philadelphia is het Land zeer sterk bebouwd, en de meeste waren vlieten daar te zamen.

Voorgaande bezitters.

De Hollanders drongen zig hier uit nyd in, ten tyde dat het Land Zweden nog toekwam. Het gelukte hen den Zweden allengskens den [7]voet te ligten. Het kwam zelfs tot enen openlyken kryg, waarin de Hollanders den zegen behaalden. Dog hunne vreugd was van korten duur; want enige jaren daaraan namen hun de Engelschen het Land weer af. Wy wierpen het anker een weinig later.

Chester.

Den 15. Sept. voeren wy al hoger den stroom op. Het Land was aan beide de Oevers byna overal bewoond, dog de Landhoeven lagen tamelyk wyd van malkander. Om agt uren des morgens zeilden wy voorby Chester, ene kleine Stad op den westelyken Oever der Rivier. De Stuurman wees ons al de plaatsen aan waar nog Zweden woonden.

Philadelphia.

Eindelyk kwamen wy om tien uren te Philadelphia, na tusschen Gravesend en deze plaats nog niet een en veertig volle dagen onderweg geweest te zyn. Onze reis werd voor zeer gelukkig gehouden, want men brengt anders in den Winter dikwyls veertien, ja negentien en meer weken, in den overtogt door. Wy hadden weinig stormen en veel schoon weder gehad. Kapitein Lawson verklaarde het noit zo gezien te hebben. De Zee sloeg noit over de kajuit heen, en de vensters bleven altyd open. Verscheiden Duitschers, die aan boord waren, sliepen op het dek. En Kapitein Lawson’s vriendelykheid, die hy niet groter aan enen bloedvriend had kunnen betonen, vermeerderde my zeer het aangename van de reis.

Natuurkundige waarnemingen.

Wy hadden op reis verscheiden aanmerkingen gemaakt rakende de Natuurlyke Historie.3 Wy zagen den 16. en 17. Aug. een soort van Zeewier, Fucus by Linnæus, dat veel geleek naar ene rist uyens, zo dik als een vuist, en wit van kleur. Digt by Amerika en in de Amerikaansche Golf ontmoetten wy den 11. Sept. nog verscheiden soorten van wier, een van welke soorten het Scheepsvolk Rockweed noemde. Een ander zag ’er uit als een snoer parelen, en een ander was wit, omtrent een voet lang, smal, overal even breed en regt. Van den 24. Aug. tot den 11. Sept. zagen wy geen ander wier, dan het geen gemeenlyk Golfwier genoemd wordt,4 om dat men veronderstelt dat het uit de Golf van Florida komt. Anderen noemen het Sargazo, en Linnæus Fucus natans. De steel is zeer teder, rondagtig hoekig, van een donker groen; het heeft verscheiden takken, en ieder tak heeft vele bladeren staande op ene ry, zeer dun, getand, en ene of anderhalve lyn breed, zo dat zy veel gelyken naar de bladen van het Yslandsch mos; de kleur is geelagtig groen. [8]De vrugt heeft veel gelykenis naar de onrype Jeneverbes, is rond, groenagtig geel, glad van buiten, en wast onder de bladen op korte steeltjes van twee of drie lynen lengte; onder ieder blad zyn van een tot drie bessen; ik zag ’er noit meer aan. Sommige bessen waren klein, en doorgesneden zynde geheel hol, en bestonden alleen uit ene dunne schil. Dit scheen de plant des te bekwamer te maken om op ’t water te dryven. De bladeren worden aan ’t einde der takken al smaller en smaller. De bovenste zyde is glad, de beneden zyde heeft ribben;5 en hier vindt men dunne worteltjes, twee, drie of vier lynen lang. Men zeide my dat dit Golfwier, gedroogd en tot poeder gestoten, barende Vrouwen gegeven wierd. Ook bediende men ’er zig van in koortsen; dog waarom en op welke wyze, kon ik niet te weten komen. Wat meer zuidwaards is de Zee op sommige plaatsen vele mylen ver geheel van dit Zeegras bedekt. Veel kleine gepunte hoorns en Hoornwier vindt men op dit gewas; en zelden ontmoet men ’er ene rist van waarin niet enige kleine garnaal of een klein krabje, by Linnæus Cancer minutus, gevonden worde. Ik vergaderde ’er agt van de laatsten en drie van de eersten, en zettede ze in een glas met water. De garnaaltjes bewogen zig zo gauw als alen, rondom in ’t glas, maar somtyds langzaam en hielden zig stil op den grond of aan den kant van ’t glas. Wanneer ’er een der kleine krabjes by kwam, namen zy het by de voorste pootjes, doodden het, en aten ’t op. Dezen vermydden daarom hunne vyanden. De krabjes geleken veel naar de garnalen; zy zwommen altyd op ene zyde, de zyden en de staart zig beurtelings bewegende. Zy konden hunne voorpoten in den mond steken; de sprieten waren in gedurige beweging. ’s Morgens daaraan vond ik alle de krabben opgegeten van de garnalen. Als deze laatsten op den grond van ’t glas waren, kwamen zy dikwyls, met ene beweging gelyk die van ene Waterluis of de Podura van Linnæus, in een ogenblik boven op het water. In ’t zwemmen bewogen zy al hun poten digt by een, en zodra zy die stil hielden zonken zy. De overgebleven garnalen bewaarde ik in sterk water, en ’t verlies van myn krabjes werd haast geboet door anderen, die men menigvuldig in de Bossen van ’t Zeewier vind. Ik wys den Lezer naar een ander Werk, dat ik voor heb uittegeven, waar ik deze Dieren nauwkeuriger beschryven zal. Op sommige plaatsen zagen wy ene krab zo groot als ene vuist, welke zwom door de gestadige beweging van hare poten, die zy zodra niet stil hield of het Dier begon te zinken. Eens zag ik enen groten kreeft, zwemmenden op de oppervlakte van het water.

Blubbers.

Wy vonden drie soorten van de Medusæ van Linnæus, by de [9]Engelschen Blubbers genaamd. De eerste is de Medusa Aurita; zy is rond, purperagtig, opent zig gelyk een zak, waar, als ware het, drie witte kringen binnen in zyn; hare grootte verschilt van een tot zes duimen middellyns. Zy hebben die stekende en brandende eigenschap niet die de andere Medusæ bezitten, gelyk by voorbeeld die welken men op de Kust van Noorwegen en in den Oceaan vindt. Dezen vonden wy voornamelyk in het Kanaal en de Bai van Biskaye.

Na meer dan de helft van den Oceaan te zyn doorgelopen ontmoetten wy een ander soort van Blubbers, bekend onder ’t Zeevolk by den naam van het Spaansche of Portugeesche Oorlogschip. Zy zien ’er uit als ene grote blaas, of als de longen van een Beest, plat op beide de zyden, omtrent zes duim over ’t kruis, schoon purperrood van kleur; en wanneer men ze met de blote hand aanraakt veroorzaken zy ene groter branding dan enige andere Medusæ. Zy worden dikwyls van de golven het onderste boven gekeerd, dog regten zig in een ogenblik weer op, met het spitse eind naar boven.

In de Amerikaansche Golf zagen wy behalven dit nog een ander soort, het welk het Zeevolk genen anderen naam gaf dan dien van Blubber. Het was van de grootte van een tinnen bord, bruin in ’t midden. De rand was ligter van kleur, en in ene gedurige beweging.

De Ganzemossel.

Den 30. Aug. zag ik in den Oceaan een stuk houts dryven geheel bedekt met de Ganzemossel, de Lepas anatifera van Linnæus.6 In ’t Kanaal zag ik in ’t gezigt van ’t Eiland Wight verscheiden witte Kapellen, zeer gelyk aan de Koolkapel, de Papilio brassicæ van Linnæus. Zy gingen noit zitten, en wy verwonderden ons dat zy zig zo ver van land waagden.

Vliegen.

Sommige gemene Vliegen bleven in onze kajuit de gehele reis over in ’t leven; en gevolglyk kan men niet beslissen of dit soort ook oorspronglyk aan Amerika eigen, dan door de Europeanen derwaards medegebragt is.

Bruinvisschen.

Den Delphinus Phocœna van Linnæus, by de Zeelieden het Zeevarken geheten,7 ontmoetten wy eerst in het Kanaal, en vervolgens [10]overal aan deze zyde de Azores; maar voorby die Eilanden ziet men hem zelden, tot dat men op de Kust van Amerika komt, daar wy hem in den mond der Dellaware menigvuldig zagen. Zy verschynen altyd in scholen, zomtyds meer dan honderd sterk. Zy zwemmen zeer snel; en schoon zy veel langs het Schip zwommen, als hadden ze vermaak in ’t bruisschen van het water tegens het Schip, verdwenen zy in een ogenblik daarna. Zy hebben de lengte van vier tot agt voeten; hun snoet gelykt naar de snep van een Gans; de buik is wit. Somtyds springen ze vier voet in de hoogte en van vier tot agt voet in de langte uit het water; maar hun geblaas toont dat hun dit moeite kost. De Matrozen tragtten dikwyls te vergeefs hun van den boeg met een harpoen te treffen, dog hun gauwigheid was groter dan de handigheid van ’t bootsvolk.

De Bottelnose.

Een ander Visch van het soort der Zeevarkens,8 welken wy ontmoetten, wordt by de Engelsche Matrozen Bottlenose genoemd, en zwemt in grote scholen. Men doodt hem dikwyls met den harpoen, en eet hem. Hy is somtyds ruim twaalf voet lang. Van gedaante en wys van zwemmen gelykt hy zeer naar het Zeevarken. Men vindt ze overal, van het Kanaal af tot in Amerika toe.

Andere visschen.

Enen Walvisch zagen wy op enigen afstand water spuiten.

Een grote Hai volgde het Schip enen korten tyd, en was schielyk uit het gezigt, zonder dat wy in staat waren te bepalen tot welk soort hy behoorde. Dit was de enige Visch van het kraakbenige geslagt, dien wy zagen.

Van het Beenagtige zagen wy ’er velen aan gindsche zyde der Azores, dog genen aan deze zyde dier Eilanden. Enen zagen wy op enigen afstand die zeer groot was. De Matrozen noemden hem Albecor; het is de Scomber Thynnus van Linnæus.

De Dolphin.

De Dolphin der Engelschen is de Dorado der Portugezen en de Coryphæna Hippuris van Linnæus. Hy is omtrent twee en een halven voet lang, by den kop zes duimen dik en drie duim breed. Hy wordt van den kop naar den staart toe aan smalder, waar zyn dikte over ’t kruis anderhalven, en zyn breedte pas enen duim is. Digt by ’t hoofd is hy van een schoon zilveragtig groen, maar by den staart donker blauw. De buik is wit, somtyds gemengd met een donker geel. Op [11]de zyden vindt men enige ronde ligt bruine vlakken. Hy heeft zes, en niet zeven vinnen, gelyk men dagt; twee op de borst, twee aan den buik, ene aan den staart strekkende tot aan den aars, en ene langs den gehelen rug van een frai blauw. Hunne beweging in het water digt by het Schip was niet snel, en gaf gelegenheid ze met den harpoen of met een angel, waar men een stuk ingewand, een klein Vischje, of enen vliegenden Visch, aan deed, te vangen.

De vliegende Visch is hun voornaamste voedsel; en de vrees voor den Dolphin dwingt dien zyn natuurlyk element te verlaten, en in de lugt zyne veiligheid te zoeken. De Dorado springt somtyds een vadem hoog uit het water, en houdt veel van by stukken houts of tonnen, die in zee dryven, te zwemmen. Men kookt of fruit hem, en eet hem met boter, wanneer hy tamelyk goed, dog wat droog van smaak is. In den buik van enen dezer visschen vonden wy verscheiden andere visschen, byzonderlyk een visch Ostracion geheten, die nog leefde, moetende het ogenblik te voren eerst ingezwolgen zyn. Hy had blauwe ogen, en was twee duim lang. Nog vonden wy ’er een ander klein vischje, een zeldzaam zeeinsekt, en enen vliegenden visch in. Alle dezen, nog niet verteerd en geheel onbeschadigd zynde, heb ik in sterk water bewaard.

Vliegende Visschen.

De Vliegende visch, Exocœtus volitans by Linnæus, zwemt altyd by grote scholen, somtyds van meer dan honderd stuks, allen te gelyk uit het water opvliegende, wanneer zy door andere visschen, inzonderheid den Dolphin gejaagd worden. Zy verheffen zig wel een vadem hoog uit het water, wanneer zy van het hoogste van een golf afvliegen; en men zegt dat ze somtyds op het dek der Schepen vallen. De grootste afstand dien zy in de lugt blyven is een goede snaphaanschoot, en dien doen zy af in minder dan ene halve minuut. Ik vond dat zy altyd tegens den wind in vlogen; en schoon my hier in het bootsvolk tegensprak, bewerende dat zy in allerhande strekkingen hunne vlugt namen, wierd ik in myne mening bevestigd door de ondervinding gedurende de gantsche reis.

De Bonito.

Wy zagen insgelyks den visch genoemd Bonito, Scomber Pelamys by Linnæus. Zy zwommen ook in scholen, jagt makende op kleine visschen, welke jagt een geluid in ’t water maakte als dat van enen waterval, vermits zy als in een lichaam op een gedrongen zwemmen. Dog zy hielden zig altyd buiten ’t bereik van het harpoen.

Uit die Dieren welken op ’t land en in ’t water leven, ontmoetten wy tweemalen ene Schilpad. Zy waren beiden omtrent twee voet in de middellyn.

Vogels.

Vogels ziet men genoeg in de Atlantische Zee, maar meerder Zee- dan Landvogels. [12]

De Stormverkondiger, by de Engelschen Petrel, by Linnæus Procellaria Pelagica, verzelde ons van het Kanaal af tot in Amerika. Gantsche vlugten van dezelven waren gestadig rondom het Schip, voor al daar de Zee, door het Schip gesneden, ene gelyke oppervlakte maakte; alwaar zy schenen neer te vallen, hoewel ze altyd aan ’t vliegen bleven. Zy pikken op alles wat buiten boord valt, of bekyken het ten minsten. Kleine vischjes schynen hun voornaamste voedsel te wezen. By dag maken zy geen geluid, maar schreuwen des nagts geweldig. Men houdt ze voor voorbodens van storm, dus het bootsvolk hun gezelschap niet gaarne heeft en ze Heksen noemt; maar men ziet ze niet minder by schoon weder als anders, zonder dat ’er storm opvolgt. ’T kwam my voor, en men zeide my dat het ook zo was, dat zy somtyds langer dan een half uur onder water bleven. Zy gelyken naar Zwaluwen; en ’t was als of zy iets van de oppervlakte des waters oppikten.

De Shearwater der Engelschen, by Linnæus Procellaria Puffinus, is een andere Zeevogel, dien wy overal op onze reis zagen van het Kanaal af tot op de Kust van Amerika. Hy heeft de grootte en gedaante byna van een Zeemeuw of een End. De rug is bruin. Hy heeft gemeenlyk om den hals een witten ring. Zyn vlugt is zonderling en langzaam. Wy zagen duidelyk sommigen van deze vogels op visch azen.

Den Phaëton Æthereus van Linnæus, anders den Keerkringvogel, zagen wy het eerst omtrent den 50. gr. N. en 49. of 50. gr. ten west. van Londen. Hy is van gedaante als een Meeuw, en heeft twee lange vederen in zyn staart, die hem genoeg van alle andere vogels onderkennen doen. Hy vliegt dikwyls zeer hoog.

De gemene Meuw, by Linnæus Larus canus, zagen wy op de hoogte van Ierland.

De Zeezwaluw, by Linnæus Sterna, schoon wat donkerder van kleur dan de gemene, vonden wy menigvuldig zodra wy op 41. gr. N. en 47. gr. ten westen van Londen waren. Somtyds waren het troepen van enige honderden, waarvan er enigen op het Schip kwamen zitten.

In de Amerikaansche Golf zagen wy enen Zeevogel digt by het Schip, dien ’t bootsvolk een Zeehen noemde.

Landvogels ziet men nu en dan, en somtyds zeer ver van land, zo dat men dikwyls moeite heeft te begrypen hoe zy zo ver komen. Den 18. Aug. kwam ’er een vogeltje op ’t Schip zitten, gelykende volmaaktelyk ene Mees, by Linnæus Parus major.

Den 4. Sept. vlogen ’er enige Landvogels rondom het Schip, die de Strandzwaluwen, by Linnæus Hirundines ripariæ, zeer gelyk zyn. [13]Zy kwamen somtyds op de zeilen zitten. Op den rug waren ze grys-bruin, op de borst wit, de staart was een weinig verdeeld. Een zware regenbui dreef ze van ons van daan. Den 2. Sept. zworf ene zwaluw tegens den avond rondom het Schip, en kwam somwylen op de mast zitten. Zy scheen zeer vermoeid te zyn. Enige malen kwam zy aan de vensters der kajuit, als zogt zy daar hare toevlugt.

Den 10. Sept. zettede zig een grote vogel, dien wy voor een Uil hielden, op onze zeilen. Het zelve deed ook een klein vogeltje.

Den 12. kwam ’er een Boomspegt op ons want zitten. Zyn rug was grauw gespikkeld. Een andere landvogel uit het mosschengeslagt kwam ook ene toevlugt by ons zoeken.

Zeevuur.

In het Kanaal en in den Oceaan zagen wy des nagts het water ligt geven, vooral daar het in beweging werd gebragt; somtyds zwom een enkelde vonk meer dan een gehele minuut lang voor datze verdween. Men ziet dit het meest gedurende of kort na enen storm uit het noorden. Dikwyls is de zee als ware het vol vuurs; en deze blinkende vonken zetten zig niet zelden tegens de masten of de zeilen. Somtyds heeft dit ligt niet de gedaante van vonken, maar gelykt eer naar het ligt dat verrot hout geeft.9

Het Theemswater, dat onzen voorraad van varsch water uitmaakte, wordt gehouden voor het beste, dat men hebben kan. In eiken tonnen opgesloten wordt het schielyk een weinig stinkende en bezinkt, dog die kwade reuk gaat ’er schielyk af, wanneer men het in grote stenen kruiken twee uren lang in de open lugt laat staan. Dikwyls vatten de dampen welken uit een ton komen, die lang toegeweest is, vuur, als ’er een kaars by komt wanneer men de ton opent; en het Theemswater wordt geagt dit meer te hebben dan enig ander, schoon my gezegd wierd dat het met alle ander water even eens is.

Vervolg van het Dagverhaal.

Maar om den draad van het verhaal weer optevatten. Zodra wy ’t anker voor Philadelphia hadden gesmeten, kwamen velen van de Inwoonders aan boord, om te horen of ’er ook brieven voor hun waren. Ik ging met den Kapitein aan den wal. Eer hy ’t boord verliet, beval hy den Onderstuurman striktelyk, van genen der Duitsche Vlugtelingen naar land te laten gaan, voor hy zyne vragt, of zelfs, of iemant anders voor hem, betaald, of dat hem iemant gekoft had.

Brieven van voorschryving.

By myn vertrek van Londen had ik brieven van voorschryving gekregen van de Heren Abraham Spalding, Peter Collinson, Doctor Mitchell en anderen aan hunne Vrienden alhier. Dus was het my ligt kennissen [14]te maken. De Heer Benjamin Franklin, aan wien Pensylvanie voor hare welvaart, en de geleerde wereld voor zyne nieuwe ontdekkingen in de Elektriciteit, zo grote verpligting hebben, was de eerste die my bekend deed worden. Hy gaf my alle nodige onderrigtingen, en bewees my alle mogelyke diensten.

De Landsgestelte.

Ik ging, vergezeld van den Heer Jakob Bengtson, een lid van den Zweedschen Kerkeraad, en den Schilder Gustavus Hesselius, om de Stad en het land te zien. Ik bevond my in ene nieuwe wereld. Waar ik op den grond myne ogen sloeg vond ik planten die ik niet kende. Wanneer ik enen boom zag, moest ik blyven staan, en vragen hoe hy heette. De eerste plant die myn ogen trof was een Andropogon, of een soort van gras; en het gras is dat stuk der Kruidkunde waarin ik altyd het grootste vermaak vond. Ik schrikte als ik bedagt dat ik zo veel nieuwe en onbekende stukken der Natuurlyke Historie in order brengen moest. In ’t eerst bezag ik alleen de planten, zonder het te wagen my in een nauwkeuriger onderzoek in te laten.

Ik nam by een Winkelier, die een Quaker was, myn intrek. Ik ontmoette daar in huis goede en eerlyke menschen, gelyk my de meesten van die sekte schenen te zyn. Ik had hier, nevens mynen Jungstrom, kamer, ligt, bed, oppassing en driemaal eten, indien wy wilden, voor twintig schellingen, naar den loop van ’t Pensylvanisch geld, in de week. Maar brand, waschgeld en wyn, moest buiten dat betaald worden.

Beschryving van Philadelphia.

Eer ik verder myne reis verhale, wil ik ene korte beschryving geven van de Stad Philadelphia, van de welke ik in ’t vervolg dikwyls gewagen zal.

Philadelphia, de hoofdstad van Pensylvanie, een Landschap dat voorheen een deel van Nieuw Zweden uitmaakte, is ene der voornaamste steden van Noord Amerika, en naast Boston de grootste. Zy legt genoegzaam in ’t midden der Engelsche Volkplantingen, op de breedte van 29. gr. en omtrent 50. min. N. en de lengte van 75. gr. West van Londen.

Deze Stad werd in den Jare 1683. of zo als anderen willen 1682. door den bekenden Quaker William Pen het eerst aangelegd, die dit gantsche Land van Koning Karel den II. van Engeland ten geschenk verkreeg, nadien Zweden van zyn regt op het zelve had afgestaan. Zy moest, volgens Pens ontwerp op een punt leggen, dat de Rivieren Dellaware en Skulkill by hare t’zamenvoeging maken, in ene vierkante gedaante, en twee Engelsche mylen lang en ene breed zyn. De oostzyde moest tegens de Dellaware en de westzyde tegens de Skulkill geraakt hebben. Men had werkelyk op beide de [15]Rivieren begonnen te bouwen. Agt hoofdstraten, ieder twee Eng. mylen lang, en zestien dwarsstraten, elke van ene myl, werden afgestoken, allen lynregt, en zeer breed. De oord was toen genoegzaam ene volkomene woesteny, bedekt met zware bosschen, en hoorde drie Zweedsche Broeders, Svensson genoemd, toe, die ’er zig hadden neergezet. Zy verlieten met tegenzin de plaats wegens hare voordelige legging. Dog op ’t laatst bewoog Pen ’er hun toe, die hun enige mylen verder tweemaal zo veel gronds gaf dan zy bewoond hadden. In ’t vervolg heeft Pen zelf, en zyne opvolgers na hem, den gegevenen grond merkelyk ingekort, onder voorgeven dat de Svenssons zig meer toegeëigend hadden, dan hun was toegestaan.

Maar voor zulk ene uitgestrekte plaats, als de Stad volgens het ontwerp wezen moest, was het onmogelyk een genoegzaam getal van Ingezetenen te vinden. Het ontwerp derhalven van op de Skulkill te bouwen wierd ter zyde gelegd, tot dat ’er beter kans zoude zyn om het te vervullen, en men bouwde alleen langs de Dellaware. Deze Rivier, die langs de oostzyde der Stad stroomt, brengt haren handel groot voordeel toe, en maakt een schoon gezigt. De huizen die reeds langs de Skulkill gebouwd waren, wierden allengskens naar de Dellaware verplaatst. De Stad legt in enen zeer aangenamen oord, van ’t noorden tot het zuiden langs het water. Zy is iets meer dan ene Eng. myl lang, en op sommige plaatsen ene halve myl of iets meer breed. De grond is gelyk, en bestaat uit zand gemengd met een weinig klei. De ondervinding heeft getoond dat de lugt hier zeer gezond is.

De straten zyn regelmatig, frai, en de meesten vyftig Eng. voeten breed. Archstreet is zes en zestig, en Marketstreet, welke de voornaamste straat is, waar de markt gehouden wordt, byna honderd voeten breed. Zeven lopen ’er van het noorden naar het zuiden, of naar de langte der Stad, uitgenomen ene, die langs de Rivier, ten zuiden, van de markt loopt, en Waterstreet genoemd wordt. Agt waren ’er geschikt om in ’t dwars van de ene Rivier naar de andere te gaan. Zy lopen niet volkomen oost en west, maar een weinig van die strekking af. Al de straten zyn lynregt, en maken te zamen regte hoeken op de snydingen, uitgenomen twee, die naast aan ’t water zyn. Sommigen zyn bestraat, anderen niet, en dit schynt minder noodzakelyk om dat de grond zandig is, en dus het water intrekt. Dog in de meesten is ’er een bestrating naast de huizen van gelyke stenen, volgens Engelsch gebruik, een vadem, en somtyds meer, breed, met palen op den afstand van drie of vier vadem afgezet. Op de steenen gaan de voetgangers, rytuigen en paarden moeten midden op de straat blyven. Onder de daken lopen goten [16]met pypen daaraan, zo dat de menschen die langs de straat gaan, by regen of ’t smelten der sneeuw niet kunnen bedropen worden.

De Huizen.

De huizen geven een goed aanzien, zyn gemeenlyk enige verdiepingen hoog en van gebakken of gehouwen stenen gebouwd; dog de eersten worden het meest gebruikt, en worden even buiten de Stad en zeer wel gebakken. De gehouwen steen, dien men voor andere huizen gebezigd heeft, wordt in menigte in het Land gevonden, is ligt te bearbeiden, en heeft de goede eigenschap van in nat weder het vogt niet aantetrekken.10 Men brandt hier overal enen zeer goeden kalk om te metselen.

De huizen zyn met planken gedekt. Het hout neemt men van een boom dien de Zweden den Witten Jeneverboom, en de Engelschen den Witten Ceder noemen.11 De moerassen waren ’er voorheen vol van, dog tegenwoordig zyn deze bomen meest gekapt, en men heeft nog gene nieuwen geplant.12 Het hout is zeer ligt, rot niet zodra als ander hout in dit Land, maar duurt een ’s menschen leven lang, en is daarom uitmuntend voor de daken. Ook bezwaart het de muren niet. Dog velen beginnen te vrezen, dat men met den tyd deze daken zal aanzien als zynde de Stad zeer nadelig, om dat, dezelven zo ligt zynde, de meeste muren ook zeer ligt zyn opgemetseld, en dat hout nu begint te ontbreken, zo dat men in ’t toekomende genoodzaakt wezen zal gebruik te maken van zwaarder stoffen, pannen, of iets diergelyks, welke zwaarte de muren niet zullen kunnen dragen. Om deze reden hebben reeds velen sedert enigen tyd begonnen zig van pannen te bedienen.

Kerken.

Onder de openbare gebouwen zullen wy eerst spreken van de Kerken, waarvan ’er verscheidenen zyn, want God wordt hier op velerhande wyzen gediend.

De Engelsche Kerk staat in ’t noorden der Stad, een weinig van de markt af. Zy is de fraiste van allen. Zy heeft enen kleinen toren, die niet veel zeggen wil, waarin ene klok hangt om te luyen by kerktyd of begrafenissen. Ook heeft zy een uurwerk. Dit gebouw, genoemd Christ Church, wierd gestigt omtrent het laatst der voorgaande euw, dog [17]is onlangs herbouwd en verbeterd. Zy heeft twee Predikanten, die hun jaargeld grotendeels uit Engeland krygen.

De Zweedsche Kerk, anders de Kerk van Weekacko, staat in ’t zuiden der Stad, genoegzaam buiten dezelve, aan de Rivier, ’t welk hare legging de aangenaamste van al de Kerken maakt. Ik zal ’er breder van handelen wanneer ik van de Zweden hier woonagtig spreken zal.

De Duitsche Luthersche Kerk staat aan het noordwesten der Stad. By myn aankomst in Amerika had zy een klein torentje; dog het zelve gebouwd zynde voor dat de muren van de Kerk volkomen droog waren, begonnen die te zakken, zo dat men den toren in den herfst van het jaar 1750. moest afbreken. Omtrent dien tyd kreeg de gemeente een frai orgel uit Duitschland. Zy heeft maar enen Predikant, die den enen zondag in de Luthersche Kerk te Germantown, en den anderen te Philadelphia preekt. De eerste Predikant der Lutherschen alhier was de Heer Muhlenberg, die in ’t Jaar 1743. den grond voor deze Kerk gelegd heeft, en sedert van daar naar ene andere gemeente geroepen zynde, opgevolgd is door den Heer Brunholz, van Sleeswyk geboortig, die hier nog staat. Beiden zyn zy van Halle in Saxe herwaards gezonden, en hebben, door hunne byzondere gaven van stigtelyk te preken veel nuts gedaan. Kort voor dat deze Kerk gebouwd was, hadden de Duitschers genen Predikant voor hunzelven, zo dat de Zweedsche Predikant, de Heer Dylander, te Weekacko voor hun predikte. Na zynen dood in 1741. schreven zy naar Duitschland om een Predikant. Deze gemeente is thans zeer talryk, zo dat alle zondagen de Kerk zeer vol is. Zy heeft twee koren, dog geen Sakristie. Voor den altaar wordt niet gezongen, maar alles gelezen.

De Oude Presbyteriaansche Kerk is niet ver van de markt op zuidzyde van Marketstreet. Zy heeft ene middelmatige grootte, en is gebouwd in ’t jaar 1704. gelyk het opschrift in den gevel aan de noordzyde aantoont. Het dak is van buiten een halve cirkel, of maakt ten minsten enen halven zeshoek. Het gebouw zelf staat noord en zuid, want de Presbyterianen zien ’er niet op, gelyk anderen, naar welke windstreek hunne Kerken gebouwd zyn.

De Nieuwe Presbyteriaansche Kerk wierd in ’t jaar 1750. in het noordwesten der Stad, door de zogenaamde Nieuwverligten13 gebouwd. Deze Nieuwverligten zyn menschen, die uit verscheiden Godsdiensten leerlingen geworden zyn van den welbekenden Whitefield, die in de jaren 1739. en 1740. en naderhand wederom in 1744. en 1745. genoegzaam alle de Engelsche Volkplantingen doorreisde. Zyne welsprekendheid, [18]zyn ongemene yver, en andere gaven, maakten, dat hy dikwyls, vooral in de twee eerste jaren, agt, ja zelfs twintigduizend toehoorders, in ’t open veld had. Zyn inzigt met zyn reizen was geld voor een Weeshuis te verzamelen, dat in Georgie zou worden opgeregt. Hy kreeg dikwyls op ene reis zeventig ponden Sterlings by een; zelfs verzamelde hy by twee predikatien, die hy in ’t jaar 1740. op enen zondag deed, honderd en vyftig pond. De aanhangelingen van dezen man, nu de Nieuwverligten geheten, zyn tegenwoordig ene sekte van Presbyterianen. Want schoon Whitefield eigenlyk een Geestelyke van de Engelsche Kerk was, week hy allengskens af van derzelver leer; en, in ’t jaar 1744. te Boston zynde aangekomen, zintwistte hy zo lang met de Presbyterianen, tot dat hy zelf hunne gevoelens aannam. Whitefield was geen groot zintwister, en kon dus door deze doorslepene lieden geleid worden waar zy hem hebben wilden. Dit veroorzaakte ook dat gedurende zyn laatste verblyf in Amerika zyn’ toehoorders zo talryk niet waren als de eerste maal. De Nieuwverligten bouwden het eerst in 1741. een groot huis in ’t westen der Stad, om den Godsdienst daarin waartenemen. Dog alzo zy na het vertrek van Whitefield onder malkander in scheuring geraakten, behalven om nog andere redenen, wierd het gebouw in het jaar 1750. aan de Stad verkoft, en tot een school geschikt. De Nieuwverligten bouwden toen ene Kerk, die ik de Nieuwe Presbyteriaansche genoemd heb. Voor den oostelyken gevel zyn de volgende woorden in ’t Latyn in vergulde letters te lezen, Presbyteriaansche Kerk, onder Gods zegen in ’t jaar des Heren 1750. gestigt.

De Oude Duitsche Hervormde Kerk staat in het westnoordwester deel van de Stad, en gelykt veel naar de Kerk in Ladugaordslande te Stokholm. Zy is nog niet geheel af, schoon ’er al verscheiden jaren dienst in gedaan is. Deze Duitschers gingen by ’t leven van den Heer Dylander in de Zweedsche Kerk. Dog toen, na den dood van dien Heer, de Lutherschen enen Predikant uit Duitschland komen lieten, maakten de Hervormden ook toestel om ’er een van Dordrecht te ontbieden, en de eerste dien men hun zond was de Heer Slaughter, dien ik daar by myn aankomst ontmoette. Maar deze had in ’t jaar 1750. het ongenoegen, dat een ander Predikant, die nieuwlings uit Holland aangekomen was, zig, door list, zo by een gedeelte der Gemeente wist intedringen, dat meer dan de helft ’er van gewonnen werd. De twee Predikers betwistten malkanderen verscheiden zondagen den Predikstoel. Men verhaalt, dat de laatstgekomene eens des zaterdags avonds reeds op stoel ging, en ’er den gantschen nagt op bleef. De ander dus voorgekomen zynde, geraakten de beide partyen handgemeen, en klopten malkander wakker af, ten algemenen spotte en tot ergernis der gehele Stad. De [19]zaak kwam voor den Magistraat, die ze ten voordele van den Heer Slaughter uitwees.

De Nieuwe Hervormde Kerk wierd niet ver van de Oude gebouwd door de aanhangelingen van den laatst gekomenen Prediker, nadat zy in het ongelyk gesteld waren. Egter wist deze het zo ver te brengen, dat genoegzaam het gantsche gehoor van zynen tegenstrever verliep. De Quakers hebben twee kerken of zogenoemde Vergaderplaatsen,14 de ene op de markt, en de andere in het noorden der Stad. Men vindt hier, volgens ’t gebruik van deze menschen, nog altaar, nog predikstoel, nog enig ander Kerksieraad, maar alleen zitplaatsen en enige armblakers. Zy verzamelen zig elken zondag driemalen, en behalven dat nog ieder week en maand op zekere tyden. Ik zal in ’t vervolg breder van hun spreken.

De Wederdopers komen te zamen in het noordelyk gedeelte der Stad.

De Roomsgezinden bezitten tegens het zuidwesten een tamelyk groot huis, dat van binnen frai versierd is, en een orgel heeft.

De Aanhangers des Graven van Zinzendorf, anders Hernhutters, hebben een huis in het noorden der Stad gehuurd, waar zy in het Hoog Duitsch en ’t Engelsch dienst plegten te doen, niet alleen twee of driemaal ieder zondag, maar ook elken avond in de week als het donker was. Dog in den winter van 1750. werden zy genoodzaakt van hunne avondbyeenkomsten af te laten, door enige dartele jongens, die hun verscheiden malen kwamen storen, door uit een donkeren hoek, by ’t slot van elk vers, met een werktuig dat het geluid van een Koekoek maakt, waarmede de kinderen gewoon zyn te spelen, zulk een geweld onder het zingen te maken, dat de Gemeente schrikkelyk geërgerd werd.

Die van de Engelsche Kerk, de Nieuwverligten, de Quakers en de Duitsche Hervormden hebben ieder hunne begraafplaatsen buiten de Stad, en niet by hunne Kerken, schoon de eersten somtyds wel eens ene uitzondering hier van maken. De anderen begraven op hunne Kerkhoven, en de Hernhutters waar zy maar konnen. De Zwarten worden op ene zekere plaats buiten de Stad begraven.

Andere Openbare Gebouwen.

Ik ga nu over om van de overige openbare gebouwen te gewagen. Het Stadhuis, of het huis voor de Vergaderingen der Provincie, legt in het westen der Stad, is een schoon gebouw, dat het grootste sieraad van de Stad uitmaakt. Het heeft enen toren met ene klok. In het zelve komen de Afgevaardigden van het gewest gemeenlyk in October t’zamen, of wel dikwyler, indien het de nood vereischt, om over [20]’t algemene welzyn raad te plegen, en hunne kleine Parlemente of Ryksdagen te houden. Hier overzien zy de oude wetten, en maken des noods nieuwen.

Terzyde van dit gebouw staat de Boekery, die in ’t jaar 1742. eerst is aangelegd geworden, volgens een bestek van den Heer Franklin. Deze bewoog eerst de vermogendste lieden van de Stad om veertig Schellingen voor een begin te geven, en vervolgens jaarlyks tien Schellingen, om allerhande soorten van boeken te kopen. De Intekenaars hebben het regt de boeken te gebruiken. Anderen mogen ze ook voor enen zekeren tyd lenen, dog moeten een onderpand geven, en ’s weeks agt pence voor een folio, zes voor een quarto, en vier pence voor een kleinder boek betalen. Zodra de tyd dat men een boek houden mag om is, moet het ’er weder zyn, of men wordt beboet. Het geld dat op deze wys verzameld wordt, is geschikt om den Bibliothecarius te betalen en nieuwe boeken te kopen. Daar is reeds ene fraije verzameling van uitmuntende werken, meest Engelschen, verscheiden Franschen en Latynschen, dog weinigen in andere talen. De Intekenaars hadden de beleefdheid van den Bibliothecarius te bevelen my, zo lang ik hier zyn zoude, alle de boeken te lenen, die ik begeren zou, zonder enig geld ’er voor te nemen. De Boekery stond open alle zaterdagen ’snamiddags van vier tot agt uren. Behalven de boeken is ’er ene ruime verzameling van natuurlyke zeldzaamheden en van wiskundige en natuurkundige werktuigen. Verscheiden andere kleine boekeryen zyn ’er in de Stad aangelegd, op den zelven, of byna den zelven voet als deze.

Het Raadhuis15 staat in het midden van Marketstreet, ten westen der Markt. Het is een frai gebouw, met een klein torentje, waarin een klok is. Rondom en onder het zelve wordt eigenlyk de markt iedere week gehouden.

De Akademie staat in het westen der Stad. Het was voorheen, gelyk gemeld is, ene verzamelplaats voor de aanhangers van Whitefield; maar zy verkoften het in ’t jaar 1750. en het wierd tot ene Akademie, of liever tot een school geschikt. De jeugd wordt hier alleen in zulke dingen onderwezen, die zy by ons in de lage scholen leert; maar men denkt hier met den tyd zulke lessen te zullen geven, als eigenlyk aan ene Akademie passen.

Op het einde van den laatsten oorlog wierd hier op de zuidzyde der Stad aan de Rivier ene schans aangelegd, om den Franschen en Spaanschen Kapers het landen te beletten. Dog dit geschiedde niet dan na een hevigen twist. De Quakers verwierpen alle vestingwerken, als strydende met hunnen Godsdienst, die den Christen allen [21]kryg verbiedt, het zy aanvallenden of verwerenden, maar alleen wil dat men op God vertrouwen zal. Men wisselde verscheiden schriften voor en tegen. Dog de vyandlyke Kapers enige vaartuigen de Stad toebehorende hebbende weggenomen, vonden de meeste, zo niet alle de Quakers, het raadzaam de versterking, ten minsten door geld te schieten, te bevorderen.

Lugtsgesteldheid.

Onder alle de voordelen dezer Stad is hare aangename lugtgesteldheid het voornaamste. De Winter is niet zeer gestreng en tamelyk kort, en de Zomer niet te heet. Het land rondom brengt allerhande akkervrugten in grote menigte voort. De September en October zyn hier gelyk aan het begin van Augustus in Zweden, en de eerste dagen van Februari zyn veeltyds al zo aangenaam als het laatst van April en het begin van Mai in Zweden is. Zelfs zyn de koudste dagen in sommige Winters niet kouder dan de laatste herfstdagen in het midden van Zweden en het zuiden van Finland.

Philadelphia heeft schoon en helder water. Want schoon ’er in de Stad gene bronnen zyn, vindt men in ieder huis enen put, en op de straat zyn ’er ook verscheiden, die zeer goed water geven om te drinken, te wasschen, te koken, en voor ander gebruik. Gemeenlyk moet men veertig voet diep graven eer men water vindt. Het water der Dellaware is ook goed. Maar by het maken van putten begaat men dikwyls enen misslag, die het water op verscheiden plaatsen der Stad bederft. In ’t vervolg zal ik gelegenheid hebben hier verder van te gewagen.

De Dellaware.

De Dellaware bevordert den Koophandel uitermate. Het is ene der grootste Rivieren van de Wereld.16 Zy is drie Eng. mylen breed aan haren mond, twee mylen voor de Stad Wilmington, en drie vierden van ene myl voor Philadelphia, het welk tusschen de negentig en de honderd mylen van Zee, of van de plaats waar zig de Dellaware in den zeeboezem van dien naam stort, aflegt. Egter is zy nergens minder dan vyf of zes vadem diep, dus de grote Schepen tot voor de Stad kunnen komen, en naast aan de brug op vyf vadem ankeren. Hier is het water niet meer brak. Dit maakt dat al de wormen, die op Zee aan het Schip gekomen zyn, en ’er gaten in gemaakt hebben, sterven of afvallen, zodra het hier enigen tyd gelegen heeft.

Het enige ongemak, waaraan de handel hier onderworpen is, is dat de Rivier alle Winters ene maand of meer toevriest. Gedurende [22]dien tyd is de vaart gestopt. Dit gebeurt niet te Boston, te New-York, en op andere plaatsen digter aan Zee.

De vloed doet zig zelfs nog dertig Eng. mylen boven de Stad te Trenton bemerken. Het verschil van hoog en laag water te Philadelphia is agt voet.

De watervallen, die by Trenton in de Dellaware en een weinig boven Philadelphia in de Skulkill zyn, maken die Rivieren meer landwaards in onbruikbaar om goederen naar of van Philadelphia te voeren. Men moet dan daartoe Wagens of Karren gebruiken. Men heeft al op middelen gedagt om beide die Rivieren, ten minsten voor grote Schuiten, vaarbaar te maken.

Scheepstimmerwerven.

Alle jaren worden ’er verscheiden Schepen gebouwd van Amerikaansch eikenhout op de werven, die in en nevens de Stad aangelegd zyn. Dog zy kunnen in deugd en duurzaamheid by die welken van Europisch eikenhout gebouwd zyn niet vergeleken worden.

De Stad dryft enen zwaren handel, zo wel met de Inwoonders van het Land, als naar andere gewesten, vooral op de West Indien, of Zuid Amerika, de Antilles, naar Engeland, Ierland, Portugal, en verscheidene Engelsche Volkplantingen in Noord Amerika. Dog gene andere dan Engelsche Schepen mogen in de Haven komen.

Koophandel.

Philadelphia trekt de grootste winst uit haren handel op de West Indien, waar heen de Inwoonders dagelyks ene menigte van meel, boter, vleesch, en andere eetwaren, timmerhout, planken, en diergelyken zenden. Daar tegen ontvangen zy suiker, syroop, rum, indigo, mahoganyhout, en andere waren, of baar geld. Het regte Mahoganyhout, ’t welk in Jamaika valt, is tegenwoordig meest al weg.

Naar Engeland worden ten dele waren die in de West Indien vallen, ten dele die het Land voortbrengt, gezonden. Tot de laatsten behoren allerlei hout, inzonderheid zwart walnotenhout, en eiken planken voor den Scheepsbouw, gehele hier gebouwde Schepen, yzer, pelteryen, en teer. De teer word eigenlyk te New-Jersey gemaakt, zo dat de bosschen in dat gewest meest weg zyn. Eindelyk zendt men ook veel baar geld naar Engeland. Hier voor krygt men daar van daan allerlei daar gemaakte goederen, fyne en grove lakens, linnens, yzer- en ander metalenwerken, en Oost Indische waren. Want men moet aanmerken dat Engeland Philadelphia van byna alle de handwerken en stoffen voorziet, die daar gebruikt worden.

Naar Ierland gaat jaarlyks een grote menigte van lynzaad, te gelyk met verscheiden hier gebouwde Schepen. Portugal trekt koorn, meel en ongemaalde mais. Spanje ook enig koorn. Maar [23]al het geld dat men uit die landen krygt moet ten eersten naar Engeland ter betaling der waren die men van daar trekt, en die veel meer bedragen dan dit geld.

Dog om te nauwkeuriger te tonen wat de Stad en het gantsche Landschap jaarlyks uit Engeland ontvangen heeft, zal ik hier een getrouw uittreksel uit de Engelsche Tolboeken invoegen, dat ik van den Ingenieur Lewis Evans te Philadelphia gekregen heb. Deze Heer had iemant zyner vrienden te Londen verzogt hem ene lyst te zenden van alles wat in verscheiden jaren uit Engeland naar Pensylvanie gezonden was. Hy kreeg die lyst, en schoon de waren ’er niet op waren uitgedrukt, is derzelver waarde in geld berekend. Diergelyke uittreksels uit de Tolboeken heeft men voor alle de Amerikaansche Provincien gemaakt, om daardoor het Parlement in Engeland te overtuigen, dat deze gewesten meer waren uit het Ryk getrokken hebben, sedert zy hun geld in briefjes veranderd hebben.

Ik heb het uittreksel uit het oorspronglyke zelf afgeschreven. Alleen moet men daarop aanmerken, dat het met Kersmis van het jaar 1722. begint en eindigt om dien zelven tyd in 1747. Deze tafel begrypt de waren niet die jaarlyks, in grote menigte, uit Schotland en Ierland naar Pensylvanie gezonden worden, waaronder byzonderlyk veel linnen is.

✳  ✳  ✳  ✳
✳  ✳  ✳
✳  ✳
✳ [24]

[25]

Hoe sterk de gehele handel in Pensylvanie is kan men omtrent uit het getal der grote en kleine Schepen opmaken, die jaarlyks voor de Stad komen of ’er van afvaren. Ik zal hier maar ene lyst van enige weinige jaren plaatsen, die ik uit de Koeranten dier Stad getrokken heb. De Schepen worden gerekend van den 5. Maart van het ene tot den 5. Maart van het volgende jaar.

Maar het is zeer te vrezen dat de handel van Philadelphia en al de Engelsche Volkplantingen eer af dan toenemen zal, indien men daar geen zorg voordraagt. Ik zal dit in ’t vervolg duidelyk aantonen.

De Stad voorziet niet alleen de meeste Inwoonders van Pensylvanie van de waren die zy van noden hebben, maar ’er komen hier nog dagelyks vele menschen van New-Jersey, die hier enen sterken handel dryven.

Markten.

Ieder jaar, in Mai en November, worden ’er twee grote markten gehouden, ieder den 16. der maand. Behalven deze grote, zyn ’er nog twee gewone markten, ’s Woensdags en ’s Zaterdags, wanneer de Boeren van Pensylvanie en New-Jersey allerhande eetwaren en voortbrengselen des Lands komen te koop veilen, het welk een groot voordeel voor de Stad is. Het zou te wenschen zyn dat zulk ene nuttige zaak ook in de Zweedsche Steden konde ingevoerd worden. Men is hier verzekerd op de marktdagen alles wat men van de landwaren nodig heeft te zullen vinden. Dog tusschen beiden zoekt men ’er vergeefs naar.

Men kan hier altyd varsschen voorraad krygen, en om die reden koopt niemant op eens meer dan wat genoeg zal zyn tot den volgenden marktdag. Des Zomers is het byna alle dagen markt, want dan kunnen de waren om de hitte niet lang duren. Daar zyn twee plaatsen in de Stad waar deze markten gehouden worden, dog de voornaamste is by het Raadhuis. Zy beginnen ’s morgens om vier of vyf, en eindigen om negen uren.

De Stad legt open; en ’er is geen ander Tolhuis dan de grote Zeetol. [26]

Gouverneurs.

De Gouverneur van het gantsche Landschap woont hier. Hy wordt door de nakomelingen van Pen benoemd, dog kan zyn ampt niet aanvaarden, zonder door den Koning van Engeland bevestigd te zyn.

De Quakers uit genoegzaam alle de delen van Noord Amerika houden hier eens in ’t jaar hunne grote vergadering.

Maatschappy van Wetenschappen.

In ’t jaar 1743. wierd hier ene Maatschappy van Wetenschappen opgerigt. Haar voorwerp waren alle de zeldzaamheden uit de drie Ryken der Natuur, de Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Huishoudingskonst, en Handwerken. Dog de daarop volgende kryg stuitte alle oogmerken van dezen aard; en sedert heeft men niets van deze natuur op nieuws ondernomen.

Afwyking der Naald.

De afwyking der Naald was hier in het jaar 1750. den 30. October O. S. 5. gr. 45. min. West. De waarneming geschiedde volgens de nieuwe middagslyn, die in den herfst van dat jaar te Philadelphia getrokken werd, en ene Eng. myl lang was. De ondervinding heeft geleerd dat de afwyking omtrent in agttien of twintig jaren enen graad vermindert.

Hoogte van den Barometer.

Het grootste onderscheid tusschen de hoogte en de laagte van den Barometer is, volgens de waarnemingen van vele jaren door den Heer James Logan gedaan, 28″ 59 en 30″ 78. gevonden.

Boekdrukkeryen.

Hier zyn drie Boekdrukkeryen; en alle week komen ’er twee Engelsche en ene Hoog Duitsche Koerant uit.

Aardbevingen.

In het jaar 1732. den 5. September O. S. gevoelde men hier, omtrent den middag, ene ligte aardbeving, de welke men op den zelven tyd ook te Boston in Nieuw Engeland en te Montreal in Kanada gewaar wierd, welke plaatsen meer dan zestig Zweedsche mylen van malkander leggen.

Prins van den Berg Libanon.

In November 1737. kwam de wel bekende Prins van den Berg Libanon, Scheich Sedi, te Philadelphia, bezig zynde een groot deel der Engelsche Volkplantingen te doorreizen. Dat zelve jaar werd ’er wederom ene aardbeving gevoeld, ’s morgens om elf uren, op den 7. December. Zy duurde niet boven ene halve minuut. Volgens de Koeranten had men ze op den zelven tyd ook gevoeld te Newcastle, New-York, New London, Boston, en andere plaatsen in Nieuw Engeland. Dus had deze zig ook vele mylen uitgestrekt.

Graaf van Zinzendorf.

De Graaf van Zinzendorf landde hier in December 1741. aan, en verbleef ’er tot de volgende Lente. Zyn vreemd gedrag deed velen, zelfs uit de voornaamste Engelschen, vermoeden, dat zyne harssenen ontsteld waren.

Inwoonders.

Ik heb het juiste getal van de Inwoonders van Philadelphia niet konnen te weten komen. In ’t jaar 1746. rekende men ’er meer dan tien duizend. Sedert is de Stad ongelooflyk sterk toegenomen. Uit [27]de lysten der gestorvenen kan ook niets zekers besloten worden, dewyl zy in alle de Kerken niet juist worden opgemaakt. Ik zal die hier plaatsen welken in de Koeranten of afzonderlyk zyn uitgegeven.

Het blykt ook uit deze lysten dat de ziektens, waar hier de meeste menschen aan sterven, zyn teringen, koortsen, stuipen, borstontstekingen, bloedvloeyingen, waterzugt.

Het getal der Geborenen kan men niet bepalen, aangezien in enige Kerken daar geen ordentelyke lysten van worden gemaakt. De Quakers, die hier het grootste getal uitmaken, dopen hunne Kinderen noit, schoon zy nauwkeurig genoeg de geborenen aantekenen.

Insgelyks is het onmogelyk uit het getal der gestorvenen naar het getal der levenden te gissen, om dat ieder jaar de Stad zulk enen toevloed van vreemden heeft. In den Zomer van het jaar 1749. kwamen ’er byna twaalf duizend Duitschers over, waarvan ’er velen te Philadelphia zig nederzetteden. Dat zelve jaar telde men daar de huizen, en bevond het getal te zyn twee duizend zes en zeventig.

Verscheidenheid.

De Stad is nu vol van Ingezetenen, die ten opzigte van hun vaderland, van hunnen godsdienst, en van hunne neringen geheel verschillend zyn. Men vindt ’er byna in alle konsten voortreffelyke meesters, en vele dingen worden hier zo goed gemaakt als in Engeland. Dog Fabrieken, byzonderlyk van fyne lakens, zyn ’er nog niet. Misschien is hier van de reden, dat men ze zo gemakkelyk uit Engeland krygen kan, en dat de Schapen, die in dit Land overgebragt worden, allengskens veraarden.

Aan etenswaren is hier een grote overvloed, en zy zyn redelyk goedkoop. Men weet hier geen voorbeelden van enen duren tyd.

Vryheid.

Een ieder die maar God voor den Schepper, den Onderhouder en Regeerder aller dingen erkent, en niets strydigs met de algemene rust leert of onderneemt, heeft vryheid zig hier neder te zetten, en zynen handel te dryven, hoe vreemd ook zyne beginselen mogen zyn. Niemant wordt om zyne dwalingen gemoeid, als hy de bovengestelde grenzen maar niet te buiten gaat. En hy is zo wel, door de wetten, voor zynen persoon en zyne goederen in veiligheid, en geniet [28]zulk ene vryheid, dat men zeggen kan, dat een Borger van Philadelphia in zyn huis gelyk een Koning leeft.

Luister.

Uit al het geen ik tot nog toe gezegd hebbe, kan men ligtelyk begrypen hoe deze Stad zo spoedig uit het niet kon opkomen en tot zulk ene aanzienlykheid geraken, zonder dat ’er enig magtig Vorst ware die ’er de hand toe leende, het zy door de zulken die ’er hinderlyk in waren te straffen, of geld te schieten. En evenwel wykt zy voor weinigen, zelfs van de oudste Steden in Europa, ten opzigt van een schoon voorkomen, goede inzettingen, aangename legging, natuurlyke voordelen, handel, rykdommen en vermogen. ’T was niet nodig de menschen te dwingen om hier te komen wonen; integendeel, vreemden van verschillende talen hebben hun land, huizen, eigendom en vrienden verlaten, en zig op ene gevaarlyke zee gewaagd, om hier te komen. Andere landen, schoon al over lang bevolkt, klagen over gebrek van inwoonders; en Pensylvanie, dat in ’t jaar 1681. niets anders dan ene woesteny was, en nauwlyks vyf honderd menschen bevatte, wykt nu in getal van bewoonders niet voor sommige Koningryken van Europa. Het heeft troepen van menschen opgenomen, die andere landen, tot hunne onherstelbare schade, veragt of verstoten hadden.

Oud Overblyfsel.

Een bedroefd oud houten huis, op ene hoogte digt by de Rivier, wat ten noorden de Weekacko Kerk, toebehorende aan enen van de Svenssons, wordt nog als een gedenkteken bewaard van den armoedigen staat dezer plaats, eer dat de Stad gebouwd was. De oudheid van dit gebouw geeft het een soort van voorrang boven de andere huizen in de Stad, schoon het het slegtste van allen is. Deze hut was bewoond, toen nog de herten, elanden en bevers by ligten dage op de aanstaande markten, straten en kerkhoven van Philadelphia verkeerden. In dit huis hoorde men reeds het geluid van ’t spinnewiel, eer men om de handwerken, die hier sedert geoeffend zyn, dagt, en voor dat Philadelphia zelfs bestond. Maar met dit alles staat dit huis om te vallen; en binnen weinig jaren zal het al zo moeilyk zyn te vinden waar het stond, als het onwaarschynelyk was in den tyd dat het gebouwd wierd, dat ene van de grootste steden van Amerika in ’t kort daar vlak by staan zoude. Maar laat ons ons dagverhaal hervatten.

Een vogel door een slang betoverd.

Den 7. September verhaalde my de Heer Peter Kock, een Koopman in deze Stad; dat hy de vorige week zelf gezien had hoe ene slang enen vogel inzwolg. Deze vogel, om zyn geschreuw de Katvogel genoemd,17 vloog van den enen tak op den anderen, en maakte, naar [29]zyn gewoonte, een naar geluid. Onder den boom, omtrent enen vadem van den stam, lag ene grote zwarte slang, haren kop gestadig om hoog houdende, kykende naar den vogel, die gedurig heen en weer vloog, en nu en dan op enen tak ging zitten. In ’t eerst hield hy zig op de bovenste takken. Allengskens kwam hy lager en lager, en eindelyk stortte hy zig op den grond neder, en huppelde naar de plaats daar de slang lag, die terstonds haren bek opende, den vogel greep en doorzwolg. Dog de Heer Kock overviel en doodde ze op ’t ogenblik. Men verhaalde my naderhand dat men dit van dit soort van slangen dikwyls waargenomen heeft. Het zelve is al lang van de Ratelslang bekend geweest.

Ik wandelde dien dag naar buiten, om naar planten te zoeken. Ik vond ’er verscheiden Europischen zelfs Zweedschen, maar zulken die aan Amerika alleen eigen zyn, waren de talryksten.

Bomen en planten.

De Virginische Ahorn18 is zeer gemeen op de oevers van de Dellaware. De Engelschen noemen hem Buttonwood of ook Waterbeuk, welke laatste naam de gemeenste is. Hy groeit meest maar op lage plaatsen, vooral op den kant van rivieren of beken, maar kan ligt op droger plaatsen verplant worden, als ’er de grond maar goed is. En, om dat zyn blad groot en dik is, plant men hem veel omtrent de huizen en in tuinen, om ’er in de hitte ene aangename schaduw onder te vinden. Met dit inzigt zet men ’er wel banken onder. Sommigen van de Zweden hadden dozen, emmers, en diergelyke dingen, gemaakt door de Amerikaansche Wilden uit den bast van dezen boom. De schors is ene lyn dik. Deze boom groeit ook in moerassen en vogtige weiden, waar de Esschen en de rode Ahorn wassen. Hy is gemeenlyk al zo hoog en dik als de Denneboom. Het zaad blyft ’er tot in de lente op zitten; in ’t midden van April gaan de huisjes open en verspreiden de zaden. Misschien om dat het zaad niet eerder ryp is. Deze boom is aanmerkelyk om zyn spoedig groeijen, waarin hy alle andere bomen overtreft. Daar is zulk ene menigte van op vele plaatsen in de lage weiden tusschen Philadelphia en het veer te Gloucester, op beide zyden van den weg, dat men daar des zomers als door ene digte laan rydt. Ik zag in ’t jaar 1750. den 15. Maart de knoppen ’er nog aan zitten, en in ’t jaar 1749. begonden zy den 8. Mai te bloeijen. Men vindt verscheiden van deze bomen te Chelsea by Londen geplant, die in hoogte en dikte voor den eik niet wyken.

De Landstreek.

Den 18. ging ik ’s morgens vroeg met den Zweedschen Schilder, [30]den Heer Hesselius, naar het Landgoed van den Heer Bartram, vier Eng. mylen ten zuiden Philadelphia, een weinig bezyden den groten weg naar Maryland, Virginie en Karolina gelegen. Nu had ik eerst gelegenheid den staat des Lands te leren kennen, welk ene vlakte was, bedekt met allerhande soorten van bomen, die hun blad laten vallen. De grond was zand vermengd met klei, dog het zand had de overhand. Hier en daar zag men plaatsen waar het hout weggehakt was, bewoond door boeren, die hunne akkers rondom hunne huizen hadden. De bosschen waren vol moerbezie- walnoot- kastanje- sassafras- en andere bomen; verscheiden soorten van wilden Wyngaard slingerden zig tot in de toppen van het hoogste geboomte. Op andere plaatsen omvlogten zy de heiningen zo sterk, dat die byna onder de zwaarte bogen. De Persimon,19 een soort van Mispelboom, groeide in natte gronden en omstreeks watersprongen. Zyn kleine appeltjes zagen ’er reeds wel uit, dog zyn niet eetbaar voor dat ze bevroren zyn, en dan zyn ze zeer smakelyk. De Heer Hesselius vergaderde ’er sommigen van, en verzogt mynen Jungstrom van de vrugten des Lands te proeven; dog de goede hals had ’er pas in gebeten, of hy gevoelde wat eigenschap zy hebben voor dat zy tot hare volle rypheid gekomen, en door de vorst aangedaan zyn. Zy trokken zyn mond t’zamen, zo dat hy kwalyk spreken kon. Dit maakte hem ’er zo afkerig van, dat hy met moeite bewogen worden konde om ’er, gedurende ons verblyf in Amerika, van te proeven, schoon zy in den herfst en tegens den winter al hare bitterheid verliezen.

Bomen en planten.

Om de nieuwsgierigheid te voldoen van zulken die gaarn weten willen wat hout in deze gewesten valt, en of men ’er bomen vindt die ook in onze bosschen wassen, zal ik hier ene korte lyst invoegen van die bomen welken in de bosschen het digst by Philadelphia, in ’t wild groeijen. Ik zal dien boom de eerste plaats geven die de menigvuldigste is, en zo vervolgens, zo dat zulke bomen waarvan men maar enen enkelden, schoon digt by de Stad, vindt, de laatsten zullen zyn.

1. Quercus alba, de Witte Eik, wast in goede gronden.

2. Quercus rubra, Zwarte of Rode Eik.

3. Quercus Hispanica, de Spaansche Eik, een soort van den voorgaanden.

4. Juglans alba, de Hickory, een soort van walnoot. Men vindt ’er drie of vier soorten van.

5. Rubus occidentalis, de Amerikaansche Braamstruik.

6. Acer rubrum, de Ahorn met roden bloeisem. Hy wast in moerassige gronden. [31]

7. Rhus glabra, de gladbladige Sumach. Men vindt deze plant in de bosschen, en op oude koornvelden.

8. Vitis Labrusca & Vulpina, wilde Wyngaarden van verscheiden soorten.

9. Sambucus Canadensis, de Amerikaansche Vlierboom. Deze groeit langs de hagen en betuiningen.

10. Quercus Phellos, de Moeras eik.

11. Azalea lutea. Zy wast in de bosschen en op droge plaatsen.

12. Crategus Crus galli. Men vindt hem in de bosschen.

13. Vaccinium, een soort van blauwbessestruik.

14. Quercus prinus, de Kastanje eik. Hy wast op goede gronden.

15. Cornus florida, de Kornoeljeboom. Men vindt hem in allerlei gronden.

16. Liriodendron Tulipifera, de Tulpeboom. Hy groeit in allerlei aarde.

17. Prunus Virginiana, de wilde Kersseboom.

18. Vaccinium, een Blauwbessestruik. Hy vereischt enen goeden grond.

19. Prinos verticillatus. Hy groeit in moerassen.

20. Platanus occidentalis, de Waterbeuk.

21. Nyssa aquatica,20 groeijende op de velden en de bergen.

22. Liquidambar styraciflua, staande aan fonteinen.

23. Betula Alnus, de Els, ene verscheidenheid van den Zweedschen. Het was maar een struik.

24. Fagus Castanea, de Kastanjeboom, voortkomende op koornvelden, weiden, en in kreupelbosschen.

25. Juglans nigra, de zwarte walnootboom. Hy wast op de zelve plaatsen als de voorgaande.

26. Rhus radicans, de zig omwindende Sumach. Deze klimt tegens de bomen op.

27. Acer Negundo, de Ahorn met Esscheloof. Hy groeit op moerassige plaatsen.

28. Prunus domestica, de wilde Pruimboom.

29. Ulmus Americana, de witte Olm.

30. Prunus Spinosa, de Doornstruik. Deze komt voort op lage gronden. [32]

31. Laurus Sassafras, de Sassafrasboom, groeijende in ene losse met zand gemengde aarde.

32. Ribes nigrum, een soort van Mispelboom, wassende op lage gronden en in moerassen.

33. Fraxinus excelsior, de Essche. Deze groeit op lage gronden.

34. Smilax laurifolia, wassende in de bosschen en om de tuinen.

35. Kalmia latifolia. Deze plant groeit tegens de noorder zyden der bergen.

36. Morus rubra, de Moerbezieboom. Men vindt hem op ’t veld, op de bergen, en by de huizen.

37. Rhus vernix, de vergiftige Sumach, wassende op vogtige plaatsen.

38. Quercus rubra, de rode Eik; een byzonder soort.

39. Hamamelis Virginica, de toveragtige Hazelaar.

40. Diospyros Virginiana, de Persimon, of Mispelboom.

41. Pyrus coronaria, de Ankerboom.

42. Juniperus Virginiana, de Rode Jeneverboom. Deze groeit op schrale gronden.

43. Laurus æstivalis, Spicewood by de Engelschen, groeijende overal.

44. Carpinus ostrya, de Steenbeuk, vereischende enen goeden grond.

45. Carpinus betulus, de Haagbeuk, vorderende enen goeden grond.

46. Fagus sylvatica, de Beuk. Deze komt voort op alle gronden.

47. Een soort van Walnootboom, wassende op de bergen by de Rivieren, by de Zweden genoemd Butternutstrae.21

48. Pinus Americana, de Pensylvanische Pynboom, wassende op de noordelyke zyden der bergen en in de vallyen.22

49. Betula lenta, een soort van Berk. Op de oevers der Rivieren.

50. Cephalantus occidentalis. Deze groeit op natte gronden.

51. Pinus Taeda, de Den van New-Jersey. Men vindt hem op dorre heiden.

52. Cercis Canadensis, de Salaadboom. Hy vereischt goede gronden.

53. Robinia pseudacacia, de Krekelboom. Men vindt hem op de koornvelden.

54. Magnolia glauca, op natte gronden.

55. Tilia Americana, de Linde. In goede aarde.

56. Gleditsia triacanthos. Hy wast in goede aarde. [33]

57. Celtis occidentalis. Op vrye velden.

58. Annona muricata, by de Zweden Papawtrae. Deze wast in ene vrugtbare aarde.

De Landsdouwe.

Wy bezogten enige Zweden, die hier zig in vry voordelige omstandigheden bevonden. Wy zagen gene andere tekens van den herfst dan dat sommige vrugten van dat jaargetyde reeds ryp waren, want al de bomen waren nog zo groen, en de grond nog zo bedekt met bloemen, als in Zweden in den zomer. Duizenden van kikkers schreuwden den gantschen nagt over in de poelen en moerassen. De krekels en sprinkhanen maakten ook zulk een geraas dat men malkander kwalyk verstaan kon. De bomen waren ook vol van allerlei soorten van vogels, die door de verscheidenheid hunner vederen het oog streelden, terwyl zy de lugt aan alle kanten van hun gezang deden weergalmen.

Boomgaarden.

De Boomgaarden, die wy voorbykwamen, waren alleen afgesloten met lage tenen horden, schoon ’er de fynste soorten van vrugten in wiessen. Wy waren in ’t eerst verwonderd onzen geleider over de heining te zien henen springen, en sommige vrugten voor ons halen; maar wy waren nog meer verwonderd, toen wy zagen dat de menschen in den boomgaard dat niets agtten, en zelfs niet eens naar ons keken. Dog men zeide ons dat men hier niet zo veel zag op, een weinigje vrugten als in andere landen, daar zulk een overvloed niet is. Wy ondervonden naderhand dat de boeren in Zweden en Finland hunne rapen zorgvuldiger bewaarden, dan men hier de keurigste vrugten doet.

Dauw.

Ik merkte den 19. Sept. ’s morgens vroeg wandelende, dat ’er een sterke dauw gevallen was, want het gras was zo nat als of het geregend had. De bladen van de bomen en de planten dropen. Ik vond by die gelegenheid dat de dauw niet alleen boven op, maar ook onder aan de bladeren zat. Ik beschouwde dan zorgvuldig verscheiden bladeren, zo van de bomen als van de planten, zo die ver van den grond als die ’er digt aan waren. Dog ik vond by allen, dat beide de oppervlaktens der bladeren, uitgenomen die van het Verbascum Thapsus of het witte wollenkruid, welken, schoon de bovenzyde vry nat was, maar weinig water van onderen hadden.

Vrugten.

By elke landhoeve, al was zy maar van enen gemenen Boer, had men enen groten of kleinen boomgaard, waarin allerhande vrugten, als persiken, appelen, peren, kerssen en anderen in overvloed wiessen. De persiken waren nu byna ryp. Zy zyn zeldzaam in Europa, vooral in Zweden, waar het niemant dan den ryken gebeuren mag ’er van te proeven. Maar hier heeft ieder landman enen boomgaard vol persikebomen, die zo vol waren, dat wy nauwlyks in den boomgaard wandelen konden zonder op de afgevallen persiken te trappen, waarvan men altyd een gedeelte maar leggen laat, want men konde zulk ene menigte ’er van niet [34]nuttigen. Een deel wordt in de Stad verkoft, en de overigen worden gegeten, niet alleen van de eigenaars, maar ook van anderen, want ieder voorbyganger mag in den boomgaard komen en ’er zo velen afplukken als hy lust. Zelfs smyt men hier die schone vrugt voor de varkens.

Persiken ingemaakt.

Men bewaart de persiken op de volgende wys voor den winter. Men snydt de vrugt in vier delen, smyt den steen weg, en rygt de stukken aan enen draad, hangt ze in de zon, tot dat ze droog zyn. Dan legt men ze in een aardenvat. Dog dit is de beste manier niet. Anderen doen het op deze wys, en die is beter. Men snydt, gelyk te voren, de persiken in vier stukken, rygt ze aan enen draad, of legt ze op een bord in de zon te drogen. Droog zynde, en hare sappen zynde kwyt geraakt, worden zy in den oven gezet, na dat ’er zo even het brood is uitgenomen, waar men ze enen korten tyd in laat. Dan neemt men ze ’er uit, en brengt ze in de open lugt. Daar na zet men ze nog eens in den oven, en dit wordt zo dikwyls herhaald, tot dat zy zo droog zyn als zy wezen moeten. Want als ze op eens in den oven gedroogd wierden; zouden ze rimpelen, en een deel van hare aangenaamheid verliezen. Men maakt ’er taarten van, of kookt en maakt ze gereed als de peren en appelen in Europa. Sommige menschen drogen, en bewaren hier hun appelen op de zelve wys als hun persiken.

De Persikeboom is hier, gelyk men my zeide, het eerst door de Europers geplant. Tegenswoordig vereischen zy gene grotere zorg dan een Appel of Peerboom.

Andere vrugten.

In de boomgaarden vindt men zelden andere vrugten dan appelen en persiken. Perebomen vindt men hier weinig, en zy, die ze hebben, hebben ze in hunne boomgaarden geplant. Men vindt in de zelven ook Kerssebomen, dog het meest digt by de huizen of langs de heiningen. De moerbeziebomen staan op heuveltjes digt by de huizen. De zwarte Walnoot23 wast gedeeltelyk op hoogtens en velden digt by de Landhoeven, en gedeeltelyk langs de heiningen, dog het meest in de bosschen. Buiten dezen heeft men hier ook gene anderen van dit soort ten gebruike. De Kastanjebomen had men op de akkers laten staan. Hier en daar stond ’er ook een enkelde op een schraal land of in een bosch.

De Okra.

De Hibiscus esculentus of de Okra,24 ene bloem, wast in de West Indien in ’t wild, dog hier wordt ze in de tuinen gekweekt. De vrugt, die uit ene lange schel bestaat, wordt, terwyl ze nog groen is, in stukken gesneden, en in soepen gekookt, die ’er zo dik van worden als bry. [35]Dit geregt wordt by enigen, en vooral by de zwarte slaven, voor iets lekkers gehouden.

Spaansche Peper.

De Spaansche Peper25 wordt insgelyks in de tuinen geplant. Als de vrugt ryp is ziet zy ’er meest geheel rood uit. Men gebruikt ze by ’t gebraad of by gekookt vleesch, waarop men ’er een weinig van stroit, of in de saus mengt. Men doet ze ook by ingemaakte augurken. Ook snydt en stampt men de schil, terwyl ze nog zagt is, geheel klein; mengt dat met zout, en bewaart het in enen pot. Men bestroit ’er gekookt of gebraden vleesch, of gefruiten visch mede. De vrugt in haar zelve is scherp gelyk de gemene peper.

Sumach.

Men vindt hier verscheiden byzondere soorten van de plant, welke Linnæus Rhus noemt. De gemeenste is die met gladde bladeren.26 De Engelschen noemen ze Sumach. De bessen, of hare vrugten, zyn rood. Men gebruikt ze om rood te verwen. Men ziet hier deze plant aan als een onkruid; want als een akker enige weinige jaren onbebouwd blyft leggen, groeit zy ’er in menigte op, vermits de vogels de bessen overal heen verspreiden. Wanneer men het land dan wil omploegen, hinderen de wortels den ploeg niet weinig. De vrugt blyft den gantschen winter over op den boom zitten, maar de bladen vallen vroeg in den herfst af, nadat zy roodagtig geworden zyn. De takken, met de bessen ’er aan gekookt, geven ene verw als inkt. De kinderen eten de bessen, die zeer zuur, dog niet ongezond zyn. De boom wordt zelden hoger dan vierde halve el. Als men den stam doorsnydt vindt men ’er byna niets in dan merg. Ik heb dit aan velen gedaan, en gevonden dat sommigen meer dan tien, de meesten meer dan een jaar oud waren. Als men ’er insnydt, komt ’er een geel sap van tusschen den bast en het hout voort. Een of twee van de buitenste kringen zyn wit, maar het binnenste is geelagtig groen; ’t is gemakkelyk ze van malkander te onderkennen. Zy hebben een groot merg, welks middellyn dikwyls een halven duim is, en meer. Het is bruin, en zo los, dat het met enen steek uitgestoken kan worden, gelyk in den Vlierboom. Deze Sumach groeit digt by de heiningen rondom de koornvelden, dog vooral op braaklanden. Het hout scheen wel te branden, en geen groot gekraak in ’t vuur te maken.

Den 20. Sept. gingen wy des morgens op de velden en in de bosschen digt by de Stad wandelen, ten dele om zaden, en ten dele om planten voor myn’ verzameling te zoeken, het welk onze grootste [36]bezigheid was. Wy zonden in den herfst dezes jaars een deel onzer verzameling over Engeland naar Zweden.

Vergiftboom.

Een soort van Rhus, gemeen in de moerassen hieromstreeks, werd door de Engelschen en Zweden den Vergiftboom genoemd. Ook noemde men hem wel Swamp-sumach27. Als men ’er in snydt komt ’er tusschen den bast en het hout een wit geelagtig sap voor den dag, dat enen lelyken reuk geeft. Deze boom is bekend, niet om zyne goede hoedanigheden, maar om zyn vergift, het welk dit zonderlinge heeft, dat, schoon het sommige menschen kwaad doet, het op anderen gene uitwerking in ’t geheel heeft; zo dat de een den boom kan behandelen zo als hy maar wil, ’er in snyden, hem schillen, den bast of het hout tusschen de handen wryven, het sap op de hand storten, het ruiken, en ’er andere proeven mede doen, zonder het minste ongemak; daar integendeel een ander den boom niet durft te behandelen zo lang zyn hout nog frisch is; zelfs kan hy gene hand aanraken die het hout behandeld heeft, of zig aan den rook van het brandende hout bloot stellen, zonder daar ten eersten de kwade uitwerking van gewaar te worden; want zyn aangezigt, zyne handen, en dikwyls zyn gantsche lichaam zwelt schrikkelyk, en wordt zeer pynelyk. Somtyds ontstaan ’er vele blazen, welken ’er den lyder doen uitzien als of hy schurftig was. By sommigen vervelt de opperhuid geheel in weinige dagen, als of men zig gebrand had. Zelfs kunnen sommige menschen de plaats niet naderen daar de boom staat, of zig aan den wind bloot stellen die de uitwaassemingen van den zelven naar hun toejaagt, zonder hun het ongemak van het zwellen te doen ondervinden. Somtyds wordt hun aangezigt zo dik, dat zy twee of drie dagen hunne ogen niet openen kunnen. Ik ken twee broeders, waarvan de een den boom zo veel als hy maar wil behandelen kan, daar de ander ’er niet omtrent kan komen zonder te zwellen. Somtyds weet men niet dat men den boom heeft aangeraakt, of ’er digt by geweest is, voor dat de handen en het aangezigt het door hun zwellen tonen. Ik heb oude menschen gekend die banger voor dezen boom waren dan voor enen adder; en ik weet dat iemant door deze kwade uitwaassemingen zo is gezwollen geweest, dat hy zo styf was als een paal, en men hem in een laken omkeren moest.

Toen ik in den Winter van 1750. mynen Jungstrom de vergiftige eigenschappen van dezen boom verhaalde, lachte hy ’er om, en hield het voor een vertellingje, wordende in zyn gevoelen bevestigd doordien hy den laatsten herfst den boom dikwyls behandeld, ’er takken afgesneden, en die lang, om het zaad te bewaren, in zyn hand gedragen, [37]en ’er vele zaden van in zyn kruidboek gelegd had, zonder het minste ongemak. Hy wilde dan, als een Wysgeer op zyn’ manier, niets voor waar aannemen, waarvan hy gene genoegzame bewyzen had, vooral daar zyne ondervinding voor het tegendeel pleitte. Dog den volgenden Zomer begon zyne Wysgeerte te wankelen. Zyn’ handen zwollen, zyn’ ogen wierden pynlyk en begonnen sterk te jeuken, zo dikwyls hy iets van den boom aantastte. Zelfs had hy dat ongemak niet alleen van dit soort van sumach, maar nog van dat soort dat zig om de stammen slingert, en op verre na zo vergiftig niet is als de eerste.28 Hier door wierd hy van de kragt des Vergiftbooms zo overtuigd, dat ik op ’t laatst moeite had hem te bewegen my ’er meer zaad van te verzamelen. Hy bespeurde dit ongemak niet alleen des zomers als hy zweette, maar ook des winters als hy en de boom koud waren. Hieruit ziet men dat iemant, schoon hy lang voor dat vergift onaandoenlyk geweest is, ten laatsten, zo wel als een zwakkere, daar van kan worden aangedaan.

Ik heb ook op my zelven allerlei proeven met den Vergiftboom genomen, en niets verzuimd om zelf zyne werking te beproeven. Ik heb my met zyn sap bestreken, de takken ’er van afgebroken of afgesneden, de schel ’er afgeplukt, dezelve tusschen de handen gewreven en ’er aan geroken, de stukken lang in myn’ blote handen gedragen, en dit alles dikwyls herhaald, en ben egter van alle schadelyke gevolgen vry gebleven, schoon ik eens ondervond dat het vergift niet gantsch kragteloos op my was. Ik had namelyk, op enen heten zomerdag, terwyl ik zweette, een takje van den boom afgesneden, het omtrent een half uur in de hand gehouden, en ’er onderwylen aangeroken. Ik gevoelde dien dag geen ongemak, als een weinigje des avonds. Des morgens daar aan bespeurde ik ene sterke jeukte aan myn’ oogleden en daar rondom, zo dat ik nauwlyks ’er de handen van afhouden konde. Dog het verdween toen ik de ogen enigen tyd met yskoud water gewasschen had. Myn’ oogleden waren egter den gehelen dag nog styf. Tegen den avond voelde ik de jeukte een weinigje; dog den volgenden morgen, toen ik wakker wierd, had ik de jeukte weer zo sterk als den eersten dag. Ik gebruikte het zelve middel ’er tegen. Evenwel hield het byna ene geheele week aan; myne ogen waren zeer rood en de leden byna onbeweeglyk. Het ongemak ging daarna geheel over. Ik streek naderhand ene menigte van het sap om myn’ hand, zo dat het ’er dik op zat. Drie dagen daarna kwamen ’er kleine blaasjes op te voorschyn, dog zy verdwenen spoedig zonder nadeel te hebben gedaan. Meer heb ik van de werkingen van dit wonderlyke gewas [38]niet ondervonden, en ook geen verlangen gehad om ’er meer proeven mede te doen. Dit had ik beproefd dat het zyne kragt op my oeffenen konde wanneer ik zweette.

Ik heb noit gehoord dat iemant van dit vergift gestorven is. De pynen gaan gemeenlyk na enige dagen over. De Wilden waren voorheen gewoon hunne fluiten van dit hout te maken, om dat het zo groot een merg heeft. Enigen verzekerden dat een middel tegens de uitwerkingen van dit hout is, daarvan wat tot kolen te branden, en die met spek gemengd op de gezwollene plaatsen te leggen. Sommigen zeiden het zelve beproefd te hebben. Op enige plaatsen roeit men den boom vlytig uit, op dat zyn vergift de arbeidslieden niet hindere.

Delfstoffen.

Ik kreeg dien dag verscheidene stukken uit het Ryk der Delfstoffen, die in het land verzameld waren, ten geschenke. De volgenden zyn de aanmerkelykste. Het eerste was een wit en gantsch doorschynend Bergkrystal.29 Diergelyk vindt men veel in Pensylvanie in verscheiden soorten van steen, byzonderlyk in den ligtgrauwen kalksteen. De stukken zyn meest van de dikte en langte van den pink, en somtyds volmaakt doorschynend. Dog ik heb ’er ook gekregen die omtrent een voet lang en zo dik waren als het been van een middelmatig man. Zy waren zo doorschynend niet als de kleinen.

De Teerlingsche Pyrites30 van den Bisschop Browallius was van een zeer regelmatig beloop, dog de grootte was onderscheiden, want in enigen waren de zyden maar een vierde van een duim, en in de groteren waren zy twee volle duimen. Sommigen waren zeer glinsterend, zo dat men zien kon dat zy uit ene zwavelige stof bestonden. Maar in anderen glom maar ene der zyden, en de anderen waren donker bruin. Dog de meesten van deze Markasieten hadden die kleur op alle hare zyden. Als men ze aan stukken sloeg vond men ’er den zuiveren Pyrites in. Men vindt ze hier digt by de Stad Lancaster, dikwyls boven den grond. Maar gemeenlyk ontmoet men ze in ’t graven van putten of andersins, op de diepte van agt en meer voeten. De Heer Hesselius bezat verscheiden’ stukken van dit soort van stenen, waarvan hy zig in zyn werk bediende. Eerst brandde hy ze, stampte ze dan tot poeder, en wreef ze vervolgens nog fynder op de gemene manier; en dit verschafte hem ene schone roodagtige bruine kleur. [39]

Marmer.

Zwarte Keistenen worden hier ook, dog zeldzaam gevonden. Maar het land levert meer dan een soort van Marmer; byzonderlyk vindt men op den afstand van enige Eng. mylen van Philadelphia een wit Marmer, met bleekgrauwe blauwe vlakken. Dit Marmer laat zig wel bewerken, schoon het niet van het fynste soort is. Men houwt ’er grafzerken, tafels, schoorsteenmantels en deurramen, vloerstenen, en diergelyke dingen uit. Ene menigte van deze waar wordt naar verscheiden oorden in Amerika verzonden.

Moskovisch glas.

Het Marieglas31 vindt men hier op verscheiden plaatsen; en sommige stukken ’er van zyn tamelyk groot, en zo schoon als het Russische zyn kan. Ik heb ’er enigen gezien die een halve el en meer lang waren; en ik bezit ’er die byna negen duimen lang en even zo breed zyn. De Zweden gebruikten dit natuurlyke glas by hunne eerste aankomst in de vensters.

Kalksteen.

Een ligt grauwe en digte Kalksteen, waaruit men enen goeden kalk brandt, legt op verscheiden plaatsen. Enige stukken daarvan zyn zo vol van een fyn doorschynend bergkrystal, dat de halve steen byna daaruit bestaat. Behalven dit brandt men langs de zeekusten nog ene grote menigte van kalk uit oesterschelpen, en ’s winters brengt men ze hier naar toe. Deze laatste kalk is zo goed niet om te metselen als de steenkalk, dog beter om wittepleisteren.

Steenkolen.

Steenkolen heeft men nog in Pensylvanie niet gevonden. Men beweert ze egter verder landwaards in onder de Wilden gezien te hebben. Daarentegen worden zy hoger op naar ’t noorden omtrent Kaap Breton32 in overvloed gevonden.

Wyn.

Sommige Vrouwen maken Wyn uit enigen van de vrugten des lands. Daartoe worden gewoonlyk de rode en witte Aalbessen gebruikt, die men zeer overvloedig heeft. Een oude Zeeman, die dikwyls in Newfoundland geweest is, verhaalde dat de rode aalbessen daar in menigte in ’t wild wassen. Ook perst men wyn uit Aardbessen, die zeer talryk in de bosschen zyn, dog wat zuurder dan de Zweedschen. Nog gebruikt men daartoe de Amerikaansche Braam,33 die overal op de koornvelden in zo grote menigte als by ons de distelen wast, en zeer aangenaam [40]is. In Maryland wordt ook een wyn gemaakt uit de wilde Druiven, die daar de bosschen voortbrengen. Eindelyk gebruikt men hier ook Kerssen en Brambozen toe, die men vlytig aankweekt. De Wyn dien zy geven is schoon. Ik behoef niet te beschryven hoe men den Aalbessewyn maakt; die konst verstaat men in Zweden zelfs beter dan in Amerika.

Ligustrum.

Het gemene Ligustrum wast tusschen het lage hout. Dog ik kan niet bepalen of het een inlandsch gewas, dan of het uit Engeland overgebragt, en door het verstroijen van het zaad door de vogels gemeen geworden is. De meeste schuttingen en heiningen om tuinen en akkers zyn hier van planken en palen. Dog sommigen, bedagt op het sparen van het hout, hebben hier en daar begonnen hagen te planten, en hier toe nemen zy ’t Ligustrum, dat zy op ene daartoe opgeworpene hoogte zetten. De grond is hier klei, met wat zand vermengd, en dus tamelyk ligt. De ligustrumhagen zyn alleen hier goed daar het vee zeer tam is, want de varkens moeten hier allen een driekantig juk dragen, en ’t andere vee is zeer mak. Maar als zy gewoon waren door de heiningen doortebreken, zouden hagen van dit soort weinig baten. Digt by Philadelphia mogen gene varkens los lopen.

Bomen.

Des namiddags van den 21. Sept. reed ik, met den Koopman Peter Kock, geboortig van Karlskron in Zweden, naar zyn’ landhoeve, omtrent negen Eng. mylen van de Stad noordwestwaards. De bomen waren allen van het soort die hunne bladeren verwisselen; ik ontdekte niet enen enigen denne- of pynboom; schoon de weg aan beide zyden door bosschen loopt. De meeste bomen waren Eiken, van verscheiden soorten, waartusschen egter Kastanjebomen, Walnoot- Kornoelje- Appelbomen, Hickory, Braamstruiken, en diergelyke gevonden werden. De grond begon hier wat heuvelagtig te worden. Dan reden wy ene hoogte op en dan weer af, en zo vervolgens. Bergen en grote stenen troffen wy niet aan, en het hout was van onderen dun en de grond zo vlak, dat wy ver van ons afzien en tusschen de bomen doorryden konden, want daar waren geen struwellen. Op sommige plaatsen, daar de grond opgegraven was, en ook hier en daar boven op, lagen van die kleine glinsterende stenen, waarvan men hier de huizen bouwt. Ik denk ze in ’t vervolg te beschryven.

Landsdouwe.

Wat verder in het bosch gevorderd zynde, zagen wy gemeenlyk kleine stukken lands, waar men het hout weggehakt, en ene landhoeve of weide aangelegd had. De landhoeven waren voor een gedeelte zeer schoon, en dikwyls ging ’er ene laan van den groten weg naartoe. De huizen waren allen van dien steen, waarvan wy zo even spraken. Ieder Landman, zelfs de geringde Daghuurder, heeft om zyne woning enen boomgaard van appelen, kerssen, persiken, kastanjes, walnoten, en andere [41]schone vrugten. Daar tusschen zag men ook wynranken. In de dalen stroomden heldere beekjes. De akkers waren meest gemaid, alleen stond ’er nog wat Mais, anders Turksch koorn, en Boekweit. De Mais wierd meest, in groter of kleiner hoeveelheid, digt by de hoeven gevonden; wies frisch, van zes tot tien voeten hoog, en had boven aan kleine groene blaadtjes. Boekweit was ’er ook op vele plaatsen gezaid, en zy was ook op sommigen al ryp. In ’t vervolg zal ik van den aard en het gebruik dezer gewassen breder handelen.

Germantown.

Na zes Eng. mylen ver gereden te zyn kwamen wy te Germantown. Deze Stad heeft maar ene straat, dog is byna twee Eng. mylen lang. Zy wordt voor ’t grootste deel bewoond door Duitschers, die van tyd tot tyd overkomen, en zig hier neer zetten, om dat zy hier zulk ene vryheid genieten als zy bezwaarlyk ergens in de wereld vinden zouden. Zy zyn meest allen handwerkslieden, en maken alles in zulke menigte en volkomenheid, dat dit gewest binnen kort weinig meer uit Engeland zal behoeven te trekken. De huizen waren meest allen van den glinsterenden steen gebouwd, die naar den kant van Philadelphia overal gevonden wordt, dog anders zeldzamer is. Sommigen waren evenwel van gebakken stenen. De meesten waren van twee verdiepingen, anderen nog hoger. De daken waren met planken van den witten Ceder beschoten. Van gedaante geleken zy naar de daken in Zweden, maar de hoeken die zy boven aan maakten waren of scherp, of regt, of stomp, naar mate zy meer of min hoog waren. Gedeeltelyk maakten zy enen halven agthoek of enen halven twaalfhoek uit. Sommige daken waren zo gemaakt dat men ’er op kon gaan wandelen, hebbende ene leuning rondom. Ook hadden sommigen balkons, waar van men op straat zien kon. De vensters, zelfs omhoog, hadden luiken. Ieder huis had enen schonen tuin. De Stad heeft drie kerken, ene Luthersche, ene Hervormde, en ene Quakerkerk. Zy was zo volkryk dat de straten van volk grimmelden. Ook hebben hier de Mennonieten hunne vergaderplaats.

Den 22. na den godsdienst by gewoond te hebben, bragt ik den dag door in het gezelschap van de voornaamste lieden der Stad, die hier lang gewoond hadden, by wie ik naar de byzonderheden der plaats vernam.

Putten.

De Heer Kock had enen fraijen put vlak by zyn landhuis, die uit enen zandheuvel komt, en water genoeg verschaft voor ene kleine beek. Over dezen put had hy uit den glinsterenden steen een gebouw doen maken, geschikt om eetwaren te bewaren. In de beek zelve, die langs het huis heen liep, stonden kruiken en aarden vaten vol melk, welke zig in ’t koude water by de grote zomer hette zeer goed houdt. Ik vond in ’t vervolg nog meer gebouwen boven putten, geschikt om spyzen te bewaren.

Heiningen.

Byna alle de heiningen om de koornvelden en de weiden waren [42]hier overal van planken in de langte geslagen. Maar op ene plaats vond ik ene haag, die meest van ligustrum was. De heiningen waren niet gemaakt gelyk de onzen. Men had palen genomen van vier tot zes voeten langte, daar vier of vyf gaten in geboord, zo dat ’er een tusschenwydte overbleef van twee voeten of meer. Zulk een paal doet den dienst van twee of drie by ons. De palen stonden op ene ry in den grond, op twee of drie vadem afstands. In de gaten lagen de dwarsplanken, die negen duim of een voet breed waren, en boven malkander tot de hoogte van den paal lagen. Dus zag ’er zulk ene schutting van verre uit, als onze heiningen om de Schapen in te sluiten. Ook waren ze niet digter als die, want zy dienden alleen voor koeijen, paarden en schapen. De varkens worden omstreeks Philadelphia digt by de hoeven gehouden, en daarom behoeven de tuiningen niet digter te zyn. Men gebruikte daarvoor gemeenlyk kastanjenhout, om dat dat zeer lang duurt, en ene schutting daarvan kan dertig jaren en meer staan. Dog waar men dat hout niet krygen kon, bediende men zig van eikenhout. Van alle soorten duurt het rode cederenhout het langste. Het meeste daarvan wordt hier gekoft, want digt by Philadelphia wast ’er niet genoeg van. Evenwel zyn ’er rondom die Stad vele tuinen van gemaakt.

Brandhout.

Het beste brandhout dat hier valt is de Hikory, een soort van Walnoot. Het geeft enen sterken gloed. Dog om te omtuinen deugt het niet, om dat het in de open lugt gauw verrot. Daarna volgen in deugd om te branden de witte en zwarte Eik. Men zou denken dat te Philadelphia, rondom in bosschen gelegen, het hout goed koop wezen moet, maar het tegendeel is waar. Dit komt daarvandaan, dat het hoge hout, ’t welk om de Stad staat, aan vermogende menschen toebehoort, die om geen geld verlegen zyn. Zelfs laten zy zo veel niet vallen als voor hun eigen gebruik vereischt wordt, zo veel te minder zullen zy het anderen verkopen. Zy sparen de bomen voor het toekomende, wanneer misschien het hout nog duurder worden zal. Evenwel verkopen zy het aan schrynwerkers, rademakers, en diergelyke konstenaars, die ’er rykelyk voor betalen. Men gaf toen voor enen stapel Hikoryhout, van agt voet lang en vier hoog, agttien Schellingen, Pensylvanisch geld. Voor zulk enen stapel van eikenhout betaalde men ’er maar twaalf. Die genen, die hout ter markt bragten, waren boeren die ver af woonden. Men klaagde overal dat de brand zo veel duurder was dan voorheen. En hiervan zeide men de oorzaak te wezen, dat de Stad zelve in korten tyd zo aanzienlyk toegenomen was, dat zy thans vier of zesmaal groter en volkryker is dan vele menschen in hunne kindschheid ze hadden gezien. Voorts zyn ’er veel tegelbakkeryen aangelegd, die veel houts verslinden. [43]Ook is het land meer bebouwd, zo dat ’er gehele bosschen omgehakt zyn, om ’er koornvelden en landhoeven van te maken. Die landhoeven vernielen ook veel houts. Eindelyk, ’er zyn verscheiden yzerhutten opgeregt, en dezen zyn in gedurigen arbeid. Men maakte hier uit op, dat het hout met den tyd te Philadelphia zeer duur worden moest.

Braambessewyn.

De Wyn van braambessen, die zeer aangenaam is, wordt op deze wys gemaakt. Men perst het sap uit de bessen, en vergadert dat in een vat. By ene kan daarvan doet men ene kan waters, en mengt het wel. Men doet ’er dan drie pond bruine suiker by, en laat het zo enigen tyd staan. De drank is dan goed. Wyn van kerssen maakt men op dezelve manier; alleen moet men oppassen dat de stenen onder ’t perssen niet mede gebroken worden, want zy geven den wyn enen kwaden smaak.

Persikebrandewyn.

Uit de persiken maakt men brandewyn op deze wys. Men snydt de vrugt in twee stukken en goit den steen weg. De stukken legt men in een vat, en laat ze ’er drie of vier weken in, zo dat zy regt aan ’t verrotten zyn. Dan doet men ze in de disteleerketel, en stookt ’er den brandewyn uit, die daarna nog eens overgehaald wordt. Dog men kan hem genen lieden van enen fynen smaak voorzetten, maar hy is goed genoeg voor het werkvolk.

Op dezelve wys maakt men brandewyn uit appelen. Hiertoe neemt men vooral zulken, die afgevallen zyn voor dat ze volkomen ryp waren.

Nachtschaduw.

De Amerikaansche Nagtschaduw34 wast by de landhoeven, op de wegen, in de hagen, de bosschen, en in ’t open veld hier en daar, in overvloed. Overal door ’t gehele Land vindt men ze rykelyk. De meesten hadden zeer schone beziën, die aan trossen groeiden, en ’er zeer wel uitzagen, schoon zy niet eetbaar zyn. Dog sommigen waren nog eerst in bloei. Op sommige plaatsen, als in de hagen en by de huizen, klimmen zy tot twee vadem hoogte. Maar in ’t veld blyven ze altyd laag; dog ik kon nergens merken dat ’er het vee van gegeten had. Een Duitscher, zynde een suikerbakker, verhaalde my, dat de verwers de wortelen ’er van vergaderden, en ’er ene rode verw uit trokken.

Eekhoorns.

Men vindt hier verscheiden’ soorten van Eekhoorns. De kleinen35 worden veel in koijen gezet, om dat ze zeer aardig zyn, dog zy worden noit geheel mak. De groten36 doen den landlieden veel schade op de akkers, voornamelyk in de mais. Zy klouteren tegen de stelen [44]der mais op, byten de airen aan stukken, en eten maar alleen de losse en zoete kern, die in het midden zit. Dikwyls komen zy met enige honderden op zulk een veld, en dan kunnen zy in enen nagt den gantschen oogst vernielen. Om deze reden is ieder in Maryland verpligt ’s jaars vier eekhoorns te brengen, die men den kop afsnydt, welken de Opzigter behoudt, om bedrog voor te komen. Op andere plaatsen krygt men voor elken geschoten eekhoorn twee pence. Hun vleesch wordt gegeten en voor lekkerny gehouden. De huid wordt verkoft, dog niet veel geagt. De eekhoorns zyn hier de voornaamste spys der ratel- en andere slangen. Ook was het een algemeen gevoelen hier te lande, dat wanneer de ratelslang, op den grond leggende, hare ogen op enen eekhoorn gevestigd hield, deze daardoor als betoverd wierd, en, schoon hy op de bovenste takken van enen boom zat, langzamerhand naar beneden komen en der slange in den mond springen zou. Dan likt de slang het diertje ’t gehele lyf, en maakt het door haar speeksel geheel nat, op dat het haar des te gemaklyker door de keel glijen mogt. Dit gedaan zynde zwelgt zy in eens den gehelen eekhoorn door. Na zulk een maal legt de slang als dood te rusten.

De Rakkoon of Hespan.

Het viervoetige dier, dat de Heer Linnæus in de Verhandelingen der Koninglyke Maatschappy der Wetenschappen onder den naam van Langgestaarten Beer37 beschreven heeft, noemt men hier Rakkoon. Het wordt veel gevonden, en vernielt veel hoenders. Men jaagt het met honden, wanneer het op enen boom gewoon is te klouteren; in welk geval iemant het na klimt, en het van de takken afschudt, zo dat het van de honden wordt doodgebeten. Het vleesch wordt, als ene goede spys, gegeten. Het been der roede gebruikt men voor tabaksstoppers. De hoedemakers maken hoeden van het hair, welken byna zo goed zyn als de beverhoeden. Den staart draagt men ’s winters om den hals, en is dus ook iets waard. De Rakkoon wordt ook veel van de slangen gegeten.

Hopen van Schelpen.

Enige Engelschen verzekerden dat by de Rivier Potemack in Virginie ene grote menigte van Oesterschelpen gevonden wordt, en dat zy ’er zelfs gantsche bergen van gezien hadden. De plaats zou twee Eng. mylen van zee af zyn. De eigenaar der zelver brandt ’er kalk uit. De beddingen dezer schelpen zyn twee vadem en meer diep. Zulke hopen van schelpen heeft men ook op andere plaatsen, byzonderlyk in New York, by ’t graven gevonden; en op ene zekere plaats, vele mylen van zee, was men op ene schrikkelyke menigte van schelpen, ten dele van oesters, ten dele van andere zeedieren, gekomen. Sommigen [45]waren van oordeel, dat de Wilden daar voorheen gewoond, en de schelpen der oesters, die ze gebruikt hadden, op zulke hopen hadden gesmeten. Dog anderen konden niet begrypen, waarom die in ene zo verbazende menigte alleen op ene plaats zouden weggeworpen wezen.

De Wilden.

Allen stemden daarin over een, dat de Wilden van dit land goedaardige menschen zyn, indien zy niet worden beledigd. Niemant houdt getrouwer zyn woord dan zy. Wanneer vreemdelingen, die hunne bondgenoten zyn, onder hen komen, betonen zy hun meer goedheid en grotere dienstvaardigheid, dan zy van hunne eigene landsgenoten verwagten kunnen. De Heer Kock verhaalde my, ten bewyze hunner opregtheid, het volgende geval. Een Engelsch Koopman voor twee jaar onder de Wilden reizende, om handel te dryven, wierd daar dood geslagen, zonder dat men wist van wien. Maar byna een geheel jaar daarna ontdekten de Wilden wie het uit hun gedaan had. Ten eersten grepen zy den moordenaar; bonden hem de handen op den rug, en zonden hem onder een geleide naar Philadelphia aan den Gouverneur. Zy hadden, lieten zy zeggen, enen booswigt, die zulk een stuk aan enen Engelschman begaan had, niet langer voor hunnen Landsman kunnen erkennen, en wilden ook niets meer met hem te doen hebben; dog gaven hem den Gouverneur over, om hem volgens de Engelsche wetten naar verdienste te straffen. De moordenaar werd daarop te Philadelphia gehangen.

Hunne natuurlyke vermogens.

Hunne natuurlyke scherpzinnigheid blykt uit het volgende, het welk my vele menschen verzekerd hebben waar te zyn. Wanneer zy afgevaardigden naar de Engelsche Volkplantingen zenden, om over zaken van gewigt met den Gouverneur te handelen, gaan zy, zo dra zy tot zyn gehoor gekomen zyn, op den grond zitten, en horen zyne voorslagen met aandagt aan, die somtyds een tamelyk groot getal uitmaken. Zy hebben maar een stokje in de hand, en maken daar met een mes enige tekens op, zonder verder iets opteschryven. Maar wanneer zy den volgenden dag wederkomen, om hun antwoord op de gedane voorslagen te geven, beantwoorden zy den Gouverneur ieder punt, in die order waarin hy ze hun voorgesteld heeft, zonder ’er een overteslaan, of van de order aftewyken, en dat alles zo nauwkeurig, als of zy ’er een schriftelyk opstel van gehad hadden.

De Heer Sleidorn verhaalde my nog een voorval, dat my zeer veel genoegen gaf. Hy had te New York onder andere Wilden een eerwaardig oud man in ene herberg gevonden. Deze een weinig door den drank verheugd liet zig in een gesprek met Sleidorn in, en beroemde zig Engelsch te kunnen spreken en lezen. Sleidorn vroeg hem daarop verlof hem ene vraag te doen, het welk de oude man geredelyk toestond. Hy vroeg hem toen of hy wel wist wie zig het eerst had laten besnyden. De gryzaard antwoordde ten eersten, Vader Abraham. Toen [46]verzogt hy ook ene vraag te mogen doen. Sleidorn bewilligde, en de vraag was, “wie de eerste Quaker geweest was.” Sleidorn antwoordde dat de een dezen, en de ander genen daarvoor hielden. “Neen,” zeide de oude slimme gast, “Mordechai was de eerste Quaker, want hy wilde den hoed voor Haman niet afnemen.” Velen van de nog Heidensche Wilden worden gezegd ene verwarde kennis van den zondvloed te hebben, dog men vindt ze by allen niet, gelyk ik zelf ondervonden heb.

Reuzen.

Daar waren hier menschen die zig voor vast overtuigd hielden, dat ’er eertyds Reuzen in deze landen moesten gewoond hebben, en zy gaven deze redenen op voor dat gevoelen. Voor enige jaren had men in ’t delven een graf gevonden, waarin menschebeenderen van ene ontzaglyke grootte lagen. Het scheenbeen alleen zou omtrent viertien, en het dybeen ook zo veel voeten lang geweest zyn De tanden waren naar evenredigheid geweest. Dog meerder wierden ’er niet gevonden. Beenderen. Lieden, die de Ontleedkunde verstonden en die benen gezien hadden, verzekerden dat ze van menschen waren. Een van de tanden wierd naar Hamburg aan enen Verzamelaar van natuurlyke zeldzaamheden gezonden. Onder de Wilden, die in de nabuurschap, daar deze gebeentens gevonden zyn, wonen, was een oud zeggen, dat daar omstreeks aan ene Rivier een zeer groot en sterk man in overoude tyden zig opgehouden had, die de menschen, die over den stroom wilden, op zynen rug door het water plegt te dragen, en, schoon het zeer diep was, het door waadde. Elk gaf hem voor dezen dienst wat Mais of enige vellen. Op deze wys won hy den kost, en speelde voor veerman van dezen stroom.

De grond.

De grond is hier meest zand, hierendaar meer of min met klei vermengd. Het zand en de klei zyn beiden van ene bleke steenkleur. Op ’t uiterlyke schynt de aarde niet zeer vet te zyn. Dit bekragtigen ook de inwoonders. Wanneer een akker drie jaren aan een met het zelve soort van koorn bezaid wordt, brengt het niets van belang op, indien het niet wel gemist wordt of een jaar braak leggen blyft. Dog de mist is hier bezwaarlyk te krygen. Om die reden laat men het liever onbebouwd. In dien tusschentyd bewast het met allerlei planten en kruiden, en de landman bebouwt een veld dat enigen tyd braak gelegen heeft, of kiest van den nog onbebouwd leggenden grond ene nieuwe streek om te bearbeiden. In beide gevallen kan hy zig enen goeden oogst beloven. Deze handelwys slaagt hier zeer wel, want de aarde is lugtig, zo dat ze gemakkelyk kan omgeploegd worden, en ieder landman heeft gemeenlyk ene grote ruimte in eigendom. De gewoonte, die men hier heeft, van het vee de winters over in ’t land te laten lopen, maakt dat men niet veel mist winnen kan.

Vee.

Al het vee dat men hier kweekt is oorspronglyk uit Europa. De [47]Wilden hadden noit enig vee; en nog geven zy ’er niet om. Ook veraardt het vee hier allengskens, en wordt kleiner. De ossen, paarden, schapen en varkens zyn in Engeland groter; en ’t zyn dezen evenwel die herwaards zyn overgebragt. Het eerste geslagt neemt een weinig af, en het derde of vierde is reeds van die grootte welke hier het vee gemeenlyk heeft. De lugtsgesteldheid, de grond en het voedzel zullen hier elk het zyne te zamen toe doen.

Vroegtydigheid der Inboorlingen.

Het is ook aanmerkelyk, het geen men eenparig van de Inboorlingen des Lands zegt, namelyk dat zy gemeenlyk eerder tot hunne rype jaren komen, eerder verstand krygen, dog ook eerder oud worden, dan in Europa. Het is hier niet zeldzaam kleine kinderen te zien, die op de gedane vragen zo levendige en aardige antwoorden weten te geven, dat men ’er niet genoeg over kan verwonderd staan, ja zo als of zy oude menschen waren. Dog zy komen noit tot de jaren waartoe de Europeanen wel geraken. En ’er is hier geen voorbeeld dat een inboorling tagtig of negentig jaar bereikt heeft. Dog ik spreek alleen van zulken die uit Europa oorspronglyk zyn; want de Wilden, of de eerste inwoonders van het land, worden dikwyls zeer oud. Maar dit is tegenwoordig onder hen ook zeldzamer dan voor dezen. Men kan het sterk brandewyn drinken, dat zy van de Europeanen geleerd hebben, als ene hoofdoorzaak hier van aanmerken. Die in Europa geboren zynde, zig hier nedergezet hebben, bereiken ook gemeenlyk hogere jaren, dan die van Europische Ouders hier te lande geboren zyn. In den laatsten oorlog heeft men ook ondervonden, dat de menschen in Amerika geboren zo wel de ongemakken van den oorlog, by belegeringen en lange togten, niet uithouden als die uit Europa komen, maar in menigte sterven. Zy kunnen zig aan gene vreemde lugtstreek gewennen. De Vrouwen houden hier ook vroeger op te baren als in Europa, na haar veertigste of vyfenveertigste jaar zyn zy gemeenlyk niet meer vrugtbaar, en sommigen reeds na haar dertigste. Ik vernam naar de oorzaak hiervan, dog men wist ’er de ware niet van aantewyzen. Enigen schreven dit toe aan den overvloed dien men hier heeft. Anderen aan de onbestendigheid van het weder, gelovende dat ’er bezwaarlyk een land in de wereld te vinden is daar het weder op denzelven dag zo dikwyls verandert als hier. Op de zwaarste hette volgt somtyds binnen weinige uren ene gevoelige koude. Ja, het weder verandert den zelven dag dikwyls vier, vyf en zesmalen.

En der bomen.

Met de bomen is het hier even eens als met de menschen gelegen. De Schepen van Amerikaansch hout gebouwd zyn niet te vergelyken met die welken in Europa getimmerd worden. Dit erkent men eenparig. Een schip hier gebouwd deugt niet veel meer zo dra ’t een jaar of twaalf oud is; en vindt men ’er een ouder dat nog bruikbaar is, zo word het voor een wonder gehouden. [48]Het is niet gemakkelyk de reden hiervan uittevinden. Enigen gaven de schuld hier van aan het hout, anderen aan de manier van bouwen, om dat men zig hier meest van nieuw gehakt hout bedient, dat nog niet volkomen droog is. Ik denk dat beide deze oorzaken t’zamenlopen, want ik vond eikebomen, die op zyn best twaalf jaren gehakt waren geweest, welken met enen harden bast overtrokken waren, onder den welken het hout byna verrot en tot een meel geworden was, zo dat men ’t tusschen de vingers tot poeder wryven kon. Hoe lang daarentegen duren onze eiken stammen niet eer zy vermolmen?

Des avonds keerden wy naar Philadelphia terug.

Hazen.

Hazen zyn ’er eigenlyk in dit land niet, maar wel een soort van dieren, die tusschen onze Hazen en de Konynen een middelsoort zyn, en in de kool- en raaplanden ene schrikkelyke verwoesting aanregten.

Waarom vele planten hier zo laat bloeijen.

Velen hebben zig verwonderd, dat de planten, die uit Noord Amerika naar Europa gevoerd en daar geplant worden, grotendeels zo laat bloeijen, en zelden rype vrugten voortbrengen voor dat de vorst ze overvalt, daar het uit de Reisbeschryvingen bekend is, dat in Pensylvanie, en nog meer in New York, in Nieuw Engeland en in Kanada, de winters wel zo gestreng als in Zweden, en gestrenger dan in ’t Europisch Engeland zyn. Het wierd my door verscheiden verstandige lieden opgelegd dit te onderzoeken; maar in plaats van te antwoorden, wil ik hier enige aanmerkingen opgeven, die ik over de lugtstreek en de gewassen van Noord Amerika gemaakt heb, en het mynen Lezer overlaten zelf daar gevolgen uittetrekken.

Het is waar, dat de winter in Pensylvanie, en nog meer in de noordelyker Landschappen, al zo gestreng als in Zweden, en bygevolg veel kouder dan in Engeland en de zuidelyker landen van Europa is. Ik vond dat in Pensylvanie, het welk nog meer dan twintig graden zuidelyker legt dan verscheiden landschappen van Zweden, de Thermometer van den Heer Celsius des winters tot op 24. gr. onder het punt van vorst viel; en die winter was, zo als men my verzekerde, niet buitengewoon koud. Dit konde ik daaruit ook opmaken, dat de Dellaware, ten tyde ik daar was, niet zo sterk toevroor dat men ’er te Philadelphia over ryden kon, het welk dikwyls genoeg gebeurt. Als men nu de breedte van de Rivier overweegt, en dat het gewoonlyk verschil van eb en vloed daar agt voeten bedraagt, zal men ligt beseffen, dat ’er een gestrenge vorst vereischt moet worden om de Dellaware met zo sterk een ys te bedekken.

Dog het is te gelyk waar, dat, zo de winters hier somtyds hard zyn, zy niet lang duren. Men kan zeggen dat zy in Pensylvanie [49]zelden meer dan twee maanden, en somtyds niet boven ene maand aanhouden; want het is iets zeer ongewoons als zy drie maanden duren, en dan wordt het in de Koeranten als iets byzonders aangetekend. Digter by den Pool zyn de winters wat langer, en in de Noordelykste delen zullen zy onze Zweedschen in lengte niets toegeven. De waarnemingen aangaande het weder, die ik in myn verblyf in Amerika dagelyks voor alle maanden gemaakt heb, en die ik hier agter zal invoegen, zullen hier meer ligts omtrent geven.

Des zomers is de hitte hier doorgaans zwaar en aanhoudend. Ik beken dat ik den Thermometer te Aobo byna zo hoog heb zien ryzen als in Pensylvanie, dog dit onderscheid was ’er in, dat, zo de Thermometer van Celsius in Finland in twee of drie jaren misschien eens tot den 30. gr. boven het vriespunt ryst, dezelve niet alleen in Pensylvanie, maar ook in New York, te Albany, en in een groot deel van Kanada, meest dagelyks, drie maanden lang, tot dien graad, zo nog niet hoger, stygt. Te Philadelphia is hy in de zomers, die ik daar heb doorgebragt, twee- of driemaal tot 36. gr. gestegen. Men kan dan zeggen dat in Pensylvanie een groot deel van April, Mai, en de volgende maanden tot October toe, aan de maanden van Juni en Juli in Zweden gelyk zyn. Ene zo sterke en aanhoudende hette moet noodzakelyk grote uitwerkingen voortbrengen. Aan deze doordringende en langdurige warmte moet men het ook toeschryven dat de gemene meloenen, de watermeloenen, en de pompoenen van velerlei soorten op het open veld gezaid worden, en zonder enige bedekking of glazen in Juli volkomen ryp zyn, dat de kerssen te Philadelphia den 25. Mai reeds goed zyn, en dat men dikwyls in Pensylvanie de weit in ’t midden van Juli mait.

De gantsche maand van September, en de halve maand van October, ofwel geheel October, maken in Pensylvanie het aangenaamste jaargetyde uit. De vroegere zomermaanden zyn al te heet. Dezen zyn gelyk in warmte aan onzen Juli en half Augustus. Ook staan in September de meeste gewassen in den besten bloei, en velen beginnen al diep in die maand eerst te bloeyen. En ik twyffel niet of dit onvergelyke jaargetyde, geholpen door enen helderen hemel en enen matiglyk warmen zonneschyn, doet hier veel toe. Maar schoon de gewassen zo laat eerst beginnen, krygen zy dog hunne volkomenheid voor dat het grootste deel van October verlopen is. Dog waarom ze zo laat in den herfst eerst voortkomen, is iets dat ik niet kan beantwoorden, en vraag veel liever, waarom bloeyen de Centaurea Jacea, de Gentiana, de Amarella en het Centaureum van Linnæus in Zweden eerst op het laatst van den zomer? Waarom vertonen [50]het Leverkruid,38 de violier,39 het Daphne Mezereum, en andere planten zig reeds in de lente in allen haren luister? Het heeft den Schepper van alle dingen behaagd de zaak dus vast te stellen. Wat weder het te Philadelphia in die maanden is, kunnen myne waarnemingen aanwyzen. Ik heb omtrent dezelven alle zorgvuldigheid aangewend, en, zoveel ik kon, vermyd, den Thermometer op zulke plaatsen te hangen, waar hem de zonnestralen of lynregt of door weeromkaatsing verwarmen konden.

Daar zyn nog in Pensylvanie onder de wilde gewassen enigen, die niet alle jaren hun zaad tot rypheid brengen voor dat de koude invalt. Hiertoe behoren enige soorten van de Gentiana, van Asteres en anderen. Dog de wysheid des Scheppers heeft het een naar het ander geschikt. Byna alle die gewassen welken de eigenschap hebben van zo laat hunne bloemen voort te brengen zyn overblyvende,40 of zulken die by gebrek van zaad door uitspruitsels kunnen voortgeplant worden. Veelligt kan men egter van deze vertraging in de planten ene natuurlyke oorzaak opgeven. Voor dat de Europeanen herwaards kwamen werd het Land door wilde volken bewoond, die geen of weinig land bebouwden, dog zig voornamelyk van de jagt en de visschery geneerden. De bosschen wierden dan niet aangeraakt; alleen verteerde het vuur, by toeval in de wouden ontstoken, ’er een gedeelte van. Ook vonden de eerste hier aanlandende Europeanen al het land met zware bosschen bedekt. Hieruit volgt, dat, als men de grote bomen, en de gewassen die in of aan ’t water staan, uitzondert, de overigen merendeels enige duizend jaren lang in de schaduw, onder of tusschen ’t geboomte hebben moeten groeyen, en dit maakt dat zy natuurlyk tot die behoren welken boschryke en schaduwagtige oorden vereischen. Nu laten de bomen hier in den herfst hunne bladeren in zulk ene menigte vallen, dat zy den grond onder zig vier of vyf duim dik bedekken. Dit loof blyft tot diep in den volgenden zomer leggen eer het vergaat. Het moet dan de planten, die onder het zelve wassen, zeer vertragen. Daarby berooft het ze van die weinige zonnestralen, welken ’t geboomte nog doorlaat. Deze omstandigheden t’zamengenomen maken dat de gewassen veel later bloeyen, dan zy anders doen zouden. En zou men niet zeggen konnen, dat zy op deze wys de hebbelykheid aangenomen hebben van zo laat voort te komen, zo dat zy nu enen langen tyd nodig hebben om zig te gewennen spoediger te groeyen? [51]

Den 24. Sept. bragten wy door met planten te verzamelen, en de zeldzaamsten in het Kruidboek te leggen.

Versteend hout.

Den 25. schonk my de Heer Hesselius een klein stuk versteend hout, dat men hier in den grond gevonden had. Het was vier duimen lang, enen duim breed, en drie lynen dik. Men kon zeer duidelyk zien dat het voorheen hout geweest was, want daar men het glad gemaakt had kon men alle de langwerpige draden onderkennen, zo dat het scheen een glad gesneden stuk eiken hout te wezen. Het was een stuk van enen groteren brok. Men hield het hier voor een stuk Hikory. Ik kreeg naderhand van anderen meer daar van. De Heer Lewis Evans verhaalde my, dat men op de grenzen van Virginie in den grond een groot blok van versteenden Hikory gevonden had, waaraan men de schors nog onderkennen konde, die egter ook steen geworden was.

De Heer J. Bartram.

De Heer John Bartram is een Engelschman die omtrent vier Eng. mylen van Philadelphia op het land woont. Hy is zeer ervaren in de Natuurkunde en de Natuurlyke Historie, en schynt voor die wetenschappen regt geboren te zyn. In zyne jeugd heeft hy gene gelegenheid gehad van regelmatig te studeren. Maar door zyne vlyt en enen onvermoeiden arbeid is hy, zonder vreemde wegwyzing, zo ver in het Latyn gekomen, dat hy al de boeken in die taal lezen en verstaan kan, zelfs die waarin men veel kruidkundige konstwoorden vindt. Hy heeft gedurende verscheiden jaren dan naar het ene nu naar het andere gewest van Amerika gereisd, alleen met inzigt om allerlei weinig bekende planten te verzamelen. Hy heeft ’er sommigen van in zynen tuin geplant, en vele zaden of frissche wortels naar Engeland gezonden. Men is hem voor de kennis aan verscheiden’ der zeldzaamste gewassen verpligt, die hy het eerst gevonden heeft. Dog men kan hem van traagheid en nalatigheid beschuldigen, daar hy verzuimd heeft zyne velerhande en aanmerkelyke waarnemingen op ’t papier te brengen. Zyne vrienden te Londen verzogten hem eens hun een kort begrip zyner reizen toe te zenden, en zy waren, ’t is waar, met een goed oogmerk, dog met geen genoegzame omzigtigheid, zeer haastig om het afgedwongene handschrift ter drukpers te bezorgen. Daardoor benadeelden zy den Man merkelyk, want, daar hy niet houdt van het geen hy weet aantetekenen, vond men zyn werk mager in nieuwe ontdekkingen. Dog men zou hem groot ongelyk doen hem hiernaar te beoordelen. Hy heeft in dat werk niet het duizendste deel van het geen hy weet, vooral aangaande Noord Amerika, gezet. Ik ben hem zeer verpligt; want hy bezat de pryslyke eigenschap van het geen hy wist anderen wel te willen mededelen. Ik wilde van hem gewagen, op dat men my niet mogt konden verwyten, dat ik my zelven had [52]willen toeeigenen het geen ik van hem geleerd heb, en zynen naam verzwygen.

Mosselen.

In de kleiputten, ten noordwesten der Stad, waaruit men aarde voor de tegelbakkery haalt en die thans vol water stonden, wierden vele Mosselen gevonden. Zy schenen daar door den vloed, langs een beekje dat in de putten komt, heen gevoerd te zyn, want deze putten zyn maar onlangs gemaakt. Somtyds gaan de arme jongens uit de Stad in het water om de mosselen te zoeken, waar voor zy kopers genoeg vinden, alzo zy voor ene lekkerny gehouden worden.

De Cratægus crus galli van Linnæus is een soort van Hagedoorn, en wordt, aan sommige oorden daar men de regte Hagedoorn niet heeft, voor hagen gebruikt. De bessen zyn rood, en hebben de grootte, den smaak en de gedaante als onze hagedoornbessen. Dog deze boom schynt niet de beste hagen te geven, want hy was zyn blad al kwyt, schoon de andere bomen nog allen groen waren. Anders heeft hy ontzaglyk lange doornen, van wel twee of drie duim. Men maakte ’er een gering gebruik van. Iedere bes heeft twee korrels.

De Eiken.

De Heer Bartram verzekerde my dat de Amerikaansche Eiken op ver na zo duurzaam niet zyn als de Europischen. Om die reden worden de Schuiten, die langs de Hudson Rivier de waren van de bovenlanden afvoeren, van twederlei hout gemaakt. Voor het deel dat altyd onder het water is neemt men den zwarten Eik; voor het andere dat nu onder dan boven ’t water is, en des te meer voor het vergaan bloot staat, gebruikt men den zogenaamden Roden Ceder,41 welks hout van byna alle de bomen des lands voor het duurzaamste gehouden wordt. De kiel maakt men deswegens van zwarten Eik, dewyl dit een tai hout is. Want daar de stroom zeer vol van stenen is, en de vaartuigen dikwyls stoten, geeft het eikenhout mede, en bekomt dus zo ligt geen scheuren. De Ceder zou daartoe niet deugen, om dat hy te hard is en ligt in stukken springen zou. Ook vergaat het eikenhout zo ligt niet als het altyd onder water blyft.

Peren.

Men kan hier in den herfst goede Peren kopen; dog men zeide overal dat die vrugt in dit Land niet wel slagen wilde.

De Ratelslang.

Al wat ik aangaande de Ratelslang by myn verblyf in Amerika heb opgemerkt, staat in de Verhandelingen van de Koninglyke Zweedsche Maatschappy der Wetenschappen voor de jaren 1752. en 1753. werwaards ik den Lezer wyze.

Beren.

Beren worden ’er hoger op in het Land in tamelyke menigte gevonden, en doen dikwyls schade. De Heer Bartram verhaalde my, [53]dat als een Beer enen Os gevangen heeft, hy hem een gat in de huid byt, en daar zo lang met al zyn kragten inblaast, tot dat het beest geheel opzwelt en sterft, want de lugt zet zig tusschen het vleesch en ’t vel kragtig uit42. Een oude Zweed, een man van een en negentig jaren, vertelde dat in zyne kindschheid hier ongemeen veel Beren geweest zyn, dog zy deden het vee zelden schade. Als men ’er enen geschoten had leefde men met zyn vleesch als met dat van een zwyn. Het was zeer goed van smaak. Aan de Rivier Morris maakt men van het Berevleesch hammen. Tegenwoordig vindt men omstreeks Philadelphia en in geheel Pensylvanie weinig Beren, vermits zy allengskens uitgeroeid zyn. In Virginie doodt men ze op verscheidenerlei wyzen; en hun vleesch eten zo wel de Ryken als de Armen, om dat men denkt dat het ruim zo goed is als varkens vleesch. Op vele plaatsen van dat Landschap, waar men gene varkens houden kan, om dat ’er zoo veel Beren zyn, jaagt men op die dieren, om hun vleesch in plaats van varkens vleesch te gebruiken. Men wil dat de Amerikaansche Beren zo boosaardig en gevaarlyk niet zyn als de Europischen.

Weegbree.

Den 26. Sept. zagen wy het Weegbree43 in overvloed op de wegen, in de weiden en in de boomgaarden wassen. De Heer Bartram had deze plant op zyn reizen dikwyls aangetroffen. Egter wist hy niet of zy tot de Amerikaansche gewassen behoorde, dan of ze uit Europa overgebragt was. Deze twyffeling was daaruit by hem ontstaan, dat de Wilden, die van oudsher grote kennis hadden gehad van de gewassen des lands, beweerden, dat voor de komst der Europeanen deze plant in ’t land niet wies. Zy noemen haar daarom ook den Engelschmans voet; want daar de Europers heen gingen, zeggen zy, daar wies deze plant in zyne voetstappen.

Andere gewassen.

De Ganzevoet met uitgesneden bladeren44 stond rykelyk in de tuinen, dog zy was zeldzaam by de huizen, op de wegen, en koornvelden. Dit schynt te bewyzen, dat zy ook niet oorspronglyk uit Amerika is, maar met andere zaden uit Europa is overgevoerd. Het zelve denkt men van het Tanacetum vulgare, ’t welk hier en daar aan de hagen, op de wegen, en om de huizen wies. [54]

Het gemene Yzerkruid met blauwe bloemen45 wierd my door den Heer Bartram getoond, staande niet ver van zyn huis op ene vlakte by Philadelphia. Dit was de enige plaats waar het in Amerika te vinden is. En dus moet het te gelyk met andere zaden uit Europa zyn overgekomen.

Beddingen van aarde.

De Heer Bartram was voornemens een huis te Philadelphia te doen bouwen. Men was bezig met een kelder te graven. Ik bemerkte daar de volgende beddingen. De bovenste lugtige aarde was ene tuinaarde, maar enen halven voet dik, en donker bruin. Daar onder lag ene klei, sterk met een zeker zand vermengd, zo dat het meest zand was, ter diepte van agt voeten. Dit zag ’er steenkleur uit. Daarop volgden kleine keizelsteentjes, zo groot als een vingerlid, vermengd met grof zand. De stenen bestonden uit een deel donkeren en uit een deel helderen quarts,46 waren van buiten geheel glad en rond, en lagen een halve el hoog. Eindelyk kwam de met zand vermengde steenkleurige klei weer boven. Hoe diep deze reikte, kon men niet bepalen. Zoude ook de Rivier zig voorheen tot hier toe uitgestrekt en de beddingen gemaakt hebben?

Zeeschelpen in de aarde.

De Heer Bartram had niet alleen oesterschelpen in menigte op het veld gevonden, maar had ook mosselschalen en andere schelpen die ongetwyffeld tot de zee behoren, meer dan honderd Eng. mylen ver van de zee af aangetroffen. Zelfs had hy ze op de bergen waargenomen, die de Engelsche planteryen van de woonplaatsen der Wilden afscheiden.

De Blauwe Bergen.

Dit gebergte, by de Engelschen de Blauwe Bergen genoemd, is vry hoog en strekt zig in ene keten uit van het Noorden naar het Zuiden, of van Kanada naar Karolina. Op sommige plaatsen zyn openingen, die met voordagt schynen gemaakt te zyn, om aan de grote stromen uit de hoger landen enen doortogt te geven. De Heer Bartram verzekerde dat de lugt op deze bergen genoegzaam altyd kouder was dan in de dalen.

De Cassia Chamæcrista wies op de paden door de bosschen, en somtyds ook op onbebouwde akkers, vooral als zy met klein hout bezet waren. Haar blad gelykt veel naar die van sensitiva47, en heeft de zelve eigenschap, van zig op ’t aanroeren t’zamen te trekken.

De Krayen zyn hier weinig van de Zweedschen onderscheiden; dog haar geschreuw is zo grof niet, maar wat meer kirrende.

Reuzepotten.

Heer Bartram verhaalde, dat hy, op zyne reizen naar de noordelyke [55]Volkplantingen, by de Rivieren zekere holen in de bergen ontdekt had, welken, volgens zyne beschryving diergelyke Reuzepotten moeten geweest zyn, gelyk men in Zweden vindt, en ik ’er enigen van in de Verhandelingen der Koninglyke Maatschappy beschreven heb.48 Hy had over dit onderwerp enige brieven aan de Koninglyke Maatschappy geschreven. Enigen beweerden dat deze holen door de Wilden gemaakt waren, om in tyd van oorlog hun koorn en andere goederen te bergen. Dog dit gevoelen zogt hy te wederleggen. Volgens hem waren zy op deze wys ontstaan. Wanneer zig des winters het ys vastzet, blyven ’er vele keizelsteentjes inzitten. Als dan in de lente de sneuw smelt, zo zwelt het water in de Rivieren zo sterk, dat het hoger komt dan de plaatsen daar nu deze gaten gevonden worden. Het ys moet gevolgelyk ook zo hoog komen; en dan gebeurt het dikwyls dat enigen der keizelstenen, die in het ys vastgevroren waren, uit het ys zelve op den berg vallen, en daarna door het water in ene kloof of kleine ongelykheid van den grond gevoerd worden. Het water drait deze steentjes vervolgens in die kloven rond, en holt ze dus, allengskens hoe meer, uit. Het water slypt te gelyk, door zyne kringswyze beweging, den steen glad, en helpt het hol rond maken. ’T is zeker, dat door dit drayen en stoten de steen hiertoe op het laatst onbekwaam wordt; dog de stroom werpt alle voorjaren weder andere stenen in derzelver plaats, die even op de zelve weder rond gedraid worden. Het gene dus van de bergen of de stenen afgeslepen wordt is een meer of min grof zand, ’t welk door het water, wanneer het hoog staat, en zyne golven in de holen staat, weg gevoerd wordt. Dit waren de gedagten van den Heer Bartram. De Londensche Maatschappy had dezelve goedgekeurd.49 De aanmerkingen, die ik by myn verblyf te Landfort in ’t jaar 1743. gemaakt heb, tonen dat ik toen van ’t zelve gevoelen was. Ik heb het zelve in enen brief aan de Koninglyke Maatschappy, die onder hare ongedrukte schriften bewaard wordt, verder ontwikkeld. Evenwel is ’er grote reden om te twyffelen of alle de holtens van dit soort op deze wys wel ontstaan zyn.

Moerbeziebomen.

Van de Moerbeziebomen treft men hier verscheiden soorten aan, die [56]in Noord en Zuid Amerika in de bosschen wassen. Hier zyn de roden zeer menigvuldig. De Heer Bartram verzekerde egter dat hy de witten ook in ’t veld gezien had, schoon zy zeldzamer zyn. Ik vroeg, waarom men hier gene zydefabrieken aanlag, daar hier de moerbeziebomen zo wel tierden; dog het antwoord was dat de daglonen ’er te duur toe waren. Een manspersoon wint dagelyks drie Eng. schellingen en meer, en de vrouwlieden winnen naar evenredigheid. Dus dagt men dat het telen van allerlei koorn, hennip en vlas, beter betaald werd, en zo veel oppassens niet vorderde als het kweken van zydewormen. Dat evenwel de zydewormen hier wel voort willen, en dat deze moerbeziebomen zeer goed voor hun zyn, bleek uit de proeven door enen Gouverneur van Konnektikut, dat nog noordelyker dan New York legt, genomen. Deze fokte zo vele zydewormen aan, dat zy hem met zyn huisgezin van hunne zyde kleedden.

Wyngaarden.

Verscheiden soorten van Wyngaarden wassen hier ook. Zy omwinden op zeer vele plaatsen de bomen, zo dat zy ze byna geheel bedekken, en ’er aan de zyden by neer hangen. Dit maakt omtrent de zelve vertoning als wanneer by ons de hopranken tegens de bomen opklimmen. Ik vroeg ook, waarom men hier gene wynbergen aanleide en uit de wilde druiven wyn maakte, dog ik kreeg het zelve antwoord, als omtrent de zydefabrieken. De menschen willen te duur betaald zyn. Dus was het voordeliger zig op den akkerbouw boven al toeteleggen. Dog de voornaamste oorzaak is wel deze, dat de wyn, die uit de Amerikaansche druiven geperst wordt, zuur en scherp is, en in lang zo aangenaam niet smaakt als de Europische.

Het Arum.

De Virginische Kalfsvoet50 wast op natte plaatsen. De Heer Bartram verhaalde, dat de Wilden den steel der bloem en de bessen kookten, en als iets lekkers aten. Zo lang de bessen nog rood zyn zyn zy scherp en wreed, dog dit gaat ’er in het koken af.

Sarothra.

De Sarothra Gentianoides wast overvloedig buiten Philadelphia op de velden, onder ’t hout, in ene droge zandige aarde. Zy geleek onze blauwbessestruiken zeer wel als zy eerst beginnen groen te worden en de spitsen der bladeren nog rood zyn. De Heer Bartram had deze plant aan Doctor Dillenius gezonden, dog deze wist niet tot welk een soort hy ze brengen moest. Men wil dat zy wondhelend is, en dit heeft de Heer Bartram zelf ondervonden, toen hy, eens van ’t paard gevallen en daarvan geslagen zynde, de beide dyen zwaar gekneusd had. Hy kookte de Sarothra, en lag ze op de gekneusde plaatsen. De pyn, die in ’t eerst zeer heftig geweest was, verdween spoedig, en hy was binnen kort volkomen hersteld. [57]

Lorkeboom.

In het Kruidkundig Woordenboek van den Heer Miller gelezen hebbende, dat de Heer Peter Collinson in zynen hof enen Lorkeboom gehad had van een byzonder soort, die hem uit Amerika gezonden was, vroeg ik den Heer Bartram of die boom by hem bekend was. Hy antwoordde my, dat hy zelf dien boom aan den Heer Collinson gezonden had; dog dat hy in ’t oostelyke deel van Jersey in ’t wild groeide; dog dat hy hem anders nergens in de Engelsche Volkplantingen voorgekomen was. Hy is daarin van de andere Lorkebomen onderscheiden dat zyn zaadhuisjes veel kleinder zyn. Dog ik heb naderhand dezen boom in grote menigte in Kanada gezien.

Appelbomen.

De Heer Bartram dagt dat de Appelboom uit Europa herwaards overgevoerd was, dog hy hield de Persik voor ene Amerikaansche vrugt, die daar in ’t wild wast. Anderen daarentegen meenden dat de Europeanen ze mede gebragt hadden. Dog de Franschen in Kanada zeiden dat de Persiken in menigte omstreeks de Rivier de Missisippi in ’t wild gevonden wierden.

De Mispelboom.

De Persimon der Engelschen, Dyospyrus Virginiana by Linnæus, noemen de Zweden Mispelboom. Hy wast op de meeste vogtige plaatsen. Ik heb reeds boven gezegd dat de vrugten van dezen boom, eer dat ze volkomen ryp zyn, bitter en t’zamentrekkend waren, dog wanneer ze volkomen hare rypte hebben, het geen niet eer geschiedt dan wanneer de vorst ze aangedaan heeft, zyn zy zeer aangenaam om te eten. Men eet ze zeldzaam anders dan rauw. Dog uit een groot boek, behelzende ene beschryving van Virginie, onder het woord Persimon, kan men zien dat de Mispelen op meer dan ene wys bereid worden. De Heer Bartram verhaalde, dat men ze hier tot een schoteltje op het nageregt gebruikte, en dat ’er menschen waren die ’er enen zeer aangenamen wyn uit maakten. By hem waren ’er verscheiden op den grond gevallen, die door de zonnestralen byna ryp geworden waren. Wy proefden ’er enigen van, en ik moet bekennen, dat zy gelyk hebben die zeggen dat zy aangenaam zyn. Zy verdienen onder de smakelykste vrugten van dit land gerekend te worden, wanneer de vorst haar scherpte heeft weggenomen.

Wolkruid.

Het Verbascum Thapsus, of grote witte Wolkruid, staat overal in menigte, op de wegen, aan de tuinen, in droge gronden, op hoge weiden, die enen zandigen bodem hebben. De Zweden noemden het Tabak der Wilden; egter erkenden zy niet te weten of de Amerikanen dit kruid als Tabak gebruikten. De Zweden plegten in hete koortsen de bladeren ’er van om de armen en voeten der zieken te binden. Men maakte ook een thee van de bladen tegens den buikloop. Ook zeide my een Zweed, dat men den wortel in water [58]kookte, en het dan in de wonden van het vee spoot, dat vol van wormen was, waardoor de wormen stierven en ’er uit vielen.51

Het gras.

Den 28. Sept. hadden de tusschen de bosschen gelegen, afgemaide weilanden nog een levendig groen gras. In tegendeel op zulke weiden, die tegens de hoogtens, in ’t vlakke veld, en zeer voor de zonne bloot lagen, zag het gras ’er bruin en droog uit. Verscheiden menschen uit Virginie verhaalden my dat daar, wegens de grote hette, de weiden ’er meest altyd bruin en verbrand uit zagen. Dus heeft men daar het vermaak niet, gelyk in Europa, van de weiden met een schoon groen bekleed te zien.

Nagtschaduw.

De Amerikaansche Nachtschaduw52 wast overvloedig onder het geboomte en op kleine heuvelen. Hare zwarte bessen waren reeds ryp. Wy bemerkten dat kleine blauwe vogeltjes, van de grootte als onze Emberiza citrinella uit de bomen op de Nagtschaduw kwamen vliegen en hare bladeren aten.

Tegens den avond ging ik naar het Landgoed van den Heer Bartram.

Gnaphalium.

Het Gnaphalium margaritaceum staat in verbazende menigte op alle onbebouwde velden, heuvels, en anders. Men vind deze plant van verschillende langte naar mate van den grond. Somtyds heeft zy veel en somtyds weinig takken. De reuk is sterk dog lieflyk. De Engelschen noemen ze het Euwige leven,53 om dat hare bloemen, die grotendeels uit droge, glinsterende, zilveragtige blaadjes54 bestaan, niet veranderen als ze gedroogd worden. Deze plant was thans overal in haren vollen bloei; hoewel ’er waren die al hare bloemen verloren en begonnen hadden haar zaad te stroijen. De Engelsche vrouwen vergaderden veel van deze plant, plukten ze met den steel af, en zetteden ze, met andere schone bloemen, die zy van de velden of uit de tuinen hadden, in potten, tot een sieraad voor de kamers. In ’t algemeen waren zy daar zeer op gesteld van den gehelen zomer over, allerlei zo voor het oog als den reuk aangename bloemen onder of op den schoorsteen, ook wel op de tafel of in de vensterbanken te hebben. Het Gnaphalium hielden zy den winter in hare kamers over, om dat de bloemen [59]’er van niets veranderen. De Heer Bartram verhaalde my nog een ander gebruik van deze plant; te weten, men bedient zig van een afkooksel van de bloem en den steel, of van de plant zelve in enen zak gebonden, om ’er kneuzingen mede te bestryken.

Wilde hennip.

In plaats van vlas gebruiken vele menschen hier een soort van het Apocynum cannabinum van Linnæus. Men bereidde den steel gelyk het hennip en het vlas. Men spint het en weeft ’er allerlei goed van. Men wil dat de Wilden, van overoude tyden af, zakken, vischnetten, en diergelyke dingen ’er van gemaakt hebben.

Aanwas van het land.

Ik vroeg den Heer Bartram of hy ook opgemerkt had of de zee lager geworden was, en voorheen plaatsen bedekt had die nu land waren. Hy zeide my, dat naar zyne waarnemingen het grootste deel van dit Land, vele mylen ver, voorheen moest onder water gestaan hebben. De redenen voor dit gevoelen waren dezen.

I. In ’t graven op de Blauwe Bergen, die meer dan drie honderd Eng. mylen van de zee af zyn, had men hier en daar losse mossel-, oester- en andere schelpen gevonden; welken men insgelyks in de vallyen tusschen die bergen ontmoet.

II. Men vind daar ook in kalkstenen, vuurstenen en anderen, ene verbazende menigte van versteende mosselschelpen. Hy verzekerde dat het nauwlyks te geloven was hoe vele duizenden daarvan in de verschillende soorten van stenen, waaruit het gebergte bestond, zaten.

III. Even zulke schelpen graaft men geheel en onveranderd op in Virginie, Maryland, New York en Pensylvanie.

IV. By ’t graven naar wellen, niet alleen te Philadelphia, maar ook op andere plaatsen, ter diepte van agttien voeten, zyn stammen, wortelen van bomen, ja zelfs eikenbladeren, voor ’t groter deel nog onverrot gevonden.

V. De vetste en beste aarde legt hier in de dalen. Dezen worden gemeenlyk door enen kleinen stroom of ene beek doorsneden. Aan derzelver afdalende zyde ryst merendeels een berg, die, waar ’er het water tusschen door vliet, ’er uitziet, als of hy met voordagt zo doorgraven was. De vallyen waren, dagt de Heer Bartram, voorheen allen meren geweest, en het water had allengskens de bergen uitgehold, en ’er zig enen weg door gemaakt. De menigte van modder, dien men in ’t water vindt, en die eertyds op den grond van het meer gelegen had, was, naar zyn oordeel de aarde van de tegenwoordige landen, die zulk ene vrugtbaarheid bezit. Zulke dalen en doorgesneden’ bergen vindt men hier te lande zeer veel. Dusdanig is de zonderlinge opening tusschen twee bergen, door de welke een rivier op de grenzen van Pensylvanie en New York doorstroomt. Men zegt hier schertsgewyze, dat [60]de Duivel die opening gemaakt heeft om uit het ene landschap in het andere te komen.

VI. Men kan aan de Blauwe Bergen duidelyk bespeuren dat zy voorheen ten dele onder water zyn geweest, want velen van dezelven zyn op ene zonderlinge wys afgebroken, dog de hoogsten niet.

VII. Wanneer men de Wilden zegt dat ’er op deze hoge bergen mosselschelpen gevonden worden, en dat men daaruit opmaakt dat de zee voor dezen daarover heen gegaan heeft, antwoorden zy, dat dit hun niet verwonderbaar voorkomt, vermits ’er onder hun ene overlevering is, dat de zee in oude tyden rondom deze bergen gestaan heeft.

VIII. Het water in de Rivieren en de poelen neemt ook af. Molens, die zestien jaar geleden op de Rivieren gebouwd waren, en waters genoeg hadden, hebben nu zo weinig water dat zy niet malen konnen, ten zy na enen zwaren regen, of in ’t voorjaar als de sneuw smelt. Dit afnemen van het water komt daarvan daan, dat ’er thans zo veel land bebouwd wordt, en ’er zo vele bosschen zyn uitgeroeid.

IX. Het strand neemt ook jaarlyks toe. Dit komt van de grote menigte van zand, ’t welk de golven uit den bodem der zee op het strand werpen.

De Heer Bartram agtte dat het opmerking verdiende, dat de schelpen, die op de noordelyke gebergtens versteend gevonden worden, van een soort zyn diergelyken men in de zee op die Poolshoogte vindt, en niet gezien worden voor dat men in Zuid Karolina komt. Hierin meende hy grond te vinden om de mening van Dr. Thomas Burnet te verdedigen, dat namelyk de aarde voor den zondvloed ene andere neiging jegens de zon gehad heeft. Bewyzen dit ook niet, zeide hy, de zware beenderen, die men in Siberie vindt en voor Elefants beenderen houdt? Tegenwoordig kunnen die dieren in zulk een koud land niet in ’t leven blyven. Maar indien volgens Burnets stelling de zon voorheen gantsch anders ten opzigte der verscheiden landen van den aardbodem gestaan heeft, kan men ligt begrypen dat de Elefant in Siberie heeft geleefd.55 Egter [61]schynt het dat van dit alles verscheiden oorzaken kunnen worden opgegeven. Hiertoe behoort de algemene Zondvloed, de aanwas van land, het welk een zuiver werk van den tyd is, en de veranderingen in den loop der rivieren, die by het smelten der sneuw of in grote overstromingen hare oude beddingen verlaten en zig nieuwe maken.

Reuzepotten.

Op enigen afstand van het huis van den Heer Bartram loopt een beekje door het bosch, het welk over ene rots henen stroomt. Hier toonde my myne opmerkzame Geleider verscheidene kleine zo genaamde Reuzepotten. En wy konden duidelyk zien dat zy op die wys, welke ik boven beschreven heb, moeten ontstaan zyn. Want als wy de hand in die holen staken, bemerkten wy dat ’er vele keizelsteentjes inzaten, die van [62]buiten zo glad en rond waren als of ze gedraid waren. En diergelyke stenen vonden wy in elk gat.

Planten.

De Heer Bartram toonde my ene menigte van planten die hy in zyn kruidboek verzameld had. Onder dezelven waren de volgenden, die ook in de noordelyke delen van Europa wassen, van de welken hy of de gehele plant bewaard had, of alleen de takken.

De Betula alba, of de gemene Berkeboom.

De Betula nana, een soort van Berk, dat op lage plaatsen tegens de hoogtens aan wast.

Het Comarum palustre, of Watervyfvingerkruid, groeijende in de weiden tusschen de heuvelen in New Jersey.

De Gentiana lutea of de Gele Kruiswortel, voortkomende op de velden digt by de bergen. Hy gelykt veel naar den onzen, maar heeft zo veel bloemen niet onder elk blad.

De Linnæa borealis; deze wast op de bergen in Kanada. Zy kruipt langs den grond.

De Myrica Gale; omstreeks de Rivier Susquehanna op natte gronden.

De Potentilla fruticosa, wordende gevonden in moerassige streken en lage weiden tusschen de Dellaware en de Rivier van New York.

De Trientalis Europæa, wassende op de Catshills.

Het Triglochin maritimum, voortkomende by de zoute bronnen naar den kant van ’t Land der Vyf Volken.

Een Grafzerk ontdekt.

De Heer Bartram vertoonde my enen brief uit Oost Jersey, behelzenden het volgende verhaal van ene ontdekte Amerikaansche Begraafplaats. In April 1744. was men in het graven eens kelders op enen groten steen, gelyk aan een grafzerk, gekomen, welken men ten laatsten met veel moeite boven gehaald, en vier voeten dieper ene menigte van menschebeenderen en enen gehelen koek van mais gevonden had. De koek was nog onbeschadigd, zo dat verscheidenen der omstanders uit nieuwsgierigheid ’er van proefden. Uit deze omstandigheden besloot men, dat hier een aanzienlyk persoon uit de Wilden moest begraven wezen. Want zy zyn gewoon eetwaren en andere dingen, daar de overledenen zeer veel van gehouden heeft, met hem te begraven. De steen was agt voet lang, vier voet en enige duimen op de dikste plaatsen breed, en vyftien duim aan het ene en twaalf aan het andere einde dik. Hy bestond uit een grof soort van steen, dien men hier vindt. Daar waren gene letters nog karakters op te zien.

De Mais en Squashes.

Het graan dat de Wilden het meest bouwen is de Mais. Zy bebouwen ’er kleine velden mede. Buiten dat planten zy ook ene menigte van Squashes, een soort van pompoenen of meloenen, die zy al aangekweekt hebben voor dat de Europeanen in dit Land waren. De Europische [63]Amerikanen hebben ze ook in hunne tuinen geplant, die ’er nu vol van zyn. De vrugt is aangenaam als zy wel klaar gemaakt wordt. Gemeenlyk kookt men ze, stoot ze aan stukken, en doet ’er wat peper en andere speceryen by. De Wilden zaijen ook verscheiden soorten van bonen, die zy meest van de Europeanen gekregen hebben. Maar de erwten, die zy ook bouwen, hebben zy al gekend voor dat de Europers hier waren. De Squashes behoren tot de vroege kawoerden. Zy zyn goed, maar duren niet lang. Egter heb ik ze tot vry diep in den winter zien goed houden.

Weit en Rogge.

Omtrent het laatste van September zaide men de Weit en de Rogge, en deze granen worden gemeenlyk ryp omtrent het einde van Juli. Somtyds gebeurt het wel dat men ze al in ’t midden van Juni maijen kan, zelfs zyn ’er voorbeelden dat dit in ’t begin dier maand geschiedde. De Garst en Haver. Garst en Haver wordt in April gezaid; en zy beginnen gemeenlyk tegens ’t einde van Juli. Boekweit.De Boekweit wordt gezaid in ’t midden of op ’t einde van Juli, en is omtrent het einde van September, of iets later, in staat van ingeoogst te worden. Indien men ze vroeger zait geeft zy wel bloemen, dog weinig of geen koorn.

Vee.

De Heer Bartram en anderen verzekerden my, dat het meeste rundvee dat de Engelschen hebben afkomstig is van beesten die zy de Zweden gekoft hebben, toen die nog in ’t bezit van het land waren. De Engelschen zelven, wil men, dat ’er maar weinig hebben overgebragt. De Zweden bragten hun vee herwaards uit hun Land, of koften het van de Hollanders, die toen hier gevestigd waren.

Klimop.

Digt by de Stad zag ik een Klimop of Hedera Helix tegens den muur van een stenen huis staan, het welk geheel onder het groen der bladeren onzigtbaar was. Deze plant is zekerlyk uit Europa overgebragt, want ik heb ’er nergens anders ene van in Amerika gezien. Maar in plaats van dit gewas zag ik dikwyls wilde Wyngaarden die tegens de muren opklommen.

Of de bomen en planten verbasteren als zy het noorden naderen.

Ik vroeg den Heer Bartram of hy ook opgemerkt had, dat de bomen en planten verbasteren naar mate ze meer noordwaards gevoerd worden, gelyk Catesby beweert. Hy antwoordde, dat deze mening waar was, indien men ze met onderscheid voorstelde. Daar zyn sommige bomen die beter in de zuidelyke landen voortkomen, en die verminderen naar mate men het noorden nadert. Wanneer hunne zaden door de vogels by andere toevallen naar kouder lugtstreken worden overgebragt, worden de bomen hoe langer hoe kleinder, tot dat zy op ’t laatst in ’t geheel niet meer voortwillen. Maar daar zyn ook bomen en planten, welken de wyze Schepper voor de noordelyke landen geschikt heeft, en die daar tot ene verbazende hoogte wassen. Hoe meer dezen het zuiden naderen zo veel te meer nemen zy af, tot dat zy op ’t laatst in ’t geheel [64]ophouden te groeyen. Andere planten eischen ene gematigde lugtstreek; en wanneer zy meer noord- of zuidwaards gevoerd worden, willen zy niet voort, maar nemen af. Dus zyn ’er, by voorbeeld, in Pensylvanie bomen die uitermate wel wassen, dog altyd afnemen naar mate zy verder naar het noorden of naar het zuiden gevoerd worden.

Ik heb dit naderhand op myne reizen dikwyls bekragtigd gevonden. De Sassafras, die in Pensylvanie op 40. gr. N. een tamelyk hoge en zware boom wordt, wast by Oswego en Fort Nicholson, tusschen de 43. en 44. gr. nauwlyks drie of vier voet hoog, en had nauwlyks de dikte van een pink. Het zelve had plaats omtrent den Tulpeboom. Deze wordt in Pensylvanie zo zwaar als onze grootste Eiken, maar by Oswego is hy niet meer dan twaalf voet hoog en enen arm dik. De Suikerahorn56 is een der gemeenste bomen in de bosschen van Kanada, en wordt daar zeer zwaar. Maar in de zuidelyke Landschappen, als New Jersey en Pensylvanie, wast hy alleen maar op de noordelyke zyden van de Blauwe Bergen, en op de steile heuvelen langs de rivieren, welken tegens ’t noorden gekeerd zyn. Dog hier komen ze niet tot een derde of vierde van de hoogte die zy in Kanada bereiken. Meer voorbeelden wil ik hier niet bydoen.

Muggen.

De Muggen, die ons des nagts zeer plaagden, worden hier Musquetoes genoemd. Zy zyn volkomen gelyk aan de Muggen in Zweden, alleenlyk wat kleinder, en de beschryving, die ’er de Ridder Linnæus van, in zyn Systema Naturæ en zyne Fauna Suecica, geeft, past ook zeer wel op de Amerikaanschen. Zy komen by dag of by nagt in de huizen, en wanneer men te bed is beginnen zy haar onaangenaam gebrom, naderen de menschen hoe langer hoe meer, en zuigen hun op ’t laatst zo veel bloeds af als zy kunnen. Haar beet veroorzaakt bulten by menschen van een teder gestel. Als het weder enige dagen koel is geweest verdwynen zy; maar als het verandert, en vooral na enen regen, vergaderen zy dikwyls in zulk ene menigte rondom de huizen, dat het verbazend is. De schoorstenen der Engelschen, die gene klappen hebben, geven den Muggen vryen ingang. By hete avonden begeleiden zy het vee met grote zwermen van de bosschen naar de huizen of naar de Stad, en vliegen in de huizen in, als ze maar kunnen. In ’t heetste van den zomer zyn zy zo menigvuldig op sommige plaatsen, dat de lugt ’er vol van schynt, vooral omtrent poelen en staande wateren, gelyk de Rivier Morris in New Jersey. Om die onaangename gasten door den rook te verdryven, leggen de Inwoonders vuren voor hunne huizen aan. De oude Zweden, die hier waren, zeiden dat de [65]Muggen voorheen hier nog veel menigvuldiger geweest waren; dat zy nog zeer menigvuldig langs het strand zyn, en die van Philadelphia van een vergiftiger soort zyn dan de anderen. Dit laatste bleek uit de bulten die zy maakten. In Zweden gevoelde ik noit ander ongemak van haren beet dan een weinig jeukte terwyl zy nog zogen. Maar als zy my hier des nagts staken wierd myn aangezigt zodanig met rode vlakken en bulten toegesteld, dat ik ’er zelf over beschaamd was.

Betuiningen.

Ik heb alreeds iets van de Tuinen hier te lande gebruikelyk gezegd, ik voeg ’er nu by, dat de meeste planken die overdwars gesteld worden, en waaruit de schuttingen rondom Philadelphia voornamelyk bestaan, van rood Cederhout zyn, dat hier voor duurzamer dan enig ander gehouden wordt. Maar wanneer men dat niet vinden kan, neemt men wit of zwart Eikenhout. Men houdt ook veel van de palen van rood Cederhout te hebben, of anders gebruikt men wit Eiken- of Kastanjenhout. Dog het schynt dat dit soort van hout hier niet lang goed in de aarde blyft. Ik zag palen van Kastanjenhout gemaakt, die pas een jaar oud waren, reeds van onderen grotendeels vergaan.

Sassafras.

De Sassafrasboom57 groeit hier tamelyk veel, en staat hier en daar in de bosschen, by de hagen en de tuinen. Op oude akkers, die men onbebouwd laat leggen, is hy een van de eersten die opkomen, en is zo menigvuldig als de Berkebomen in Zweden op de gronden van afgebrande bosschen.58 De Sassafras wast in ene droge losse aarde van ene bleke steenkleur, die grotendeels uit zand bestaat, vermengd met een weinig klei. Die gronden schenen vry mager te zyn. De bergen rondom Gothenburg zouden op vele plaatsen goed voor dien boom wezen, zo zy nog niet te vet zyn. Ik zag hem hier in de bosschen onder andere bomen, maar nog meer op zig zelven langs de heiningen staan. Op beide plaatsen schynt hy evenwel te tieren. Noit heb ik hem gezien op lage of natte plaatsen. Men verzamelt hier zyn bladeren, en gebruikt ze als thee. Maar het hout deugt nergens toe, want het kraakt te sterk in ’t vuur en brandt niet wel. De boom spreidt zyne wortels zeer ver uit, en uit dezelven schieten nieuwe spruiten op; dog deze scheuten zyn niet goed om te verplanten, om dat zy [66]zo weinig vezelen buiten den stamwortel hebben, dat zy zig in de aarde niet regt vastzetten kunnen. Om den Sassafrasbomen te planten moet men de bessen gebruiken, dat egter ongemakkelyk is, om dat ze de vogels al op hebben eer zy half ryp zyn. De koeyen zyn zeer gesteld op de nieuwe tedere uitspruitsels van dezen boom, en zoeken ze overal op.

De Vrouwen gebruiken den bast van dezen boom om de wol ene schone oranjekleur te geven, welke in de zon niet verschiet. Zy gebruiken pis in plaats van ajuin in ’t verwen; koken de verw in enen koperen ketel, omdat zy in enen yzeren gekookt zynde zo schoon ene kleur niet geeft. Ene Vrouw in Virginie had de bessen van den Sassafras gebruikt tegens ene pyn in enen harer voeten, die zy drie jaar lang zo sterk had gehad dat ze niet gaan kon. Men raadde haar de bessen in ene pan te braden, en de pynelyke plaatsen met de daar uit komende olie te stryken. Zy deed het, dog het deed haar braken. Egter hield zy met het middel aan, schoon zy, zo dikwyls zy het deed, ’er de zelve uitwerking van gewaar wierd. De pyn verdween op ’t laatst geheel, en zy wierd volkomen hersteld.

Spegten.

Een zwarte Spegt, met enen roden kop,59 is menigvuldig in de bosschen van Pensylvanie, en blyft ’er den winter over, gelyk ik zelf ondervonden heb. Hy wordt gerekend onder het gevogelte dat de Mais vernielt, omdat hy zig op de rype airen zet, en ze doorbyt. De Zweden noemen hem Tillkroka; maar alle andere Spegten, alleen die uitgenomen die goudgele vleugels hebben, heten zy Hackspikar. Ik zal ze allen te zamen nauwkeuriger in een byzonder werk beschryven. Alleen merk ik hier aan, dat byna al de soorten van Spegten zeer nadelig voor de Mais zyn, wanneer zy begint te rypen. Zy pikken gaten rondom de airen, waardoor de regen indringt, en het koorn doet rotten.

Reis naar Wilmington.

Ik vertrok den 3 October ’s morgens vroeg naar Wilmington, voorheen by de Zweden Christina genoemd, dertig Eng. mylen zuidwest van Philadelphia. Drie mylen van Philadelphia wierden wy over de Skulkill gezet. Het land begint hier onophoudelyk uit heuvelen en dalen te bestaan. De bergen zyn van alle kanten gloyend, en de dalen worden gedurig doorsneden van kristallyne beekjes. Het veld is grotendeels bedekt met geboomte dat ’s winters zyne bladeren laat vallen, want ik zag nauwlyks enen enkelden boom uit het geslagt der Dennen, uitgenomen enige weinige rode Ceders. Het hout was hoog, dog van onderen kaal, zo dat het een frai doorzigt aan het oog verschafte; ook kon men vry tusschen de bomen doorryden, zelfs op vele [67]plaatsen met wagens, te meer daar de grond zeer effen was. Op sommige plaatsen zag men kleine vlakke velden, waar men weiden, en koornlanden had aangelegd. Van de laatsten waren sommigen bebouwd, anderen niet. Op enige plaatsen stonden verscheiden huizen digt by malkander, maar de meesten stonden alleen. Een deel der landen was alreeds met Weit bezaid, op zyn Engelsch, zonder gruppen, maar met watervoren digt by malkander. Op anderen zag ik het volk wakker bezig om de Rogge in den grond te brengen. Digt by ieder huis was een klein veld met Turksch koorn. De Inwoonders in deze streek waren of Engelschen of Zweden.

Bomen.

Ik zag den gehelen dag verscheiden soorten van bomen, Walnootbomen van meer dan een soort vol van noten, kastanjebomen geheel bedekt met vrugten; Moerbezie-, Sassafras-, Liquidambar-, Tulp- en andere bomen.

Wyngaarden.

Verscheiden’ soorten van wyngaarden groeiden welig, en klommen op tot in toppen van de bomen, bedekkende de stammen met hunne druiftrossen en bladeren. Ik zag zelfs enige jonge Eiken, vyf of zes vadem hoog, om de welken zy zig gewonden hadden. De grond is hier, gelyk meest in deze streek, een mengsel van zand en klei, bedekt met ene ryke bovenkorst. De Wyngaarden ziet men meest op bomen, die alleen op de koornvelden staan, en daar de bosschen ophouden, en de weiden of akkers beginnen; ook langs de heiningen, waar zy hunne ranken om de bomen slaan die daar groeyen. Het bovenste droeg zelden vrugten, dewyl de winden dit verhinderen; maar het onderste is vol van trossen, die onder de bladen uithangen, en nu byna ryp waren. Zy hadden een aangenaam zuur. De Boeren verzamelen ze in menigte en verkopen ze in de Steden. Men eet ze rauw, en zet ze gemeenlyk voor wanneer men bezoek krygt.

De zwarte vette aarde.

De vette aarde scheen hier niet zeer diep te zyn, want zy had niet veel meer dan twee duimen diepte. Ik had gelegenheid dit te zien zo wel op zulke plaatsen daar gegraven was, als op anderen, waar de regenvlagen scheuren gemaakt hadden, het welk zeer gemeen hier omtrent was. De opperste aarde was donker van kleur, en die daarop volgde was bleek, Ik heb overal, waar ik in Amerika geweest ben, gevonden, dat de dikte der bovenste vette aarde op ver na niet zo groot is als sommigen rekenen. En nogthans kan men verzekerd zyn dat zy sedert den zondvloed op sommige plaatsen niet geroerd is. Ik zal hier van in ’t vervolg nader spreken60. De Datura Stramonium [68]wast omtrent alle de dorpen in overvloed. Hy wordt groter naar dat de gronden zyn. In ene vette aarde komt hy tot agt of tien voeten, [69]maar in ene magere zal hy pas zes duim hoog worden. De Datura nevens de Amerikaansche Nagtschaduw wast hier op die plaatsen digt by de tuinen, de huizen, en de wegen, waar in Zweden de Brandnetels en de Ganzevoet groeyen, welke Europische gewassen zeldzaam in Amerika zyn. Maar de Datura en de Nagtschaduw zyn hier het grootste onkruid, van de welken men geen nut ter wereld weet te trekken.

Rapen.

Hier en daar zag men een veld met rapen bezaid. Op het midden van den groten weg wierd ik ene dode zwarte slang gewaar, die vier voet en zes duim lang, en anderhalven duim dik was. Zy behoorde tot het geslagt der Adders.

Kring om de Maan.

’s Avonds laat verscheen ’er een kring om de Maan. Het volk voorspelde ’er storm of regen, ofwel beiden te gelyk, uit. Hoe kleinder de kring is des te eer verwagt men slegt weder. Dog niets van dit alles volgde ’er op; maar de kring had koude voorspeld.

Chermes alni.

Ik zag dien dag op de Elzebomen in menigte de Chermes alni op de takken zitten, welken daar door geheel wit, en op enigen afstand geheel beschimmeld schenen.

De Landsdouwe.

Ik vervolgde den 4. October myne reis in den vroegen morgen, en het land bleef ’er nog al even eens uitzien. Het was een gedurige keten van tamelyk hoge bergen, ligt van alle zyden te beklimmen, en van dalen tusschen dezelven. De grond bestond uit ene steenkleurige tuinaarde, die met klei vermengd was, en hier en daar kleine keizelsteentjes bevattede. Ik reed somtyds door bosschen van allerlei soorten van hout, en somtyds tusschen kleine velden door, daar men het hout vernield had, en die nu tot koornakkers of weiden dienden. De Landhuizen stonden op hun zelven, somtyds digt by de wegen, somtyds ’er wat van daan, zynde dan tusschen dezelven en den weg koornvelden of weiden. Sommige huizen waren van steen, twee verdiepingen hoog, [70]en gedekt met witte cederplanken. De meesten waren egter van hout, en de scheuren gevuld met klei. De schoorstenen hadden nergens klappen, waarvan men hier niet weet. De ovens waren gemeenlyk op enigen afstand van de huizen gemetseld, en waren somtyds overdekt, somtyds niet. De velden stonden ten dele met Boekweit, die nog niet gemaid was, ten dele met Mais, ten dele met Weit, die eerst gezaid was, en ten dele lagen zy braak. De Wyngaarden klommen tot op de toppen van verscheidene bomen, en hingen ’er aan beide zyden af. Anderen waren bedekt van den vyfbladigen klimop,61 die ook zeer hoog opklom. De Smilax laurifolia was altyd by den klimop, en wond zig met denzelven te gelyk om de bomen. De bladen van den klimop waren ten dezen tyde meest roodagtig, dog die van den Wyngaard waren nog groen. De bomen die met deze gewassen omwonden waren vertoonden zig van verre even gelyk die waarom by ons de Hop wast. Walnoot- en kastanjebomen kwamen overal voor, en waren vol van vrugten. De Persimon was ook menigvuldig langs de wegen en in de bosschen. Zyne vrugten, nog niet bevroren zynde, waren nog niet eetbaar, dog zy waren overvloedig. Op eenigen afstand van Wilmington trok ik over ene brug, die over een klein riviertje legt, het welk zig noordwaards in de Dellaware stort. Voor elken persoon en zyn paard betaalt men hier twee pence. Ik kwam tegens den middag te Wilmington aan.

Wilmimgton.

Wilmington is een klein Steedtje omtrent dertig Eng. mylen zuidwest van Philadelphia. Het wierd in ’t jaar 1733. aangelegd. Een deel daarvan staat op den grond van de Zweedsche Kerk, welke jaarlyks daarvoor enige inkomsten trekt, waaruit de Predikant zyn jaargeld heeft, en het overige wordt tot iets anders besteed. De huizen zyn van steen, en zien ’er wel genoeg uit; dog zy staan niet digt by malkander. Tusschen beiden zyn grote open vlekken. De Quakers hebben hier ene Vergaderplaats. De Zweedsche Kerk, waarvan straks nader, staat ene halve Eng. myl buiten de Stad. De Pastory is met de Kerk onder het zelve dak. Ene kleine Rivier, genoemd Christina-kill, loopt voorby de plaats, en valt drie mylen lager in de Dellaware. Men wil dat ze in staat is de zwaarste schepen tot voor de Stad te brengen. Zy is by haren uitloop in de Dellaware het ondiepst, en nogthans heeft ze daar twee en enen halven vadem waters. Dog hoger op is zy tot vier vadem diep. Dus kunnen de grootste schepen met hunne lading by den vloed voor de Stad komen. Voor Wilmington ziet men zeer duidelyk een groot deel der Dellaware en de schepen die ’er op zeilen. Aan beide zyden van de Christina-kill, van de schans af tot haren uitloop in de Dellaware, leggen lage weilanden, die veel [71]hoi opleveren. De Stad dryft enen aanmerkelyken handel, en zou groter wezen, indien Philadelphia en Newcastle, twee Steden die ouder zyn, haar van twee kanten niet zo na waren.

De Schans op de Christina-kill wierd dezen zomer eerst opgeworpen, op de tyding dat de Fransche en Spaansche Vrybuiters voornemens waren de Rivier optezeilen, en ene landing te ondernemen. Zy staat op de zelve plaats waar de Zweden hunne Schans hadden. By ’t opwerpen dezer versterking vond men een stuk Zweedsche zilvermunt. Men vereerde het my. Op de ene zyde stonden de wapenen van het huis van Wasa, met het omschrift, Christina D. G. De. Re. Sue. en daarnevens het jaargetal 1633. Op de onderste zyde las men de woorden, Moneta Nova Regni Suec. Ten zelven tyde ontdekte men ook ene menigte van oud yzeren huisraad. De Schans beslaat uit een plankwerk met enen aarden wal van buiten. Het kruidmagazyn is een stenen verwulf. By het opwerpen dezer Schans waren de Quakers, wier beginsels allen kryg afkeuren, even zo yverig aan ’t werk als de overigen. De vrees van zig ieder ogenblik aangetast te zien had alle gemoederen ingenomen. Velen van hun maakten zwarigheid hunne handen aan het werk te slaan, dog bevorderden het door geld te schieten, en bezorgden alles wat ’er nodig was.

Vertrek.

Den 5. October was het myn voornemen de Dellaware overtesteken en my naar New Jersey te begeven, om dat gewest te zien. Maar alzo ’er geen veer was keerde ik weer te rug naar Philadelphia. Ik volgde gedeeltelyk den groten weg, en gedeeltelyk dwaalde ik wat bezyden af, om des te beter het land te leren kennen, en waarnemingen te doen.

Mais.

Het Turksch koorn was op verscheiden’ plaatsen gezaid. Op sommigen had men de stelen een weinig onder de airen afgesneden, gedroogd en op smalle dog hoge stapels gelegd, om ’s winters tot voer voor het vee te dienen. Het onderste gedeelte van den steel had ook bladeren, maar dewyl die gemeenlyk van zelven drogen, gebruikt men die niet, om dat ’er al de kragt uit is. Dog het bovenste snydt men terwyl het nog groen is.

Landsdouwe.

De dalen tusschen de bergen hebben meest allen beekjes, dog die zyn niet breed, en wagens en paarden ryden ’er gemakkelyk door. Het water is zelden meer dan zes duim diep.

Het loof.

De bladeren van de meeste bomen waren nog volkomen groen, gelyk die van den Eik, den Kastanjeboom, de zwarte Walnoten, de Hikory, den Tulp- en Sassafrasboom. De twee laatste soorten vond men menigvuldig op de zyden van kleine boschjes op de heuvelen, op de braaklanden, by de hagen en op de wegen. De Persimon had ook nog zyn loof, schoon sommigen het al kwyt waren. De bladen [72]van de Amerikaansche Braam waren thans byna geheel rood, hoewel zy op sommige struiken nog een levendig groen hadden. De Kornoelje had reeds ook al een mengsel van bruine en bleke bladeren. Het blad van den Roden Ahorn was gantsch rood.

Chichester.

Ik zettede myne reis voort tot Chichester, een Vlek op de Dellaware, waar een Veer is. Hier worden alle jaren verscheiden kleine vaartuigen op den koop getimmerd. Men laadt hier ook veel yzer in, dat uit een yzerwerk komt wat hoger op gelegen.

Kanoos.

Kanoos zyn schuiten uit een enkeld stuk houts gemaakt, en worden het meest van de Landlieden op de Dellaware en kleine rivieren gebruikt. Ten dien einde holt men enen dikken stam uit; de Rode of Witte Ceder, de Kastanje, de Witte Eik en de Tulpboom worden hier toe het meest genomen; maar den Witten en Roden Ceder houdt men voor het best, om dat dat hout ligt dryft en wel twintig jaren duurt. Dog van dezen is de Rode Ceder nog de beste. Kanoos van Kastanjenhout gemaakt duren ook vry lang. Dog die van den Witten Eik zyn nauwlyks langer dan zes jaar goed, en zinken te diep. De Liquidambar62 is zwaar genoeg, dog niet goed om Kanoos te maken, vermits hy ’t water indrinkt. Die van Tulpebomenhout gemaakt zyn duren nauwlyks zo lang als die van wit Eikenhout. De grootte der Kanoos is verschillend volgens het gebruik dat men ’er van wil maken. Zy kunnen zes menschen voeren, die evenwel heel stil op den grond zitten moeten, om niet om te slaan. De Zweden in Pensylvanie en New Jersey hebben geen andere schuiten om mede naar Philadelphia te gaan, het welk zy gemeenlyk tweemaal ’s weeks op de marktdagen doen, schoon zy verscheiden’ mylen van de Stad afwonen, en somtyds zware stormen ontmoeten. Egter hoort men niet dat ’er zo veel ongelukken gebeuren, als men van zulk een vaartuig verwagten zou. Daar wordt veel voorzigtigheid toe vereischt om ze te regeren als het hard wait, want zy zyn smal, rond van onderen zonder kiel, en slaan dus gemakkelyk om. Om die reden waagt men het niet lang op de Dellaware te blyven als de wind wat sterk opsteekt, maar zoekt het land.

Tuinkers.

De gemene Tuinkers63 wast op vele plaatsen op de wegen naar Chichester, en komt, naar alle gedagten voort, uit de zaden die uit de tuinen hierom heen weg gevoerd worden.

Braam.

De Amerikaansche Braam is hier in overvloed. Als men een land onbebouwd laat leggen, is deze plant ene van de eersten die opkomt; zelfs heb ik ze gezien op landen die alle jaren omgeploegd en bezaid [73]wierden. Waar zy eens geworteld heeft, kan men ze niet ligt uitroeyen. Een struik schiet dikwyls vier vadem van den wortel af langs de aarde voort, maakt dan een nieuwen wortel, zo dat, als men enen struik uittrekt, men aan deszelfs beide eindens wortels vindt. Op enige oude akkers, die lang verzuimd zyn, waren zo vele struiken van dit soort, dat het zeer moeilyk en gevaarlyk was ’er op te wandelen. De bessen worden gegeten en zyn goed als ze ryp zyn. Men maakt ’er ook enen wyn van, gelyk ik al gezegd heb. Zy dienen tot niets anders.

Wormkruid.

Den 6. October zagen wy veel van het Chenopodium anthelminticum op den groten weg wassen, ook op den oever der Rivier, maar vooral op deze plaatsen in een los zand. De Engelschen noemden het Wormzaad64 of Jerusalemeik.65 Het ruikt onaangenaam. In Pensylvanie en New Jersey geeft men het zaad den kinderen tegens de wormen, en het is hiertoe uitmuntend. De plant wast daar in ’t wild.

Boomgaarden.

Rondom Chichester vindt men vele tuinen, die vol zyn van Appelbomen, welker takken onder ’t gewigt der vrugten buigen. De meesten zyn winterappelen, en derhalven waren ze nog geheel zuur. Elke Landhoeve en boerdery heeft haren tuin. Zy waren tamelyk uitgestrekt, en verschaften den eigenaar het gehele jaar door groten onderstand in de huishouding. Ik was dikwyls verwonderd over de schrandere behandeling der Inwoonders van dit Land. Zo dra hebben zy niet een stuk gronds gekoft, dat nog woest legt, of zy zorgen jonge Appelbomen te hebben en een tuin te maken. Dan gaan zy aan het bouwen van een huis, en dan bearbeiden zy den grond om dien te bezayen. Zy weten dat de bomen enige jaren van noden hebben voor dat ze vrugt dragen, en daarom planten zy die het eerst. Ik zag naby de huizen molens, raderen en andere werktuigen om de appelen te perssen, om ’er vervolgens Cyder van te maken.

Weg van Chichester naar Philadelphia.

Van Chichester reisde ik voort naar Philadelphia. De Eiken waren de talrykste van alle de bomen in de bosschen. Dog daar waren ’er verscheiden soorten van, allen verschillende van de Europischen. De varkens liepen nu in grote troepen in de eikebosschen, om de eikels te zoeken. Elk varken heeft een driekantig houten juk om den hals, om het te beletten door de tuinen en heiningen te dringen. Dit is de reden dat men de heiningen zeer ligt en gemakkelyk om op te nemen maakt, zo dat ’er ook weinig hout toe nodig is. In de eikebosschen ziet men ene menigte van Eekhoorns, ten dele op den grond lopende, en ten dele van den enen tak op den anderen springende. Om dezen tyd azen zy meest op de Eikels. [74]

Beuken zag ik zeer weinig, dog die ’er waren zyn juist de zelven als de Europischen.

Mieren.

Ik weet niet enige andere dan de Zwarte Mier in Amerika gezien te hebben. Zy waren zo zwart als kolen en van twederlei soort, sommigen zeer klein, gelyk de kleinsten by ons, en anderen van de grootte van onze gemene Roodbruinen. Ik had tot nog toe gene hoogtens ontdekt die haar tot nesten dienden, maar alleen ’er enigen zien lopen. In andere oorden van Amerika heb ik andere soorten van Mieren gezien, gelyk ik op zyn’ plaats zal aantekenen.

Hagen.

Het gemene Ligustrum diende op vele plaatsen voor hagen om de akkers en boomgaarden. Ook zag ik op deze reis ’er gene anderen als van Ligustrum, schoon men wel wist dat de doornen daar beter toe zyn. De Ligustrumhagen worden zeer digt; dog by gebrek van doornen keren zy de varkens en het ander vee niet wel. En als ’er eens een gat in is, duurt het ene goede wyl eer dat weer toe is.

Chester.

Op den middag kwam ik door Chester, een klein vlek aan de Dellaware, in de welke daar ene kleine rivier, die door het vlek heen loopt, zig uitstort. Over deze was ene kleine brug. De huizen staan hier en daar verstroid. De meesten zyn van steen en twee verdiepingen hoog, enigen ook van hout. Hier is ene kerk en ene marktplaats.

Weit.

De Weit was hier al overal in den grond. Op sommige plaatsen was zy al schoon opgekomen, zynde reeds vier weken gezaid geweest. De akkers lagen meest op zyn Engelsch zonder gruppen, maar met watervoren vier of zes voet van malkander. Op de akkers zag men grote stompen van omgehouwen bomen, een teken dat dit land eerst onlangs tot bouwland gemaakt was.

De wortels der bomen liepen hier meest langs den grond, gaande niet diep in. Dit had ik gelegenheid op verscheiden plaatsen optemerken. Zelden vond ik enen wortel die boven enen halven voet in den grond gegaan was, schoon de aarde hier zeer los was.

Yzer.

Omtrent twee Eng. mylen van Chester reden wy ene Yzerhut voorby. Zy kwam twee broeders toe. De oer wordt egter hier niet gegraven, maar wel dertig of veertig mylen verder gebroken, gesmolten, en vervolgens herwaards gevoerd. De blaasbalgen waren meest van leder, en, zo wel als de hamer en de vuurplaats, in vergelyking met de onzen, vry klein. Alles ging door middel van ’t water. Het yzer werd hier tot staven gesmeed.

Ik merkte op deze reis, en naderhand zag ik het zelve dikwyls, dat de paarden veel van appelen houden. Zy verkozen ze ver boven het frissche gras, als men ze in enen boomgaard, daar afgevallen appelen lagen, lopen liet. Dog men hieldze hun niet zeer dienstig. En behalven dat, dit voedsel valt wat duur. [75]

Geboomte.

De Roodbloemige Ahorn66 is hier overvloedig, vooral in moerassige gronden. Uit zyn hout maakt men borden, spinnewielen, rollen, voeten voor stoelen en ledikanten, en ander huisraad. Met den bast verwt men linnen en wol donker blauw. Ten dien einde kookt men dien in water, en doet wat koperroods, diergelyk de hoede- en schoenmakers gebruiken, in den ketel, voor dat ’er de stof in komt. Ook maakt men ’er enen goeden zwarten inkt van. Als men in ’t voorjaar in den boom hakt, zo loopt ’er een zoet sap uit, gelyk als uit onze Berken. Dit sap gebruikt men hier niet, maar in Kanada kookt men ’er syroop en suiker uit. Hier vindt men ene verscheidenheid van dezen boom welken men den Bonten Ahorn noemt,67 om dat zyn hout van binnen gespikkeld is. Men gebruikt het veel tot allerlei schrynwerk, en men zoekt het geen ’er van gemaakt is boven al ander werk. Het wordt veel duurder betaald dan het geen uit Walnoten of wilde Kersebomenhout68 gemaakt is. Dog het kostbaarste huisraad is het geen van Bont Zwart Walnotenhout gemaakt wordt, want dit is over ’t algemeen zeldzaam. De Bonte Ahorn wordt ook niet veel gevonden. Ook vindt men ’er wier buitenste gemarmeld is, dog het binnenste niet. Om die reden hakt men diep in den boom, eer men hem laat vallen, ten einde te ontdekken of hy van binnen wel geaderd is.

Reis naar New Jersey.

Des avonds kwam ik te Philadelphia. Den volgenden ogtend, zynde den 7. October, zettede ik de Dellaware in een schuit over. Hier was ik in New Jersey. Men betaalt vier pence voor ’t overvaren van ieder persoon. Het Land is hier geheel anders gesteld als in Pensylvanie. De Insekten en planten, welken ik dezen dag ontdekte, denk ik in een ander werk te beschryven.

Vrugtbaarheid.

Men zou misschien denken dat op enen zo mageren grond als die van New Jersey is niets wassen moest. Evenwel stond ’er de Mais ongemeen wel. Wy zagen ’er gantsche velden van. De aarde was van dat soort waarin de Tabak byzonderlyk wel tiert, dog lang zo vet niet. De stelen van de Mais waren gemeenlyk agt voeten hoog. Zy waren vol van bladen. Men had de Mais als naar gewoonte, op ryen in vierkante vakken geplant, zo dat ’er ene opening van vyf voet en zes duim tusschen ieder kleine hoogte was, waarop zy stond, zo wel in de lengte als in de breedte. Uit elke hoogte kwamen drie of vier stelen te voorschyn. Men had ze hier nog niet tot voer van ’t vee gesneden. Elke steel droeg tot vier airen toe, die groot en vol van koorn waren. Noit had men zulk enen zandigen [76]grond beter kunnen gebruiken. Op andere plaatsen was de aarde tusschen de Mais omgeploegd om Rogge te zaijen, zo dat, als het Turksch koorn gemaid is, de Rogge op het veld staan blyft.

Aspersies.

Wy zagen veel Aspersies in ene losse aarde en op onbebouwde zandvelden wassen. Zy stonden ook veel tusschen de Mais, en waren vol van bessen. Dog ik kan niet zeggen of de zaden door den wind uit de naburige tuinen derwaards gebragt waren. Maar dit is zeker, dat ik ze op andere plaatsen in Amerika in het wild heb zien wassen.

Wormkruid.

Het Wormzaad is ook menigvuldig op de wegen, op enen zandigen grond, gelyk dien vlak over het Veer van Philadelphia. Ik heb gezegd dat men dit den kinderen tegens de wormen ingeeft. Dit geschiedt aldus. Men legt het in brandewyn, neemt het ’er een uur daarna weer uit, laat het drogen, en geeft het dan de kinderen in met wat zoet gemaakt bier, of eenigen anderen drank. Sommigen roemden de uitwerking van dit middel zeer, als dodende de wormen. Dog anderen waren van oordeel dat zy ’er van vermeerderden. Maar by ondervinding weet ik dat het zeer heilzaam geweest is.

Porselein.

De Porselein wast hier in ’t wild overvloedig, in de blote lugtige aarde tusschen de Mais in. Zy kruipt daar langs den grond, en hare stelen zyn vry dik en sappig, schoon het kwalyk te begrypen was hoe zy in zo droog ene aarde haar voedsel kreeg. Men ziet ze ook in menigte in dat zelve soort van aarde op andere plaatsen in dit Land wassen.

Spaansche Netels.

De Bidens bipinnata,69 by de Engelschen70 Spaansche Netels genoemd, wast hier en daar, omtrent de landhuizen, op de wegen, by de tuinen, en langs de hagen. Zy bloeide ten dele nog; dog de meeste planten waren haren bloeisem al kwyt. Als het zaad ryp is wordt het zeer onaangenaam op zulke plaatsen te gaan daar zy staat, vermits het aan de kleren blyft zitten en die zwart maakt, en het is moeilyk die vlakken ’er uit te krygen. Elk zaadtje heeft drie doorns op zyn spits, en elke doorn heeft ook vele kleine omgebogene hoeken, waardoor het aan de klederen kleeft.

In de bosschen, en langs de heggen kropen hier en daar enige enkelde kleine rode Mieren,71 wier sprieten zo lang waren als hunne lichamen.

Philadelphia.

Tegens den avond keerden wy weer naar Philadelphia.

Op de kust van Pensylvanie vindt men zeer veel schone Oesters. Men begon nu ze te Philadelphia te koop te brengen. Zy worden gehouden zo goed te zyn als de New Yorkschen, van de welken ik hierna byzonderlyk spreken zal. My scheen het egter, dat de laatsten groter en [77]lekkerder zyn. Men merkt aan, dat zy goed worden tegens den tyd dat de hete koortsen beginnen optehouden. Daar reden menschen met gantsche karren vol oesters langs de straten, schreuwden die te koop, daar het anders hier iets zeldzaams is waren langs de deuren te koop te zien veilen; dog te Londen is dit gemeen. Men eet hier den meesten tyd de Oesters op gloeijende kolen gebraden, tot dat de schelpen een weinig opengaan, en dan eet men den oester met wit tarwenbrood met boter besmeerd. Voorheen brandde men kalk uit de schelpen, dog thans heeft men ene betere stof daartoe. Men wees my enige huizen in de Stad die met schelpkalk gemetseld waren. De muren hadden de eigenschap van twee of drie dagen voor dat men regenagtig weder krygt, vogtig te worden, zo dat ’er tamelyk grote droppels aan hangen. Dus dienden zy voor Hygrometers.72 Over het zelve ongemak klaagden vele menschen die in huizen gewoond hadden met schelpkalk gemetseld.

Erwten.

Erwten worden ’er in Pensylvanie niet veel gezaid, schoon voorheen, volgens het geen enige bejaarde Zweden ons verhaalden, ieder Boer een veld met erwten plegt te hebben. Even zo is het ook in New Jersey en het zuidelyke van New York. Maar in het noorder gedeelte van New York, of omtrent Albany, en in alle de gedeeltens van Kanada, die door de Franschen bewoond worden, zait men ’er veel van, en zy slagen ongemeen wel. Alleen is men door Wormen in de Ewrten. een klein gekorven diertje in de eerstgenoemde Landschappen genoodzaakt geworden, zo nuttig een gewas niet meer te kweken. Voorheen was dit diertje weinig bekend. Het paart in den zomer, omtrent den tyd van het bloeijen der erwten, en legt dan een eitje in byna iedere kleine erwt. Als de erwten ryp zyn, zoude men van buiten niet zeggen dat ’er wormen in zitten, dog men vindt ze als men de erwten doorsnydt. De worm blyft den gehelen winter en een deel van de lente over in de erwt als men hem laat begaan, en eet al het binnenste op, zo dat ’er weinig meer dan de schil overblyft. Ten laatsten verandert de worm in een schaalagtig insekt, kruipt door een gat, dat hy zelf maakt, uit de erwt, en vliegt weg, om naar nieuwe erwtelanden te zoeken, ten einde daar te paren en zyn geslagt voorttezetten.

Oorsprong daar van.

Dit schadelyk gedierte heeft zig uit Pensylvanie naar het Noorden [78]uitgebreid; want New York, waar het nu menigvuldig is, wierd ’er voor twaalf of vyftien jaren niet van geplaagd, en voor dien tyd teelde men erwten in overvloed zonder het minste belet. Maar allengskens wierden deze kleine vyanden zo menigvuldig, dat men van het zaijen van erwten moest afzien. Men klaagde hierover op vele plaatsen. De Boeren rondom Albany hadden thans het genoegen dat hunne erwten nog vry waren van dit Insekt, maar vrezen ’er altyd voor, dewyl het ieder jaar nader aan die streek komt.

Ik weet niet of dit diertje in Europa voortkomen zou; en ik zou denken dat onze Zweedsche winters het doden zouden, hoe diep het ook in de erwt zitte. Maar in New York is het dikwyls al zo koud, en egter vermeerdert het daar ieder jaar, en nadert allengskens hoe meer het Noorden. Ik was op het punt van enigen van dit ongedierte in Europa over te brengen zonder het te weten. Op myn vertrek uit Amerika nam ik enige erwten mede naar Europa in een papier, welken ’er geheel frisch en groen uitzagen. Maar toen ik het papier den 1. Augustus 1751. te Stokholm opende, vond ik al de erwten hol, en zag ’er de koppen der Insekten uitkyken. Sommigen kropen ’er al uit, dog ik haastte my om hen te beletten zig te verspreiden.73 Ik beken, dat, toen ik ze het eerst zag, ik ’er meer van schrikte dan indien ik enen adder gezien had, want ik besefte op eens al de schade welke myn lieve Vaderland ’er van gehad zou hebben, indien maar twee of drie van deze schadelyke diertjes ontkomen waren. De nakomelingen van verscheiden huisgezinnen, ja zelfs van gehele volken, zouden reden gehad hebben, my te verwenschen, als de oorzaak van zo zwaar enen ramp. Ik zond ’er naderhand enigen, dog wel bewaard, aan den Graaf Tessin en den Ridder Linnæus, tegelyk met een berigt van hunne schadelykheid. De laatste dier twee Heren heeft ’er reeds ene beschryving van gegeven in ene Akademische Verhandeling, onder hem verdedigd.74 Hy noemt ze daar den Bruchus van Noord Amerika.75 Het was iets zonderlings [79]dat ’er niet ene erwt in het papier gevonden wierd die niet was opgegeten.

Wanneer men in Pensylvanie erwten zait van buiten in het Land gebragt, zyn die gemeenlyk het eerste jaar van dit gedierte vry, maar het twede komt het ’er al in. Het is zeer te wenschen, dat de schepen uit New York en Pensylvanie dit Insekt niet in Europa zullen overbrengen. Men ziet hier uit wat een veragtelyk gering Insekt vermag, en dat de studie van het Huishoudelyke en van de eigenschappen der Gekorvenen niet moet beschouwd worden als maar enkeld tydverdryf en ene nutteloze bezigheid.76

Rhus radicans.

De opklimmende Sumach of Rhus radicans is een struik of boom, die zeer overvloedig in dit Land voortkomt, en heeft dit met den klimop77 gemeen, dat hy niet groeit zonder enig steunsel te hebben, het zy enen boom, enen muur, of ene heg. Ik heb hem tot op de hoogsten der grote bomen zien klimmen. Zyne takken schoten overal kleine worteltjes, die zig op den boom hegtten, en, als ware het, ’er indrongen. Als men den stam afhouwt komt ’er een bleek bruin sap uit, van enen onaangenamen reuk. Dit sap is zo scherp, dat, als men ’er mede op lynwaat letters of vlakken maakt, die ’er niet uitgaan, maar des te zwarter worden hoe meer men het linnen wascht. De kinderen plegen met dit sap hunne namen op het linnen te tekenen. Als men ’er mede op papier schryft, zo gaan de letters noit uit, maar worden hoe langer hoe zwarter.

Vergiftigheid.

Dit gewas heeft de zelve kwade hoedanigheden als de Vergiftboom, dien ik boven beschreven heb, van schadelyk te zyn voor sommige menschen en niet voor anderen; dog de Vergiftboom heeft een sterker vergift. Evenwel heb ik menschen gezien die al zo sterk opzwellen van dezen boom. Ik weet ook twee Zusters, waarvan de ene dit gewas behandelen kon zonder het minste ongemak, schoon de andere ten eersten de uitwaassemingen ’er van gevoelde, zodra zy omtrent op den afstand van ene el den boom naderde, en zelfs als zy op ene plaats stond waar de wind over den boom henen naar toe woei. Dog op my had dit soort van Sumach noit enige kragt, schoon ik ’er meer als honderd proeven, zelfs met de zwaarste stammen, mede genomen heb, en het sap zelfs eens in myn oog sprong, zonder my enig letsel te doen. De huid van de hand van een ander mensch, welke ik zeer nat met dit sap gemaakt had, wierd weinig uren daarna zo hard als leder, en vervelde de volgende dagen zo sterk, dat het was als of ’er gantsche schalen van afvielen. [80]

De bosschen en ’t hout.

Den 10. October des morgens vroeg verzelde ik den Heer Kock naar zyn Landgoed, het welk omtrent negen Eng. mylen noordwaards van Philadelphia legt.

Schoon de bosschen van Pensylvanie vele Eiken leveren, en men ’er meerder soorten van vindt dan meer naar het Noorden, bouwt men hier egter zo veel schepen niet als in de noordelyke Landschappen, byzonderlyk in Nieuw Engeland. De ondervinding heeft geleerd dat hoe meerder het hout naar het Noorden wast het des te duurzamer is, en dat de deugd afneemt naar mate men de warmte nadert. Ook is het zeker dat de bomen in het zuiden schielyker groeijen, en dikker kringen maken dan in het Noorden. Daarenboven, die in ’t Zuiden wassen hebben grover sapbuizen voor den omloop der vogten. Om deze reden bouwt men zo veel schepen in Pensylvanie niet als in Nieuw Engeland, schoon meerder dan in Virginie en Maryland. In Karolina bouwt men ’er geen in ’t geheel, en men laat ze daar uit Nieuw Engeland komen. Die men hier, zelfs uit de beste Eiken timmert, duren nauwlyks meer dan tien of ten hoogsten twaalf jaren, en dan zyn zy zo vergaan dat niemant ’er mede in zee durft steken. Daar komen schippers uit Engeland in Amerika om daar schepen te doen bouwen. De meesten gaan naar Nieuw Engeland, de noordelykste Provincie; en zo zy al met schepen naar Philadelphia geschikt overkomen, gaan zy egter gemeenlyk van daar naar Nieuw Engeland. De Spanjaards in de West Indien, wil men, dat hunne schepen van een byzonder soort van Ceders bouwen, die bestand zyn tegens het water en de verrotting; dog dit soort vindt men niet in de Engelsche Volkplantingen. Hier zyn meer dan negen verschillende soorten van Eiken, dog geen van die is zo goed als het ene soort dat wy in Zweden hebben. Om deze reden kost een schip van Europisch veel meer dan een van Amerikaansch Eikenhout.

Beet.

Velen, die zig hier op het tuinieren toeleiden, hadden, verscheiden jaren ondervonden dat die Rode Beet, welke voortkwam uit zaad van New York gekomen, zeer zoet en aangenaam wierd, dog dat zy alle jaar verminderde als zy uit zaad hier gewonnen werd gekweekt. Men moest dan ieder jaar zo veel zaad uit New York doen komen als men van noden had. Ook heeft men opgemerkt, dat gewassen uit Engelsch zaad voortkomende veel beter zyn, dan die uit zaad in Amerika gewonnen worden gekweekt.

Radys.

In den tuin van den Heer Kock was ene Radys78 in de losse aarde zo groot geworden, dat zy zeven duimen middellyns had. Ieder verzekerde dat het iets zeldzaams was ze hier zo dik te zien.

Het gewas,79 dat gemeenlyk Batatas genoemd wordt, heet men [81]hier Bermudische Potatoes. Aanzienlyken en gemenen planten ze in hunne tuinen. Dit geschiedt op dezelve wys als met de gemene Potatoes. Sommigen zetten ze op bedden. De grond moet een mengsel zyn uit zand en aarde, niet te vet nog te mager. Men snydt, als men ze planten zal, de wortelen, gelyk by de andere Potatoes, in kleine stukken, zo nogthans dat men een uitbotsel of twee aan iedere plant late. Hunne kleur is gemeenlyk rood van buiten, dog van binnen geel. Zy zyn gemeenlyk groter dan de gemene Potatoes. De smaak is zoet en aangenaam, zynde, naar myn gevoelen, de andere Potatoes, de Artisjokken, en zelfs alle andere bekende wortels daarin met hun niet te vergelyken. Zy smelten genoegzaam in den mond. Het is niet lang geleden dat zy hier geplant zyn. Men maakt ze gereed gelyk de andere Potatoes, en eet ze met dezelven of alleen. Zy groeijen hier zeer schielyk en zeer wel; maer het moeilykste is ze den winter over goed te houden, want zy kunnen nog tegens sterke koude, sterke hette, nog vogtigheid. Om die reden bewaart men ze ’s winters in kasten met zand op ene warme plaats. In Pensylvanie, daar men gene klappen in de schoorstenen heeft, zet men ze in ene zandkast op enigen afstand van het vuur, waar zy veilig zyn voor de vorst en te grote hette. ’T is niet genoeg ze in droog zand in den kelder te leggen, gelyk gemeenlyk geschiedt met de gemene Potatoes. De vogtigheid der kelders zou door het zand heen dringen en ze doen rotten. Het zou waarschynlyk in Zweden wel te doen zyn, van ze in warme vertrekken den winter over te houden. Maar de zwarigheid is maar alleen hoe men ze zal overbrengen. By myn vertrek uit Amerika nam ik ’er een goed getal van mede, en droeg ’er alle mogelyke zorg voor. Dog wy hadden enen zwaren storm op zee, waardoor het schip zo beschadigd wierd, dat het sterk water in kreeg, zo dat onze klederen, bedden en ander goed zo nat waren dat wy ze uitwringen konden. Dus was het geen wonder dat myn’ Potatoes verrotteden. Dog dewyl ze nu in Portugal, Spanje, en zelfs in Engeland aangekweekt worden, zal het niet bezwaarlyk zyn ze in Zweden ook te krygen. De drank, welken de Spanjaards in hunne Amerikaansche bezittingen uit het sap dezer Potatoes maken, is niet in gebruik in Pensylvanie80.

Papier.

De Heer Kock heeft enen Papiermolen op een klein beekje, daar allerlei grof papier gemaakt wordt. Zy wordt ’s jaars voor vyftig pond st. Pensylvanisch geld verpagt.

Schaarschheid van Appelen.

Dit jaar, wierd my verteld, waren de Appelen schaarscher dan [82]naar gewoonte, het welk door de aanhoudende droogte in de maand van Mai veroorzaakt was, die de bloeisems had doen verwelken. De hitte was zo sterk geweest dat zy de planten en het gras op het veld verbrand had.

Het Polytrichum commune, een soort van mos, wast overvloedig in lage en vogtige Weilanden tusschen de bosschen, en bedekt ze op vele plaatsen, gelyk ons mos in Zweden doet. Ook was het gemeen op de hoogtens.

Landbouw.

De Landbouw was hieromstreeks in enen slegten toestand. Wanneer iemant een stuk lands koopt, het geen misschien noit is bebouwd geweest, hakt hy een gedeelte van het hout omver, haalt de wortels uit den grond, beploegt dien, zait ’er koorn in, en heeft de eerste reis enen overvloedigen oogst. Dog dat zelve land verscheiden jaren agter een bebouwd wordende, moet het noodzakelyk zyne vrugtbaarheid verliezen. Men laat het dan braak leggen, en ontgint een ander stuk. Op deze wys gaat men voort tot dat men zyne geheele bezitting in koornlanden veranderd heeft, en put dus den grond uit. Dan komt men weer tot het eerste stuk lands, dat zig nu volkomen verhaald heeft, bebouwt het zo lang het iets geven wil, en gaat daarna weder aan een ander.

Gebrek aan Mist.

Het is hier onmogelyk veel mist te winnen, om dat men gewoon is het vee, zomer en winter, dag en nagt, altyd in ’t veld te laten. Maar wanneer het land enige jaren braak legt groeit ’er velerhande onkruid op, en dit zet ’er zig zo vast op, dat ’er een geruime tyd vereischt wordt om het uitteroeyen. Dit is ook de reden dat ’er altyd zo veel onkruids tusschen het koorn staat. De grote vrugtbaarheid van den grond, die by de aankomst der Europeanen noit bebouwd geweest was, deed hen den Landbouw op deze wys veronagtzamen, waarin velen nog blyven voortgaan. Maar dezen bedenken niet, dat als de grond geheel en al uitgeput is, ’er een lange tyd en veel arbeids nodig is om dien weder in staat te brengen; vooral in deze gewesten, die alle zomers door de hitte zo worden uitgedroogd. De grond der koornlanden bestond uit ene dunne laag van tuinaarde, zeer vermengd met een soort van steenkleurige klei, en vele deeltjes van gebroken glinsterende aarde. Deze laatste kwam van de stenen, die men hier overal op de diepte van een voet vindt. Deze stukjes deden den grond glinsteren, als ’er de zon op scheen.

Glinsterende steen.

Byna alle de huizen hier omtrent waren van dien steen of van gebakken’ steen, dog de eerste was gemeender. In Germantown, dat twee Eng. mylen lang is, zag men geen ander muurwerk dan van dien steen. Maar daar zyn ’er verscheiden soorten van. Somtyds bestond hy uit enen zwarten of gryzen glimmer, lopenden met golvende [83]aderen, die hier en daar tusschen de kromtens met enen gryzen, lossen en fynen kalksteen opgevuld waren, welke ligt kon aan stukken gewreven worden. Sommige doorschynende deeltjes van Quarts waren ’er door verspreid. Dog het glinsterzand maakte het grootste deel van dien steen uit. Hy was vry gemakkelyk te bewerken, en kon met yzeren gereedschap in allerlei gedaantens gehouwen worden. Maar somtyds bestond hy uit enen zwarten glimmer met fyne korrels, enen witten fynen zandsteen, en enige Quartskorrels, zo dat de verscheidene delen wel door malkander gemengd waren. Somtyds vertoonden zig ook brede strepen van den witten kalksteen, zonder enig vermengsel van glimmer, dog meest waren zy sterk vermengd, en van ene gryze kleur. Eindelyk vindt men ’er op enige plaatsen die uit geheel fyne en zwarte glimmerstukken en enen grauwen, lossen en zeer fynen kalksteen t’zamengesteld zyn. Dezen waren ook gemakkelyk te bewerken.

Deze verscheidenheden van stenen vindt men gemeenlyk by malkander. Men trof ze byna overal aan als men een weinig diep groef, dog niet in gelyke menigte en van gelyke deugd. Ook waren ze niet allen even ligt uit den grond te krygen. Als iemant dan een huis wilde bouwen, vorschte hy eerst naar waar hy den besten steen kon vinden. Men vindt dien zo wel op de akkers als op onbebouwde velden, op ene diepte van twee tot zes voeten. De stukken zyn meer of min groot. Sommigen hielden van agt tot tien voeten in de langte, twee in de breedte, en enen in de dikte. Anderen waren veel groter, dog ook enigen kleinder. Zy lagen hier by beddingen op malkander, van omtrent een voet elk bed in de dikte. De langte en breedte waren verschillend, dog gemeenlyk zo als ik gezegd heb. Men moest meest drie of vier voet diep zyn eer men de eerste laag vond. De losse grond boven de lagen is vol van kleine stukjes van dezen steen. Deze grond is de steenkleurige aarde, die hier algemeen is, en uit zand en klei bestaat, schoon ’er het zand de overhand heeft. De losse stukken glimmer, die zo sterk in het zand glinsteren, schynen van den steen onder den grond afgebroken te zyn.

Gebruik daarvan.

Men moet aanmerken, dat als men dezen steen tot metselen gebruikt men de platte zyde naar buiten keert. Maar de stenen zyn dikwyls ongelyk aan alle kanten, en dan maakt men ze gelyk, dat ligt te doen is. Dog evenwel blyven ze ongelyk in dikte, en kunnen zo net niet op een gevoegd worden als gebakken’ stenen. Ook breken ’er wel stukken af als men ze bewerkt, en laten openingen in het buitenste van den muur. Men vult die met kleine stukken steens en kalk, en overpleistert ze, zo dat het niet kan gezien worden, ten minsten niet op enigen afstand. Eindelyk, smeren zy op de buitenkanten [84]der muren kruisgewys lopende strepen van kalk, zo dat men zeggen zoude dat de muren uit even groten stenen bestonden, en dat die witte strepen de voegen der stenen waren. Het binnenste van de muren wordt glad gemaakt en gewit. Men heeft niet gemerkt dat dit soort van steen het vogt uit de lugt aantrekt. In Philadelphia en daaromstreeks zyn vele huizen op die wys gebouwd.

De Huizen zyn gemeenlyk op de Engelsche wys gemetseld.

Dassen.

Een der Zwarten van den Heer Kock vertoonde my een vel van enen Das,81 dien hy gedood had, en ik zag ’er uit dat de Amerikaansche Das de zelve met den Zweedschen is. Men noemt hem hier Aardvarken.82

De Skulkill.

Tegens den avond keerde ik naar Philadelphia terug. Den 12. October gingen wy ’s morgens naar de Skulkill, ten dele om zaden en planten te verzamelen, en ten dele om allerlei soorten van waarnemingen te doen. De Skulkill is een smalle stroom, die omtrent vier Eng. mylen ten zuiden van Philadelphia in de Dellaware valt. Maar hoe smal hy ook is, loopt hy wel twee honderd Eng. mylen ver, en ontspringt op de westzyde van de Blauwe bergen. Het is een groot nadeel voor dit Land dat ’er verscheiden Watervallen in deze Rivier zo digt by Philadelphia zyn, waardoor zy onbevaarbaar is. Ik ontwierp dezen dag enige beschryvingen van zulke kruiden daar het vee naar zoekt, en van zulken die het laat staan.

Mollen.

Men ontdekte op de velden hier en daar kleine onderaardsche gangen, lopende met allerlei bogten. De opening was groot genoeg voor een Mol. De aarde, die, als het ware, een verwulf ’er boven, en als een kleinen wal maakte, was omtrent twee duimen hoog, ene goede hand breed, en omtrent enen duim dik. Ik zag dikwyls deze onderaardsche gangen op de onbebouwde landen, die zig door de opgeworpen aarde ontdekten, en inzakten als men ’er optrapte, het welk het wandelen lastig maakte.

Deze gangen worden door een soort van Mol83 gemaakt, dien ik in een ander werk nader beschryven zal. Zy azen op wortelen. Het diertje heeft groter kragt dan anders vele dieren, naar evenredigheid van hunne grootte, bezitten. Waar het dagt te graven hield het altyd de poten buitenwaards, gelyk men de riemen in een schuit houdt. Ik leide het myn neusdoek voor, om te zien wat het ’er mede doen zou, en ik vond dat het dien in den tyd van ene minuut vol gaten had gemaakt. Ik was genoodzaakt enige boeken op het deksel van de doos te leggen, waarin het diertje zat, of anders lag ’er dat [85]ten eersten af. Het was zeer kwaadaardig, en beet gaten in alles wat het in den weg lag. Ik hield het enen stalen pennekoker voor, waarin het in ’t eerst zeer vinnig beet, maar de hardheid daarvan gevoeld hebbende wilde het nog daar nog ergens anders meer in byten. Deze Mollen maken gene hopen, gelyk de Europischen, maar alleen zulke gangen, als ik beschreven heb.

Talkboom.

Hier wast ene plant, van welker bessen men een soort van wasch of talk maakt, waarom ze de Zweden Talkstruik noemen. De Engelschen geven ze den naam van Candleberrytree of Bayberry-bush, en de Ridder Linnæus heet ze Myrica cerifera. Zy groeit overvloedig in ene droge aarde, en schynt byzonderlyk in de nabuurschap der zee wel te tieren, want diep in het land heb ik ze niet gevonden. De bessen groeyen in overvloed op den vrouwelyken struik, en zien ’er uit als of ’er meel opgestroid was. Men verzamelt ze laat in den herfst, wanneer ze ryp zyn, smyt ze in een pot kokend water, zo dat haar smeer smelt, en boven op het water begint te dryven, het welk men dan met een schuimspaan ’er afneemt, en in een anderen ketel doet, zo lang tot dat ’er geen talk meer op het water dryft. Zo dra de talk styf is ziet hy ’er uit als gemene talk of als wasch, maar heeft ene morssige groene kleur.

Kaarssen daarvan gemaakt.

Om deze reden wordt hy nog eens gesmolten en gezuiverd, zo dat hy ene schone doorschynende groene kleur krygt. Deze talk is duurder dan de gemene talk, maar beter koop dan wasch. Te Philadelphia gaf men ene schelling voor het pond, daar de gemene talk maar ene halve, dog wasch twee schellingen kost. Van dezen talk maakt men hier te lande op vele plaatsen kaarssen, waar men egter wat gemenen talk onder doet. Dit soort van kaarssen breekt niet ligt en smelt zo niet in den zomer als de anderen, brandt byna beter en langer, en geeft zulk enen damp niet, maar zy laten veel eer enen aangenamen reuk na wanneer zy worden uitgedaan.

Een oude Zweed van een en negentig jaar verhaalde my dat zyne Landslieden voorheen dit soort van kaarssen plegten te gebruiken. Tegenwoordig gebruikt men dezen talk zo veel niet, indien men beestevet krygen kan, om dat het zo veel moeite kost de bessen te verzamelen. Dog de arme menschen, die in oorden wonen waar deze bessen veel wassen, en niet veel vee hebben om te slagten, gebruiken dezen talk voor kaarssen. Ook maakt men van het vet van deze plant ene zeep, die aangenaam ruikt, en zeer goed is om den baard te scheren. Nog maken ’er de Heelmeesters pleisters van. Een Koopman van Philadelphia zond eens ene menigte van deze kaarssen naar de Roomschgezinde [86]Landen in Amerika, denkende ene goede winst ’er op te hebben; dog de Geestelyken wilden ze niet nemen. Een oude Zweed zeide dat de Wilden voorheen den wortel van deze plant gebruikten tegens de tandpyn, en dat hy zelf, den wortel, in stukken gesneden, rond om den tand gelegd hebbende, veel baat by dit middel gevonden had. Een andere Zweed verhaalde dat de schil van den wortel hem geholpen had. In Karolina maakt men van dezen talk niet alleen kaarssen maar ook zegellak.

Penny Royal.

Penny Royal is de Engelsche naam van een gewas, dat enen zonderlingen sterken reuk heeft, en in overvloed op droge plaatsen groeit. De Kruidkenners noemen het Melissa pulegioides84 of Cunila pulegioides. Men houdt het zeer gezond om als thee gedronken te worden in verkoudheden, als bevorderende de doorwaasseming. Ook wil men dat deze plant op enige plaats des lichaams, waar men pyn gevoelt, gelegd, dezelve verdryft.

Koopwaren van Nieuw Engeland.

De Waren die men gewoon is uit Nieuw Engeland naar Londen te zenden zyn de volgenden. Allerlei Visch by Terre Neuve, anders Newfoundland, of elders gevangen; Traanolie, van verscheiden’ soorten, Walvischbaarden, Teer, Pek, Masten, nieuwe Schepen, enige Pelteryen, en somtyds enig hout. De Engelsche Eilanden in Amerika, als Jamaik, en de Barbados, trekken uit Nieuw Engeland, Visch, Vleesch, Boter, Kaas, Talk, Paarden, Vee, allerlei Houtwerk, als kuipen, emmers, tobben en diergelyken; en zenden terug Rum, Suiker, Syroop, en andere voortbrengsels, of ook wel baar geld. Het meeste hiervan, byzonderlyk van ’t geld, gaat verder naar Londen, om de goederen te betalen die men van daar ontvangen heeft.

Elzen.

De Elzen wiessen hier in overvloed op natte en lage plaatsen, en zelfs somtyds nog al op vry hoge gronden, dog kwamen noit tot de hoogte der Europische Elzen, en stonden gemeenlyk als struiken van een of twee vadem langte. De Heer Bartram en anderen, die veel in deze gewesten gereisd hadden, verhaalden my, dat hoe meer men naar het zuiden trekt de Elzen zo veel te kleinder worden, dog dat zy meer noordelyk hooger en dikker waren. Ik vond zelf naderhand dat de Elzen in Kanada die van Zweden niet veel weken. Men gebruikt ’er den bast van om rood en bruin te verwen. Een Amerikaansche Zweed vertelde my, dat hy zig eens in het been tot op het gebeente toe gehouwen hebbende, zo dat de wonde zeer gevaarlyk was, hy zig daarvan genezen had door de kwetsuur met water te wassen, waarin hy den elzebast had laten koken.

Nagtschaduw.

De Phytocalla decandra85 wordt Poke by de Engelschen genoemd. [87]Als men het sap der bessen op papier of iets diergelyks laat springen, wordt het een hoog purper, zo schoon als men ergens in de wereld die kleur kan maken; en het is jammer dat men nog geen middel weet om te beletten dat deze verw op linnen of wol ten eersten verschiet. De Heer Bartram had eens zynen voet tegens enen steen gestoten zo dat hy ’er zeer pynlyk van was, en had ’er een blad van deze plant opgelegd met dit gevolg dat hy zeer spoedig genezen was. De bessen worden om dezen tyd door de vogels gegeten. De Engelschen en Zweden eten de bladeren in ’t voorjaar; als zy eerst uitkomen en nog malsch zyn, klaargemaakt, gelyk wy de Kool of de Spinaad doen. Somtyds bereiden zy ze als wy de Kool, wanneer de stelen al wat langer zyn geworden, en nemen alleen maar de topjes, die malsch en niet stokkig zyn. Maar als men ze als Spinaad wil gebruiken moet men zorgvuldig zyn, dewyl als men de plant eet na dat de bladen al wreed geworden zyn, men ligt zyn laatsten maaltyd doen kan, want dan heeft de plant ene geweldig buikopenende kragt. Ik heb menschen gekend die dit byna den dood gedaan had. Maar de bessen worden in den herfst zonder nadeel van de kinderen gegeten.

Verwen.

Linnen en wollen goed wordt met den bast van de Hikory geel geverwd. Het zelve geschiedt met dien van den zwarten Eik.86 De bloemen en bladen van de Impatiens noli tangere87 verwen ook alle wollen stoffen schoon geel.

Collinsonia.

De Collinsonia Canadensis wordt in kreupelbosschen op goede gronden overvloedig gevonden. De Heer Bartram, die het Land zeer wel kende, hield zig verzekerd dat Pensylvanie en alle de plaatsen van Amerika, die onder de zelve lugtstreek leggen, het ware en regte land voor deze plant is. Verder naar het zuiden vond hy, nog de Heren Clayton en Mitchel, ze noit, schoon die laatsten zeer nauwkeurige waarnemingen in Virginie en een gedeelte van Maryland gedaan hebben. En uit eigene ondervinding wist hy dat zy in de noordelyke gedeeltens niet wast. Ik heb ze noit noordelyker dan op 43. gr. 15. min. N. gevonden. De tyd van ’t jaar dat zy in Pensylvanie opkomt is zo laat, dat haar zaad maar juist den tyd heeft van ryp te worden, en dus schynt zy verder noordwaards onmogelyk te kunnen slagen. De Heer Bartram was de eerste die dit gewas ontdekte. Hy zond het naar Europa. De Heer Jussieu, gedurende zyn verblyf te Londen, en naderhand de Heer Linnæus, noemden het Collinsonia, naar den beroemden Peter Collinson, een Londensch Koopman, en Lid van de Koninglyke Maatschappy [88]in Engeland en Zweden. Hy verdiende de eer wel, dat ’er ene plant naar hem genoemd werd, want ’er zyn weinig menschen die de Natuurlyke Historie en alle nuttige Wetenschappen met zulk enen yver getragt hebben te bevorderen, of die zo veel gedaan hebben als hy om allerhande soorten van planten te verzamelen, aantekweken, en te doen kennen. De Collinsonia heeft enen byzonderen reuk, die aangenaam, dog zeer sterk is. Ik had ’er altyd zware hoofdpyn van als ik voorby ene plaats ging daar zy menigvuldig was, vooral als zy in bloem stond. De Heer Bartram kende ene betere hoedanigheid dan deze in dit gewas, namelyk van een uitmuntend middel te zyn tegens allerlei pyn in de leden en verkoudheden, door de leden met de plant te wryven. En de Heer Koenraad Weiser, een Tolk van de taal der Wilden, had hem ene nog wonderbaarder genezing verhaald. Hy was eens onder een troep van Amerikanen, waarvan ’er een door ene Ratelslang gebeten was, en door de Wilden reeds opgegeven werd. Dog hy beproefde de Collinsonia te koken en den gewonden te drinken te geven, het welk hem behield. Wat meer noordelyk en in New York wordt deze plant Paardekruid88 geheten, om dat de paarden ze in de lente eten, voor dat ’er nog andere kruiden opgekomen zyn.

Toeneming van het land.

Ik vroeg den Heer Franklin en anderen, die het Land wel kenden, of zy ’er enige tekens ontmoet hadden waaruit men opmaken kon, dat voorheen sommige plaatsen, die nu land waren, onder water gestaan hebben, en ik kreeg het volgende antwoord.

Wanneer men van hier zuidwaards reist komt men op ene plaats waar de grote weg zeer diep tusschen twee bergen doorgaat. Aan beide de zyden ziet men niets als oester- en mosselschelpen, in ene oneindige menigte boven malkander leggende, schoon het vele mylen van de zee af is.

Wanneer men in de Stad om putten te maken of om huizen te bouwen graaft, vindt men de aarde in verscheiden’ beddingen boven malkander leggen. Op ene diepte van viertien voet of meer ontmoet men klootronde stenen, die van buiten zo glad zyn als die welken aan zee op het strand leggen, en daar zo glad worden door het schuren der baren. Als men verders door gegraven en op de diepte van agttien of meer voeten gekomen is, ontdekt men op sommige plaatsen modder, diergelyken als de zee op ’t strand smyt, en als gemeenlyk op den bodem der zee en der rivieren legt. En deze modder is vol van takken, bladeren, riet, houtskolen, en andere dingen.

Somtyds is het gebeurd dat de huizen zeer schielyk aan ene zyde begonnen [89]te zakken, zo dat men genoodzaakt was ze aftebreken. Dieper gravende, om enen vasten grond te vinden, kwam men op dat zelve soort van modder vol van hout, wortels en diergelyken.

Zyn nu deze redenen niet gewigtig genoeg om te doen besluiten, dat die plaatsen in Philadelphia, die nu viertien en meer voeten onder den grond zyn, voorheen de bodem der zee waren, en dat by verscheiden toevallen, zand, aarde en andere dingen daar op geraakt zyn? Of dat de Dellaware voor dezen breder was dan thans, of haren loop veranderd heeft? Dit laatste doet zy nog tegenwoordig dikwyls, daarzy den oever aan den enen kant afkabbelt en aan den anderen vergroot. En Zweden en Engelschen wezen my verscheiden plaatsen waar dit geschied was.

Bloeyende planten.

Den 18. October kon ik niet boven tien soorten van planten vinden, die nog in bloeisem stonden. Dezen waren de Gentiana, twee soorten van Asters, de Solidago Virga aurea, een soort van Hieracium, de Oxalis corniculata, de Digitalis purpurea, de Hamamelis Virginiana, het Achillea Millefolium, en het Leontodon Taraxacum. Alle andere planten hadden hare bloemen al laten vallen. Verscheiden bomen, vooral die vroeg in de lente bloeyen, hadden reeds zo dikke knoppen gezet, dat men ze openende alle de delen der bevrugtiging, als de kelk, de bloembladen, de helmstyltjes, en ’t stampertje,89 onderkennen kon. Dus was het gemakkelyk het geslagt te bepalen waartoe deze bomen behoorden. Zodanige waren de Rode Ahorn90 en de Zomer Laurier91 en anderen. Dus bereidde zig de natuur, met den aanvang van het aangename weder in het aanstaande jaar, wederom bloemen voorttebrengen. De knoppen waren tegenwoordig geheel hard, en alle derzelver delen op een gepakt, om voor de koude beveiligd te wezen.

Walnoten.

De zwarte Walnootboom had zyne meeste bladeren al laten vallen, en velen waren al geheel kaal. De Walnoten zelven waren ook afgevallen, en hare groene schil verwde de handen zwart als men ze behandelde, zo dat men lang werk had eer ze weer schoon waren.

Cornus florida.

De Cornus florida werd by de Engelschen Dogwood genaamd, en was overvloedig in de bosschen. Hy maakt ene schone vertoning wanneer hy in de lente vol witte bloemen staat. Het hout is zeer hard, en men maakt ’er weverspoelen, en ander schrynwerk van. Wanneer het gebeurt, dat het vee in de lente uit zwakheid neer valt, binden de Boeren het een stuk van dezen boom om den hals, zig verbeeldende dat dit helpen zal.

De Tulpeboom staat hier overal in de bosschen. De kruidkundigen [90]noemen hem Liriodendron Tulipifera, om dat zyne bloemen en in grootte en in gedaante en zelfs enigsins in kleur naar den Tulp gelyken. De Zweden noemden hem den Kanoboom,92 om dat men ’er veel kanoos van maakt. De Engelschen in Pensylvanie heten hem Poplar. Men houdt hem voor den grootsten en zwaarsten boom van Noord Amerika. Evenwel wyken hem daar de Witte Eik en de Den weinig. Hy strydt met de zwaarsten van de Europische bomen om den voorrang. Het is zeer aangenaam tegen ’t einde van Mai enen der zwaarste bomen geheel en al veertien dagen lang met bloemen bedekt te zien, die zo groot zyn als Tulpen, en ’er de gedaante en kleur ook meer of min van hebben. De bladen hebben ook iets byzonders, waarom de Engelschen den boom het Oude wyvehembd noemen, om dat zy ’er in hunne verbeelding enige gelykenis tusschen menen te bespeuren.

Men gebruikt het hout van dezen boom voor kanoos, delen, planken, blokken, schotels, borden, lepels, deurposten, en schrynwerk. Ik heb ene vry grote koornschuur gezien, welken geheel en al van enen enkelden boom, tot delen gezaagd, gemaakt was. Sommige schrynwerkers houden dezen boom beter dan den Eik, om dat die ligt buigt, dat de eerste noit doet en zig gemakkelyk laat bewerken. Dog anderen agten hem weinig. Het is zeker dat dit hout in het weder zo zeer krimpt, dat ’er grote reten in de planken komen, en in nat weder zwelt hy zo dat hy byna barsten moet, en nauwlyks is hier een hout bekend dat zo sterk krimpt en zwelt. Maar de schrynwerkers, die ’er veel in werken, zeggen dat ’er twee soorten van zyn; dog dit zyn eigenlyk maar twee Verscheidenheden, waarvan de ene met den tyd van binnen geel wordt, en de andere wit is. De eerste zegt men een losser hout te hebben. De bast laat zig, gelyk Marieglas, in dunne blaadtjes splyten, die veel naar bast gelyken. Men wil dat de bladeren gekneusd en tegens het voorhoofd gelegd goed zyn tegens hoofdpyn. Men geeft ook de schillen van den bast tot poeder gestampt den paarden droog tegens de wormen in. Sommigen beweren dat de wortelen even zo goed tegens de koorts zyn als de Kina. De boom wast in alle soorten van gronden, maar al te grote nattigheid is hem niet goed.

Beverboom.

De Beverboom, by Linnæus Magnolia glauca, zo door de Engelschen geheten om dat de Bevers de schors van dezen boom gaarn eten, wordt gevonden op verscheiden plaatsen van Pensylvanie en New Jersey, in enen schralen moerassigen grond, of in natte weilanden. Enige Zweden geven hem ook enen anderen naam, en sommige Engelschen heten hem wel ook Swamp Sassafras en Witte Laurier. Deze bomen [91]laten hun loof vroeg in den herfst vallen, uitgenomen enige jonge bomen, die het den gantschen winter blyven behouden. Ik heb ze zelden ten noorden van Pensylvanie gevonden, waar ze op ’t laatst van Mai beginnen te bloeyen. De reuk der bloeisems is uitmuntend, en doet zig met enen gunstigen wind byna ene Eng. myl ver ruiken. De gantsche lugt wordt ’er van vervuld. Men kan niet beschryven hoe aangenaam het op dien tyd, vooral tegen den avond, in de bosschen is te reizen. De bloemen blyven drie weken op den boom, en zelfs meer naar dat de grond is, en al dien tyd verspreiden zy dien aangenamen geur. De bessen zien ’er ook zeer smakelyk uit als ze ryp zyn. Zy hebben een schoon rood, en hangen aan trossen met dunne steeltjes. De deugden van dit middel worden zeer verheven, en men pryst het in teringen aan. De bast op brandewyn gezet, of in andere vogten gekookt, wordt gezegd niet alleen borstkwalen, maar ook allerhande inwendige pynen en steektens te genezen; ook zou hy den buikloop stoppen. In verkoudheden gebruikt men de takken van den Beverboom in water gekookt. Volgens de vertelling van enen Zweed, was een van zyne kennissen, een oud man, die een open gat in zyn been had, dat hy te vergeefs door andere middelen getragt had te genezen, door enen Amerikaan op deze wys geholpen. Hy brandde wat van dit hout tot kolen, stampte dit tot poeder, mengde dat met varsch spek, en streek ’er de gaten verscheiden’ malen mede. Dit droogde de gaten op, die van te voren altyd open geweest waren, en de man had sedert altyd gezonde benen. Men gebruikt dit hout ook tot schrynwerk.

Dieren die mak gemaakt kunnen worden.

Omtrent de Dieren, welken men in de bosschen van Noord Amerika vindt, heeft men bevonden dat de volgenden tamelyk mak gemaakt kunnen worden, zo dat zy weinig van de Huisdieren verschillen.

Wilde Stieren.

De wilde Stieren en Koeyen worden in Karolina en andere plaatsen, die zuidelyker dan Pensylvanie leggen, gevonden. De Kalveren van deze beesten onder het makke vee opgebragt waren volkomen tam, maar egter dartel, zo dat ’er gene betuiningen digt genoeg voor hun waren als zy ’er door wilden; want zy waren zo sterk van nek dat zy de palen met hunne hoorns omversmeten; en zodra zy enen doorgang gemaakt hadden volgde al het ander vee. Zy teelden met het tamme vee voort, en ’er kwam als ware het een nieuw soort van.93

Reën.

De Amerikaansche Reën lieten zig ook mak maken, gelyk ik ’er velen gezien heb. Een Landman in New Jersey had ’er ene, die hy jong zynde gevangen had, en welke nu zo mak was dat zy by dag in ’t bosch ging weiden en ’s avonds t’huis kwam, dikwyls ene wilde Ree mede brengende, en haren Heer gelegenheid gevende die te schieten. Vele [92]lieden houden jonge makke Reën, en gebruiken ze om andere Reën te vangen, of om de wilden, vooral in den bronstyd, met zig naar huis te brengen.

Bevers.

De Bevers zyn dikwyls zo tam geworden dat zy op de vischvangst gingen, en den visch dien zy gevangen hadden den menschen bragten. Dit gebeurt dikwyls met Otters, waarvan ik ’er gezien heb die hunne Meesters naliepen als honden. Als de Meester in ene schuit ging, sprong de Otter in ’t water, en kwam dikwyls kort daarna met enen visch in den bek boven. De Opossum kan ook zo tam gemaakt worden, dat hy de menschen als een hond naloopt.

De Rakkoon.

De Rakkoon, dien de Zweden Sjupp noemen, kan men met den tyd zo mak maken, dat hy als een Huisdier langs de straat loopt, maar het is onmogelyk van hem zyn stelen te ontleren. ’s Nagts kruipt hy in de hoenderhokken en byt ’er alles dood. Suiker en andere zoetigheden moet men zorgvuldig voor hem verbergen, en de kasten en dozen wel sluiten, of hy sluipt ’er in, en snoept alles op. Dit maakt dat de Vrouwen alle dagen klagten tegens hem te doen hebben, en om deze reden willen vele menschen dit gedierte niet hebben.

Eekhoorns.

De kinderen maken de grauwe en de vliegende Eekhoorns zo mak, dat zy hun op de schouders springen, en hen overal volgen.

Kalkoenen.

In de bosschen vindt men ook wilde Kalkoenen, die van de makken maar daarin verschillen dat ze groter zyn, en een roodagtiger, dog ook lekkerder vleesch hebben. Als men de eyeren dezer wilde Kalkoenen onder een makke hen laat uitbroeyen, worden de kiekens ook mak, schoon het wel eens gebeurt dat zy groot wordende wegvliegen, waarom men hun de vleugels als ze klein zyn knakt. Maar de makgemaakte kalkoenen zyn gemeenlyk kwaadaardiger dan de tammen. De Inlanders maken hun werk van ze te temmen en by hunne hutten te houden.

Ganzen.

Wilde Ganzen weet men ook mak te maken. Wanneer zy eerst in ’t voorjaar overkomen, en zig een wyl ophouden, want zy broeijen niet in Pensylvanie, schiet men ze in de vleugels, als het gelukken wil. Dan roeit men ’er naar toe en vangt ze. Men houdt ze vervolgens enigen tyd binnen. Op deze wys worden zy dikwyls zo mak, dat men ze daarna ’s morgens kan uitlaten, en zy ’s avonds wederkomen. Dog uit voorzorg kortwiekt men ze. Ik heb van dit soort van Ganzen gezien, die de Eigenaar zeide reeds twaalf jaren gehad te hebben. Dog, schoon hy ’er agt van had, had hy ze noit met de anderen zien paren, of eyeren leggen.

Veldhoenders. Duiven.

Men kan de Patryzen, die hier ook menigvuldig zyn, ook zo temmen dat zy met de kippen lopen, en komen om gevoerd te worden wanneer men ze roept. Ook heb ik wilde Duiven gezien, die zo mak geworden waren, dat ze met de tammen uitvlogen en wederom kwamen. Sommige [93]winters is ’er ene schrikkelyke menigte van wilde Duiven in Pensylvanie.

De Hommelvogel, of het Bloemzuigertje.

Van alle de zeldzame Vogels van Noord Amerika is deze de merkwaardigste dien de Engelschen Humming bird94 noemen. Verscheiden’ redenen doen my denken dat men op weinig plaatsen zyns gelyken vinden zal. De Zweden en sommige Engelschen noemen hem den Koningsvogel.95 De Heer Catesby heeft hem met zyne natuurlyke kleuren en in zyne volle grootte afgebeeld en beschreven.96 Hy is niet groter dan een grote Hommel, en gevolglyk is hy een van de kleinste vogeltjes der wereld, zo ’er al een kleinder soort ergens te vinden is.97 Zyne vederen zyn van de allerschoonste kleuren, de meesten groen, anderen grauw, enigen maken enen glinsterenden roden kring om den hals. De staart glimt, en verandert van groen in koperkleur. Deze vogeltjes komen hier in ’t voorjaar, tegens dat het begint warm te worden. Zy maken hun nest in den zomer, dog verhuizen tegens den herfst naar de zuidelyker landen. Zy bestaan louter van de zoete sappen der bloemen, die zy met hunne lange bekjes opzuigen. Van alle de bloemen houden zy het meest van die welken diep zyn en enen langen hals98 hebben, en ik heb opgemerkt dat zy het meest op de Impatiens en de Monarda met karmozyne bloemen vliegen. Men kan verzekerd zyn van den gehelen zomer velen van die moye vogeltjes voor zyn venster te hebben, als men ’er een bed met allerlei soorten van bloemen onderplant. Het is zeker een vermakelyk gezigt, deze kleine zeer levendige schepseltjes van de bloemen op en af, gelyk Byen te zien vliegen, en ’er den honing met hunne lange smalle bekjes uit te halen. De bloemen der Monarda zitten rondom den steel by iederen knoop,99 gelyk aan onze gemene Munte,100 bastaard Hennip,101 Leonurus, en Lamium. Het is dan zeer vermakelyk hen hunne bekjes in elke bloem rondom den steel te zien steken. Zo dra zy het sap van de ene bloem [94]ophebben vlodderen zy naar de naaste. Iemant, die het noit gezien heeft, zou kwalyk kunnen geloven in hoe kort enen tyd zy hunne snepjes in alle de bloemen van ene plant gehad hebben; en als die diep zyn, schynt ’er het vogeltje met zyn halve lyf in te kruipen.

Zo lang zy bezig zyn te zuigen gaan zy noit op de bloem zitten, maar vlodderen altyd gelyk Byen, steken de pootjes agterwaards, en bewegen de vlerkjes zo gezwind, dat men ’er kwalyk een oog op houden kan. Gedurende dat vlodderen maken zy een gebrom gelyk als Byen.102 Na dus ene wyl zonder rusten gevlogen te nebben, vliegen zy op enen nabystaanden boom of enen paal, om hunne kragten wat te herhalen. Dan gaan zy weer aan ’t brommen en ’t zuigen. Zy zyn niet zeer schuw. Ik ben nevens meer menschen op minder dan zes voeten by de plaats geweest daar ze vlogen, wy spraken t’zamen en bewogen ons, zonder dat wy ze stoorden. Maar als iemant op hen toeliep vlogen ze, als een pyl, weg. Wanneer het gebeurde dat ’er verscheidenen van hun op dezelve plaats neervielen, ontstond ’er een hevig gevegt als zy malkander op de bloemen aantroffen. Zy vlogen dan met zulke hevigheid tegen elkander aan, dat men denken zou, dat zy malkander met hunne spitse bekjes doorrygen moesten. Zy schenen onder ’t vegten in de lugt stil te staan, zig ophoudende door de onbegrypelyke rasheid waarmede zy hunne vleugels bewegen. Als de vensters open zyn vliegen zy dikwyls doormalkander in de kamers in, vegten een weinig, en vlodderen dan weer naar buiten. Somtyds komen zy op een verwelkte bloem, die geen sap meer heeft, en dan byten zy ze, als uit boosheid, af, en smyten ze op den grond, als ware het op dat zy naderhand ’er niet weder door bedrogen worden zullen. Wanneer ’er velen van deze vogeltjes in enen tuin zyn, plukken zy zo vele bloemen af dat ’er de grond van als bezaid legt; en men zoude zeggen dat zy dit uit nyd tegens malkanderen deden.

Gemeenlyk hoort men ze geen ander geluid maken dan het brommen hunner vleugeltjes; maar wanneer zy in de lugt malkander te keer gaan maken zy een geschirp gelyk een mos of een kieken. Zy zyn zo klein dat men ze ligtelyk voor grote hommels of kapellen aanzien zou. Hun vliegen gelykt naar dat van den hommel, en is ongelooflyk snel. Noit heeft men opgemerkt dat zy op vrugten of gekorven diertjes azen; de honing der bloemen schynt hun enig voedsel te zyn. Vele menschen hebben ze om hunne zonderlinge schoonheid gevangen en in koitjes gezet, maar zy stierven by gebrek van voedsel. Evenwel gelukte het den Heer Bartram ’er een paar van ene gehele week in ’t leven te houden, door ze water te geven waarin hy wat suiker had doen smelten, en ik [95]denk dat men ze op die wys wel enen gehelen winter over in ene broeikas zou kunnen houden.

Zy maken hunne nesten altyd midden op den tak van enen boom; en dezen zyn zo klein dat men ze van den grond niet zien kan, en dat men in den boom moet klimmen als men ze bekyken wil. Dus wordt het voor ene zeldzaamheid gehouden wanneer een nestje by toeval gevonden wordt, des te meer daar de bomen hier zo zwaar in ’t blad zyn. Het nest is ook een van de kleinsten die van vogels gemaakt worden. Ik heb ’er een dat geheel rond is, van binnen van een zagt bruin dons, dat op de bladen van het mannelyke Wolkruid103 verzameld schynt te wezen, die dikwyls met een zagt dons bezet zyn. Die plant is hier menigvuldig. Het nestje wordt van buiten met een groenagtig grauw mos bedekt, diergelyk men op alle oude bomen ziet. Het heeft over ’t kruis nauwlyks enen halven duim boven aan, en onder enen halven. Men weet egter dat de Humming bird ook uit vlas, hennip, mos, hair, en andere buigzame dingen zyn nest maakt. Men wil dat zy twee eyeren leggen, elk zo groot als ene erwt.

Ik besteedde den 25. October en den volgenden dag met alle myne verzamelde zaden in te pakken, dewyl ik gelegenheid had ze naar Engeland te zenden. Van daar gingen zy verder naar Zweden.

Reis naar New York.

Den 27. in den ogtendstond ging ik op een klein togtje naar New York, in gezelschap van den Heer Kock, met inzigt om het Land te zien, en te vernemen welke de veiligste weg ware om naar Kanada te gaan, door de wildernissen die men tusschen de Engelsche Volkplantingen en dat Landschap vindt.

De weg.

De weg dien wy langs reden was aan beide zyden vry wel bewoond door Engelschen, Duitschers en andere Europeanen. Wy zagen vlaktens en hoogtens van onderscheiden uitgestrektheid. Bergen en stenen zag ik nergens, enige keyen uitgenomen. By elke Landhoeve genoegzaam was een grote boomgaard van Perzik- en Appelbomen, waarvan sommigen nog vol vrugten zaten.

Heiningen.

De heiningen waren op vele plaatsen zo laag dat het vee ’er gemakkelyk overheen springen kon; om dit voortekomen dragen de varkens houten jukken, ene gewoonte die ik al aangemerkt heb over alle de Engelsche Volkplantingen algemeen te zyn. De paarden hadden aan den hals een stuk houts, waaronder een haak aan vast was, die in de heining bleef zitten als het paard zyne voorste voeten opligtte om ’er over te springen; dog ik twyffel of deze uitvinding wel goed is voor de paarden zelven. Hun wierd ook het overspringen belet door een stuk houts, waar van het ene eind aan enen der voorvoeten en het ander aan enen der agtervoeten [96]was vast gemaakt, waardoor zy gedwongen wierden, zeer langzaam te gaan en volstrekt verhinderd te springen. Het kwam my voor dat dit stuk houts de paarden aan velerlei gevaren bloot stelde.

Stenen bruggen.

Digt by Nieuw Frankfort reden wy over ene kleine stenen brug, en wat verder, agt of negen Eng. mylen van Philadelphia, over nog ene andere. Tot nog toe zyn ’er gene mylpalen in het Land opgeregt, en men rekent de afstanden by gissing. Wat later werden wy aan een Veer over enen stroom gezet, waar wy drie pence voor ieder mensch met zyn paard betaalden.

Mockingbird.

Op ene plaats daar wy pleisterden hadden de menschen enen Mockingbird in ene koi. Hy wordt hier voor den besten zanger uit de vogels gehouden. Zyne vederen zyn niet frai. In dit jaargetyde zingt hy niet. De Heer Catesby heeft, in zyne natuurlyke Historie van Karolina, dezen vogel ook naar het leven afgebeeld en beschreven.104 Men zegt, dat hy zyn nest in ’t kreupelhout en de bomen maakt; dog daarin zo eigenzinnig is dat als iemant ’er by komt en de eijeren bekykt, hy het nest verlaat en noit weder komt. De Jongen vorderen veel oppassens. Als men ze der Moeder ontneemt en in ene koi zet, komt zy ze daar drie of vier malen ’s daags voeren; maar eindelyk geen kans ziende om ze ’er uit te krygen zo verlaat zy ze; en dan sterven de Jongen dikwyls, vermoedelyk om dat zy aan ’t voeder niet kunnen wennen dat hun de menschen geven. Maar het volk verbeeldt zig dat de Moeder ze, wanneer zy ze voor de laatste reis voert, weet te vergeven, om ze des te eer uit hunne slaverny en rampzaligheid te verlossen. Deze vogels blyven hier den gehelen zomer over, maar verhuizen tegens den herfst naar het zuiden. Men noemt ze Mockingbirds of Spotvogels, om dat ze het geluid van byna alle de vogels weten na te doen. Hun eigen zang is uitmuntend, vol van veranderingen van toon, zo dat vele menschen ze voor de beste zangvogels der wereld houden. Zeker is het dat ’er weinigen zyn die tegen hun aan kunnen, en dit is het dat ze tamelyk duur maakt.

New Bristol.

Omtrent den middag kwamen wy te New Bristol, een klein vlek in Pensylvanie, op de Dellaware, omtrent vyftien Eng. mylen van Philadelphia. De meeste huizen zyn van steen en staan op hun zelven. De Inwoonders dryven enen kleinen handel, dog de meesten laten hunne waren van Philadelphia komen. Aan de overzyde der Rivier, omtrent Burlington. vlak over New Bristol legt de Stad Burlington, waar de Gouverneur van New Jersey zyn verblyf houdt.

Schrale grond.

Wy hadden nu Landhuizen aan beide zyden van den weg, en kwamen in ene laan aan weerszyden met palen afgezet, die tamelyk grote koornvelden [97]omgaven. Daarop volgde een bosch, en vier Eng. mylen ver zagen wy niets dan hout en enen mageren bodem, waarop de Lupinus perennis in overvloed wast. Ik was zeer verblyd ene plant zo wel op zo magere gronden te zien tieren, en begon zelfs te overleggen of men deze ontdekking niet ten nutte maken konde. Dog ik had naderhand het verdriet van te vinden dat het vee deze plant niet eten wil, schoon zy ’er zeer groen en frisch uitziet en malsch op het gevoel is. Misschien zal ’er een middel uittevinden zyn om ze het vee smakelyk te maken. Des avonds kwamen wy te Trenton, na dat wy aan een Veer de Dellaware waren overgezet.

Trenton.

Trenton is een lang smal vlek, wat van de Dellaware af, en leggende in ene zandige vlakte. Het behoort tot New Jersey, en wordt gerekend dertig Eng. mylen van Philadelphia te leggen. Daar zyn twee kleine kerken, ene voor de Bisschoppelyken en de andere voor de Presbyterianen. De huizen zyn gedeeltelyk van steen gebouwd, dog de meesten van hout, gemeenlyk twee verdiepingen hoog, hebbende enen kelder en ene keuken daar naast onder den grond. Zy staan tamelyk ver van malkander, aan den enen kant aan de straat en aan den anderen aan tuinen van verschillende grootte. In elken tuin is een put. De plaats wordt voor zeer gezond gehouden. Onze Waard vertelde ons dat twee en twintig jaren geleden, wanneer hy zig hier eerst nederzettede, ’er nauwlyks meer dan een huis was, maar sedert dien tyd is Trenton zo toegenomen, dat ’er nu omtrent honderd huizen zyn. De huizen zyn van binnen in verscheiden’ vertrekken door plankenbeschotten verdeeld. De Inwoonders dryven enen kleinen handel in waren die zy van Philadelphia krygen; maar hun voornaamste voordeel komt van de menigte van reizigers die van Philadelphia naar New York en terug gaan, want zy worden gemeenlyk met Trentonsche Jagten van Philadelphia te Trenton, of van daar naar Philadelphia gebragt. Maar van Trenton verder naar Nieuw Brunswyk gaat men met wagens, die elken dag op die plaats ryden. Velen van de Ingezetenen bestaan ook van het overvoeren van goederen, die alle dagen in menigte of van Philadelphia naar New York, of van New York naar Philadelphia gezonden worden. Tusschen Philadelphia en Trenton geschiedt dit te water, dog tusschen Trenton en Nieuw Brunswyk te land; het welk gemeenlyk door menschen van Trenton verrigt wordt.

Op de Jagten tusschen Philadelphia en Trenton betaalt men ene schelling en zes pence Pensylvanisch geld voor ieder mensch, buiten zyn pakkadie. Ieder Reiziger moet voor zyn eten en drinken zorgen, of een vast gesteld geld betalen. Tusschen Trenton en Nieuw Brunswyk is de vragt twee schellingen zes pence, de pakkadie daar buiten.

Landsdouwe.

Wy zetteden den 28. in den morgen onze reis voort. Het land was [98]meest effen, hier en daar egter vertoonden zig enige languitgestrekte hoogtens. Men vond enig hout, dog het meeste veld was zonder geboomte, maar nergens zag ik in Amerika, de steden uitgezonderd, het land zo bevolkt. Egter verzekerde my een oud man, die hieromstreeks woonde, en ons een deel van den weg verzelde, dat het hem zeer wel heugde dat ’er tusschen Trenton en Nieuw Brunswyk maar drie Landhoeven waren; en dit was, dagt hy, nu omtrent vyftig jaar geleden. Den gehelen dag byna hadden wy uitgestrekte koornvelden aan weerskanten van den weg, en gemeenlyk daalde de grond tegens het zuiden. By elke Landhoeve is een schone boomgaard vol van Perzik- en Appelbomen, en in sommigen waren de vrugten in zulk ene menigte afgevallen dat zy den grond genoegzaam geheel bedekten. Overal mogten wy onze hoeden en zakken, zo veel wy wilden, vullen. Kerssebomen stonden ’er op den weg, by de Landhoeven en elders.

Schuren.

De Schuren waren hier op ene byzondere wys gebouwd. Het gebouw was zo groot als byna ene kleine kerk. Het dak was vry hoog, gedekt met planken, aan beide zyden afhellende, dog niet steil. De muren waren niet veel hoger dan een volwassen manspersoon, maar de breedte van ’t gebouw was aanmerkelyk. In ’t midden was de dorschvloer, en daarboven, of op de zolder, leggen zy het ongedorschte koorn, het stroo, of andere dingen. Aan enen kant waren stallingen voor de paarden en de koeyen. Het kleine vee had ook zyne byzondere stalling. Aan beide de einden waren grote deuren, zo dat men de ene in en de andere uit kon ryden. Dit soort van schuren hebben vooral de Hollanders en de Duitschers105. En men moet aanmerken dat tusschen Trenton en New York weinig Engelschen, maar vele Duitschers, dog vooral Hollanders wonen, welken laatsten hier zeer talryk zyn.

De Wilden.

Eer ik verder ga, moet ik iets aanmerken rakende de zogenaamde Wilden of Inboorlingen van Amerika, want sommige Lezers denken veelligt, gelyk vele menschen van myne kennis, dat geheel Noord Amerika byna bewoond wordt van wilde en heidensche Volken, en zouden het vreemd vinden dat ik van dezelven zo weinig gewag make. Anderen wederom zullen zig verbeelden, dat, wanneer ik in myne dagverhalen zeg dat het land wel bebouwd is, en dat op vele plaatsen huizen van steen of hout zyn, waarom heen koornvelden, tuinen, en boomgaarden leggen, ik van de bezittingen der oorspronglyke Amerikanen spreke. Om dit misverstand voor te komen, merk ik aan, dat het Land, byzonderlyk langs de kust, in de Engelsche Volkplantingen, door Europeanen bewoond wordt, die op sommige plaatsen reeds zo talryk zyn, dat [99]weinige delen van Europa meer volks bevatten. De Wilden hebben het Land aan de Europeanen verkoft, en zyn landwaards in geweken. Op de meeste plaatsen moet men honderd en twintig Eng. mylen106 ver van de kust reizen eer men aan de eerste woningen der Wilden komt. Men kan langer dan een half jaar te Philadelphia en in andere zeesteden geweest zyn, zonder enen enkelden Wilden gezien te hebben. In ’t vervolg zal ik omstandiger van hun spreken, gelyk ook van hunnen godsdienst, zeden en huishouding. Thans keer ik weder tot myn verhaal.

Kleur van den grond.

Omtrent negen Eng. mylen van Trenton begint de grond van kleur te veranderen, tot hiertoe bestaan hebbende uit ene helder grauwe klei. Nu wierd hy roodagtig bruin, somtyds purperagtig, en somtyds van een kleur als Braziliehout. Deze kleur kwam van enen roden kalksteen, die veel geleek naar dien welken men vind op den berg Kinnekulle in West Gothland, en ene byzondere bedding in de rots maakt. Dus schynt de Amerikaansche rode kalksteen maar ene verscheidenheid van den Zweedschen te wezen. Hy lag in beddingen van twee of drie vingers dik, dog was deelbaar in verscheiden dunner schyven, welker oppervlakte zelden gelyk was maar gemeenlyk oneffen. De beddingen zelven waren dikwyls door horizontale scheuren afgesneden. Wanneer deze stenen aan de lugt bloot gesteld worden, vallen zy allengskens, eerst in stukken, en naderhand tot stof. De menschen hieromstreeks wisten ’er geen gebruik van te maken. De grond boven deze stenen is somtyds ryk en somtyds schraal. Op de meeste plaatsen daar men gegraven had kon men merken dat het grootste deel der omgeworpene aarde uit dit soort van steengrond bestond. Wy hadden deze roodagtige aarde overal tot digt by Nieuw Brunswyk, waar zy overvloedig is. De oever der Rivier vertoonde op vele plaatsen niets dan beddingen van kalksteen, die niet horizontaal, dog meer of min naar beneden liepen.

Princetown.

Omtrent ’s morgens te tien uren kwamen wy te Princetown, een vlek gelegen in ene vlakte. De meeste huizen zyn van hout, en staan niet bymalkander, maar hebben tuinen en weiden tusschen beiden. Dit oord wierd eerder door Europeanen bewoond dan Pensylvanie; en dit is de reden dat de bosschen meer weg gehakt zyn, en dat het land meer bebouwd is, zo dat men denken zoude in Europa te zyn.

Wy waren voornemens voorttereizen, dog een zware aanhoudende regen dwong ons hier tot den volgenden morgen te blyven.

Landsdouwe.

Wy vertrokken den 29. October weder. Het land was tamelyk wel bevolkt. Schoon wy thans grote bosschen zagen, bestonden zy allen uit bomen die hun blad laten vallen, en ik zag niet enen boom van het [100]Dennegeslagt, tot dat ik te Nieuw Brunswyk kwam. De grond was effen, en scheen overal juist niet de rykste te zyn. Op sommige plaatsen waren kleine hoogtens, die zig ongevoelig in de vlaktens verloren, welken gemeenlyk door beekjes doorsneden werden. Byna elke Landhoeve had haren boomgaard. De huizen waren meest van hout, en op enigen afstand van de zelven stonden de bakovens, meest van klei gemaakt.

Rockhill.

Op enen heuvel, die met hout bewassen en Rockhill genoemd was, lagen enige stukken van rots, zo zwaar dat drie man werk zouden gehad hebben ze naar beneden te rollen. Maar behalven dezen waren ’er weinig grote stenen in het Land te vinden, want de meesten die wy zagen konden ligt door een man worden opgetild. Op ene andere plaats ontdekten wy vele kleine keizelsteentjes, dog ontmoetten gene bergen of rotsen.

Nieuw Brunswyk.

Omtrent den middag kwamen wy te Nieuw Brunswyk aan, een frai klein steedje in de Provincie van New Jersey, in ene vally op de westzyde der Rivier Rareton. Men kan het, om zyne lage legging, niet zien, voor dat men boven op den berg is, die ’er vlak by legt. De Stad legt zuid en noord, langs de Rivier. De Duitsche Ingezetenen hebben twee kerken, ene van steen, en de andere van hout. De Engelsche kerk is ook van hout; dog de Presbyterianen waren bezig ’er ene van steen te bouwen. Het Raadhuis heeft een goed aanzien. Sommige huizen zyn van gebakken’ steen, dog de meesten zyn van hout, of ten minsten van hout en steen te zamen. De houten huizen zyn los opgeslagen, bestaande uit planken, die van binnen met latten aan malkander vast zyn. Zulken die uit hout en steen t’zamen bestaan, hebben alleen stenen muren aan de straat, het overige is maar van planken. Dit zou enen Reiziger, die maar schielyk doorrydt, ligt doen denken dat alles van steen was. De huizen waren gedekt met houten berden. Voor elke deur is ene stoep van enige trappen hoog, met bankjes op zyde, waar de menschen ’s avonds een lugtje scheppen en de voorbygangers zien. De Stad heeft alleen maar ene straat in de lengte, en aan haar noordeinde ene dwarsstraat, beiden tamelyk lang.

De Rareton.

De Rivier Rareton vliet digt by de Stad voorby, en is diep genoeg voor grote Jagten. De breedte by de Stad is een musketschoot. De vloed komt tot enige mylen boven het steedtje. De Jagten worden in de langte by de brug geplaatst. De Rivier heeft hoge en steile oevers, dog by de Stad zyn zy laag. Ene van de straten Hollanders. wordt byna alleen van Hollanders bewoond, die hier van Albany gekomen zyn, waarom zy Albanystreet genoemd wordt. Deze Hollanders houden alleen maar gezelschap onder malkander, en komen zelden [101]of noit by de andere Inwoonders. Nieuw Brunswyk behoort tot New Jersey; dog de meeste zo niet al de handel, dien het dryft, is op New York, dat ’er omtrent veertig Eng. mylen van daan legt. Men zendt daar koorn en meel in menigte, brood, veel lynzaad, planken, houten vaatwerk en allerhande timmerwerk naar toe. Vele kleine Jagten gaan dagelyks van de ene plaats naar de andere. De Inwoonders winnen ook veel van de Reizigers, die alle uren door het plaatsje trekken.

Grond. Stenen.

De steile oevers der Rivier bestaan uit den roden Kalksteen, dien ik alreeds beschreven heb. Men kan hier duidelyk zien dat de beddingen niet horizontaal leggen, maar benedenwaards gaan, vooral tegens het zuiden. De lugt had den steen hier grotelyks ontbonden. Ik vroeg of men ’er geen gebruik van maken kon, en vernam dat hy tot het bouwen van huizen niets deugde, want, schoon hy hard en duurzaam onder den grond is, valt hy in stukken en tot gruis als men hem opgraaft en aan de lugt bloot stelt. Een der Inwoonders had beproefd ’er een huis van te bouwen, dog de buitenmuren begonnen schielyk zo te vergaan dat hy ’er planken overheen moest doen slaan, om te beletten dat zyn gantsche muur in stukken viel. Men wil dat de steen ene goede mist op het land maakt, en om die reden stroit men hem tot gruis geworden over de akkers, waardoor men zegt dat het onkruid sterft. Men gebruikt hem hier toe op de akkers en in de tuinen.107

Vervolg der Reize.

Tegen den avond vervolgden wy onze reis, en wierden over de Rareton gezet. In enen drogen zomer en by ebbende zee kan men zonder gevaar den stroom doorryden. Aan de overzyde was de Rode Jeneverboom vry overvloedig. Het land was wel bewoond en de grond keizelagtig.

Wy zagen op verscheiden plaatsen Poulepintades op enen vry verren afstand van de huizen in ’t veld.

Omtrent agt Eng. mylen van Nieuw Brunswyk scheidde zig de weg. Wy sloegen links in. De weg aan de regterhand loopt naar Amboy, de voornaamste zeeplaats van New Jersey. Het land had een betoverend aanzien, men zag heuvelen en dalen, en alles zeer wel bebouwd. Van de hoogtens had men het gezigt over landhoeven, boomgaarden, koornvelden, bosschen, meren, eilanden, wegen en weilanden.

De grond was op de meeste plaatsen roodagtig. Ik twyffel niet of ’er waren lagen van den gemelden kalksteen onder. Somtyds zag ’er de aarde uit als Cinnabererts. [102]

Woodbridge.

Woodbridge is een klein dorp, bestaande uit weinig huizen, en gelegen in ene vlakte. Wy hielden hier stil om onze paarden wat te laten rusten. De meeste huizen waren van hout, de muren van planken, die aan een eind rond en allen op dezelve ry leggende van dezelve langte waren. Sommige huizen hadden een Italiaansch dak, dog de meesten waren met gevels. De daken waren meest met houten berden gedekt. Putten en schepemmers werden meest overal gevonden.

Elizabeth-town.

Elizabeth-town is ene kleine Stad, omtrent twintig Eng. mylen van Nieuw Brunswyk. Wy kwamen daar even na het ondergaan der zon aan. De huizen staan verstroid, dog zyn wel gebouwd, gemeenlyk van planken, met daken van houten berden, waarmede ook de muren overdekt zyn. Ook waren ’er enige stenen gebouwen. Een kleine stroom loopt door de Stad van het westen naar het oosten, de welke by de eb byna droog is, maar met den vloed kleine Jagten voeren kan. Hier zyn twee fraye kerken, die ’er veel beter uitzien dan ’er ene in geheel Philadelphia doet. Die van de Engelsche kerk was van steen, had enen toren met klokken, en ene leuning rondom, van waar men over het omgelegen land ziet. De vergaderplaats der Presbyterianen was van hout, dog had enen toren en klokken, en was, gelyk de andere huizen, met houten berden gedekt. Het Raadhuis zag ’er ook wel uit, en had ook enen toren met ene klok. De oever der Rivier was rood van wegens den kalksteen. In en rondom de Stad zyn vele tuinen en boomgaarden, en men kan met waarheid zeggen dat Elizabeth-town in enen tuin legt, zynde de grond rondom effen en wel bebouwd.

De ganzen op enige plaatsen, daar wy dezen en den volgenden dag doortrokken, hadden drie of vier stokjes, van omtrent een voet lang, kruislings om den hals, ten einde ze te beletten door de half gebroken beheiningen te kruipen; het welk ze ’er regt grappig deed uitzien.

Wy namen ons verblyf dien nagt in ene herberg, Elizabeth-town Point geheten, omtrent twee Eng. mylen van de Stad gelegen, zynde het laatste huis aan dezen kant ’t welk tot New Jersey behoort. De man, die de herberg met het Veer daar by gepagt had, zeide ons dat hy daar ’s jaars honderd en tien pond Pensylvanisch geld voor betaalde.

Voortreize.

Den 30. October waren wy reisvaardig by het opgaan der zon. Digt by de herberg, daar wy dien nagt doorgebragt hadden, wierden wy ene Rivier in een half verrot vaartuig overgezet. Deze Rivier kwam ver van ’s binnens lands, en kleine schepen konden ze ligtelyk opzeilen, het welk een groot voordeel aan de Inwoonders van het [103]naby gelegen land aanbragt, en hun gelegenheid gaf van hunne waren gemakkelyk naar New York te zenden. Zelfs diende zy hun om handel op de West Indien te dryven. De landeryen aan weerskanten der Rivier waren laag en bestonden uit weiden. Maar men kon ’er geen ander hoi winnen als dat op moerassige gronden wast, want by den vloed worden deze weilanden somtyds onder water gezet. Men zegt dat de menschen en het vee hier des zomers door ontelbare menigtens van muggen geplaagd worden. Dit wierd aan de laagheid en moerassigheid van den grond toegeschreven, waarin de muggen hare eitjes leggen, die door de warmte worden uitgebroeid.

Staten Eiland. New York.

Zo dra wy den stroom over waren bevonden wy ons op Staten Eiland, dat geheel en al van zout water omringd is. Hier begint de Provincie van New York. De meesten der Ingezetenen alhier waren Hollanders, of zulken die zig hier hadden nedergezet terwyl de Hollanders hier meester waren. Dog tegenwoordig waren zy verspreid onder de Engelschen en andere Europeanen, en spraken voor het groter deel Engelsch. Het gezigt over het land was zeer aangenaam, wordende niet zeer door bosschen belemmerd, en vertonende vele bebouwde landen. De heuvels en dalen gingen hier voort malkanderen aftewisselen.

Landhoeven.

De Landhoeven lagen digt by een. De meeste huizen waren van hout, dog sommigen van steen. Iedere Hoeve had haren boomgaard van appelbomen, wier vrugten reeds meest geplukt waren. Ik zag hier by ieder huis, gelyk op de gehele reis, ene Cyderperssen.Cyderpers, die op de ene of de andere wys gemaakt was. Het volk was bezig met de appelen te perssen, of had onlangs geleden daar mede gedaan gekregen. Sommigen gebruikten een wiel, gemaakt van dikke eiken’ planken, het welk om enen yzeren as door een paard getrokken werd, omtrent op de zelve wys als men wouw maakt,108 met dit onderscheid alleen, dat het wiel hier over planken loopt. De Kerssebomen stonden rondom de heiningen om de koornvelden.

De koornlanden waren uitmuntend wel gelegen, en met Weit of Rogge bezaid. Zy hadden gene sloten rondom, maar alleen watervoren, op zyn Engelsch, meer of min van malkander gelegen.

Wy zagen ergens enen watermolen zo aangelegd, dat wanneer het vloed was het water in enen vyver liep, maar als het ebde ging het verlaat open, en de molen wierd van het water rond gedreven.

De Stad New York.

Om agt uren in den morgen kwamen wy op ene plaats daar wy het water over moesten om te New York te komen. Wy lieten de paarden [104]daar, en gingen in een Jagt. Wy hadden negen Eng. mylen afteleggen; egter waren wy al te elf uren te New York. Wy zagen een soort van wilde endvogels in menigte op het water. Het volk noemde ze Blauwbekken109. Zy schenen onze Pylstaarten110 te zyn. Zy waren zeer schuw. Op het strand zagen wy schone in de schuinte leggende koornvelden, die gantsch groen waren van het opkomende koorn. Wy zagen verscheiden’ visschers in schuitjes bezig met oesters van den bodem der zee optehalen, ten welken einde zy zig van harken met lange yzeren inwaards gebogene tanden bedienden. Zy gebruikten deze werktuigen of maar een alleen, of twee aan malkander gebonden, op zulk ene wys dat de tanden op malkander kwamen.

Oesters.

Omtrent New York wordt ene grote menigte uitmuntende Oesters gevonden, wiergelyken men, en voor de grootte, en voor den smaak, op weinige plaatsen vindt. Men maakt ze in, en zendt ze naar de West Indien en andere oorden. Het inmaken geschiedt op deze wys. Zo dra de Oesters gevangen zyn, maakt men ze open, en wast den visch schoon af. Dan giet men wat waters in een pot, waarin men de Oesters ene wyl kookt, daarna op een schotel legt, tot dat ze enigzins droog zyn. Vervolgens neemt men wat speceryen, wat peper, en zo veel azyn, als men oordeelt noodzakelyk te zyn. Dit mengt men met de helft van het vogt waarin de Oesters gekookt zyn, en hangt het over ’t vuur. Men moet by ’t koken wel op het schuimen passen. Eindelyk giet men het al te zamen in een glazen of aarden vat, doet ’er de Oesters in en maakt het wel toe, dat ’er geen lugt by kome. Op deze wys kunnen de Oesters een geheel jaar goed blyven, en naar ver gelegen plaatsen verzonden worden.

De Kooplieden zenden om dezen tyd vele dus ingemaakte Oesters hier van daan naar de West Indien, waar by zy gemeenlyk ene aanzienlyke winst doen, want Oesters die hun hier ene schelling kosten verkopen zy den meesten tyd voor een pistool, of zesmaal zo veel als zy hun gekost hebben, en somtyds nog meer. De Oesters op deze wys ingemaakt zyn zeer lekker, en kunnen ook gebraden worden.

Ene andere manier van ze intemaken bestaat hierin. Men doet ze uit de schalen, braadt ze in een pan met boter, doet ze in een glazen of aarden vat, en giet ’er de gesmolten boter op, zo dat ze wel bedekt leggen, en er geen lugt bykome. Op deze wys ingelegt zyn zy even goed om te eten als op de voorgaande, en worden ook naar de West Indien en andere oorden verzonden.

Men at ze hier ook rauw, met azyn en peper, dog zelden. Meest braadt men ze in ene pan met boter, of in de schalen zelven op kolen. [105]Ook kookt men ze in hun eigen water, dat zy in overvloed van zig geven, zo dra zy in de warmte komen. En men hield ze dan veel lekkerder als wanneer men ze in ander water kookte. Zy gingen hier voor ene gezonde spys. Arme menschen eten ze het gehele jaar door met een weinig broods.

De Oesters worden voornaamlyk op enen modderigen grond gevangen. Zy zyn zo talryk niet op het zand, en men vindt hier zelden rots of steen op den bodem der zee. De Oesterschelpen worden op grote hopen verzameld en tot kalk gebrand. Wy zagen vele zulke hopen by de Landhoeven leggen, die niet ver van zee waren; en omstreeks New York zagen wy de Boeren ze geheel en ongebroken op het land ryden, dat met weit bezaid was. De zee verschaft ’er hier ene schrikkelyke menigte van.

De Wilden, die voor de aankomst der Europers aan de zeekusten woonden, leefden voornaamlyk van oesters en mosselen. Nog vangen zy ze vlytiglyk, wanneer ze op plaatsen komen daar oesters zyn, en verkopen ze dieper in het land aan de andere Wilden. Dit is de reden dat men op die plaatsen daar men weet dat zy voorheen gewoond hebben ongemeen vele oester- en mosselschelpen op hopen vindt. En dit moet ons omzigtig maken in te beweren dat op alle plaatsen, digt by zee, of dieper landswaards in, waar men zulke hopen ontmoet, dezelven daar gelegen hebben sedert de tyden dat de zee over die landen stroomde.

Kreeften.

Zeekreeften worden hier ook overvloedig gevonden, en byna op dezelve wys als de Oesters ingemaakt en verzonden. Ik heb dikwyls horen verhalen dat de kust van New York al reeds lang door de Europeanen bewoond was, zonder dat ’er kreeften te vinden waren, zo dat zy uit Nieuw Engeland, daar ze overvloedig waren, in grote vischkorven derwaards wierden gebragt. Maar het gebeurde eens dat een dezer korven by Helgate kwam te breken, omtrent tien Eng. mylen van New York, en alle de Kreeften raakten vry. Sedert dien tyd zyn zy hier zo vermenigvuldigd, dat ze in den grootsten overvloed gevangen worden.

Koude Koorts.

Een soort van koude koorts, door de Engelschen Fever and ague genoemd, is zeer gemeen in velen van de Engelsche Volkplantingen. Dog in sommigen weet men ’er niets van. Ik zal in ’t vervolg de eigenschappen dezer ziekte nader beschryven. Verscheidenen van de aanzienlykste Ingezetenen van New York verzekerden my, dat deze ziekte daar ver na zo gemeen niet is als in Pensylvanie, waar ’er tien tegen een in New York van worden aangetast. Om die reden waren ze van mening, dat deze ziekte veroorzaakt werd door de dampen van staande wateren, poelen, en rivieren; en dus konden de landschappen aan de kust gelegen zo ligt ’er niet van worden aangedaan. Evenwel wierd het gulzig eten van meloenen, [106]watermeloenen, persiken, en andere sappige vrugten, ook gehouden den voortgang van deze ziekte veel te bevorderen; en vele voorbeelden bevestigden deze mening. De Kina wierd ’er een goed middel tegen gerekend. Egter wierd zy dikwyls gevonden ene verkeerde werking te doen, ’t zy dan dat ze verbasterd was, ’t zy dat men ze op ene verkeerde wys gebruikt had. De Heer David van Horne, een Koopman, vertelde my, dat hy zig en vele andere menschen van de koorts genezen had met de bladen der Tuinsaly.111 Hy stampte ze in een vyzel, en drukte ’er het sap uit; dit deed hy zo lang tot dat hy ’er een lepel vol van had, en mengde ’er dan wat citroensap onder. Dit gebruikte hy tegens dat de huivering begon; en na dat het drie of vier malen genomen was, kwam de koorts niet weder.

Eikenbast.

De bast van den witten Eik wierd voor het beste middel tegens den loop gehouden. Men maakt hem tot poeder. My wierd van sommigen verzekerd, dat ’er gevallen waren waarin niets had willen helpen, en waar in dit middel ene zekere en spoedige genezing veroorzaakt had. In New York gebruikte men dezen bast ook om wol bruin te verwen, zo dat zy naar thee bohea gelykt, en in de zon niet verschiet. Onder de ontelbare schelpen en hoorns die men op ’t strand vindt, zyn ’er die veel Clams. naar een menschenoor gelyken. De Engelschen noemen ze Clams. Zy zyn zeer dik, wit, uitgenomen alleen het spitse eind, dat van binnen en van buiten blauw is, trekkende wat naar het violet en het purper. Men vindt ze in groten overvloed op de kust van New York, Long Island, en andere plaatsen. De schaal besluit een vry groot dier, het welk, niet alleen de Wilden, maar ook de Europers gaarn eten.

Met dezen schelpvisch dryft men enen aanmerkelyken handel onder de Wilden binnen ’s lands. Toen deze menschen nog op de kusten woonden, konden zy zelven hunne Clams vangen, waaruit hun voedsel voornamelyk bestond; maar tegenswoordig doen dit de Hollanders en de Engelschen, die op Long Island en andere zeeplaatsen wonen. Zo dra de schelp gevangen is neemt men ’er den visch uit, rygt hem aan een draad, en hangt hem dus in de lugt om in de zon te drogen. Dit gedaan zynde, wordt hy in vaten gelegd en naar Albany gezonden, waar de Wilden deze waar kopen, die zy voor een hunner beste geregten houden. Behalven de Europeanen komen velen van de Inlanders jaarlyks op de zee kust om Clams te vangen.

Wampum der Wilden.

De Wilden gebruiken deze schelpen in plaats van geld, en maken ’er hun zo genaamd Wampum van. Hunne Vrouwen hangen ze ook om als zy opgeschikt willen wezen. De Wampums worden eigenlyk van het violet der schelp gemaakt, want de blauwagtige stukken hebben by [107]hun ene veel grotere waarde dan de witten. Een Reiziger, wel voorzien van deze schelpen, kan ’er ene aanmerkelyke winst mede doen onder de Inlanders; maar als hy geld, goud of zilver medeneemt, zal hy voorzeker verliezen, want de Wilden, die verder binnen ’s lands wonen, agten deze metalen weinig of niet, gelyk ik dikwyls heb opgemerkt. Voorheen maakten zy hunne Wampums zelven, schoon niet zonder veel moeite, maar tegenswoordig worden zy meest van de Europeanen gemaakt. Byzonderlyk doen dit die van Albany, en winnen ’er aanmerkelyk veel by. In ’t vervolg denk ik de wys waarop de Wampums gemaakt worden te beschryven.

Joden.

Behalven de verschillende sekten van Christenen, wonen ’er vele Joden in New York, die daar grote voorregten bezitten. Zy hebben ene Synagoge, bezitten huizen en buitenplaatsen in eigendom, en mogen winkel doen in de Stad. Ook hebben ze verscheiden schepen, die ze bevragten. In een woord, zy genieten de zelve voorregten als de overige Ingezetenen.

Gedurende myn verblyf te New York, zo wel deze reis als de twee volgende jaren, ben ik dikmaals met Joden in gezelschap geweest, en vernam onder anderen dat dit volk noit enige spys voor zig op zaturdag bereidde, maar dat altyd den dag te voren deed, en dat zy ’s winters den gantschen zaturdag over vuur aanhielden. Zy eten gemeenlyk geen spek; egter wierd my door verscheiden’ geloofwaardige menschen verhaald, dat zy op reis zynde, en wel vooral de jonge Joden, gene zwarigheid maakten die, of enige andere spys, die hun wierd voorgezet, te gebruiken, zelfs in tegenwoordigheid van Christenen. Ik was voor de twedemaal den 2. November in hunne Synagoge, en wierd elke reis op ene byzondere plaats gezet, die voor de Christenen geschikt is. Een jonge Rabbi verrigtte den godsdienst ten dele in ’t Hebreuwsch en ten dele in ’t Rabbynsch. De mans en de vrouwen waren allen op zyn Engelsch gekleed; de eersten hielden allen den hoed op. De galeryen waren voor de vrouwen. De mans wierpen by het bidden enen witten doek over het hoofd, het welk misschien enen Zak wilde verbeelden. Maar ik merkte dat de rykeren enen kostbaarderen doek hadden dan de anderen. Velen van de mans hadden Hebreeuwsche boeken, waaruit zy by beurten zongen en lazen. De Rabbi stond in ’t midden der Synagoge, met het aangezigt naar het oosten gekeerd; maar hy rabbelde zodanig dat het byna onmogelyk moet geweest zyn hem te verstaan.112

De Stad New York.

New York, de Hoofdstad der Provincie van dien naam, legt op 40. [108]gr. 40. minn. N. en 74. gr. 4. min. W. van Lond. omtrent 97. Eng. mylen van Philadelphia. Hare legging is zeer voordelig voor den handel, want de Stad staat op een punt dat door twee bayen wordt gemaakt, in ene van dewelken de Rivier Hudson, niet ver van de Stad, zig uitstort. Dus is New York aan drie kanten van water omringd. De grond, waarop de Stad gebouwd is, is op sommige plaatsen effen en op andere heuvelagtig. De plaats wordt gerekend zeer gezond te zyn.

Gestigt door de Hollanders.

De Stad wierd het eerst door de Hollanders aangelegd, in ’t jaar, gelyk men zegt, 1623. toen zy meester van het land waren. Zy noemden ze Nieuw Amsterdam, en het land zelf Nieuw Nederland. De Engelschen maakten ’er zig meester van in ’t jaar 1664. en behielden het uit hoofde van het volgende verbond van vrede. Zy noemden het land en de Stad beiden New York. In grootte komt de Stad zeer na by Boston en Philadelphia. Maar in fraiheid, rykdom, en handel, betwist zy die plaatsen den voorrang. Tegenwoordig zal zy anderhalf maal zo groot als Gothenburg in Zweden zyn.

De straten lopen zo lynregt niet als te Philadelphia, en hebben somtyds aanmerkelyke bogten. Egter zyn zy ruim, wel bebouwd, en geplaveid, uitgenomen op sommige hoge plaatsen, waar dat niet nodig was. Op de voornaamste straten staan bomen, die des zomers een groot aanzien en ene lieflyke lommer geven. Dit doet de Stad als naar enen tuin gelyken. De bomen die het talrykst zyn zyn de Waterbeuken,113 welken door hun zwaar blad veel schaduw geven, en de Sprinkhaanboom,114 wien zyne schone bladeren en de aangename reuk van zyne bloemen zeer geschikt maken om in ene Stad digt by de huizen en in tuinen geplant te worden. Ook stonden ’er Linden en Olmen op de straten, dog minder in getal. Zy waren in ’t gemeen om den anderen geplant.

Boomkikkers.

Behalven allerhande vogelen, die des zomers zig in de bomen onthouden, vindt men ’er een soort van Kikker in groten overvloed in.115 Zy maken een schrikkelyk geweld des avonds en des nagts, vooral na enen heten dag en als men regen verwagt, zo dat zy ’t gezang der vogelen als verdoven. Dikwyls schreuwen zy zo sterk dat een mensch moeite heeft van zig te doen verstaan.

Huizen.

De meeste huizen zyn van gebakken’ steen, in ’t algemeen sterk en net, en verscheiden verdiepingen hoog. Sommigen hadden, volgens de oude bouworder, de gevels naar de straat gekeerd, maar dit was anders [109]by de nieuweren. Vele huizen hadden op het dak een balkon, waarop de menschen ’s avonds gewoon waren te zitten, en van waar men een aangenaam gezigt over de Stad, de naburige wateren, en de overleggende kust heeft. De daken zyn gemeenlyk met pannen of berden van wit dennenhout,116 dat hier te lande wast, gedekt. De Inwoonders zyn van gevoelen, dat zulk een dak al zo duurzaam is als een dat van wit Cederhout117 gemaakt is, gelyk in Pensylvanie geschiedt. De muren zyn van binnen gewit, en ik zag nergens behangsels, waarvan men hier weinig schynt te weten. De muren waren geheel bedekt met printen en kleine schilderytjes. Op beide zyden van den schoorsteen waren gemeenlyk een soort van kasten; de muren onder de vensters waren meest beschoten, en ’er waren zitbanken by. De kasten en al het houtwerk waren gemeenlyk blauwagtig grauw geschilderd.

Kerken.

Daar zyn verscheiden Kerken in de Stad, die aanmerking verdienen. De Engelsche Kerk, gebouwd in ’t jaar 1695. in het westen der Stad, is van steen, en heeft toren en klokken. De Nieuwe Hollandsche Kerk, insgelyks van steen, is vry groot, en heeft enen toren met een uurwyzer, het enige dat in de Stad is. Zy staat noord en zuid. Men heeft hier in het aanleggen van Kerken naar gene streken zig gerigt. In deze Kerk zyn nog altaar, nog sakristy, nog koor, nog kaarskronen, nog schilderyen. De Oude Hollandsche Kerk, insgelyks van steen, is zo groot niet als de Nieuwe. Zy was van binnen beschilderd, dog zonder beelden, en met een klein orgel versierd, dat haar de Gouverneur Burnet vereerd heeft. De mans zitten meest op de gallery en de vrouwen beneden.

De Presbyteriaansche Kerk is tamelyk groot, en eerst onlangs gebouwd. Zy is van steen, en heeft enen toren met ene klok. Nog vindt men ’er ene Duitsche Luthersche Kerk, ene Duitsche Hervormde Kerk, ene Fransche Kerk voor de Protestantsche Vlugtelingen, ene Quaker vergaderplaats; waarby men de Joodsche Synagoge nog voegen kan.

Fort George.

Aan den zeekant op de spits der landengte legt een tamelyk goed kasteel, het Fort George genoemd, het welk de gantsche haven bestrykt, en de Stad ten minsten voor enen onverwagten aanval verdedigen kan. Ten noorden tegens het strand aan is zy door palissades bevestigd, die egter, daar men in lang genen vyand te dugten heeft gehad, grotendeels in slegten staat zyn.

Water.

In de Stad zelve is geen goed water te vinden, maar digt ’er by is ene schone bron, waaruit de Inwoonders hun water voor de thee en de [110]keuken halen. Sommigen evenwel, die minder kiesch zyn, bedienen zig van het water uit de putten in de Stad, schoon het zeer slegt is. Dit gebrek van goed water is lastig voor de vreemde paarden die in de Stad komen, want zy lusten het water niet dat men daar vindt.

De Haven.

De Haven is vry goed. De schepen kunnen met hunne volle lading vlak tegens de brug aan leggen. Het water is zeer brak, dewyl de zee gedurig in de Haven komt, en daar door vriest zy niet toe, ten zy in zeer koude winters. Dit is een groot voordeel voor den handel, het welk Philadelphia niet heeft. De Haven is bevryd van alle orkanen uit het zuidoosten, door Long Island, dat vlak over de Stad legt. Dus hebben de schepen alleen de zuidwester stormen te vrezen, want aan dien kant is de Haven open. Dog de ingang heeft enige gebreken, onder anderen dit dat ’er geen oorlogschip kan inkomen, want schoon zy vry diep is, is ’er egter voor zo diep gaande vaartuigen geen water genoeg. Somtyds is het ook wel zware koopvaardyschepen gebeurd, door het sterk gaan der golven, wanneer zy tusschen de zelven in nederzakten, eventjes grond te raken, schoon zonder kwade gevolgen. Buiten dat, de ingang is nauw, en vele schepen zyn daar vergaan, om dat ze ligt op ene bank geraken kunnen, als zy gene goede lootsen hebben. Oude lieden, die lang den ingang dier haven bevaren hadden, verzekerden my, dat hy nog dieper, nog ondieper, nog smalder nog breder was dan voorheen.

Het verschil van ty by hoogst en laagst water is hier omtrent zes Eng. voeten. Maar op zekere tyden van de maand, wanneer de vloed het hoogst is, stygt hy tot zeven voet boven de laagste ebbe.

Handel.

New York is misschien de Stad die van gantsch Noord Amerika den sterksten handel dryft. Boston en Philadelphia komen haar zeer naby. New York strekt haren handel zeer ver uit, en men wil dat zy meer schepen naar Londen zendt dan Philadelphia. Men voert van hier naar die Hoofdstad alle de pelteryen, die men van de Wilden koopt, suiker, Mahogany, Brazilie, en ander verwhout, Rum, en andere West Indische waren, nevens al het geld dat men uit de West Indien getrokken heeft. Alle jaren worden hier schepen gebouwd om te Londen verkoft te worden, en men heeft in de laatste jaren zeer veel yzers derwaards gezonden. Van Londen brengt men hier in, stoffen en allerhande Engelsche Handwerken en andere vreemde waren. Engeland, en inzonderheid Londen wint ontzaglyk by den handel op Noord Amerika; want niet alleenlyk New York, maar alle de Engelschen Steden op het vaste land voeren zo veel goed uit Engeland in, dat al het geld, nevens alle de waren die hier uit andere gewesten komen, naar Engeland moet, om het geen men hier trekt te betalen, en dit alles is daartoe nog niet voldoende. Hieruit [111]blykt hoe veel ene wel geregelde Volkplanting tot de welvaert van hare Moederplaats toebrengt.

New York zendt vele schepen naar de West Indien met koorn, meel, bischuit, houtwerk, timmerhout, planken, vleesch, visch, boter en andere eetwaren. Ook gaan ’er velen naar Boston, in Nieuw Engeland, met koorn en meel, die van daar vleesch, boter, timmerhout, verscheiden’ soorten van visch, en andere waren terug ontvangen, welken zy verder naar de West Indien voeren. Daar nemen zy somtyds rum in, die op die plaatsen in groten overvloed gestookt wordt, en verkopen die hier met groot voordeel. Ook varen ’er somtyds geladen Jagten tusschen New York en Philadelphia over en weder; hetgeen alleen, gelyk uit de Koeranten blykt, geschiedt, om dat sommige waren op de ene plaats duurder zyn dan op de andere. Jaarlyks zendt men ook schepen naar Ierland beladen met West Indische waren, maar vooral met Lynzaad, dat hier gewonnen wordt. Men heeft my verzekerd dat ’er sommige jaren meer dan tien schepen mede geladen naar Ierland gegaan zyn, om dat het vlas daar gezegd wordt geen goed zaad te geven. Maar het is waarschynlyk dat de ware reden is, dat men in Ierland, om des te beter vlas te hebben, niet wagt tot dat de plant ryp is, en derhalven vreemd zaad moet laten komen. En dus is die een der hoofdtakken van den handel geworden.

Somtyds worden de goederen die naar de West Indien gaan met gereed geld betaald, en somtyds in waren, die of eerst naar New York gebragt, of regelregt naar Engeland of Holland gezonden worden. Als dan een schip op de terugreis gene waren medenemen, of niemant het bevragten wil, zo vaart het naar Newcastle in Engeland, en neemt in plaats van ballast steenkolen in, die hier wel betaald worden. Ook gebruikt men ze in vele huizen, in de keuken en in de kamers, dewyl zy beter koop geschat worden dan het hout. New York dryft ook enigen handel op Zuid Karolina, waar het koorn, meel, suiker, rum, en andere goederen naar toe zendt, en van waar het ryst wederom terug ontvangt, het welk genoegzaam het enige is dat uit Zuid Karolina verzonden wordt.

De waren waarin de Provincie van New York handel dryft zyn niet zeer menigvuldig. De voornaamsten zyn, pelteryen, die te Oswego van de Wilden gekoft worden, vele planken, die meest van Albany komen, timmerhout en vaatwerk, dat van omstreeks de Rivier Hudson gehaald wordt, en eindelyk weit, meel, garst, haver, en ander graan, dat men van New Jersey en uit de Provincie zelve krygt. Ik heb Jagten gezien van Nieuw Brunswyk, geladen met weit, die los in ’t schip lag, en met meel in tonnen gepakt, gelyk ook met ene menigte [112]van lynzaad. De Provincie van New York levert ook enig vleesch en andere eetwaren, die men verzendt, dog in gene menigte. Ook is de voorraad van erwten die van Albany komt niet aanzienlyker. Maar des te meer yzer kan men verzenden, want men vindt het op verscheiden’ plaatsen van dit Landschap in overvloed en tamelyk goed. De overige voortbrengsels hebben niet veel om ’t lyf.

Wyn.

De meeste wyn, dien men hier en in de andere Volkplantingen van Noord Amerika gebruikt, komt van Madera, en is sterk en heet.

Handwerken.

Hier zyn nog gene Handwerken, die naam verdienen, aangelegd. Men krygt alles van Londen.

De Hudson.

De Rivier Hudson brengt den handel van New York veel voordeels aan. Zy is omtrent honderd en vyftig Eng. mylen landwaards in bevaarbaar, en valt niet ver van de Stad naar het westen in de Bai. Gedurende agt maanden van het jaar is de Rivier vol van Jagten, en andere grote en kleine vaartuigen, naar New York gaande of ’er van daan terug kerende, beladen met inlandsche of vreemde waren.

Schepen.

Ik kan niet juist bepalen hoe groot het getal der schepen is die jaarlyks hier aankomen of afvaren. Maar ik heb in de Pensylvanische Koerant gevonden, dat van den 1. December 1729. tot den 1. December 1730. twee honderd en elf schepen in de haven van New York gekomen, en twee honderd twee en twintig daar uit gevaren waren. En sedert dien tyd is de handel zeer sterk toegenomen.

Markten.

Tweemaal in de week komen de Boeren te New York te markt, omtrent op de zelve wys als te Philadelphia, alleen maar met dit onderscheid dat hier de markt op verscheiden plaatsen gehouden wordt.

De Gouverneur.

De Gouverneur van New York heeft zyn Paleis in het Fort. Onder de genen die met deze post bekleed geweest zyn, verdient William Burnet ene euwigdurende gedagtenis. Hy was een zoon van den beroemden Thomas Burnet, en scheen de geleerdheid van zynen Vader overgeerfd te hebben. Maar zyne grootste verdienste bestond in zynen aanhoudenden yver voor de welvaart van dit gewest. Het volk van New York houdt hem voor den besten Gouverneur, dien zy oit gehad hebben, en denken zyne bewezene diensten niet genoeg te kunnen pryzen. De veelvuldige starrekundige waarnemingen, die hy hier maakte, zyn in verscheiden’ Engelsche werken te vinden. In ’t jaar 1727. by de komst van George den II. tot den troon van Groot Britanje, wierd hy aangesteld tot Gouverneur van Nieuw Engeland. In gevolge hier van verliet hy New York en begaf zig naar Boston, waar hy in 1729. overleed.

Parlementen.

Eens of tweemaal in ’t jaar wordt te New York ene vergadering gehouden van de Afgezondenen uit alle de oorden van de Provincie. Men kan deze Vergadering aanzien als een klein soort van Parlement of Ryksdag. [113]Hier wordt alles het welvaren van ’t gewest rakende in overweging genomen. Gouverneurs.De Gouverneur beroept de Vergadering en doet ze scheiden naar goedvinden. Dit is ene magt waarvan hy zig bedient wanneer hy of verdere overwegingen onnodig, of de Vergadering niet eens gezind genoeg oordeelt; dog het gebeurt ook dikwyls genoeg dat hy, door eigenzin of eigenbelang bewogen, deze magt ten nadeele der Provincie gebruikt. Somtyds heeft het gewest enen Gouverneur gehad, die met de Ingezetenen in zulke onenigheid geraakte, dat de Afgevaardigden naderhand uit spyt en wraaklust zig tegens alles kanteden wat hy voorstelde, het ware dan voordelig of niet. In zulke gevallen plegt de Gouverneur de Vergadering te ontbinden, en ene andere te beroepen, welke hy evenwel binnen korten tyd weder ontbond zo dra hy bemerkte dat de leden niet wel gezind waren. Op deze wys wist hy het hun zo moede te maken door de kosten die zy zo dikwyls gedwongen waren te doen, dat zy op ’t laatst blyde waren zig met hem te mogen verenigen in hunne pogingen ten besten van ’t gewest. Maar daar zyn ook Gouverneurs geweest die de Vergadering beriepen en ontbonden alleen om dat zy zig niet naar hunnen zin schikken wilde, of hare toestemming niet kon geven aan voorslagen, die misschien gevaarlyk of schadelyk voor de gemene zaak zouden geweest zyn. De Koning stelt den Gouverneur naar welgevallen aan, dog de Ingezetenen betalen hem zyn jaargeld. Dus heeft hy groter inkomsten naar mate hy de gunst der Inwoonders winnen kan. Daar zyn voorbeelden in deze en andere Provincien van Gouverneurs, die door hunne onenigheden met de Ingezetenen hun gantsche jaargeld kwyt raakten, hebbende den Koning geen vermogen om hun dit te doen betalen. Indien een Gouverneur dan geen goed van zig zelven heeft, kan hy daar door gedwongen worden zyn ampt nederteleggen, of zig met een zeer gering inkomen te behelpen, of zig naar den zin der Ingezetenen te schikken. Dog ’er zyn zekere vaste voordelen, die men hem niet onthouden kan. Dezen zyn I. dat niemant in de gantsche Provincie ene herberg kan opzetten zonder verlof van den Gouverneur, het welk men alleen verkrygen kan mits betalende ene zekere erkentenis volgens de omstandigheden. Sommige Gouverneurs, aan welken de Ingezetenen weigerden hun jaargeld te betalen, zogten derhalven die schade te boeten door ’t verdubbelen van het getal der herbergiers. II. Weinige lieden, die staan te trouwen, willen hunne geboden van den preekstoel afgelezen hebben, uitgenomen zulken die zeer arm zyn; maar verkrygen een verlof van den Gouverneur, waarby de Predikanten, Hervormde of Luthersche, magt krygen zulke personen, die dat verlof vertonen, te trouwen. Dit verlof nu is den Gouverneur ene halve Guinea waard. En deze vergunningen door de gehele Provincie belopen ene aanmerkelyke som. III. De Gouverneur [114]tekent alle paspoorten, en byzonder de zeepassen; en dit geeft hem een ander middel ter goedmaking zyner verteringen. Nog zyn ’er enige kleinder voordelen, die ik voorby zal gaan.

Wetten.

De Vergadering is gewoon de oude wetten te overzien, en des noods nieuwen te maken. Ook regelt zy den loop van ’t geld, en andere zaken daar toe betrekkelyk. Want men moet aanmerken dat ieder van de Volkplantingen onafhanglyk van de anderen is, en hare eigene munt en eigene wetten heeft; zo dat zy als een land op zig zelf bestaande kan worden aangezien. Hiervan daan komt het dat in oorlogstyden de zaken vry langzaam, ongeregeld en slap worden bestierd; want de Provincies zyn niet alleen somtyds oneens, maar de inzigten der Gouverneurs en der Vergaderingen van de byzondere gewesten zyn ook dikwyls strydende; zo dat het ligt gebeurt, dat, terwyl men twist over het geen best en het beste koop zoude zyn in ’t voeren van den oorlog, de vyand kans heeft de ene plaats na de Oorlogen. andere wegtenemen. Ook is het dikwyls gebeurd, dat, terwyl de ene Provincie door den vyand geplaagd werd, de anderen stil en werkeloos zaten, als of haar dit alles niets aanging. Somtyds duurde het twee of drie jaren eer zy het eens waren of men ene Volkplanting die aangetast werd ondersteunen zoude, en het is gebeurd dat het besluit viel van neen. Zelfs zyn ’er voorbeelden van Provincies, die niet alleen onzydig bleven in enen kryg tusschen ene andere Provincie en enen uitheemschen vyand, maar die zelfs voortgingen enen aanmerkelyken handel met den vyand te dryven.

Door deze verdeeldheden hebben de Franschen in Kanada, die maar een hand vol volks in vergelyking van de Engelschen in Amerika waren, gelegenheid gehad merkelyke voordelen op de laatsten te behalen. Want uit het getal en de magt der Engelschen oordelende zoude men zeggen, dat het hun ligt vallen moest de Franschen in Amerika te overmeesteren.118

Staatkundige aanmerking.

Evenwel is het ene zaak van groot belang voor de kroon van Engeland, dat deze Volkplantingen zo na aan een land onder het bestier van Frankryk gelegen zyn als Kanada. Daar is reden van te denken dat het den Koning noit ernst was om de Franschen daar uittejagen. De Engelsche Volkplantingen zyn zo magtig geworden dat zy met Groot Brittanje zelf om den voorrang dingen. Om dan het evenwigt van den handel naar den kant van het Ryk op den duur te doen [115]overslaan, en ter bereiking van verscheiden andere oogmerken, is het verboden, Handwerken in Amerika aanteleggen; goud- of zilvermynen te zoeken, ten zy men het gevonden goud of zilver regelregt naar Engeland zende; op enige plaats handel te dryven die niet onder ’t gebied van Groot Brittanje staat, enige zekere plaatsen maar uitgenomen: en vreemde schepen mogen niet in de Amerikaansche havens komen. Deze en diergelyke bepalingen maken dat de Amerikaansche Engelschen minder liefde voor hun oorspronglyk Vaderland krygen, en deze onverschilligheid wordt vergroot door de menigte van vreemdelingen, als Duitschers, Hollanders en Franschen, die hier gevestigd zyn. Voeg hierby dat vele menschen noit te vreden zyn met het gene zy bezitten, hoe aanzienlyk dat ook zy, altyd meerder willende winnen, en naar verandering hakende; en dat hunne al te grote vryheid en weelde hen tot onbandigheid brengt.

Engelschen, zelfs die uit Europa herwaards overgekomen waren, hebben my verteld, dat binnen dertig of vyftig jaar de Volkplantingen in Amerika magt genoeg hebben zullen om enen staat op zig zelven te maken, en volkomen onafhanglyk van Oud Engeland te zyn. Maar gelyk de gehele kust open legt, en de binnenlanden door de Franschen ontrust worden, dwingen deze gevaarlyke vyanden in oorlogstyden de Volkplantingen hare verbindtenissen met haar Vaderland te onderhouden. De Engelsche Regering heeft derhalven ene genoegzame reden van de Franschen in Kanada als het geschiktste middel aantezien om de Volkplantingen by haren pligt te houden. Maar ik ben reeds te ver van myn stuk afgedwaald; ik keer derhalven weder naar New York.

Afwyking der Naald.

De afwyking der Naald is in die Stad door Philip Well, eersten Ingenieur van New York, in het jaar 1686. bevonden 8. gr. 45. min. W. Maar in 1723. was zy maar 7. gr. 20. min. volgens de waarnemingen van den Gouverneur Burnet. Waaruit wy besluiten mogen, dat in agtendertig jaren de Naald omtrent 1. gr. en 25. min. dat is omtrent 2. min. ieder jaar, nader aan het ware noorden komt. De Heer Alexander, een man van veel kennis in de Starre- en Wiskunde, verzekerde my uit verscheiden waarnemingen, dat in het jaar 1750. den 18. September de afwyking gerekend wierd te zyn 6. gr. 22. min.

Drukkeryen.

Daar zyn twee Drukkeryen in de Stad; en alle week komen ’er Engelsche koeranten uit, die het nieuws van de gehele wereld bevatten.

Winters.

De winter is hier veel gestrenger dan in Pensylvanie, en byna zo hard als in sommige delen van Zweden, dog hy duurt niet zo lang als by ons; de lente begint hier vroeg en de herfst laat. Des Zomers is de hette onmatig. De meloenen zyn op het open veld reeds ryp in ’t begin van Augustus, daar wy ze onder glazen en op hete bedden nauwlyks op dien tyd tot rypheid brengen kunnen. Ik kan de koude van den winter [116]niet juist bepalen, zynde alle de waarnemingen gemaakt volgens Thermometers die in huis hingen, en die de buitenlugt niet aanraken kon. De sneeuw blyft enige maanden leggen; en men bedient zig hier van sleden, gelyk in Zweden, dog men maakt ze wat te groot. De Rivier Hudson is omtrent aan haren mond ene Eng. myl breed. Het verschil tusschen het hoogste en ’t laagste water is daar tusschen de zes en zeven voet. Het water is zeer brak; en met dat al blyft het ys daar niet alleen ene, maar dikwyls verscheiden maanden zitten. Het is somtyds meer dan twee voet dik.

Muggen.

De Muggen zyn hier dikwyls zeer lastig. Zy komen met het hoi naar de Stad, dat op de lage landen gewonnen wordt, die geheel en al van het zoute water doortrokken zyn; of volgen het vee, als het ’s avonds t’huis komt. Ik heb in my zelven en in anderen ondervonden hoe zeer dit kleine gedierte iemant in enen nagt mismaken kan. Watermeloenen.De watermeloenen, die men digt by Stad aankweekt, groeyen zeer weelderig. Zy zyn uitmuntend en beter dan ergens anders in Noord Amerika, schoon zy op ’t openveld geplant worden, en zonder op een warm bed gestaan te hebben. Ik zag in September 1750. ene watermeloen aan het huis van den Gouverneur Clinton, die 47. Eng. ponden woog, en by enen Koopman alhier ene die 42. pond zwaar was. Egter hield men deze twee voor onder de grootsten te behoren die men hier kon aantreffen.

Sachems.

In ’t jaar 1710. reisden van hier vyf Koningen, anders Sachems, van de Iroquoizen naar Engeland, om Koningin Anna tot een verbond met hun tegens de Franschen te bewegen. Ik zal my niet ophouden met hunne namen, kleding, het onthaal dat zy aan het Hof kregen, hunne gesprekken met de Koningin; dit alles is uit andere boeken bekend. De Koningen of Sachems der Wilden hebben gemeenlyk geen groter gezag over hun dan een Schout in zyn gebied, en veeltyds nog minder. Op myne reizen door hun Land had ik noit gelegenheid myne opwagting by enen dezer Sachems te gaan maken, want die Heren kwamen onverzogt uit eigen beweging het eerst aan myn verblyf, op hoop van een glas brandewyns of twee te krygen, daar zy boven alles veel werks van maken.

Hollanders te New York.

De eerste Volkplanters in New York waren de Hollanders. Wanneer de Stad en haar regtsgebied door de Engelschen ingenomen, en in verruiling tegens Suriname by den vrede afgestaan werd, bleef het den ouden Ingezetenen vry te New York te blyven en alle de voorregten en vryheden te genieten, die zy van te voren bezeten hadden, of met alle hunne goederen te vertrekken. De meesten verkozen het eerste; en dit is de reden dat het grootste getal van de Ingezetenen dezer Stad en Provincie Hollanders zyn, die, byzonderlyk de oude lieden, nog hunne moedertaal spreken, schoon zy allengskens hunne zeden beginnen te [117]veranderen, vooral in de Stad en daar digt by, want de jonge lieden spreken meest Engelsch, gaan in de Engelsche kerk, en zouden het zelfs kwalyk nemen, als men ze Hollanders en niet Engelschen noemde.

New York minder bevolkt dan Pensylvanie.

Schoon de Provincie van New York lang voor Pensylvanie door Europers is bewoond geweest, is egter die laatste Provincie veel meer bevolkt. Men kan dit niet toeschryven aan de natuur van den grond, want die is te New York zeer goed, maar zie hier wat men wil dat de reden hier van is. Onder de Regering van Koningin Anna, omtrent het jaar 1709. kwamen vele Duitschers herwaards en verwierven land om zig neertezetten. Na dat zy hier enigen tyd gewoond, huizen en kerken gebouwd, en koornlanden en weiden aangelegd hadden, wierden hunne vryheden verkort, en men ontzette ze, onder verschillende voorgevens, van een gedeelte hunner bezittingen. Dit maakte hen gaande. Zy keerden ten laatsten geweld met geweld, en sloegen de zulken die hen van hun eigendom beroven wilden. Dog de Regering nam dit zo euvel op, dat de yverigsten uit de Duitschers by den kop gevat, hard gehandeld en zwaar gestraft werden. Dit verbitterde de overigen zo zeer, dat de meesten hunne huizen en goederen verlieten, en naar Pensylvanie weken, waar zy zeer wel ontvangen wierden, en ene aanzienlyke uitgestrektheid lands verwierven, nevens vele voorregten, die altyd duren moesten. Hiermede niet voldaan, schreven zy aan hunne nabestaanden en vrienden in New York, en raadden hen van, zo zy oit naar Amerika dagten overtekomen, niet naar New York te gaan, waar de regering niet deugde. Deze raad had zulk enen invloed, dat de Duitschers, waarvan ’er in ’t vervolg een zeer groot getal naar Amerika gingen, altyd New York vermydden, en allen zig naar Pensylvanie begaven. Somtyds gebeurde het dat zy gedwongen waren met schepen naar New York geschikt over te komen, dog zy waren nauwlyks daar aangeland, of zy haastten zig naar Pensylvanie te gaan, in ’t aanzien van alle de Inwoonders van New York.

Dog ’er kan nog ene twede oorzaak gegeven worden van het gebrek aan volk in New York. Toen de Hollanders by den vrede met Engeland de vryheid kregen van alle hunne voorregten zonder de minste bepaling te blyven genieten, nam ieder van hun een zeer groot stuk lands in bezit, en verscheidenen van de hoofden der magtigste huisgezinnen maakten zig meester van ene uitgestrektheid lands, die groot genoeg zou geweest zyn voor een geheel kerspel. En daar de meesten van hun zeer ryk waren, bewoog hen de nyd dien zy jegens de Engelschen hadden, om hunne landen niet dan tot enen buitensporigen prys aan dezelven te willen verkopen, het welk hunne nakomelingen stiptelyk zyn nagevolgd. Dus hebben de Engelschen en andere Vreemdelingen weinig aanmoediging [118]om zig hier nedertezetten. Integendeel hebben zy in de andere Provincien gelegenheid genoeg om landeryen beter koop te krygen, en met groter veiligheid voor hun zelven. Dus is het geen wonder dat zo vele delen van New York onbebouwd leggen en naar woestenyen gelyken. Dit voorbeeld toont aan hoe zeer een misslag in de regering de bevolking benadelen kan.

Vertrek van New York naar Philadelpia.

Den 3. November gingen wy omtrent den middag weder van New York op reis, en onzen togt vervolgende kwamen wy den 5. te Philadelphia aan.

Appelen vroeger ryp in Pensylvanie dan in New York.

In den omtrek dier Stad had het volk al ene maand geleden hunnen Cyder gemaakt, waartoe zy genoodzaakt waren omdat de appelen zo ryp waren dat zy afvielen. Maar op onze reis door New York zagen wy de menschen daar eerst aan bezig. Dit is een duidelyk bewys dat de appelen in Pensylvanie eerder ryp worden dan in New York; maar of dit van den grond, of van de groter hette in Pensylvanie, of van ene andere oorzaak komt, kan ik niet zeggen. Dog het zo vroeg maken van den Cyder heeft geen het minste voordeel in; integendeel, de ondervinding heeft geleerd dat het beter is hem later in ’t jaar te maken, wordende de grote hette gehouden de gisting te beletten.

Polecat.

Daar is een viervoetig dier zeer gemeen, niet alleen in Pensylvanie, maar ook in andere gewesten van Zuid en Noord Amerika, by de Engelschen Polecat119 genoemd. In New York noemen zy het gemeenlyk Skunk. De Zweden heten het Fiskatte, om zynen vreeslyken stank. De Franschen in Kanada geven het den naam van het stinkend dier of het Duivelskind.120 Enigen heten het ook Pekan. De Heer Catesby121 heeft het beschreven, en naar het leven afgebeeld. Dit dier gelykt veel naar den Marter, is omtrent van dezelve grootte en gemeenlyk zwart. Op den rug heeft het ene streep die in de langte loopt, en twee anderen op ieder zyde, die met de eerste gelykwydig lopen. Somtyds, dog zeer zelden, ziet men ’er die geheel wit zyn. Op onze terugreis naar Philadelphia zagen wy ’er een dat door de honden doodgebeten was. En naderhand had ik vele gelegenheden van het te zien, en van zyne eigenschappen te horen spreken. Het houdt zyne jongen zo wel in holle bomen als in gaten onder den grond. Het klimt zeer vlug op de bomen, is een groot vyand van ’t gevogelte, breekt de eijeren en vreet de kiekens op, en als het in een hoenderhok kan komen vernielt het al wat ’er in is. [119]

Zyn stank.

Dit dier heeft ene eigenschap waardoor het vooral bekend is. Wanneer het door menschen of honden vervolgd wordt, loopt het zo schielyk als het kan weg, of kloutert op enen boom, maar als het zo bezet is dat het niet ontsnappen kan, verdedigt het zig met zyn pis. Sommigen denken dat het dit doet met zynen staart te bepissen, en dan denzelven zo schielyk en met zo veel kragt te slingeren dat de pis naar alle kanten ’er uitvliegt; maar anderen zyn van mening dat het zyn pis zonder het behulp van den staart zo ver zenden kan. Voor my ik vind het eerste het waarschynlykst; want sommige geloofwaardige lieden hebben my verzekerd dat, schoon zy meer dan agttien voet van het dier afstonden, hunne aangezigten geheel en al nat geworden zyn. Zyn pis heeft zulk enen stank dat ’er niets by kan vergeleken worden, omtrent gelyk, dog veel sterker, als het Geranium Robertianum van Linnæus. Wanneer men omtrent hem komt als hy zyn’ stank laat ruiken kan men enigen tyd nauwlyks adem halen, en het is of men stikken zou. Heeft men het ongeluk de pis in het oog te krygen, zo loopt men gevaar dat te verliezen. Vele honden, die op de jagt den Polecat yverig vervolgen, lopen weg zodra zy nat gemaakt worden; evenwel als zy van ’t regte ras zyn, zullen zy ’t niet opgeven, voor dat ze hem gevangen en doodgebeten hebben; dog zy zyn genoodzaakt nu en dan hunne neuzen in den grond te steken om adem te scheppen.

Een kleed, dat door dit dier is nat gemaakt, behoudt den stank meer dan ene maand, ten zy men het vierentwintig uren onder varsche aarde leggen late, want dan gaat ’er de reuk grotendeels af. Als men de pis op zyne handen of het aangezigt gekregen heeft, wryft men die ook met losse aarde, en sommigen hebben hunne handen een uur lang in den grond gehouden. Wasschen helpt zo schielyk niet. Een zeker Man van aanzien, door den Polecat nat gemaakt, stonk zo schrikkelyk, dat, toen hy in huis kwam, de menschen ’er uitliepen, of hem den ingang weigerden. Honden, die op de jagt der Polecatten geweest zyn, stinken enige dagen daarna nog zo dat men ze in huis niet verdragen kan. Te Philadelphia zag ik eens op enen marktdag enen hoop volks met stenen naar enen hond goyen, die waarschynlyk het ongeluk gehad had van dit dier te na gekomen te zyn. De Reizigers worden dikwyls in de bosschen van dien reuk gekweld, zo dat men somtyds den neus moet toehouden. Als de wind van de plaats komt daar de Polecat geweest is, by nagt of in grote stilte, is de stank des te geweldiger.

In den winter van 1749. kwam een Polecat, gelokt door den reuk van een dood lam, digt by een huis daar ik dien nagt sliep. De honden het dier terstond nazettende, gebruikte het zyne gewoonlyke [120]wapenen om zig van hun te ontslaan. Het gelukte; de honden hadden genen lust hunne jagt te vervolgen. Hy maakte zulk een stank, dat, schoon ik op enigen afstand ’er van daan was, ik ’er byna van stikte, en het vee vond hem ook zo onaangenaam dat het begon te bulken. Allengskens verdween hy egter. Tegens het einde van dat jaar kwam een dezer dieren in onzen kelder, dog men vernam genen stank, want dien geeft hy niet van zig ten zy in nood. De Keukenmeid evenwel merkte enige dagen agter malkander dat ’er van het vleesch gegeten was, en, denkende dat het de kat gedaan had, stopte zy de toegangen toe. Maar den volgenden nagt wierd zy wakker van een ysselyk geweld in den kelder. Zy ging ’er naar toe, en, schoon het donker was, zag zy een dier met twee glinsterende ogen, die als vuur schenen te branden. Zy greep egter moed, en sloeg het dood. Dog toen het beest regt benauwd begon te worden, vervulde het den kelder met enen zo afschuwelyken reuk, dat niet alleen de Meid gedurende enige dagen ’er ziek van was, maar dat ook brood, vleesch en andere eetwaren, die in den kelder stonden, ’er zo van doordrongen werden, dat men het alles weg werpen moest.

Uit een voorval dat een myner kennissen te New York had, maak ik op, dat de Polecat of niet altyd zeer schuw is, of dat hy zeer sterk slapen moet. Deze Man, op enen zomeravond in de schemering uit het bosch komende, meende dat hy ene plant voor zig zag staan, en, die willende afplukken, wierd hy op eenmaal van den Polecat bepist, die op den grond zat en zynen staart om hoog hield. Dit had den Man doen denken dat het ene plant was. Hy had vele moeite zig van dien geur te ontdoen.

Mak gemaakt.

Schoon deze dieren zo onaangenaam een gezelschap kunnen zyn, plegen dog somtyds de Engelschen, Zweden, Franschen en Wilden ze te temmen. Zy volgen dan hunne Meesters gelyk als honden, en bedienen zig noit van hunne wapenen, ten zy men ze slaat of bang maakt. De Wilden eten hem. Maar wanneer zy hem de huid aftrekken, snyden zy ’er de blaas uit, om voortekomen dat het vleesch een kwaden Zyn vleesch.smaak kryge. Ik heb ook Engelschen en Franschen gesproken, die verzekerden ’er van gegeten te hebben, en dat het niet kwalyk smaakte. Zy vergeleken het by ’t vleesch van een speenvarkentje. De Europers De Huid. gebruiken de huid, die grof en langhairig is, niet, maar de Wilden bereiden ze, latende ’er het hair aan, en maken ’er tabaksbeurzen van, die zy voor het lyf dragen.

Byzonderheden aangaande de Karolina.

Den 6. November tegen den avond ging ik naar het landgoed van den Heer Bartram. Ik vond iemant by hem die in Karolina woonde, en my verscheiden’ byzonderheden aangaande dat Land mededeelde, waarvan ik ’er enigen ga gewagen. [121]

Voortbrengsels. Teer.

Teer, Pek en Ryst zyn de voornaamste voortbrengsels van dat gewest. De grond is zeer zandig, en dus wassen ’er vele pyn- en dennebomen, waaruit men de Teer maakt. Men neemt daar gemeenlyk zulke bomen toe die van zelven dood gegaan zyn. Men weet daar niet, gelyk in Oost Bothnie, de bomen tot het Teerbranden op zulk ene wys te gebruiken, dat men ’er den bast op ene, en somtyds aan verscheiden’ zyden, eerst afschilt. Op sommige plaatsen in Karolina neemt men hier toe ook de takken. Het branden en koken geschiedt, gelyk my de man het beschreef, op de zelve wys als in Finland. De Pek wordt uit de Teer op deze wys gemaakt. Men graaft enen kuil, en besmeert dien van binnen met klei, hier giet men de Teer in, en maakt ’er een vuur rondom, dat men brandende houdt tot dat de Teer de stevigheid van de Pek verkregen heeft. Daar wierden in Noord Amerika twee soorten van Teer gemaakt. Het eerste is de gemene Teer, dezelve daar ik zo even van gesproken heb, en die uit de stammen, de takken en de wortelen van zulke dennebomen gemaakt wordt, die al van zelven sterk uitgedroogd waren, het welk in dit Land de gebruiklykste wys is. Het andere soort maakt men dus. Men schilt de bomen aan enen kant en laat ze zo een jaar staan, gedurende het welk de harst uit de scheuren voor den dag komt. Dan velt men den boom, en brandt hem tot Teer. En dit is de Groene Teer; niet dat zy groen van kleur is, want de beide soorten hebben byna dezelve kleur, maar omdat zy uit groene bomen gemaakt wordt, daar men de gemene Teer uit dorre bomen brandt. Het branden geschiedt even als in Finland. Men gebruikt alleen de zogenaamde Zwarte Dennen, want de Witten zyn hier niet goed toe. Daarentegen zyn zy voor masten en planten uitmuntend. De groene Teer is duurder dan de gemene. Men klaagt reeds overal dat de Dennebosschen op deze wys geheel vernield worden.

Ryst.

De Ryst wordt in Karolina sterk geplant. Zy slaagt het best op moerassige gronden, die onder water gezet kunnen worden, en rypt daar het vroegst. Waar men zulk enen grond niet vinden kan moet men enen drogen nemen, dog daar is de Ryst zo goed niet. De grond moet noit gemist worden. In Karolina wordt de Ryst in het midden van April gezaid en is ryp in September. Men plant ze op ryen gelyk de erwten, en moet omtrent vyftien duim tusschen de ryen open laten. Zo dra de plant opkomt zet men ’t land onder water. Dit bevordert niet alleen het groeyen van de Ryst, maar doodt ook al het onkruid, zo dat ’er niet behoeft gewied te worden. Het stroo van de Ryst wordt voor een uitmuntend voedsel voor het vee gehouden, dat het ook gaarn eet. De Ryst vereischt ene hete lugtstreek, en daarom wil zy in Virginie niet opnemen, en nog minder in Pensylvanie; de winters zyn in die gewesten [122]te koud en de zomers te kort. Men weet in Karolina niet hoe van de Ryst Arrak te maken. Zuid Karolina brengt de meeste Ryst, en Noord Karolina de meeste Teer voort.

Oesterschalen in den grond.

De zelve Man verhaalde ook, dat hy onder in enen put vele oesterschelpen gevonden had, wel zeventig Eng. mylen van de zee en vier van ene rivier. Zy lagen op ene diepte van veertien voeten. Het water van den put was brakagtig, dog dat van de rivier zoet. By het zetten van enen zaagmolen, anderhalve myl van ene rivier, had hy eerst zand, en toen klei gevonden, die vol zat van oesterschalen. Daar onder vond hy vele sneppen van zeevogels, zo als hy ze noemde, die al geheel versteend waren. Dit zyn vermoedelyk Glossopetræ geweest.

Vossen.

Men vindt in de Engelsche Volkplantingen twee soorten van Vossen, het ene grauw en het andere ros. Maar in ’t vervolg zal ik nog van anderen spreken, die men somtyds in Kanada verneemt. Grauwe Vossen.De grauwe Vossen heeft men hier altyd. Zy zyn in Pensylvanie en de zuidelyke Provincien gemeen, maar vry zeldzaam in de noordelyken, waarom de Franschen in Kanada ze Virginische Vossen noemen. Zy doen geen kwaad aan de lammeren, maar roven het gevogelte weg als zy maar kunnen. Egter schynt men ze niet voor een zeer schadelyk dier te houden, want ’er staat gene beloning op het doden derzelven. De Hoedemakers zoeken hunne vellen sterk, en gebruiken het hair. Ook voert men ’er klederen mede. Het vet gebruikt men tegens allerlei pyn in de leden. Men wil dat zy zo hard niet lopen kunnen als de rossen. Zy worden somtyds tam gemaakt, dog men houdt ze altyd vast gebonden. De Heer Catesby heeft dit soort van Vossen beschreven en met zyne kleuren natuurlyk afgebeeld.122 Een van deze vellen kost in Pensylvanie twee schellingen en zes pence.

Rosse Vossen.

De Rosse Vossen zyn hier schaarsch, en volkomen de zelve met de Europischen. De Heer Bartram en verscheiden anderen verzekerden my, dat, volgens het algemene getuigenis der Wilden, dit soort voor Oorsprong. de aankomst der Europeanen hier niet bekend geweest is. Maar aangaande de wys waarop zy hier gekomen zyn heb ik twederlei berigt. De Heer Bartram heeft van de Inlanders gehoord, dat deze Vossen niet lang na de aankomst der Europers, kort na enen zeer kouden winter, waarin de gehele zee noordwaards aan toegevroren was, het eerst verschenen. Waaruit men wilde opmaken dat zy misschien uit Groenland of de noordelyke delen van Asia of Europa over het ys gekomen waren. Dog de Heer Evans en anderen verzekerden my, dat het volgende berigt daarvan ook gegeven wierd. Een ryk Heer uit Nieuw Engeland, die een groot liefhebber van ’t jagen was, bragt een groot getal Vossen [123]uit Europa over, en liet ze op zyn landgoed lopen, op dat hy het vermaak van de Vossejagt mogt konnen nemen.123 Dit zou reeds in het begin gebeurd zyn dat Nieuw Engeland door de Europeanen bevolkt werd. Van die Vossen zouden alle de Rosse Vossen, die ’er zyn, afkomstig wezen. Zy worden nu onder de schadelyke dieren gerekend, want zy vergenoegen zig niet, gelyk de Grauwen, met gevogelte, maar vreten zelfs de lammeren op. Om deze reden is ’er in Pensylvanie ene beloning van twee schellingen beloofd aan hem die enen ouden, en van ene schelling aan hem die enen jongen vos doodt. In de andere Provincies is het zelve vastgesteld. Hun vel wordt zeer gezogt en is even zo duur als dat van de Grauwe Vossen.

Wolven.

Daar zyn hier twee verscheidenheden van Wolven, die egter van het zelve soort schynen te zyn, sommigen zyn geelagtig of helder grauw, en de anderen zwart of donkerbruin. De oude Zweden verhaalden dat in hunne kindschheid, en nog meer by de aankomst hunner vaderen, ’er ontzaglyk vele wolven in het land waren, en dat men alle nagten hun gehuil hoorde. Ook verscheurden zy dikwyls schapen, varkens en ander Kinderziekte onder de Wilden. klein vee. Omtrent den tyd dat de Zweden en de Engelschen zig hier neder gezet hadden, wierden ook de Wilden van de kinderziekte aangetast, ene kwaal die zy van de Europeanen overerfden, en waarvan zy van te voren niets wisten. Vele honderden stierven ’er van, en de meeste Wilden van het toen zogenaamde Nieuw Zweden kwamen ’er door om. Op dien tyd kwamen de Wolven, gelokt door den stank van zo vele lyken, in zulke menigte te voorschyn, dat zy alle die lyken verslonden, en zelfs de arme zieke menschen in hunne hutten aantastten, zo dat het klein getal dat nog gezond was genoeg te doen had met ze [124]wegtejagen. Maar sedert dien tyd zyn ze verdwenen, zo dat men ze zelden ziet, en het gebeurt weinig dat zy enig kwaad doen. Dit schryft men daaraan toe, dat het land nu beter bebouwd wordt, en dat men ’er velen van doodt. Maar hoger op in ’t Land, waar het zo wel niet bebouwd wordt, zyn ze nog overvloedig. Op de kusten van Pensylvanie en New Jersey blyven de schapen ’s nagts over in ’t veld, zonder dat men voor de Wolven vreest. Egter is ’er ene beloning beloofd van twintig schellingen in Pensylvanie en van dertig in New Jersey, aan hem die enen doden Wolf levert, en hy behoudt daarenboven het vel. Daar zyn voorbeelden dat deze Wolven zo mak als honden gemaakt zyn.

Wilde Stieren.

De wilde Stieren houden zig voornaamlyk in de bosschen van Karolina op. De Inwoonders jagen ’er veeltyds op, en zouten het vleesch in, gelyk gemeen ossevleesch, en geven het hunnen Dienstboden te eten. Dog de huid is van weinig nut, hebbende te wyde poren om ze tot schoenen te gebruiken. De arme menschen egter slapen op deze huiden in plaats van bedden.

Planten.

Het Viscum filamentosum,124 wordt in Karolina overvloedig gevonden. De Inwoonders gebruiken het als stroo in de bedden, en tot opschik voor de paarden. Het vee houdt ’er veel van. Ook is het goed om in te pakken.

Het Spartium scoparium125 wies in den tuin van den Heer Bartram, uit zaad dat hy uit Engeland gekregen had. Hy zeide, dat hy ’er verscheiden’ planten van had gehad, dog dat ze van de koude gestorven waren. Evenwel wast het in Zweden in het wild.

Truffels.

Ook had die Heer enige Truffels,126 die hy uit enen zandigen grond in New Jersey gekregen had, waar zy overvloedig zyn. Hy vertoonde ze aan zynen Vriend uit Karolina, en vroeg hem of zy de Tukkahoo der Wilden waren. Dog deze zeide van neen, en voegde ’er by, dat, schoon de Truffels in Karolina zeer gemeen waren, hy ze egter noit anders dan in melk tegens den buikloop had zien gebruiken. Maar van de Tukkahoo. Tukkahoo gaf hy ons de volgende beschryving. Zy wast in vele poelen en moerassen in menigte. De varkens wroeten hare wortels op. De Wilden in Karolina zoeken ze ook op, terwyl zy door de bosschen zwerven, drogen ze in de zon, malen ze, en bakken ’er brood van. Zo lang de wortel nog varsch is heeft hy enen brandigen en wrangen smaak, dog die gaat ’er by het drogen af. Naar deze eigenschappen te oordelen, zou het de Arum Virginianum127 zyn.

Na den maaltyd keerde ik weder naar de Stad. [125]

Byen.

Vele Engelschen en Zweden houden hier Byen, die hun jaarlyks een tamelyk voordeel aanbrengen. Zy slagen hier zeer wel. Het wasch wordt het meest aan de Kooplieden verkoft, dog de honig gebruiken de Eigenaars zelven. In ’t algemeen wierd ’er vastgesteld dat de gemene Byen voor de aankomst der Europeanen niet in Noord Amerika bekend waren, maar dat de Engelschen ze het eerst hebben medegebragt. Ook verklaren de Wilden dat hunne ouders noit enige byen, ’t zy in de bosschen, ’t zy ergens anders gezien hebben, voor dat de Europeanen hier enigen tyd gevestigd waren geweest. Ook hebben zy ’er genen anderen naam voor dan die van de Engelsche Vlieg. Tegenswoordig zyn zy zeer menigvuldig in het Land. Egter heeft men opgemerkt dat de Byen, wanneer zy zwermen, zig altyd naar het zuiden en noit naar het noorden verspreiden. Het schynt dat zy de landen de laatste streek uit gelegen zo goed niet vinden voor haar gestel. Zy kunnen ’t in Kanada niet houden, en sterven daar allen des winters. Het scheen my toe dat zy in Amerika wat kleinder waren dan in Zweden. Tot nog toe heeft men ze niet in de bosschen aan genen kant der Blauwe Bergen gevonden, het welk my in de gedagte bevestigt dat zy hier onlangs eerst zyn overgebragt. Door iemant wierd aan den Heer Bartram verhaald, dat hy op zyne reizen in de bosschen een ander soort van Byen gevonden had, die, in plaats van den honig en het wasch in huisjes verdeeld te houden, die beiden onder een vermengd in enen zak by zig droegen. Dog dit berigt vereischt opheldering en bekragtiging.

Vermindering van gevogelte.

Alle de oude lieden in Amerika geboren, die ik over deze zaak onderhield, stemden hierin overeen, dat ’er tegenswoordig op ver na zo veel eetbaar gevogelte niet was als voorheen toen zy kinderen waren, en dat deze vermindering zigtbaar was. Zy zeiden zelfs, dat zy reeds ’er hunne ouders over hadden horen klagen, in wier jonge jaren de bayen, rivieren, en poelen van allerhande watervogels, als ganzen, enden, en diergelyken, vol waren. Dog tegenswoordig ziet men ’er somtyds niet enen enkelden vogel op. Voor zestig of zeventig jaar kon een enig man wel tagtig enden op enen morgen schieten, en thans staat men dikwyls te vergeefs op te passen dat ’er een enige kome. Een negentigjarige Zweed verzekerde my, dat hy in zyne jeugd eens drieentwintig enden in enen schoot gedood had. Zulk een geluk zal thans niemant hebben; en men moet dikwyls enen gantschen dag lopen om ’er twee of drie te zien. De Kraanvogels128 kwamen in dien tyd by honderden [126]in ’t voorjaar over, dog tegenwoordig maar weinig. De wilde Kalkoenen en de Patryzen waren voorheen met grote troepen in de bosschen. Maar tegenwoordig is men moede van ’t lopen eer men enen enkelden vogel kan doen opstaan.

Het is niet moeilyk de reden van deze vermindering uittevinden. Voor de aankomst der Europeanen was het land onbebouwd en vol zware bosschen. De weinige Wilden, die hier woonden, stoorden de vogels zelden. Zy dreven genen handel onder zig. Zy kenden nog yzer, nog buskruid. Het honderdste gedeelte van de vogels, die toen daar zo menigvuldig waren, was overvloedig om het klein getal Inwoonders te voeden. En wanneer men daarby bedenkt hoe veel tyds zy besteden moesten om hunne kleine Maislanden te bebouwen, om te visschen, om op bevers, herten, beren, en ander wild te jagen, zal men ligt begrypen dat zy weinig om het storen van ’t gevogelte denken konden. Maar sedert de aankomst van zo vele Europeanen zyn de zaken geheel veranderd. Het land is wel bevolkt, het gevogelte is gedeeltelyk gedood, gedeeltelyk verjaagd: in de lente worden de eyeren, en de oude en de jonge vogels zonder onderscheid, weggenomen, dewyl ’er gene schikkingen gemaakt zyn die zulks beletten. En zo ’er al gemaakt waren, zou de geest van vryheid, die hier sterk heerscht, dezelven weinig doen in agt nemen. Maar schoon het eetbaar gevogelte zeer verminderd is, zyn ’er anderen die eer vermeerderd zyn. Dit kan men eigenlyk het meest zeggen van een soort van Krayen, by de Engelschen Zwarte Vogels129 en by de Zweden Maisdieven genoemd. Ook hebben zig de Eekhoorns zeer vermenigvuldigd, welken zo wel als de evengenoemde vogel op Mais azen, of ten minden ’er zeer op gesteld zyn. Naar mate nu de bevolking toeneemt, vermeerdert de bouw van de Mais; gevolglyk wordt het voedsel van dit gedierte vermenigvuldigd. Voeg hierby, dat men het zelve zelden eet, en dus niet hindert zig te vermenigvuldigen. Ook zyn ’er nog andere vogels welken men niet eet, die tegenwoordig byna al zo talryk zyn als zy voor de aankomst der Europeanen waren. De klagten over ’t verminderen van het eetbare gevogelte waren door gantsch Noord Amerika gemeen.

En van den visch.

Oude lieden hadden met den visch even het zelve als met het gevogelte zien gebeuren. In hunne jeugd waren de bayen, rivieren, en poelen zo vol van visch dat men in enen trek ’s morgens vroeg gedaan zo veel ving als een paard slepen kon. Maar tegenwoordig zyn de zaken geheel veranderd; men vischt dikwyls met al zyn want enen gantschen nagt voor genoegzaam niets. De oorzaken van deze vermindering [127]in den visch zyn gedeeltelyk dezelven als die van de vermindering van het gevogelte, visschende men nu geduriger en op meerderhande wyzen dan te voren. De talryke molens op de beekjes en rivieren brengen hier toe ook iets by, want men heeft opgemerkt dat de visch de rivieren opzwemt om zyne kuit in stille wateren te schieten, en dat als hy werken ontmoet die zynen voortgang stuiten, hy terug keert en nimmer wederkomt. Dit verzekerde my een ryk man van Boston. In een zeker water van zyn’ vader plegt men des winters en byna ook den gehelen zomer door een zeker soort van Haringen te vangen, dog sedert dat men enen molen op dat water gezet had, waren zy niet meer te bespeuren. Dus klaagde men hier overal over ’t verlopen van den visch. Het zelve zeiden sommige oude lieden ook van de Oesters te New York, want schoon die daar steeds in ene aanmerkelyke menigte gevangen worden, en zy zo vet en lekker zyn als men ze wenschen kan, zeggen alle de oestervangers dat zy grotelyks alle jaren verminderen. De waarschynlykste reden hiervan is het onophoudelyke vangen van dezelven.

Waarnemingen aangaande den visch.

De Heer Franklin verhaalde my dat in den oord van Nieuw Engeland, daar zyn vader gewoond had, twee rivieren in zee vielen, waarvan in de ene zeer veel haring gevangen wierd en in de andere niet een. Egter waren de plaatsen daar deze rivieren zig in zee stortten niet ver van malkander. Men had opgemerkt, dat, wanneer de haring in de lente kwam om zyne kuit te schieten, hy altyd de ene en noit de andere rivier opzwom. Dit deed den ouden Heer Franklin lust krygen te beproeven of hy niet zou kunnen maken dat zy ook in de andere kwamen. Met dit inzigt zettede hy zyn’ netten uit toen zy kwamen om op te zwemmen en ving ’er enigen. Hy nam ’er de kuit uit, en bragt die zorgvuldig in de andere rivier over. De kuit kwam uit, en sedert heeft men veel meer haringen alle jaren in dat water gevangen dan in het ander, en dit blyft nog zo. Dit geeft aanleiding om te denken, dat de visch altyd gaarne daar zyn kuit schiet waar hy zelf is uitgebroeid, en waar hy het eerst in ’t water komt, als ware hy aan die plaatsen gewend.

De volgende waarneming is ook opmerkenswaard. Niemant heeft voorheen gehoord dat men by Kaap Hinlopen kabeljauwen ving; men ving ze altyd aan den mond der Dellaware, dog tegenwoordig zyn zy op de eerstgenoemde plaats menigvuldig. En hieruit zou men kunnen opmaken, dat de visch ook dikwyls uit eigen’ beweging van verblyf verandert.

Verhaal aangaande Groenland.

Een Schipper, die in Groenland geweest was, verzekerde volgens zyne eigene ondervinding, dat ten noorden de 70. gr. de hette veel sterker was dan meer zuidwaards. Hieruit besloot hy dat de hette onder den Pool nog veel geweldiger zyn moest, dewyl de zon daar nog [128]langer zonder ondergaan blyft schynen. Het zelve met de zelve gevolgtrekking had de Heer Franklin ook van de Schippers te Boston gehoord, die in de noordelykste gewesten van ons halfrond geweest waren. Maar nog wonderbaarder is het geen hy verstond van Kapitein Henry Atkins, die nog te Boston woont. Enigen tyd op de kusten van Nieuw Engeland ene slegte vangst gehad hebbende, zeilde hy meer noordwaards tot op de hoogte van Groenland. Op ’t laatst kwam hy zo ver, dat hy menschen vond die noit Europeanen gezien hadden, en het geen nog vreemder luidt, die geen kennis in ’t geheel van het gebruik van ’t vuur hadden, en, zo zy al die kennis gehad hadden, zouden zy ’er niets aan hebben gehad, dewyl ’er geen hout in dat land was. Dit volk at den visch en het vleesch geheel rauw. De Kapitein ruilde van deze menschen enige zeer zeldzame vellen voor sommige kleinigheden. Hy heeft op het sterkste betuigd dat dit volk het vuur niet kende. Reeds is het bekend dat ver op naar ’t Noorden nog bomen, nog struiken, nog enig hout te vinden zyn. Maar het is niet waarschynlyk, dat de Inwoonders van zulk een land den traan der visschen en het vet der dieren niet in hunne lampen branden en gebruiken zouden om hun eten te koken en hunne hutten in den winter te verwarmen, byzonderlyk ook om gedurende hunnen winterschen nagt van enige maanden ligt te hebben. Zoude buiten dit zulk ene duisternis wel te verdragen zyn?

Het Moose-deer.

In verscheiden’ geschriften leeft men van een zeer groot dier, dat men in Nieuw Engeland en andere plaatsen van Noord Amerika vinden zou. In Ierland graaft men somtyds lange en getakte hoorns uit den grond; en geen mensch in de wereld kent een dier dat zulke hoorns heeft. Dit heeft velen lieden aanleiding gegeven om te denken, dat zy van het in Noord Amerika zo berugte Moose-deer waren, welk dier voorheen in dat Eiland zou moeten geweest zyn. Zelfs heeft men ’er uit opgemaakt dat Ierland voorheen aan Amerika vast geweest is, of ten minsten dat ene keten van Eilanden, die nu weg zyn, ene verbindtenis tusschen die twee gewesten gemaakt heeft. Dit deed my onderzoek doen, of een dier met zo grote hoorns, als men het Moose-deer geeft, oit in deze gewesten gezien was. De Heer Bartram had veel onderzoeks hier naar gedaan, dog niemant kon hem enig geloofwaardig berigt hier omtrent geven, en dus was hy van gedagte dat ’er zulk een dier niet was. De Heer Franklin verhaalde, dat hy, nog een jonge zynde, twee beesten gezien had die men Moose-deer noemde; dog het stond hem zeer wel voor dat zy van zulk ene grootte niet waren als zy moesten zyn geweest, indien de hoorns in Ierland gevonden voor hun gepast zouden geweest zyn: de twee beesten, die hy zag, wierden naar Boston gebragt, om ze van [129]daar aan Koningin Anna te zenden. De hoogte was als die van een groot paard, dog de kop en de hoorns waren hoger. De Heer Dudley heeft ene beschryving gegeven van het Moose-deer dat men in Noord Amerika vindt.130 In Kanada zynde vernam ik dikwyls by de Franschen, of men daar oit zo groot een dier gezien had als sommigen zeggen dat ’er in Noord Amerika zyn, en met zo verschrikkelyke hoorns als ’er in Ierland gegraven worden. Dog zy hadden ’er noit van gehoord, veel min ’er gezien. Sommigen deden ’er by, dat indien ’er zulk een dier was zy het noodzaakelyk zouden hebben moeten Is waarschynlyk de Eland. zien, dewyl zy de bosschen zoo veel doorkruisten. Men vindt hier Elanden, die van het zelve soort zyn als de Zweedschen, of ene verscheidenheid van dezelven. Van dezen worden ’er dikwyls enigen gevangen die zwaarder zyn dan naar gewoonte; en hier van daan zal misschien het spreukje van het grote dier met de grote hoorns gekomen zyn. Deze Eland wordt door de Franschen in Kanada Original geheten, welken naam zy van de Wilden ontleend hebben. Misschien meent Dudley in zyne beschryving van het Moose-deer niets anders dan deze zware Elanden.131

Een zeldzame steen.

De Heer Franklin vereerde my een stuk van enen steen dien men, om dat hy het vuur zo wel weerstaat, in Nieuw Engeland gebruikt om ’er smeltovens van te maken. Hy bestaat uit een mengsel van Slangesteen of Lapis ollaris en Asbest. Het grootste deel is een blauwe Slangesteen, vet en glad in ’t aanraken, en gemakkelyk om te snyden en te bewerken. Hier en daar zyn enige glinsterende starretjes, gelyk in dien Asbest wiens vezels uit het middelste als uit een middelpunt voorkomen.132 Dezen steen houwt men niet uit de rotsen, maar vindt hem hier en daar op ’t land.

Zeepsteen.

Een andere steen wordt van sommige Zweden Zeepsteen133 genoemd, om dat men hem gebruikt om vlakken uit de klederen te doen. Men zou hem in ’t Latyn Saxum talcosum particulis spataceis granatisque immixtis noemen. Ene nadere beschryving zal ik in een ander werk geven. Nu voeg ik ’er maar by, dat de grondkleur bleek groen is met sommige donker blauwe vlakken, en somtyds met enigen die in ’t [130]groene vallen. Hy is zeer glad op ’t gevoel en als gegolfd, en laat zig gemakkelyk zagen en snyden, maar wordt dan niet zeer gelyk. Ik heb ’er van gezien die een vadem en meer lang waren, breed naar evenredigheid, en gemeenlyk van zes duim tot een voet dik. Ik kan niets van zyne oorspronglyke grootte zeggen; ik ben noit op de plaats geweest daar zy gegraven worden, en heb ze maar te Philadelphia gezien, waar zy gebragt worden alreeds gesneden zynde. De talkdeeltjes zyn in dezen steen omtrent dertigmaal zo veel als de anderen. Men vindt hem op vele plaatsen in het Land, by voorbeeld in de nabuurschap van Chester in Pensylvanie. De Engelschen noemen hem ook Zeepsteen.134

Deze steen wordt voornamelyk op deze wys gebruikt. Eerst dient hy om vlakken uit de klederen te doen. Dog hier toe is de gehele steen niet even goed, want tusschen zyne heldere deeltjes zitten enige donkeren, die geheel uit Slangesteen bestaan, en gemakkelyk met een mes kunnen gesneden worden. Wat van dezen lossen steen tot stof geschraapt en op een smeervlak gestroid, ’t zy in zyde of andere stof, trekt het vet tot zig, en afgewreven zynde neemt het de vlak met zig weg. En gelyk deze steen ook zeer tegen ’t vuur bestand is, maken de Landlieden ’er hunne haarden van, vooral de plaats daar het vuur legt, en de hette ’t grootst is, want hy houdt het sterkst vuur uit. Als men genoeg van dezen steen vinden kan maakt men ’er de stoepen van in plaats van gebakken’ stenen, die men ’er anders toe neemt.

De muren om de hoven, tuinen, en begraafplaatsen, die gemeenlyk van gebakken stenen gemetseld worden, overdekt men met deze steenen, om dat zy zo wel tegens zon, lugt, regen en wind bestand zyn, en niet veranderen maar de ticchels bewaren. Om deze reden maakt men gemeenlyk de deurposten, waarin de hengsels vatten, en de posten van de kelder vensters van dezen steen; in verscheidene openbare gebouwen is ’er de gehele benedenmuur van gemaakt, en in andere huizen worden ’er de hoeken mede opgetrokken.

Zout.

Het zout dat in de Engelsche Noord Amerikaansche Volkplantingen gebruikt wordt, haalt men uit de West Indien. De Wilden hebben op sommige plaatsen Zoutbronnen, uit welker water zy zout koken. In ’t vervolg zal ik gelegenheid hebben om enigen derzelven [131]te beschryven. De Heer Franklin was van gedagte, dat men in Pensylvanie gemakkelyker uit het zeewater een goed zout maken zou kunnen dan in Nieuw Engeland, waar het somtyds geschiedt, schoon deszelfs legging meer noordelyk is.

Looderts.

Men heeft in Pensylvanie een Looderts ontdekt, dog het was in te geringe menigte dan dat iemant ’er gebruik van zou hebben willen Zeilstenen. maken. Men heeft ’er ook Zeilstenen van ene tamelyke deugd gevonden, en ik bezit ’er zelf verscheiden’ stukken van.

Yzer.

Yzer wordt in Pensylvanie en de andere Engelsche Provincies in zulke menigte gevonden, dat men ’er geheel Europa mede zou kunnen voorzien, en misschien wel de gehele wereld. Het erts is hier veel ligter te bewerken dan in Zweden; want op vele plaatsen kan men met een byl, een koevoet, en een houten beitel even zo ligt het erts los maken, als men by ons een kuil in ene harde aarde graaft. Zy weten op vele plaatsen niets van te boren, te doen springen, te branden. Daarby is het erts zeer smeltbaar. Van dit yzer wordt zulk een voorraad gewonnen, dat niet alleen de talryke bewoonders dezer Volkplantingen daar genoeg van hebben, maar dat ’er ook zeer veel van jaarlyks naar de Amerikaansche Eilanden gezonden wordt. Zelfs heeft men sedert enigen tyd begonnen daar mede op Europa te handelen. Dit yzer wordt beter dan enig ander voor de schepen gehouden, wordende veel minder dan het Zweedsche door het zoute water weggevreten. Enigen zyn van mening dat zy, ongeagt de vragt, hun yzer in Engeland beter koop leveren kunnen dan enig ander volk, vooral wanneer het land nog meer bebouwd, en daar door de daglonen minder zwaar wezen zullen.

Bergvlas.

De Amiantus fibris separabilibus molliusculis van den Bisschop Browallius wordt in Pensylvanie tamelyk veel gevonden.135 Sommige stukken zyn zeer zagt, anderen wederom vry tai. De Heer Franklin had, toen hy meer dan twintig jaren geleden ene reis naar Engeland deed, ene beurs van Amiant gehad, en die aan Sir Hans Sloane vereerd. Ook heb ik papier gezien dat van dezen steen gemaakt was. Ik bewaar ’er enige stukken van in myn Kabinet. De Heer Franklin had van anderen gehoord, dat als men een stuk van dezen steen des winters in de lugt, aan de koude en ’t nat bloot gesteld, laat leggen, hy daardoor gemakkelyk te spinnen wordt; dog hy wist niet hoe ver men hier staat op maken kon. By die gelegenheid verhaalde hy een kortswylig voorval dat hy ’er mede gehad had. Hy had ’er enige stukken van op den papiermolen gegeven om ’er een vel papier van te maken. [132]Toen hem dit gebragt werd, vouwde hy ’t in malkander, wierp het in ’t vuur, zeggende den man die ’t bragt dat hy een wonderwerk zien zoude. Deze, onkundig van de eigenschap dezer stof, was over deze vertoning zeer verwonderd. De Heer Franklin lag hem de zaak, dog niet volkomen, uit. Terwyl hy eens uit de kamer gegaan was, kwamen ’er enigen van zyne kennissen binnen, die terstond het papier kenden. De goede ambagtsman dagt hun iets zeer wonderlyks te verhalen. Hy vertelde hun dan dat hy een vel papier zo kondig toebereid had dat het in ’t vuur niet brandde. Zy hielden zig als of zy het voor onmogelyk hielden. Dog hy beweerde de zaak des te yveriger. Eindelyk kwam het tot ene weddenschap. Dog terwyl hy het vuur wat aanstookte besmeerden de anderen het papier behendig met vet. De man smeet het gerust in ’t vuur, en op het ogenblik was het in volle vlam. Hy stond zonder een woord te kunnen zeggen, terwyl de anderen hun lacchen niet inhouden konden. Zy ontdekten hem daarop het gantsche geheim.

Mieren.

In verscheiden huizen der Stad liepen veel kleine Mieren, die haar verblyf of onder den grond of in de holtens der muren hielden. Hare gehele langte bedroeg ene meetkundige lyn. Zy waren zwart of donker rood. Zy hielden veel, even gelyk de Mieren in andere landen, van zoetigheden. De Heer Franklin toonde zig zeer geneigd te geloven, dat deze diertjes op de ene of de andere wys malkander hunne gedagten konden doen weten. Hy beriep zig daaromtrent op enige ondervindingen. Als ene Mier wat suiker of iets anders vindt, loopt zy ten eersten naar haar hol heen. Nauwlyks heeft zy daar ene wyl vertoefd, of een gantsch heir komt ’er uit te voorschyn, kruipt naar de gevondene suiker toe, en vangt terstond aan dezelve by stukken weg te slepen. Ene Mier behoeft ook maar ene dode vlieg hier of daar aan te treffen, die zy alleen niet wegslepen kan, of zy ylt naar huis, en na enige ogenblikken ziet men ’er meer voor den dag komen, en ’t gevonden aas met gemene kragten wegvoeren. Enigen tyd geleden had de Heer Franklin in ene kast een klein aarden potje met syroop staan gehad, in de welke vele Mieren ingeslopen waren, die de zoetigheid gretiglyk op aten. Dog hy merkte het, schudde ze daar uit, en bond den pot met enen dunnen draad aan enen spyker aan den balk vast. Maar by geval was ’er ene enkelde Mier ingebleven. Deze vrat zig zat, dog konde niet wegkomen. Zy liep lang, dog te vergeefs, herom. Eindelyk vond zy den weg langs den draad naar den balk. Daarvan daan liep zy den wand langs, naar den grond. Nauwlyks een half uur daarna, kwam een grote zwerm te voorschyn, trok naar de zoldering en lynregt op den draad aan. Langs den zelven kropen zy weder in den pot en gingen aan ’t eten. Hier mede hielden zy zo lang [133]aan als ’er wat in was. Ondertusschen liep de ene hoop den draad langs af, en de andere op.

Voortekens omtrent het weder.

Een Man van aanzien, die zig lang in dit Land had opgehouden, verzekerde, dat hy sedert byna twintig jaren door de ondervinding opgemerkt had, het geen ook anderen zo vaststelden, dat het aanstaande weder in den gehelen winter hier gemeenlyk zo is als op den 1. November ouden styl. Is het dien gehelen dag helder, zo zal ’er dien winter niet veel sneuw en regen vallen. Maar is het den halven dag klaar en de andere helft betrokken, zo zal het begin van den winter schoon, dog het einde en de lente ruw en onaangenaam zyn. Van gelyken aard waren ook de overige voorspellingen. Op andere plaatsen heb ik ook van diergelyke voortekens van ’t weder gehoord.136 Dog gelyk een goed oordeel het vertrouwen op de zelven vermindert, zo hebben ook de gedane aantekeningen aangaande het weder getoond hoe dikwyls deze voortekens gefeild hebben.

Bronnen.

Pensylvanie is ryk aan bronnen. Men zal gemeenlyk ten minsten aan enen kant van elken berg ene bron ontmoeten, waaruit een helder water voortkomt. Dit water wordt dikwyls naar een klein stenen gebouw geleid, waar men het stuit, en den grond doet overstromen. Hier bewaart men des zomers niet alleen de melk, maar verkoelt ’er ook den wyn en andere dranken in. Vele landhuizen waren ook zo aangelegd dat ’er een klein stroompje onder de keuken of de voorraadkamer door liep, om het water by de hand te hebben.

Vyvers.

Niet alleen lieden van groot aanzien, maar alle zulken die enig vermogen bezitten, hebben gemeenlyk by hunne landhuizen vischvyvers, waarin zy altyd zorg dragen dat de visch varsch water kryge. Om deze reden waren de vyvers meest digt by ene bron.

Middel om het gras te doen wassen.

Ik merkte op verscheiden’ plaatsen van dit gewest op hoe men middel wist om veel gras op de weilanden te hebben. De weiden leggen meest tusschen de heuvels en de dalen, waar vele beekjes door stromen. Als de grond te nat is leidt men het meeste water in gruppen af. Dog om voor te komen dat de hete zon het gras verdorre, zoekt men alle de naburige bronnen op, en leidt het water in alle de beekjes, die natuurlyk naar de laagtens lopen, langs het hoogste van de weiden, uit welken men des noods langs sloten het water in de vlakte brengt, zo dat alle de weilanden bewaterd worden. Komt ’er ene wat al te diepe plaats tusschen in, zo leidt men het water langs ene houten buis daar over heen. En om het water des te hoger te hebben, heeft men [134]by de bronnen zelven dyken gemaakt, waar tusschen het zig verzamelen moet, tot dat het die hoogte verkregen hebbe dat het door juist dien weg lopen moet dien men het voorgeschreven heeft. Somtyds heeft men zelfs wel ene Eng. myl ver het water over heuvelen en de tusschen gelegene dalen, door middel van houten’ buizen, heen, naar zulke plaatsen gebragt, daar men het hebben wilde. Iemant die het niet gezien heeft kan nauwlyks geloven wat een schoon gras op die weilanden wast, byzonderlyk digt by die afleidingen, daar in tegendeel anderen, waarmede men zo niet gehandeld heeft, ’er bedroefd uitzien. De weiden tusschen de heuvelen leggende hebben meest alle hoger kanten, dus men het water ligt op de zelve leiden kan. De weilanden wierden gemeenlyk driemaal iederen zomer gemaid. Dog de zomer duurt hier zes of zeven maanden.

Wanneer het loof afvalt.

De bladeren waren omstreeks het midden van November allen afgevallen, zo wel van de Eiken als andere bomen, die gewoon zyn hun blad te wisselen, en bedekten in de bosschen den grond wel zes duim hoog. Deze menigte van blad schynt de bovenste zwarte aarde zeer te moeten doen aangroeyen. Egter is zy niet boven de drie of vier duimen dik in de bosschen, en onder dezelve legt ene steenkleurige klei, gemengd met een zand van de zelve kleur. Het is zonderling dat een grond, die noit bebouwd is geworden, met zo gering ene zwarte aarde bedekt is. Dog hier van in ’t vervolg nader.

Eekhoorns.

De Eekhoorns, die hier in de bosschen zeer menigvuldig zyn, zyn van verscheiden’ soorten. Ik zal de gemeensten nauwkeurig beschryven.

Grauwe Eekhoorns.

De Grauwe Eekhoorns zyn overvloedig in Pensylvanie, en de andere delen van Noord Amerika. Van grootte zyn ze omtrent gelyk de Zweedschen, dog iets groter, en blyven altyd grauw. De bosschen, vooral in Pensylvanie, bestaan meest uit bomen die hun blad laten vallen, en in dezen houden zig de Eekhoorns het liefst op. Catesby heeft hen, onder den naam van den groten aschgrauwen Virginischen Eekhoorn beschreven, en naar het leven afgebeeld.137 De Zweden noemen hem Grao Ickorn, en dit is het zelve met het Engelsch Grey Squirrel, of Grauwe Eekhoorn. Zy hebben hun nest merendeels in holle bomen, en brengen ’er mos, stroo, en andere buigzame dingen naartoe. Hun voedzel is voornaamlyk noten, als hazelnoten, Chinquapins, kastanjes, walnoten, hikorynoten, en eikels. Maar de Mais is hun liefste kost. De grond in de bosschen legt in den herfst vol van eikels en andere noten. Hiervan verzamelen de Eekhoorns enen goeden voorraad voor den winter, en bewaren ze in gaten, [135]die ze graven, op verscheiden’ plaatsen, hier en daar wat. Ook dragen zy ’er veel van naar hunne nesten.

Zo dra de winter komt, en de koude en sneuw hen in hunne nesten sluiten, blyven zy daar verscheiden’ dagen binnen, en leven van den voorraad dien zy daar by een gebragt hebben. Zo dra het weder wat zagter is komen zy voor den dag, en graven een van de gaten open, waar in hun overige voorraad legt. Daar eten zy ten eersten een deel van op, en dragen het overige naar het nest op den boom. In de volgende winters merkten wy dikwyls op, dat als het zagt weder geweest was en ’er ene strenge koude op stond te volgen, de Eekhoorns een dag of twee sterk door de bosschen herom liepen, deels om zig regt zat te vreten, en deels om hunne nesten met enen nieuwen voorraad voor de aanstaande koude te voorzien, gedurende welke zy t’huis blyven. Wanneer men ze dan in ene ongewone menigte herom lopen zag, konde men daaruit vry zeker ene op handen zynde vorst voorspellen.

De Varkens, die hier in ’t veld lopen zo lang ’er geen sneuw legt, om hunnen kost te zoeken, doen den armen Eekhoorns grote schade, door hunne magazynen om te wroeten en den voorraad op te vreten. Zo wel de Wilden als de Europers doen hun best om deze voorraadhuizen te vinden, dewyl alle de noten die ’er in leggen uitgezogt zyn, en niet alleen door en door ryp, maar ook niet wormstekig. Zo is het ook met de noten en eikels, die de Boschmuis138 in den herfst vergadert. De Zweden verhalen dat ’er in den langen winter van het jaar 1741. zulke menigte van sneuw viel, dat de Eekhoorns niet by hunne magazynen komen konden, zo dat ’er velen van honger sterven moesten.

Ik heb reeds van de schade gesproken die zy op de Maisvelden doen. Zy doen des te meer kwaads om dat zy niet al het koorn, maar alleen het binnenste en zoetste eten, en al het overige te gelyk afbyten. Ik heb eens omtrent het eind van April, dat de Eiken in vollen bloei stonden, ene menigte Eekhoorns in de bomen gezien, somtyds vyf, zes en meer, op elken boom, die de bloemsteeltjes, een weinig beneden de bloem afbeten, en ze op den grond vallen lieten. Of zy ’er iets van aten, of ’er enig ander gebruik van maakten, kan ik niet zeggen. Maar de grond lag vol van eikebloeisems, waaraan de steel nog zat. Dit maakt dat de bomen zo veel eikels, ten nutte der varkens en andere dieren, niet voortbrengen als zy anders doen zouden.

Mak gemaakt.

Van alle de wilde dieren dezes Lands kunnen de Eekhoorns het gemakkelykst getemd worden, vooral als men ze jong krygt. Ik heb ze [136]zo mak gezien dat ze de kinderen in de bosschen en overal na liepen, en op de schouders kwamen zitten. Somtyds gingen zy maar een stuk wegs in ’t hout mede, en keerden dan terug naar de hokjes die voor hun gemaakt waaren. Als zy eten, zitten zy op hun agterste, en houden het eten tusschen de voorpootjes, en den staart in de hoogte. Wanneer men den makken meer geeft dan ze op kunnen, brengen zy ’t naar hunne koyen, en bewaren het onder de wol of het ander goed daar zy op leggen. Zy waren niet bang voor vreemde menschen, en lieten zig van ieder aanraken, zonder te willen byten. Zy komen somtyds zelfs enen vreemden op den schoot, en gaan daar leggen slapen. Zy spelen met de katten en de honden, en eten ook brood.

De Grauwe wilde Eekhoorns houden ook den staart om hoog als zy zitten. Als zy een mensch zien bewegen zy den staart gedurig, en knarssen op de tanden, dus zy een vry sterk geluid maken, en het is moeilyk ze te doen zwygen. Dit maakt, dat zulken die uit gaan om vogels of andere dieren te schieten dikwyls regt boos op hun worden, dewyl hun geraas hen ontdekt, en het wild waarschuwt. Schoon een Grauwe Eekhoorn niet zeer schuw schynt, is hy egter moeilyk te doden, want zodra hy een mensch ziet, klimt hy op enen boom, en gaat gemeenlyk in ’t topje zitten. Daar tragt hy zig agter de takken te verbergen om niet gezien te worden, en schoon de jager onder rondom den boom gaat, doet de Eekhoorn het zelve al zo schielyk, zo niet schielyker. Vindt hy twee takken die t’zamen komen, hy gaat ’er tusschen zitten, en klemt zig zo sterk ’er in dat hy nauwlyks zigtbaar is. Men mag dan den boom schudden, met takken of stenen goyen, ja zelfs ’er op schieten, hy verroert zig niet. Vindt hy drie takken die t’zamen komen, zo verschuilt hy ’er zig tusschen, en dan is hy genoegzaam buiten gevaar. Somtyds ontsnapt hy op enen boom daar oude eekhoorn- of vogelnesten in zyn, en dan sluipt hy ’er in, zonder dat men hem ’er uit kan krygen, het zy met smyten, schudden of schieten; want de Grauwe Eekhoorn springt zelden van den enen boom op den anderen, ten zy in den uitersten nood. Zy lopen gemeenlyk den zelven weg langs den boom naar boven en naar beneden, met het hoofd vooruit. Verscheidenen, die ik in de bosschen schoot, waren vol van vloyen.

Talrykheid.

Ik heb reeds aangemerkt dat ’er tegenswoordig veel meer Eekhoorns zyn dan voorheen, dog het is aanmerkenswaard dat ’er in sommige jaren een veel groter getal van Eekhoorns uit de binnenlanden naar Pensylvanie en de andere Volkplantingen afkomt dan in de anderen. Zy komen gemeenlyk in den herfst, en hebben het dan zeer druk met in de bosschen noten en eikels te verzamelen, die zy in holle bomen of hunne magazynen brengen. Zy zyn zo naarstig in het aanleggen van hunne voorraadhuizen, dat schoon de noten dat jaar zeer overvloedig geweest [137]zyn, men ’er bezwaarlyk veel van vinden kan. Men beweerde hier ondervonden te hebben, dat als ’er zo veel Eekhoorns uit de binnenlanden kwamen de volgende winter gemeenlyk gestreng was. Dog dit is niet altyd zo, gelyk ik in den herfst van 1749. bevonden heb, wanneer ’er een groot getal Eekhoorns in de Volkplantingen afkwam, en egter was de winter niet harder dan naar gewoonte. Dog het bleek dat hun verhuizen aan de schaarschheid van noten en eikels in de bovenlanden moest toegeschreven worden. Om deze reden keren zy gemeenlyk het volgende jaar weder naar hunne oude woonplaats te rug.

Hun vleesch.

De huid.

Sommige menschen houden het vleesch van de Eekhoorns voor ene grote lekkerny, dog anderen maken ’er in ’t geheel geen werk van. De huid deugt niet veel, alleen snydt men ’er nog wel riemen uit, om dat zy redelyk tai zyn. Sommigen gebruiken ze om klederen te voeren by gebrek van iets beters.

Betoverd door de Ratelslang.

De Ratelslang verslindt den Eekhoorn dikwyls ongeagt zyne gezwindheid. Dit handeloze schepsel wil men dat dikwyls zo vlug een dier alleen door zyne betovering vangt. Ik had noit gelegenheid van het te zien, maar zo vele geloofwaardige lieden verzekerden my ’er van, verklarende het met grote opmerkzaamheid zelven gezien te nebben, dat ik my gedwongen vinde een zo eenparig getuigenis aantenemen. Deze betovering geschiedt op de volgende wys. De slang legt onder den boom waarop de Eekhoorn zit, hare ogen zyn op hem gevestigd, en van dat ogenblik af kan hy niet ontkomen. Hy begint een droevig geschrei, het welk zo kenbaar is dat ieder die het hoort daaruit weet dat hy van de slang betoverd wordt. De Eekhoorn loopt enigen tyd den boom wat af en wederom op, dog altyd wat meerder naar beneden dan naar boven. De slang blyft van onderen hare ogen op het beestje gevestigd houden, met zulke ene aandagt dat men ’er omtrent komende een groot geweld kan maken zonder dat zy het eens merke. De Eekhoorn ondertusschen komt al lager en lager, en springt op ’t laatst der slange te gemoet, welker bek alreeds open is om hem in te zwelgen. Het arme beestje loopt dan onder een naar gehuil in den mond der slang, die, als het niet te groot is, het in eens doorzwelgt. Maar is de proi te groot om in eens doortegaan, zo belikt de slang het zo lang tot dat het glad genoeg is om op eenmaal te kunnen doorgeslikt worden. Alle de merkwaardige omstandigheden van deze betovering heb ik beschreven in de Verhandelingen der Zweedsche Koninglyke Maatschappy der Wetenschappen voor het jaar 1753. Dus wil ik hier niet breedvoeriger wezen. De zelve toverkragt wordt aan de zogenaamde Zwarte Slang ook toegeschreven.139 [138]

Zyn zeer schadelyk.

De Eekhoorns doen niet alleen ene merkelyke schade in de Mais terwyl zy op ’t veld staat, gelyk ik reeds heb aangemerkt, maar zelfs wanneer zy reeds in de schuren is, want, als zy ’er by komen kunnen, zyn zy in staat in weinige nagten wel ene gantsche ton vol naar hunne holen te verslepen. Om deze reden heeft de Regering in de meeste Amerikaansche Volkplantingen ene beloning gezet op den kop van iederen Eekhoorn. Het schynt onbegrypelyk zulk een geld als ’er in Pensylvanie, alleen van den 1. Januari 1749. tot den 1. Januari 1750. toe, voor Eekhoorns koppen betaald is. Toen de Afgevaardigden der Provincie vergaderden klaagden zy allen dat hun schatkist door alle die beloningen voor Eekhoorns koppen leeg geraakt was, want ’er stond toen een prys van drie pence op. In dat jaar waren agtduizend ponden St. Pensylvanisch geld voor pryzen betaald. Dit is my verzekerd van een man die zelf de rekeningen had nagezien.

Vele menschen, vooral jonge lieden, lieten al ander ambagt varen, en gingen naar de bosschen om Eekhoorns te schieten. Dog de Regering heeft sedert den prys tot de helft verminderd.

Vliegende Eekhoorns.

De Vliegende Eekhoorns zyn een byzonder soort, en schynen de zelven te zyn die men in sommige delen van Finland vindt, en die door de Heer Linnæus in zyne Fauna Suecica No. 38. Sciurus volans genoemd wordt. Op zyn hoogst is de Amerikaansche Vliegende Eekhoorn ene verscheidenheid van den Finlandschen. Catesby140 heeft hem naar het leven beschreven en afgetekend. Hy geeft hem den zelven naam. Men vindt dit dier in de bosschen, dog niet menigvuldig. Zelden ziet men ze by dag, ten zy ze gedwongen worden door het storen hunner nesten zig te vertonen, want zy slapen over dag; dog zo dra het begint donker te worden, komen zy te voorschyn, en lopen byna den gantschen nagt. Zy onthouden zig in holle bomen; en by het vellen derzelven komen ’er somtyds zeven en meer van voor den dag. Door middel van een vel met het welk hen de Voorzienigheid aan hunne beide [139]zyden voorzien heeft, kunnen zy van den enen boom op den anderen vliegen. Deze vellen spannen zy uit als vleugels, en trekken ze weder in zo dra zy den naburigen boom bereikt hebben. Sommige menschen zeggen dat zy altyd horizontaal vliegen, dog anderen verzekerden dat zy eerst een weinig naar beneden gaan en dan weer ryzen, wanneer zy omtrent den boom zyn in den welken zy vliegen willen. Zy kunnen ’t niet verder brengen dan vier of vyf vadem. Van alle de Eekhoorns zyn dezen ’t gemakkelykst te temmen. De kinderen nemen ze mede naar school of waar zy ook henen gaan, zonder dat deze dieren oit zoeken te ontsnappen. Als zy den Eekhoorn wegzetten springt hy hun ten eersten weder op het lyf, kruipt hun in den boezem, in de mouwen, of in de ployen van de klederen, en gaat daar leggen slapen. Zyn voedsel is even het zelve als dat der overige Eekhoorns.

Aardeekhoorns.

In de bosschen vindt men een klein soort van Eekhoorns, by de Engelschen Aardeekhoorns genoemd. Catesby heeft ze beschreven en afgebeeld141 onder den naam van Gestreepten Eekhoorn.142 Deze woont niet, gelyk de anderen, in holle bomen, maar onder den grond, daar zy, omtrent als de Konynen, holen graven, waarnaartoe zy de vlugt nemen wanner zy onraad gewaar worden. Die holen gaan diep in den grond, en verdelen zig in verscheiden armen, waarvan sommigen ook openingen boven de aarde hebben, zo dat zy, wanneer het gat daar zy uitgekomen zyn mogt toegestopt worden, enen anderen weg vinden om te ontvlugten. Maar in den herfst, wanneer het blad sterk valt, is het waard om hunne verlegenheid te zien, als zy vervolgd worden, want dan, hunne holen door de bladeren toegestopt zynde, hebben zy veel werks om ze zo schielyk te vinden. Dan lopen zy ginds en weder, als of zy den weg vergeten waren, en schynen niet te kunnen begrypen waar de ingangen van hunne holen gebleven zyn. Als men ze dan vervolgt, of in de handen klapt, blyft hun gene andere toevlugt over dan op de bomen te klouteren, het geen zy anders noit doen. Dit soort is in Pensylvanie veel talryker dan in de andere Provincien van Noord Amerika, die ik bezogt heb. Zy zyn gemeenlyk zes duim lang, behalven hunnen krommen staart, en zeer dun. Het vel is roodagtig bruin, en getekend met vyf zwarte strepen, ene vlak op den rug [140]en twee aan iedere zyde. Hun aas is allerlei koorn, rog, garst, weit, mais, eikels, noten en diergelyken. Zy verzamelen ook in den herfst hunnen wintervoorraad, en bewaren dien in hunne holen. Als zy op een koornstapel komen doen zy al zo veel schade als de muizen en ratten. Men heeft dikwyls opgemerkt, dat, als zy rogge gegeten hadden en dan weit kwamen te vinden, zy de rogge overgaven om den buik op nieuws met weit te vullen, als zynde meerder naar hunnen smaak. Als men de Mais op ’t veld inzamelt maken zy hun werk van de airen aftebyten, en hunne bekken met koorn te vullen, zo dat hunne wangen geheel opgezet zyn. Met dezen buit haasten zy zig naar hunne holen.

Hunne holen.

Een Zweed, vry laat in ’t najaar enen molendam doende maken, en daartoe de aarde van enen naburigen heuvel gebruikende, ontmoette een hol van deze Eekhoorns. Hy volgde den gang dien hy gevonden had, en ontdekte enen anderen, die ’er, als een tak uit den hoofdstam, uitkwam, en byna twee voet lang was, aan het einde van den welken hy ene menigte uitgezogte eikels vond, die het kleine zorgvuldige dier voor den winter had opgelegd. Kort daarna vond hy enen anderen gang op zyde, gelyk aan den voorgaanden, dog die enen frayen voorraad van Mais bevattede. Een volgende diende om Hikorynoten te bewaren, en de laatste gang, die ook de meest verborgene was, bevatte omtrent twee hoeden vol uitmuntende kastanjes.

Des winters ziet men deze Eekhoorns zelden, levende zy dan in hunne holen van den verzamelden voorraad. Evenwel komen zy nog wel eens op enen moyen dag te voorschyn. Dikwyls graven zy in de kelders, waarin de landlieden hunne appelen bewaren, die zy dan ten dele opeten, en ten dele bederven, zo dat ’er weinig van overblyft. In de Mais gaan zy niet minder ruw te werk. Dog de katten zyn hunne grote vyanden, die ze dood byten en opvreten, of ze hunnen jongen t’huis brengen. Deze Eekhoorns worden van gene menschen gegeten; ook gebruikt men hun vel niet.

Dit soort laat zig het minst mak maken; want, schoon zy al zeer jong gevonden zyn, is het nogthans gevaarlyk ze met de blote hand aanteraken, dewyl zy zeer scherp byten als men niet oppast. Verscheiden kinderen, die veel moeite genomen hadden om ze te temmen, zeiden dat zy gene kans zagen om ze zo mak te maken als de andere soorten. Het best gaat het nog als men ze krygt nog geheel klein zynde. Vele menschen hielden ze in koyen terwyl zy nog wild waren, om dat zy ’er zeer aardig uitzien.

By ene andere gelegenheid zal ik van den zwarten en roodbruinen Eekhoorn spreken, die ook hier gevonden wordt.

[141]

Voortekens van een Orkaan.

Den 15. November verhaalde my de Heer Kock een toeval, dat hem overgekomen was, en te bevestigen scheen dat de orkanen door zekere tekens van te voren zig aankondigen. Hy zeilde naar de West Indien in een klein Jagt, en had een oud man aan boord, die langen tyd deze zee bevaren had. De oude man de diepte peilende riep den stuurman toe, den Heer Kock te zeggen, dat hy terstonds de boten moest uitzetten met een genoegzaam getal volks, om het Jagt gedurende de stilte voortteroeyen, ten einde het Eiland zo schielyk als mogelyk was te bereiken, dat voor hun lag, dewyl men binnen vierentwintig uren een geweldig orkaan te wagten had. De Heer Kock vroeg hem waarom hy dit dagt, en de oude man zeide hem, dat hy by het peilen het lood enige vademen dieper in het water gezien had dan te voren; dat derhalven het water eensklaps helder was geworden, het welk hy voor een onfeilbaar teken van een aanstaande orkaan in zee hield. De Heer Kock zag ook de ongewone klaarheid van het water. Hy gaf dan onmiddelyk bevel om de boot in ’t water te brengen en het Jagt voortteroeyen; zo dat zy voor den nagt in behouden haven kwamen. Dog voordat zy die nog volkomen bereikt hadden, begonnen de golven al hoger en hoger te gaan, en het water scheen als te koken, schoon men nog genen wind gewaar werd. Des nagts ontstond het Orkaan en woedde zo vreeslyk, dat niet alleen ’er vele schepen vergingen, en de daken werden weggerukt, maar dat zelfs het Jagt van den Heer Kock en andere schepen, schoon in veilige havens leggende, door het geweldig opzetten der baren zo ver op ’t land gezet werden, dat ’er verscheiden’ weken verliepen voor dat zy ’er weder af kwamen.

Een oud Hollandsch schipper zeide, dat hy eens enen Hai in de Bai van New York gevangen had, die opengesneden zynde ene menigte van alen in zyn’ maag had.

Oude potten gevonden.

De Heer Bartram vertoonde my den 18. November een aarden pot, die op ene plaats gevonden was daar voorheen de Wilden gewoond hadden. De man, die hem het eerst had opgegraven, bewaarde daar smeer in om zyn’ schoenen en laarzen mede te smeren. De Heer Bartram koft den pot van hem. Zy was nog onbeschadigd. Ik kon ’er nog verglazing, nog kleur op onderkennen, maar van buiten had hy veel sieraden, en over ’t geheel was hy zeer wel gemaakt. Ook vertoonde my de Heer Bartram velerhande stukken van gebroken aarden vaten, welken de Wilden voorheen gebruikten. Het was duidelyk aan deze allen te zien dat zy niet van enkelde klei gemaakt waren, dog dat ’er verscheiden’ andere stoffen onder gemengd waren, volgens de natuur der plaatsen daar zy waren gemaakt. Die Wilden, by voorbeeld, die digt aan de zeekust woonden, stampten oester- en mosselschelpen, en mengden die met de klei. Anderen, die dieper in het Land hunne woonplaatsen [142]hadden, waar men bergkrystallen vinden kon, mengden die ook gestampt onder de potaarde. Dog hoe zy in ’t maken dier potten te werk gingen is gantsch onbekend. Zeker is het dat zy ze niet hard bakten, want zy waren zo week dat men ze met een mes kon aan stukken snyden. Egter scheen het werk zeer goed te zyn, want men vindt nog gehele vaten of stukken in den grond die in ’t geheel niet beschadigd zyn, schoon zy meer dan tagtig jaren onder de aarde gelegen hebben. Voor dat de Europeanen zig in Noord Amerika nederzetteden, hadden de Wilden geen ander vaatwerk om hun eten in te koken dan deze aarden potten van hun eigen maaksel. Dog sedert derzelver aankomst hebben zy altyd potten, ketels, en ander vaatwerk van hun gekoft, en zig niet meer bekommerd om die zelven te maken, zo dat zy deze konst geheel verloren hebben. Dus zyn, zelfs onder de Wilden, potten van hun eigen maaksel ene grote zeldzaamheid gevonden. Ik heb ’er van gezien die uit een soort van ’t Talcum van Linnæus bestonden.

Leyen.

De Heer Bartram toonde my ook kleine stukken van ene zwarte Lei, die overvloedig op sommige plaatsen aan de Rivier Skulkill gevonden wordt. Men vindt ’er stukken van die vier voet en meer in ’t vierkant zyn. De kleur en ’t maaksel is het zelve als de Tafellei,143 uitgenomen dat die wat dikker is. De Inwoonders omstreeks de Skulkill dekken ’er hunne daken mede, en de Heer Bartram verzekerde my dat hy een geheel dak gezien had bestaande uit vier zulke Leyen. De stralen der zonne, de hette, de koude, en de regen hebben genen invloed op dezen steen.

Stalactites.

Nog verhaalde die Heer dat op vele plaatsen holen gevonden wierden, die diep onder ’t gebergte doorliepen. Hy was in verscheidenen van dezelven geweest, en had ’er veel stalactites van verschillende grootte boven aan in ’t binnenste van de bergen gevonden. Zy waren van verscheiden kleuren. Dog het byzonderste was, dat hy ’er enigen vond die uiterlyk van boven tot onder toe als gescheurd waren. Hy had ’er sommige stukken van naar Londen gezonden, dog had ’er thans geen.

Reis naar Rakoon.

Den 20. November ging ik in den morgen, nevens enen Vriend, op een reisje naar Rakoon in New Jersey, daar vele Zweden waren, die hunne eigene kerk hebben. Wy moesten drie Eng. mylen afdoen eer wy aan het Veer kwamen, daar wy over de Dellaware konden gezet worden. Het land was hier op vele plaatsen zeer laag. De vlaktens wierden by elken vloed overstroomd, en liepen by de ebbe weer ledig. Evenwel had men zig deze vlaktens door middel van dyken weten ten nutte te maken. Het waren nu weilanden. [143]Hier waren vele Waterbeuken aan beide de zyden van den weg geplant, digt op een, welken in den zomer ene aangename lommer geven, aangezien de grootte en menigvuldigheid van hunne bladeren. Dit maakt den weg zeer vermakelyk, gelykenden naar ene lommerryke laan. De Dellaware is hier omtrent even zo breed als by Philadelphia. Digt by het Veer waren verscheiden aardige huizen op beide de zyden gebouwd, waar de Reizigers verfrisschingen krygen kunnen. Op onze uitreis van Pensylvanie naar New Jersey wierden wy over de Dellaware gezet in een vaartuig dat den waard aan de zyde van Pensylvanie aanging; maar op onze terugreis moesten wy dat van den man die aan de overzyde woont gebruiken. Zo als wy de Rivier over waren bevonden wy ons in ene andere Provincie, want de Dellaware maakt de grensscheiding uit tusschen Pensylvanie en New Jersey, zo dat al wat ten westen der Rivier legt tot het eerst genoemde, en het geen ten oosten is tot het laatst gemelde gewest behoort. Dog beide de Landschappen hebben verschillende wetten en verschillende munt.

Landsdouwe.

Wy vervolgden onze reis verder, en merkten welhaast op, dat het land aan die zyde daar wy thans waren gantsch anders ’er uitzag dan aan de overzyde, want in Pensylvanie bestaat de grond meerder uit klei en zwarte aarde en is zeer vrugtbaar; maar in New Jersey is hy zandiger en mager, zo dat de voeten der paarden op vele plaatsen zeer diep in ’t zand zakten. Digt by de plaats daar wy waren overgezet, een eind wegs langs den oever, was een tamelyk zwaar Dennebosch. De bomen waren niet zeer hoog, dog in hunne grootste kragt; tusschen beiden vertoonde zig hier en daar enig eiken kreupelhout. Maar na dat wy omtrent drie Eng. mylen verder waren, eindigde het Dennewoud, en wy zagen niet meer van die bomen voor dat wy by de Kerk van Rakoon kwamen. In alle de delen van Pensylvanie daar ik geweest ben, heb ik weinig Dennebomen gevonden; in tegendeel zyn ze menigvuldig in New Jersey, en vooral in het beneden deel van dat Landschap. Vervolgens zagen wy den gantschen dag geen ander geboomte dan dat zyn blad laat vallen; meest Eiken van verscheiden’ soorten en grote hoogte; dog zy stonden overal zo ver van malkander dat ’er een rytuig tusschen door kon ryden, zynde daar weinig of gene struiken die het verhinderen konden. De bladeren bedekten thans den grond ter hoogte van ene hand breedte, het welk de bovenste zwarte aarde moet doen toenemen. Op vele plaatsen stroomden kleine beekjes. Het land was gemeenlyk vlak, dog maakte hierendaar enen langzaam opgaanden heuvel. Grote bergen vertoonden zig niet, en op sommige plaatsen vonden wy enige stenen, die niet groter dan een vuist waren. Men zag enige huizen verspreid staan, en op ene plaats alleen lag een klein dorp. Het land was meer met hout bedekt dan bebouwd, en wy waren meest altyd in een bosch. [144]

Riviertjes.

Dien dag en de volgenden trokken wy verscheiden zogenaamde Kills of kleine riviertjes over, die langzaam naar de Dellaware uit het land henen vloeiden. Als het ty in de Dellaware opkwam, zwollen deze stroompjes ook een eind wegs. Voorheen moeten zy by den vloed veel breder geweest zyn, dog tegenwoordig worden zy door dyken belet de naburige weiden te overstromen. Langs alle de rivieren waren hier dyken gelegd, zo dat het water by den vloed hoger was dan het land. In de dyken waren schutdeuren, waardoor men het water uit- en inlaten kon. Zy lagen somtyds aan den buitenkant van den dyk, zo dat het binnenwater hoger zynde ze open drong, en het buiten water ze toesloot.

Dien avond namen wy onzen intrek by enen Zweed, genoemd Peter Rambo.

Pynbomen.

De Pynbomen die wy dezen dag gezien hadden, waren van dat soort dat dubbelde bladeren en langwerpige zaadhuisjes of pynappelen, met schubben gedekt, draagt.144 De Engelschen noemen ze onderscheidshalven Dennen van New Jersey. Gemeenlyk zitten ’er maar twee bladen of prikkels in ene schede, gelyk by de Zweedschen. Dog uit sommige scheden kwamen ’er drie. De zaadhuisjes hadden lange stekels, zo dat ze kwalyk aanteraken waren. In de verte zien ’er anders deze Dennen juist zo uit als onze Zweedschen. Uit dezelven werd zeer veel teer gebrand, waarvan ik hierna breder spreken zal. Zy deugen voor niets anders, als allen te klein zynde. Als men ze voor palen in de aarde gebruikt, vergaan zy binnen kort. Zo dra zy geveld worden komen ’er wormen in. Men gebruikt ze egter om te branden in plaatsen daar men geen ander hout krygen kan. Ook maakte men ’er hier en daar smidskolen van, gelyk ik in ’t vervolg verhalen zal. Dog ’er is nog iets byzonders omtrent deze bomen aantemerken, het welk nevens my vele menschen bevonden hebben. In de grote hette des zomers zoekt het vee hun lommer veel meer dan dat van den Eik, of andere bomen, wier blad zeer dik is, en als het de laatsten onder de Dennen gemengd vindt, gaat het altyd onder de Dennen staan, schoon ’er ene betere lommer onder de anderen is; en wanneer ’er maar een enkelde van deze bomen te vinden is, loopt ’er zo veel vee onder als ’er onder staan kan. Sommigen wilden hieruit opmaken dat de harstagtige uitwaassemingen van den Denneboom voordelig voor het vee zyn, en het meer genegen maken om onder dezelven dan onder andere bomen te staan.

Lepelboom of Kalmia.

De Lepelboom145 komt noit tot ene grote hoogte. Wy zagen [145]hem dezen dag op verscheiden’ plaatsen. De Zweden gaven hem dezen naam, omdat de Wilden, die hier voorheen woonden gewoon waren hunne lepels en spanen van dit hout te maken. Ik heb zulk een lepel in myn Kabinet, gemaakt uit dit hout door enen Amerikaan, die op de zelve plaats waar nu Philadelphia staat verscheiden herten gedood heeft, want in dien tyd was die plaats geheel bedekt met bomen en kreupelhout. De Engelschen noemen dezen boom Laurel, om dat zyne bladen zeer veel naar die van den Laurocerasus gelyken. De Ridder Linnæus heeft, volgens zyne byzondere vriendschap jegens my, de goedheid gehad, hem den naam te geven van de breedbladerigen Kalmia.146 Deze boom tiert het best tegens de heuvels, vooral aan de noordzyde als ’er een beekje langs loopt; om die reden kan men staat maken Kalmias te vinden wanneer men op ene steile plaats komt waar een beekje omtrent loopt. Maar hy staat veeltyds vermengd onder de beuken. Hoe hoger de Kalmia tegens het noorden op den heuvel staat te minder groeit zy. Ik heb ze niet alleen in Pensylvanie en New Jersey, maar ook, dog schaarsch, in New York gezien. Ik vond ze noit noordelyker dan 42. gr. N. schoon ik ’er zeer oplettede of zy ’er ook waren. Deze boom behoudt zyne fraye groene bladeren den winter over; zo dat, wanneer de andere bomen al hun sieraad kwyt zyn, zy de bosschen met hun groen opluisteren. Omtrent Mai begint hy hier te bloeyen, en dan betwist hy den rang van schoonheid aan alle de bekende bomen. De bloemen zyn ontelbaar, en zitten aan grote trossen. Voor dat zy opengaan hebben zy een schoon rood; maar naderhand verbleekt ze de zon, zo dat zy geheel wit worden. Sommigen hebben ene rozekleur. Haar gedaante is zonderling, want zy gelyken veel naar een kroes der Ouden. Dog de reuk is zo aangenaam niet. Op sommige plaatsen was men gewoon op kersmis en nieuwjaarsdag de kerken met de takken van dezen boom, die dan geheel groen zyn, opteschikken.

Vergiftig.

Dog deze boom heeft ene andere eigenschap. Zyne bladen zyn een vergift voor sommige, en een voedsel voor andere dieren. De ondervinding heeft geleerd, dat, als de schapen ’er van eten, zy of ten eersten sterven, of zeer ziek worden, en ’er bezwaarlyk van opkomen. De jonge en tedere schapen sterven van ene kleine hoeveelheid, dog die wat ouder zyn kunnen wat meer verdragen. Egter is dit voedsel hun dodelyk, wanneer zy ’er wat veel van eten. Het zelve heeft plaats omtrent de kalveren, die ’er ook van sterven, of ten minsten bezwaarlyk ’er afkomen. Het heugt my dat in den herfst van 1748. sommige kalveren van die bladen gegeten hadden, zeer ziek wierden, opzwollen, schuim op [146]den mond kregen, en ’t nauwlyks op de benen houden konden. Men reddede ze egter door ’t ingeven van buskruid en andere middelen. De schapen zyn het meest aan ’t gevaar bloot gesteld van door deze bladeren in bekoring gebragt te worden in den winter, want, na lang op stal gehouden te zyn geweest, zyn zy gretig naar alle groen, vooral als de sneuw nog op het veld legt. Paarden en Ossen bekomt dit blad ook zeer kwalyk, en schoon ’er noit een van gestorven is, gelooft men egter in ’t gemeen dat indien zy ’er wat veel van aten zy ’er ook van sterven zouden, want men heeft opgemerkt, dat als zy ’er maar ene geringe hoeveelheid van aten zy ’er voor lyden moesten. Daarentegen zyn deze bladeren een voedsel in den winter voor de Herten, wanneer het veld onder de sneuw legt, en zy niets anders vinden kunnen. Wanneer men ze dan schiet is hun gedarmte met dit blad opgevuld, en het is iets wonderlyks dat, als men die ingewanden den honden geeft, dezelven daar wild en als dronken van worden, en somtyds ook zo ziek dat het schynt dat zy ’er van zullen sterven. Dog de menschen hebben geen ongemak van het eten van het vleesch van zulke herten. Ook zyn deze bladeren in den winter een voedsel voor zekeren vogel, dien de Zweden in Noord Amerika Hazelhoen genoemd hebben, die hier den winter over blyft. Als men dan ’er een van schiet, vindt men den krop vol van deze bladeren.

Het hout.

Het hout van de Kalmia is zeer hard, en daarom gebruikt men het om assen in katrolblokken te maken; dog vooral dient het voor weversspoelen, waartoe de wevers geen hout hieromstreeks beter houden, want het is vast, laat zig ligt glad maken en springt niet. De schrynwerkers en drayers maken ’er ook allerlei werk van, waartoe men anders gewoon is het beste soort van hout te gebruiken. Byzonderlyk neemt men daartoe den wortel, dewyl die doorgaans geel is. Het hout is zo fyn en hard als men ’t zou kunnen wenschen. Uit het middelpunt lopen verscheiden stralen uit, dog wat ver van malkander. Als men het loof in ’t vuur smyt, spat het als of men ’er zout in gegoid had. Men gebruikt des winters de takken met de bladeren daaraan om de schoorstenen te vegen. In ’t jaar 1750. werden de meeste bomen in Pensylvanie van zekere rupsen kaal geschoren, dog dezen waagden zig niet op de Kalmia. Enige lieden beweerden dar als ’er des zomers brand in een bosch ontstond, het vuur zig door dezen boom liet stuiten.

Mais.

Zo wel de Zweden als de andere Inwoonders planten zeer veel Mais, niet alleen voor zig maar ook voor hun vee. Men beweerde dat ’er geen beter voer voor de varkens was, om dat zy ’er zeer vet van wierden, en hun vleesch ’er enen beteren smaak door kreeg als van enig ander voedsel. Ik heb der Koninglyke Zweedsche Maatschappye [147]der Wetenschappen twee Vertogen over dit soort van graan gegeven, die in hare Verhandelingen te vinden zyn.147

De wielen der karren die men hier gebruikt bestaan uit twee soorten van hout. Tot de velgen neemt men den Spaanschen, en tot de speken den Witten Eik.

Sassafras.

De Sassafrasboom wies hier overal. De Zweden noemen hem hier Saltenbras, of Salsenfras. Als men wat van dit hout in ’t vuur werpt, springt het even als of ’er zout in lag. Men gebruikt het voor palen aan de tuinen, want het duurt lang in de aarde. Anders denkt men dat ’er nauwlyks een hout te vinden is, dat in de blote lugt zo zeer van de wormen wordt aangegrepen, als dit, want zy vreten het in korten tyd door en door. De Zweden zeiden dat de Wilden, die voorheen hier woonden, ’er schalen van maakten. Als men iets van den boom, of deszelfs jonge scheuten, afsnydt, en het onder den neus houdt, heeft het enen sterken dog aangenamen reuk. Sommigen schillen den wortel, en brouwen de schil in hun bier, om dat zy denken dat dit zeer gezond is. Men legt de schil ook in brandewyn, of terwyl men hem nog bezig is over te halen, of naderhand als hy al klaar is, insgelyks voor de gezondheid.

Goed tegens de waterzugt.

Een oude Zweed herinnerde zig nog dat zyne Moeder verscheiden’ menschen van de waterzugt genezen had, door middel van een afkooksel van den Sassafraswortel in water, elken morgen genomen, dog te gelyk kopte zy den lyder op de voeten.

Gebruikt tegens de weegluizen.

Wanneer men een stuk lands met hout bewassen bebouwen wil, laat men ’er gemeenlyk de Sassafrasbomen op, om dat zy sterk in de bladen zyn, en in de zware hette het vee lommer verschaffen. Vele Zweden waschten met een afkooksel van de schil des wortels van den Sassafras het vaatwerk uit, waarin zy Cyder, bier, of brandewyn brouwen wilden, om dat zy zig verbeeldden dat daardoor de dranken gezonder wierden. Sommigen hadden de posten hunner bedden van die hout laten maken om de weegluizen te verdryven, het welk zy meenden dat door zynen sterken reuk dat ongedierte hinderen zou daarin te nestelen. Zo lang ook dat hout zynen sterken reuk behoudt had men ’er ene goede uitwerking van bespeurd, dog naderhand kon men niet merken dat het veel hielp. Enige Engelschen verhaalden dat het enige jaren geleden te Londen in ’t gebruik was geweest de bloemen van den Sassafras als thee te drinken, om dat men het voor zeer gezond hield. Dog toen men begon te bedenken dat deze drank veel tegens de Venusziekte gebruikt wierd, schafte men het af, uit vrees van kwade verdenking. In Pensylvanie plagten enige menschen de spaanders van [148]dit hout in de kasten te leggen, om de motten uit het wollen goed te houden. De wortel behoudt langen tyd zynen reuk. Ik heb ’er enen gezien die wel vyf of zes jaar in ene lade gelegen had en nog zeer sterk rook.

Rambo, de Zweed, vertelde dat de Wilden voorheen allerlei leder met den bast van den kastenjen eik rood plagten te verwen. En enige oude lieden bragten zig te binnen dat hier in ’t jaar 1697. een zo harde winter geweest was, dat het ys in de Dellaware twee voeten dikte had gehad.

Digt en zwaar Gras.

Aoke Helm was een der voornaamste Zweden in dezen oord, wiens Vader met den Zweedschen Gouverneur Prinz herwaards gekomen was. Hy was over de zeventig jaar oud. Deze oude man verhaalde ons dat in zyne kindschheid in de bosschen een zeer digt gras plegt te wassen, wel twee voeten hoog, dog dat het thans zo verminderd was, dat het vee werk had genoeg te vinden, en dat tegenwoordig vier koeyen niet meer melk gaven dan toen ene, dog de oorzaken van deze verandering zyn ligt te vinden. In de jeugd van den ouden Helm was het land weinig bebouwd, en men hield ’er nauwlyks het tiende deel van het vee dat men ’er nu houdt, dus had ene koe toen zo veel Duur maar een jaar. voedsel als nu tien. Verders, het meeste gras duurt hier maar een jaar, en wast niet, gelyk by ons in Zweden het meeste doet, verscheiden jaren voort uit enen den zelven wortel. Dus moet men ieder jaar op nieuws gras zayen. Het groot getal van beesten nu verhindert Gebrek. het voortzayen dewyl zy het gras afeten eer het bloeyen kan. Dus moet men zig niet verwonderen dat het gras tegenwoordig zo dun staat. Dit maakt dat men, vooral des winters, op reis verlegen genoeg is met zyne paarden, en dat zo wel in Pensylvanie en Maryland als in New Jersey, want het gras is daar gantsch niet overvloedig aan te treffen, dewyl het door het vee afgeschoren wordt eer het zaad schiet. Maar verder noordwaards, als in Kanada, heeft men soorten van overblyvend gras genoeg. Zo wyslyk heeft het de Schepper geschikt. Alle de koude gewesten moesten natuurlyk een duurzaam gras voortbrengen, dewyl de Inwoonders, wegens den langdurigen winter, meer hoi voor hun vee behoefden. De zuidelyke landschappen daarentegen hebben minder van dat soort van gras, vermits het vee den gehelen winter over in het veld blyven kan. Egter hebben vele voorzigtige lieden Europisch duurzaam graszaad op hunne weilanden gestroid, het welk daar zeer wel scheen te slagen.

Mispelbomen.

De Persimon, of de by de Zweden zogenaamde Mispelboom148 wies hier vry algemeen. Ik heb ’er reeds van gesproken, nogthans zal ik ’er [149]iets byvoegen. Zyne vrugten begonnen thans ryp te worden, en eetbaar te zyn. Men at ze nu gelyk ander ooft. Zy zyn zeer zoet en sappig, dog een weinig t’zamentrekkend. Ik at ’er gemeenlyk zeer Mispelbier. veel van zonder nadeel. Men brouwt van de Mispelen een aangenaam bier, op deze wys. Laat in den herfst, als de vrugt reeds door de vorst aangedaan is, kneedt men de vrugt in een deeg van weit of ander meel, maakt ’er koekjes van, zet ze in den oven, tot dat ze door en door gebakken en droog zyn. Dan neemt men ze ’er uit. Als men nu aan ’t brouwen gaan zal, zet men enen pot op ’t vuur vol koud water, en legt ’er enige koekjes in. Het water warm wordende gaan deze koekjes van een. Men neemt het dan van ’t vuur, roert het wakker om, zo dat het alles wel door een gemengd wordt. Dan giet men het alles in een ketel. Dus gaat men voort tot dat men koeken genoeg week gemaakt heeft. Dan doet men het mout in den brouwketel, en behandelt het gelyk als bier. Dit bier wordt voor aangenamer gehouden dan meest alle anderen. Men maakt ook brandewyn van de mispelen. Dit geschiedt aldus. Men doet ’er ene genoegzame menigte van in een ketel, en laat ze daar ene week in, of iets langer, tot dat ze door en door zagt zyn. Dan giet men ’er water op, en dan moeten zy van zelven gisten, zonder dat men ’er iets by doet. Vervolgens stookt men ’er op de gewone manier brandewyn van, die gezegd wordt zeer goed te zyn, vooral als men onder de mispelen enige zoete wilde druiven doet. Enige mispelen zyn reeds op het einde van September ryp, dog de meesten later, en velen niet voor November of December, wanneer de vorst ze aandoen kan. Het hout van dezen boom is goed voor allerlei schrynwerk. Dog, als het geveld zynde in de vrye lugt blyft leggen, is het een van de eerste houten die rotten, en in een jaar tyds deugt ’er niets meer van. Als de Mispelboom eens geworteld heeft, kan men hem bezwaarlyk uitroeyen, dewyl zy zig te veel verspreiden. Men zeide my, dat als men een tak afsneed en in de aarde stak, hy wortel schoot. Dog in zeer harde winters vriezen deze bomen dikwyls dood, en kunnen, zo wel als de Persikeboom, niet zeer tegens de koude.

Kawoerden.

Vele soorten van Kawoerden en Meloenen worden hier geteeld, zynde gedeeltelyk reeds by de oude Amerikanen bekend geweest, gedeeltelyk Meloenen. door de Europeanen overgebragt. Van de Kawoerden had men een soort dat aan het einde krom is, dog anders langwerpig, en dus wierden zy Crocknacks of Kromhalzen genoemd. Men kan ze byna den gehelen winter over goed houden. Nog zyn ’er zekere andere Kawoerden die ook goed blyven. Anderen wederom worden aan stukken gesneden, aan draden geregen, en te drogen gehangen. Men kookt of stooft ze daarna, zo als men wil; en zy kunnen het gehele jaar over [150]duren. Men eet en bereidt hier allerhande soorten van Kawoerden, gelyk by ons. Vele landlieden hebben ’er gehele velden van.

Squashes.

De Squashes zyn een soort van kawoerden, dat de Europeanen van de Inlanders gekregen hebben, en waarvan ik reeds gesproken heb. Men eet ze gekookt, alleen of by vleesch. Zy vereischen weinig zorg, want zy slagen in allerlei gronden. Als men het zaad in den herfst in de aarde brengt draagt het vrugt in de volgende lente.

Kalabassen.

De Kalabassen zyn ook een soort van Kawoerden, die veel geplant dog niet gegeten worden. Men maakt ’er allerhande keukengereedschap van. Zy zyn tederder dan de Squashes, en worden hier niet altyd ryp, dog alleen by warm weder. Om ’er keukengereedschap van te maken, worden zy eerst wel gedroogd, het zaad en de vleeschige stof, waarin het legt, neemt men ’er uit, en smyt het weg. De schillen worden van binnen schoon geschraapt; en dan maakt men ’er allerlei lepels, schotels, en andere dingen van om eetwaren in te bewaren. Byzonder zyn zy goed om zaden en planten ’er in over zee te verzenden, want die behouden hunne vrugtbare kragt veel langer in Kalabassen dan anders. Sommigen plegen de buitenste schillen der Kalabassen, voor dat zy ze openen, af te schrapen, daarna te drogen, en dan van binnen schoon te maken; dit maakt ze zo hard als been. Men kan ze ook afwasschen, zo dat zy hare witte kleur altyd behouden.

Boekweit.

De meeste Landlieden in dezen oord zayen Boekweit. Dit geschiedt in ’t midden van Juli, want later gezaid zoude zy door de vorst bedorven worden; en als men ze vroeger zait bloeit zy den gehelen zomer over, dog de bloemen vallen af zonder zaad te geven. Sommigen ploegen den grond twee malen waar zy Boekweit zayen willen, dog anderen maar eens, omtrent ene week voor dat ze zayen. Zodra men gezaid heeft, wordt het land geëgd. Men heeft ondervonden dat in een nat jaar de Boekweit wel voortkomt. Zy blyft op het veld tot dat het begint te vriezen. Als de oogst goed is, krygt men twintig, dertig, ja veertig voor een. Zulken oogst had de Zweedsche Koster Ragnilson, in wiens huis wy thans ons verblyf hadden. Men maakt ’er koeken en puddings van. De koeken worden gemeenlyk des morgens in de pan op een steen gebakken, geboterd, en by de thee of koffy, in stede van geroost en geboterd brood, gelyk anders de Engelschen doen, gegeten. De vogels met Boekweit gevoed leggen meer eyeren. Ook worden ’er de varkens zeer vet van. Het stroo gebruikt men niet, maar laat het op het veld, of stroit het in de boomgaarden, om als een soort van mist te dienen, wanneer het rot. Geen dier wil ’er van eten ten zy in den uitersten nood, als het veld met sneuw bedekt, en niets anders te vinden is. Hoe gemeen de Boekweit in de Engelsche Volkplantingen ook is, hebben ’er egter de Franschen in Kanada gene regte kennis aan. [151]

Ligtende wormen.

Wy vonden, den 23. Nov. tegens den avond enige ligt gevende wormen. Hun lichaam was lynregt, bestaande uit elf geledingen, een weinig puntig van voren en van agteren. De lengte van den kop tot den staart was vyf en ene halve meetkundige lyn. De kleur was bruin, en de geledingen als die der Onisci. De sprieten waren kort en regt. De zes voeten zaten aan de voorste geledingen. Als de worm liep liet hy het agterste deel op den grond slepen, en dit hielp zyne beweging. Het uiterste van den staart bevatte de stof die in ’t donker een groenagtig ligt geeft. De worm konde ze intrekken, zo dat hy geen ligt gave. Schoon het den gantschen dag sterk geregend had, kropen zy in menigte onder het kreupelhout, zo dat de grond als met starren bezaid scheen. In ’t vervolg zal ik gelegenheid hebben van een ander soort van gekorven gedierte of vlieg te spreken, die door de lugt vliegende by nagt als vuurvonken ligt geeft. Zoude wel deze ligtende wormen ene verscheidenheid wezen van de Lampyris Noctiluca van Linnæus?

Ilex Aquifolium.

Het Ilex Aquifolium wies op waterige plaatsen hier en daar in ’t woud. Men moest dit gewas onder de zeldzamen rekenen. Het blad blyft zomer en winter groen. De Zweden drogen de bladeren, maken ze tot poeder, koken ze in dun bier, en gebruiken ze in ’t zydewee.

Verwstoffen.

Men verwt hier rood met Braziliehout en met een soort van boommos, en blauw met Indigo. Om zwart te verwen plukt men de bladen van de wilde zuring149 en kookt ze met de stof, welke dan gedroogd en op nieuws met Campechehout en koperrood gekookt wordt. Dit zwart is zeer bestendig. Men spint en weeft zelf hier veel van de dagelyksche klederen, en verwt die in huis. Het vlas wordt van velen gebouwd, en slaagt wel. Dog de hennip gebruikt men weinig.

Sikkels en Seissen.

De Rogge, de Weit, en de Boekweit worden met den sikkel gemaid, dog de Haver met de seis. De sikkels, die men hier gebruikt, zyn lang en smal, en het scherpe is met kleine tandtjes van binnen bezet. De landen blyven een jaar braak leggen, en gedurende dien tyd weidt er het vee op.

Zelfs de niet veel vermogende landlieden in dezen oord hebben hunnen boomgaard, min of meer groot volgens hunnen rykdom. De bomen zyn gemeenlyk Persike-, Appel- en Kerssebomen.

Vervolg van de Reis.

Wy verlieten deze plaats den 24. Nov. een weinig voor den middag, en vervolgden onze reis, de Zweedsche Kerk te Rakoon voorby, naar Peils groves. Het land aan beide zyden van den weg is zandig en tamelyk vlak. Hier en daar ziet men, dog niet dikwyls, enige Landhoeven. Daar waren grote streken nog enkeld bosch, meest uit verscheiden soorten van Eiken en uit Hikorybomen bestaande. Egter kon men [152]in deze bosschen zeer wel voortkomen, zelfs met een rytuig, want men vond ’er weinig laag hout en stenen in. Dog hier en daar lagen enige bomen, ’t zy door storm geveld, of uit ouderdom omgevallen, die enige verhindering maakten.

Waarnemingen omtrent het toenemen van het land.

Gedurende myn verblyf te Rakoon, nu en den gehelen volgenden winter, deed ik myn best om van de oude Zweden alle mogelyke onderrigting te krygen, aangaande het toenemen van het land, en ’t verminderen van het water in deze oorden. Ik zal hier gewagen wat onderrigtingen ik kreeg. Ik geef ze zo als ik ze ontvangen heb, met maar weinige aanmerkingen; dus kan de Lezer daaruit zulke gevolgen trekken als hy wil.

Een Zweed, King genoemd, meer dan vyftig jaren oud, hield zig voor overtuigd, dat, omtrent dezen tyd, de kleine meertjes, poelen, bronnen en rivieren minder water hadden dan toen hy een jonge was. Hy kon verscheiden meren noemen, die men in zyne jeugd met grote schuiten bevoer, en zelfs in ’t heetste van den zomer water genoeg hadden, dog nu of geheel of voor het grootste gedeelte droog waren, en die ten minsten des zomers geen water meer hadden. Hy zelf had by gebrek van water den visch zien sterven; en het scheen hem toe dat het tegenwoordig des zomers zo veel niet regende als voorheen. Een man van zyne bloedvrienden, die omtrent agt mylen van de Dellaware af, op enen heuvel by een riviertje woonde, had enen put doen graven, en op de diepte van veertig voet ene menigte van oester en mosselschelpen, van riet, en stukken van gebrokene takken gevonden. Ik vroeg hoe zy dagten dat dit alles daar gekomen was, en het antwoord was, dat sommigen meenden dat alles daar reeds van den zondvloed af zo gelegen had, en anderen dat het land toenam.

Peter Rambo, een man van digt by de zestig jaar, verzekerde my dat op verscheiden’ plaatsen te Rakoon, waar men putten, of met een ander inzigt diep in den grond, gegraven had, men ene menigte van mosselschelpen en andere voortbrengsels van de zee had gevonden. Somtyds had men stukken houts ontmoet ter diepte van twintig voet, waarvan sommigen versteend waren, en anderen ’er uitzagen als verbrand. Op die diepte vond men eens ene grote lepel. Zoude het verbrande hout niet zwart geworden zyn door onderaardsche minerale dampen? Dog velen hebben ’er uit opgemaakt, dat Amerika reeds voor den Zondvloed bewoond was. Dezelve man verhaalde my verders, dat men ook ticchelstenen diep in den grond gevonden had. Maar zoude niet de steenkleurige klei, waaruit de grond hier grotendeels bestaat, hard zynde, voor ticchelstenen zyn aangezien? Ik heb horen zeggen dat die klei, hard zynde, veel naar gebakken steen gelykt. Hy zeide ook, dat de rivieren nog even zo hoog waren als men wist dat zy [153]oit waren geweest; maar in de kleine meertjes, in poelen en vyvers was merkelyk minder water.

Maons Keen, een andere Zweed van meer dan zeventig jaar, verzekerde, dat, by het graven van enen put, hy, op de diepte van veertig voet, een groot stuk kastanjenhout, en wortels en stelen van riet gezien had, nevens ene kleiagtige aarde, gelyk die welke men gemeenlyk aan het strand van zeeboezems vindt, daar men zout water heeft. Deze klei had den zelven reuk en enen zoutagtigen smaak. Hy en verscheiden’ anderen maakten daaruit op, dat al het land waar Rakoon en Penns-neck leggen van ouds geheel door de zee bedekt was. Ook was ’er op ene grote diepte ene spaan, gelyk die der Wilden, gevonden.

Sven Lock en Willem Cobb, beiden meer dan vyftig jaar oud, kwamen daarin volkomen overeen, dat men op vele plaatsen hieromstreeks by het graven naar wellen zeer veel riet, het meest verrot, gevonden had ter diepte van dertig en meer voeten. En ’t werkvolk van Cobb zelven was in ’t graven ter diepte van twintig voet op enen dikken tak gekomen, die hen belet had voorttegaan, tot dat men hem doorgehakt had. Het hout was zeer hard. Ook is het zeer gemeen van niet diep in den grond ene menigte te vinden van niet geheel verrotte bladen van allerlei soort. By het maken van enen molendyk, enige jaren geleden, op de rivier waarby de kerk van Rakoon staat, en het doorgraven ten dien einde van ene bank, vond men dat die meest uit oesterschalen bestond, schoon men hier meer dan honderdentwintig Eng. mylen van zee is. Zy, nevens alle de Inwoonders van Rakoon, besloten hieruit, zonder dat men het hun in ’t hoofd gebragt had, dat deze landstreek in oude tyden door de zee bedekt was geweest. Ook verzekerden zy, dat vele kleine meertjes, die in hunne jeugd, zelfs in den zomer, vol waters waren, nu des zomers nauwlyks een beekje uitmaakten, uitgenomen by harde regenvlagen; dog zy vonden niet dat de rivieren van water verminderd waren.

Aoke Helm, een gryzaard van zeventig jaar, vond by ’t graven van enen put eerst zand en kleine stenen, en dat ter diepte van agt voeten, daarna ene bleke en vervolgens ene zwarte klei. Op vyftien voeten vond hy een stuk hard hout, en verscheiden stukken van vuurstenen. Hy verhaalde dat hy verscheiden’ plaatsen in de Dellaware kende daar men in zyn jeugd met schuiten voer, en die nu in kleine Eilandtjes veranderd waren, waarvan er sommigen byna ene Eng. myl lengte hadden. Deze Eilandtjes ontstaan uit zandbanken die zig in den stroom vastzetten, waarop vervolgens het water enige klei aanspoelt, in de welke biezen beginnen te groeyen, en dus wordt het allengskens tot land.

By ene zamenkomst van de oudste Zweden uit het kerspel van Rakoon, kreeg ik het volgende antwoord op de vragen die ik aangaande [154]deze zaak deed. Waar men hier ook putten graaft vindt mem overal ter diepte van twintig of dertig voet vele oesterschelpen en Clams. Op vele plaatsen heeft men by ’t graven ene menigte gevonden van biezen en riet, meest alles onbeschadigd. Eens heeft men enen gehelen bondel van vlas ontmoet wel tusschen de twintig en drieentwintig voet onder den grond. Het was al zo weinig beschadigd als of het eerst onlangs onder de aarde was geraakt. Alle de menschen stonden verwonderd, kunnende niemant begrypen hoe het daar gekomen was. Dog ik verbeelde my dat die goede lieden de ene of de andere Amerikaansche plant, als het wilde Virginische vlas150 of het Antirrhinum Canadense, dat veel naar vlas gelykt, voor vlas aanzagen; en het was ook opmerkelyk dat die bondel omwonden zou geweest zyn. De Europers op hunne aankomst vonden nergens vlas in Amerika. Hoe kon ’er dan een bondel van onder de aarde komen? Gebrande kolen heeft men dikwyls in den grond gevonden. De koster, Erik Ragnilsson, had ’er velen van gezien. Ook heeft men dikwyls ter diepte van boven de twintig voeten takken en blokken houts ontmoet. Op sommige plaatsen had men spanen by de Wilden in gebruik uitgegraven. En uit dit alles maakten zy op, dat deze landstreek voorheen zee geweest was. Dog men moet hierby opmerken, dat meest alle die putten op plaatsen gegraven wierden daar ene nieuwe plantery wierd aangelegd, waar men het hout eerst had weggehakt, dat ’er misschien verscheiden’ euwen gestaan had. Uit alle deze aanmerkingen, en nog anderen, die ik in ’t vervolg ’er byvoegen zal, kan men opmaken, dat een groot deel van New Jersey in overoude tyden een gedeelte was van den bodem der zee, en naderhand voortgebragt is geworden door de modder, slik en andere stoffen, die de Dellaware met zig gevoerd heeft. Evenwel maakt het uitstek by Kaap May, waarvan in ’t vervolg, deze zaak nog meer of min nog twyffelagtig.

Planten die altyd groen blyven.

De gewassen die hier zomer en winter hun blad houden zyn.

De Ilex Aquifolium, of Hulst.

De Kalmia Latifolia, de breedbladerige Kalmia.

De Kalmia angustifolia, de smalbladerige Kalmia, een soort van den eersten.

De Magnolia glauca, de Beverboom. De jonge planten van dezen boom alleen behouden des winters haar blad, en de ouden niet.

Het Viscum album, het gemene Mistelboompje, wassende gemeenlyk op de Nyssa aquatica, de Liquidambar styraciflua, den Eik en de Linde, zo dat de toppen dier bomen ’er des winters gantsch groen van schynen. [155]

De Myrica cerifera of de Talkboom. Dog van dezen behouden maar enige jonge bomen hun loof, de meesten laten het vallen.

De Sparreboom.151

De Denneboom.152

De Cupressus thyoides, of de witte Jenever, anders de witte Ceder.

De Juniperus Virginiana, de Rode Jenever, of Ceder.

Verscheiden’ Eiken en andere bomen laten hier in den winter hun blad vallen, die wat zuidelyker, gelyk in Karolina, het gantsche jaar door groen blyven.

Het uitvallen der tanden in Amerika.

Men heeft opgemerkt dat de Europeanen in Noord Amerika, het zy zy in Zweden, in Engeland, in Duitschland, of in Holland, of zelfs in Amerika van Europeaansche ouders geboren zyn, hunne tanden veel vroeger kwyt raken dan in andere landen; byzonderlyk had dit plaats omtrent de Vrouwen. Men zag dikwyls meisjes van twintig jaar, die reeds de helft van hare tanden verloren hadden, zonder hoop te hebben nieuwen te zullen krygen. Ik heb naar de oorzaak hiervan gezogt, dog ik weet niet of ik de ware gevonden heb. Velen waren van mening dat de lugt hier te lande nadelig was voor de tanden, en dit is zeker dat het weder nergens onbestendiger wezen kan; want een zeer hete dag eindigt dikwyls met ene scherpe koude, en zo ook omgekeerd. Dog deze veranderlykheid kan het uitvallen der tanden niet veroorzaken, dewyl Dog niet by de Wilden. dit by de Wilden gene plaats heeft, die, schoon zy in de zelve lugt leven, altyd witte en schone tanden behouden, gelyk ik zelf gezien, en ook van vele anderen gehoord heb. Daar zyn ’er die dit aan ’t onmatig gebruik van vrugten en zoetigheden toeschryven; dog ik heb vele menschen gekend die hierin geen overdaad begingen, en evenwel hunne tanden kwyt raakten.

Of dit komt van het thee drinken.

Ik begon het thee drinken, dat hier des morgens en des middags geschiedt, te verdenken, het welk tegenwoordig vooral onder de Vrouwen zo gemeen is, dat ’er nauwlyks zelfs ene Boerin of arme Vrouw is, die des morgens geen thee drinke. En in deze mening wierd ik bevestigd op ene reis, die ik deed in de oorden waar de Wilden nog wonen. De Generaal Major Johnson verhaalde my toen, dat velen van de Wilden, die digt by de Europeanen woonden, geleerd hadden thee te drinken, en dat men opgemerkt had dat zulke Amerikaansche Vrouwlieden, die zig zeer daaraan gewend hadden, even als de Europische Vrouwen, hare tanden vroeg kwyt raakten, schoon zy ze voorheen gantsch zuiver hadden gehad. Integendeel zulken die gene thee gebruikten behielden hare tanden tot enen hogen ouderdom. [156]

Dog naderhand bevond ik dat het gebruik der thee niet de enige oorzaak van dit verlies der tanden wezen kon. Verscheiden jonge Vrouwspersonen, in Europa geboren, klaagden dat zy hare meeste tanden waren kwytgeraakt zodra zy in Amerika gekomen waren. Ik vroeg, of zy niet dagten dat dit van het menigvuldig thee drinken kwam, dewyl men weet, dat sterke thee de tanden als opvreet; dog zy antwoordden dat zy reeds begonnen hadden hare tanden te verliezen voor dat zy nog thee gedronken hadden. Maar myn onderzoek voortzettende, vond ik ten laatsten ene genoegzame oorzaak van dit uitvallen der tanden. Alle Van het warm eten. deze Vrouwen bekenden dat zy zeer gesteld waren om alles zo warm te eten als het maar mogelyk was. Dit was even het zelve met de andere Vrouwen in het land, die hare tanden veel vroeger verliezen dan de Mans. Zy drinken veel meer thee des morgens en des namiddags dan de Mans, wier bezigheden hun den tyd niet laten van lang aan de theetafel te zitten. Behalven dat, de Engelsche Mans geven weinig om thee, maar houden meer van een kom punch. Als de Engelsche Vrouwen thee drinken gieten zy ze niet in de schoteltjes, maar gebruiken ze zo heet als zy kunnen uit het kopje. De wilde Vrouwlieden volgen ze daarin na. Integendeel, die Wilden, wier tanden wit en gaaf zyn, eten of drinken noit iets warm.

Ik vroeg verscheiden van de oude Zweden of hunne Ouders en Landslieden hier ook hunne tanden zo vroeg verloren hadden, dog zy zeiden van neen. Bengtson, de Kerkeraad van Philadelphia, verzekerde my, dat zyn vader op zyn zeventigste jaar persikestenen en noten met zyn tanden kraken kon, en dit zal tegenwoordig niemant hier op die jaren ondernemen. Dit bevestigt het geen ik gezegd heb, want in dien tyd was het gebruik der thee in Noord Amerika onbekend.

Koortsen.

Gene ziekte is hier gemeender dan die welke de Engelschen Fever and ague noemen, ene koude koorts, die of ene alledaagsche, andere- of derdedaagsche is. Dog het gebeurt dikwyls dat iemant, die ene derdedaagsche koorts gehad heeft, en ze ene week is kwyt geweest, ene alledaagsche in de plaats krygt, en als die weg is, na enigen tyd, weder door ene derdedaagsche wordt aangetast. De koorts begint gemeenlyk op het laatst van Augustus of het begin van September, en duurt den herfst en den winter over tot aan de lente, wanneer zy geheel verdwynt.

De Vreemdelingen worden ’er gemeenlyk het eerste of het twede jaar na hunne aankomst van aangetast, en veel sterker dan de Inboorlingen, zo dat zy ’er somtyds aan sterven. Maar als zy ’er de eerste maal doorkomen, zyn zy ’er gemeenlyk het twede jaar, en somtyds altyd vry van. Men zegt hier in ’t gemeen dat de Vreemdelingen de koorts krygen om zig aan de lugt te gewennen. De Inboorlingen van Europische afkomst hebben op sommigen plaatsen alle jaren een aanval van koorts, [157]dog sommigen zyn ’er spoedig van af, daar anderen zes maanden lang daaraan sukkelen, en enigen zelfs tot hunnen dood toe. De Wilden zyn ’er ook aan onderhevig, dog zo sterk niet als de Europeanen. Geen ouderdom is ’er van bevryd; waar deze koorts heerscht ziet men ’er gryzaards en kinderen in de wieg, dikwyls niet boven de drie weken oud, van geplaagd. Dezen herfst was zy hier veel sterker dan naar gewoonte. Zy maakt de menschen zo bleek als doden en schrikkelyk zwak, dog laat hun nogthans toe in de tusschentyden hunne bezigheden waartenemen. Het is zonderling, dat ’er alle jaren sommige streken zyn daar de koorts regeert, en anderen daar niemant ’er van weet. Ook zyn ’er plaatsen waar men ’er voorheen niets van plegt te weten, dog daar zy nu gemeender begint te worden. Vele oude lieden verzekerden eenstemmig dat de koorts noit zo hevig en aanhoudend was geweest toen zy kinderen waren als nu. Dog anderen, ook ruim zo oud als de eersten, waren van gedagte, dat de koorts voorheen naar evenredigheid der Inwoonders wel zo algemeen en zo sterk geweest was, dog dat men in dien tyd, toen ’er veel minder menschen waren, en de planteryen zo ver van malkanderen lagen, daar zo veel agt niet op had kunnen nemen; zo dat het waarschynlyk is, dat de uitwerkingen der koorts altyd omtrent gelyk geweest zyn.

Oorzaken.

Het is moeilyk de ware oorzaken dezer ziekte te bepalen; daar schynen ’er verscheiden’ te zyn, en die niet altyd dezelven; somtyds, en ik denk gemeenlyk, lopen ’er verscheiden t’zamen. Ik heb ’er Geneeskundigen over onderhouden, en zie hier wat zy ’er van dagten.

Sommigen meenden dat de gesteldheid van de lugt in dit land oorzaak is van deze koorts, dog de meesten beweren dat zy veroorzaakt wordt door de staande en rottende wateren; en dit schynt de ondervinding te bekragtigen. Want men heeft opgemerkt, dat zulken die in de nabuurschap van moerassen en poelen wonen, of op zulke plaatsen waar men een staand en stinkend water vindt, genoegzaam ieder jaar de koorts krygen, en ’er veel ligter dan anderen van worden aangetast. En dit gebeurt voornaamlyk in een jaargetyde, dat de wateren, door de onmatige hette het meest uitwaassemen, en de lugt met kwade dampen vervullen. Ook is de koorts zeer sterk op alle lage plaatsen, en waar tweemaal in de vierentwintig uren het zeewater met het ty opkomt, en zig met het zoete water vermengt. Des zomers wordt men, over zulke plaatsen reizende, dikwyls gedwongen zyne neusgaten toetehouden, uit hoofde van den stank, dien de vermenging van het zoete met het zoute water voortbrengt. Om deze reden worden de menschen te Penns-neck, en te Salem in New Jersey, waar de grond de gezegde eigenschappen heeft, jaarlyks veel sterker door de koorts geplaagd, dan die op hoger gronden wonen. [158]Indien iemant wonende op hoge landen, waar men vry is van de koorts, naar de lager landen trekt, kan hy wel staat maken van alle jaren op den gewonen tyd de koorts te krygen zo lang hy daar blyft wonen. Menschen, die de frischste kleur hadden, uit de hoger landen naar de lagere verhuizende, en daar enen tyd lang blyvende vertoeven, hebben alle hunne kleur verloren, en zyn zo bleek geworden als doden. Dit kan egter de enige oorzaak van de koorts niet wezen, want ik ben in lage landen geweest, daar veel staande wateren waren, waar de menschen zeiden zelden van de koorts gekweld te worden; dog deze plaatsen lagen twee of drie graden meer noordwaards.

Anderen waren van gevoelen dat het onvoorzigtig en onmatig eten van vrugten zeer veel de oorzaak was van deze koorts. Dit heeft byzonderlyk plaats omtrent de Europeanen die eerst overkomen, en nog niet aan de lugt en de vrugten van Amerika gewend zyn, want zy die hier geboren zyn kunnen ’er meer van verdragen, en zyn egter niet geheel vry van de kwade gevolgen der onmatigheid. Ik heb hierover vele Engelschen en Duitschers uit eigen’ ondervinding horen spreken. Zy bekenden het dikwyls beproefd te hebben, dat als zy eens of tweemaal nugteren van een watermeloen aten zy verzekerd konden wezen van binnen weinige dagen ene koude koorts te hebben. En het is merkwaardig het geen de Franschen in Kanada my vertelden, dat de koortsen daar minder gemeen waren, schoon men daar niet minder watermeloenen gebruikte dan in de Engelsche Volkplantingen, en dat men noit opgemerkt had dat zy koorts veroorzaakten; maar dat wanneer men in ’t hete van den zomer by de Illinoizen komt, een Amerikaansch volk, dat op de zelve breedte met Pensylvanie en New Jersey woont, zy geen watermeloenen eten konden zonder de aanvallen ener koude koorts te bespeuren, en dat de Wilden hen ook waarschuwden van zo gevaarlyk ene vrugt niet te eten. Doet ons dit niet denken dat de groter trap van hette in Pensylvanie en het Land der Illinoizen, beiden vyf of zes graden zuidelyker dan Kanada gelegen, die vrugt gevaarlyker maakt? In de Engelsche Volkplantingen heeft ieder Boer watermeloenen, die men onder ’t hoyen gebruikt, of gedurende het werken in den oogst, wanneer het volk niets in de maag heeft, om zig in de hette te verkoelen, gelyk deze sappige vrugt zeer frisch is. Ook eet men hier in den zomer zeer veel meloenen, komkommers, kawoerden, squashes, moerbezien, appelen, persiken, kerssen, en ander ooft, al het welk ook het zyne doet ter bevordering der koorts.

Dog dat de levenswys hier zeer veel aan toebrengt, kan men besluiten uit de eenparige berigten van oude lieden aangaande de tyden hunner kindschheid, volgens welke berigten de menschen in die tyden aan [159]zo vele ongemakken niet onderhevig en zelden ziek waren. Alle de oude Zweden verklaarden, dat hunne Landslieden die zig hier het eerst nederzetteden enen hogen ouderdom bereikten, en dat hunne kinderen omtrent tot die zelve jaren kwamen; dog dat de kleinkinderen en de kleinkleinkinderen den ouderdom van hunne voorouders niet hadden bereikt, en zo gezond en sterk op ver na niet geweest waren. Dog de Zweden leefden hier in ’t begin zeer matig. Zy waren te arm om brandewyn en rum te kopen, die zy ook zelven niet stookten. Egter hadden zy somtyds een goed sterk bier. Zy wisten ook genen cyder te maken, die nu zo gemeen in ’t Land is. Koffi, thee, chokolaat, waaruit zelfs nu het Landvolk ten dele zyn ontbyt maakt, waren onbekend. De meesten hadden noit suiker of punch geproefd. De thee, die men nu hier drinkt, is of zeer verlegen, of met allerlei kruiden vermengd, zodat zy nauwlyks meer den naam van thee verdient; gevolgelyk kan zy niet dan ene kwade uitwerking op zulken doen die dezelve in menigte gebruiken; behalven dat zy niet missen kan van de ingewanden te verslappen, daar zy ’s morgens en ’s namiddags byna kokend heet gedronken wordt. De Wilden, afkomelingen van de oorspronglyke bewoonders dezes Lands, verstrekken tot een bewys van het geen ik zegge. ’T is bekend dat hunne voorouders, ten tyde van de aankomst der Europeanen, zeer oud wierden; ’t was niets vreemds van ’er lieden onder te vinden die boven de honderd jaar waren. Zy leefden sober, en dronken niets dan water. Brandewyn, rum, wyn, en andere sterke dranken waren hun onbekend. Dog sedert dat de Christenen hun die dranken hebben leren drinken, en zy ze zo aangenaam gevonden hebben, bereiken zulken die hunne lusten niet kunnen tegengaan niet de helft van de jaren hunner voorvaderen.

Eindelyk, daar waren ’er die beweerden, dat het uitroeyen van zo vele welruikende planten, waarmede op de aankomst der Europeanen de bosschen vol waren, dog die het vee thans vernield heeft, kon worden aangezien als ene van de grote oorzaken van de voortgangen der koortsen. De menigte dezer bloemen verspreidde alle morgens en avonden enen lieflyken geur in de bosschen. Het is derhalven niet vreemd te denken, dat daardoor de schadelykheid der rottige uitwaassemingen gematigd werd, zo dat zy zo gevaarlyk in dien tyd niet waren.

Middelen daar tegen.

Verscheiden’ geneesmiddelen worden tegens deze kwaal aangewend. De Kina was voorheen een onfeilbaar middel, dog tegenswoordig doet zy altyd die uitwerking niet, schoon men ze hier voor zuiver en onvervalscht bekomt. Vele lieden beschuldigden dit middel van iets kwaads in het lichaam agter te laten. Dog men heeft gemeenlyk ondervonden, dat als de Kina goed was en terstonds in ’t begin der koorts gebruikt wierd, eer het lichaam verzwakt was, zy de koorts altyd verdreef, zo [160]dat de huiveringen niet weder kwamen, en men gene pynen nog zwaarte in de leden overhield. Maar als de kwaal was ingeworteld en de Lyders sterk verslapt had, of dat zy natuurlyk zwak waren, verliet hen de koorts wel op ’t gebruik der Kina, dog keerde een veertien dagen daarna weder, en dwong hen ze op nieuws te gebruiken; waarvan het gevolg dikwyls was pyn en styfheid in de leden en somtyds in de ingewanden, waardoor zy belet wierden te gaan, welke pyn hun vele jaren bybleef, en dikwyls tot den dood toe. Deze kwade uitwerking wordt gedeeltelyk aan den koortsbast, dien men hier zelden onvervalscht bekomt, en gedeeltelyk aan de onvoorzigtigheid der Lyders onder ’t gebruiken van denzelven toegeschreven. Een van myne kennissen was zeer ervaren in ’t verdryven van de koorts door de Kina, welke hy gaf zodra de koorts zig in ’t lichaam vastgezet had. Dog voor dat hy ze gebruikte nam hy een zweetmiddel, dewyl hy dit zeer heilzaam gevonden had. En gelyk hier de koorts veeltyds van dien aard is dat zy niet doet zweten, zelfs niet in hare hette, moest men door andere middelen de uitwaasseming bevorderen. Ten dien einde nam de Lyder het middel op den dag van de huivering en moest dien avond zonder eten zyn. Den volgenden morgen moest hy in ’t warme bed blyven, veel thee drinken, en wel toegedekt zyn, om sterk te kunnen uitwaassemen. Dus bleef hy tot dat het zweten ophield, verliet dan het bed in ene warme kamer, waschte het lichaam met bloed-lauw water, om het te zuiveren van de vuiligheid door het zweten veroorzaakt, ten einde die de poren niet mogte verstoppen. De Lyder wierd daarop afgeveegd, en nam eindelyk de Kina verscheiden’ malen op den zelven dag in. Dit wierd twee of drie malen herhaald, op de dagen na dat de zieke de koorts gehad had, en zy verliet hem gemeenlyk zonder weder te komen, en zonder dat hy ’er in ’t vervolg bleek van zag.

De schors van den wortel des Tulpebooms153 op de wys der Kina genomen heeft somtyds de zelve uitwerking.

Sommige menschen schillen de wortels van den Kornoeljeboom,154 en geven de schil den zieken in. Verscheidenen, die door de Kina niet geholpen wierden, zyn door dit middel genezen. Ik heb ook menschen gezien die geholpen waren door zwavel fyn gestampt, met suiker vermengd, alle avonden voor dat zy naar bed gingen, en alle ogtenden voor dat ze opstonden, te gebruiken. Dit deden zy drie of vier malen in den tusschentyd dat zy van de koorts vry waren, en namen ’er telkens wat warmen drank op, om de poeder te doen zakken. Dog sommigen vonden hier geen baat by.

Anderen namen den gelen bast van den persikeboom, byzonderlyk dien van den wortel, en kookten hem in water, tot dat ’er de helft van [161]vervlogen was. Hiervan nam de zieke elken morgen een wynglas vol voor dat hy iets gegeten had. Deze drank heeft enen onaangenamen smaak, en trekt den mond by een gelyk aluin; dog hy had vele menschen te Rakoon geholpen, die andere middelen te vergeefs gebruikt hadden.

Weder anderen kookten de bladen der Potentilla reptans, of der Potentilla Canadensis, in water, en dronken ’er van voor dat de huivering aankwam; en het is bekend dat ’er velen door geholpen zyn.

De Bewoonders van den stroom Mahawk, zo wel Amerikanen als Europers, stampen den wortel van het Geum rivale. Deze poeder wordt van sommigen in water gekookt tot dat het afkooksel vry sterk is; anderen gieten ’er maar koud water op, en laten ’t enen dag over staan; enigen mengen ze met brandewyn. Van dit middel moet de Lyder een glas vol nugteren nemen op zynen vryen dag. Men verzekerde dat dit een der zekerste middelen was, en de Kina overtrof.

Die genen welken digt by de yzermynen woonden betuigden zelden of noit door deze koorts te worden aangetast; dog wanneer zy ze egter hadden, dronken zy het water uit bronnen die uit de yzermynen komen, en enen sterken staalsmaak hebben. Dit middel verzekerden ze my onfeilbaar te zyn. Anderen, die niet digt by zulke bronnen woonden, trokken ’er voor enige dagen naar toe, als zy de koorts hadden, om het water te drinken, dat hen gemeenlyk hielp.

Ik heb boven reeds aangemerkt, dat saly met citroensap zeer heilzaam tegens de koorts bevonden is.

Dog men had opgemerkt dat een middel dat den een hielp dikwyls kragteloos op den ander is.

Borstontstekingen.

Borstontstekingen155 zyn ook ene ziekte waardoor men hier dikwyls wordt aangetast. Velen van de oude Zweden vertelden my dat zy in hunne jeugd ’er weinig van gehoord hadden, dog dat deze ziekte nu zo gemeen was dat zy jaarlyks vele menschen wegsleepte. Maar men heeft opgemerkt dat zy in sommige jaren zo kwaadaardig niet is als in anderen, wanneer zy de meeste Lyders doodt. Ook is zy sterker op de ene dan op de andere plaats.

In den herfst van 1728. sleepte zy vele menschen weg te Penns-neck, ene plaats beneden Rakoon, digter aan de Dellaware, waar vele Zweden waren gevestigd. De meesten Zweden stierven ’er van, schoon zy zeer talryk waren. Dit heeft gemaakt dat hunne kleine kinderen, die overbleven, met de kinderen der Engelschen opgroeyende, hunne moedertaal vergeten hebben, zo dat ’er weinigen zyn die nu het Zweedsch verstaan. Sedert dien tyd heeft deze ziekte jaarlyks wel enige menschen [162]te Penns-neck om hals geholpen, dog in geen groot getal. Zy scheen, als ware het, te rusten, tot in den herfst van dit jaar 1748. wanneer zy op nieuw ysselyk begon te woeden. Iedere week stierven ’er van zes tot tien oude menschen aan. Het was ene ware Pleuritis, maar zy had deze byzonderheid, dat zy met ene grote zwelling onder den strot en den hals en met ene belemmerde doorzwelging begon. Sommigen hielden ze voor aanstekend. Enigen verklaarden in goeden ernst dat als zy in ene familie kwam, zy, niet alleen die in ’t zelve huis woonden, maar ook zulken van de familie aangreep die ’er ver van daan hun verblyf hielden. Velen zyn ’er te Penns-neck geweest, die, zonder dat zy hunne zieke bloedvrienden bezogt hadden, de ziekte gekregen hebben, en ’er aan gestorven zyn. Ik wil de waarheid hiervan niet betwisten, dog vind het gevolg niet gegrond. De ziekte woedde het meest in November. Egter stierven ’er enige oude lieden den volgenden winter aan. Dog de kinderen liepen ’er tamelyk vry van. De Geneeskundigen vonden zig in deze ziekte zeer verlegen.

Oorzaken.

Het is bezwaarlyk de oorzaken van zo geweldige ziektens juist te bepalen. Een oude Engelsche Heelmeester sprak ’er dus over. Men drinkt hier in den zomer veel punch en andere hete dranken, waardoor het bloed verdikt en de aderen in ’t middenrif156 opgezet worden. Tegen ’t einde van October en ’t begin van November wordt het weder veranderlyk, zo dat het op den zelven dag nu heet dan weder koud is. Als de menschen by dit veranderlyke weder veel in de lugt zyn krygen zy dit ongemak. Ook is het zeker dat de lugt het ene jaar ongezonder is dan het andere, het welk van de hette en andere omstandigheden afhangt, en dit doet veel tot deze ziekte. Het is aanmerkelyk dat ’er in ’t jaar 1728. en 1748., toen ’er zo vele menschen te Penns-neck stierven, te Rakoon weinig doden waren, schoon beide de plaatsen digt by malkander leggen, en dezelve lugt en grondsgesteldheid hebben. Maar Penn’s neck legt zeer laag, en Rakoon tamelyk hoog. Te Penn’s neck woont men tusschen poelen en moerassen, waarin het water staat te rotten; het is ’er vol van bomen, die den wind afkeren. Ook wordt het water te Penn’s neck niet voor zo goed gehouden als te Rakoon, schoon ’er geen onderscheid is in den smaak. Het wordt daarenboven in sommige kleine stroompjes brakagtig, als de Dellaware by den vloed opzet en ’er in komt. Op de oevers van deze stroompjes wonen vele Zweden, en gebruiken ’er het water van.

Philadelphia.

Den 3. December 1748. vertrok ik weder naar Philadelphia, waar ik nog dien avond aankwam.

Wilde druiven.

In de bosschen vindt men overvloed van verscheiden’ soorten van [163]wilde Druiven. Een soort, aanmerkelyk door zyne grootte, wast in de poelen, en wordt zeer gezogt van den Rakoon. Deze druif wordt van de Engelschen Vossedruif157 anders Poeldruif, geheten. Zy zyn niet aangenaam van smaak, en de Inwoonders eten ze zelden, dog wel een klein soort van druif, die op enen drogen grond groeit. Men gebruikt ze in den herfst rauw. Zy zyn aangenaam, een mengsel van zoet en zuur. Sommigen drogen ze, en bakken ze in taarten, of zetten ze droog voor. Voorheen maakten ’er de Zweden enen tamelyk goeden wyn van; dog hier zyn zy van uitgescheiden. Enige Engelschen evenwel perssen ’er nog enen lieflyken drank uit, dien zy my verzekerden zo goed te wezen als de beste Fransche wyn, en lang te duren.

Wyn.

Om dezen wyn te maken, verzamelt men de druiven van den 21. September af tot den 11. November toe, dat is als zy beginnen ryp te worden. Men moet ze snyden by droog weder, nadat de dauw weg is. Zy worden afgeveegd. Een groot vat staat ’er gereed, waarin of syroop of brandewyn geweest is. Dit maakt men wel schoon, slaat ’er enen der bodems uit, en plaatst het op ene bekwame wys op stukken houts in den kelder, of in een warm vertrek omtrent twee voet boven den grond. De druiven worden in het vat gedaan, en, als zy wat gezonken zyn, doet men ’er drie of vier dagen daaraan weder nieuwen by. Een man gaat ’er met blote voeten in, en treedt de druiven. In omtrent een half uur is ’er het sap al uit. Dan keert de man de ondersten boven, treedt ze nog een kwartier; en dit is genoeg om ’er het goede vogt uit te krygen; want langer te treden zou ook de onrype druiven doen breken, en den wyn enen kwaden smaak geven. Dan dekt men het vat toe met een digt deksel, of met twee deksels als men genen kelder heeft, of het weder zeer koud is. Dus laat men het vogt gisten, en in de volgende vier of vyf dagen werkt het zeer sterk. Zodra het gisten ophoudt wordt ’er een gat gemaakt omtrent zes duim van den bodem, en men tapt wat van het vogt ’er uit, tweemaal iederen dag. Zodra dat klaar en bezonken is, laat men het vogt over in een kleinder vat. Van twintig bossen druiven krygt men omtrent twintig gallons sap. Het kleine vat blyft stil staan, en de most gist voor de twede reis; en dan is het noodzakelyk dat het vat geheel vol zy. De schuim, die zig boven aan het sponsgat zat, moet ’er afgenomen, en het vat gedurig weder opgevuld worden. Dit duurt tot omtrent Kersmis, en dan mag men het vaatje stoppen, op het laatste is de wyn in Februari gereed en gebotteld. Ook heeft men hier de gewoonte enige rype druiven in een [164]vat te werpen om ’er azyn van te maken, die zeer goed is. Velen maakten van deze druiven enen brandewyn, die enen aangenamen smaak heeft, dog die egter nog lieflyker is als ’er wat mispelen onder zyn. Het hout van deze wyngaarden is van geen gebruik, voor stokken is het te buigzaam. Als men in den stam houwt, komt ’er binnen kort een witte smakeloze harst voor den dag. Men plant ze in vele tuinen om de prielen met hun groot blad te dekken. Als hier, in Mai en Juni, de wyngaarden bloeyen, geven de bloemen enen sterken dog zeer lieflyken en verfrisschenden reuk, die zig zelfs op enen groten afstand vernemen doet. Om dien tyd in de bosschen komende kan men uit derzelver reuk bemerken, dat ’er wyngaarden zyn. Hoe streng ook de winters zyn, doen zy egter den wyngaard niet aan. Elke druif is omtrent zo groot als ene erwt, dog wat meer zuidwaards hebben zy de grootte van ene gemene razyn, en enen aangenaamen smaak. Binnen in het land maken zy gedurende een deel van den herfst het voornaamste voedsel voor de Beren uit, die op de bomen klouteren om de druiven te plukken. Men meent, dat als de wilde druiven zorgvuldig aangekweekt en behandeld wierden zy groter en beter zyn zouden.

Voortekens rakende het weder.

Ik zal hier van twee voortekens aangaande het weder gewagen, waar aan men hier veel geloofs sloeg. Sommigen wilden kunnen voorzeggen dat de aanstaande winter niet zeer gestreng zoude zyn, om dat zy in October wilde ganzen en andere trekvogels naar het zuiden hadden zien vliegen, die kort daar aan terug gekomen, en in groten getale noordwaards gevlogen waren. Inderdaad de volgende winter is een van de gematigdsten geweest.

Enige lieden voorzeiden den 5. December, dat wy voor den avond van den 6. regen hebben zouden. De reden van deze voorzegging was, dat dezen morgen, by het ryzen der zon zy uit hunne vensters alles zeer duidelyk aan de overzyde der Rivier had kunnen zien, zo dat alles veel nader by dan gewoonlyk scheen te zyn, en dat dit gemeenlyk een teken van regen was. De voorspelling wierd ook tamelyk juist vervuld.

Het yzer den Wilden onbekend.

Voor de aankomst der Europeanen hadden de Wilden gene kennis aan het yzer, schoon dat zeer overvloedig in hun land valt. Evenwel wisten zy enigermate zig van het koper te bedienen. Enige Hollanders bewaarden nog de overlevering, dat hunne Voorouders, by hun Dog niet het koper. nederzetten te New York, vele Amerikanen ontmoet hadden, die koperen tabakspypen hadden, en die hun door tekens te kennen gaven, dat zy ze in de nabuurschap kregen. Naderhand werd de schone kopermyn ontdekt die op Second River tusschen Elizabeth-town en New York is. By het graven in deze myn vond men gaten waaruit enig koper [165]gehaald was, en enige werktuigen, waarvan de Amerikanen waarschynlyk zig bediend hadden om het metaal voor hunne pypen te krygen. Zulke gaten in de bergen zyn ook op sommige plaatsen van Pensylvanie, te weten beneden Newcastle zeewaards aan, gevonden, en geven altyd te kennen dat ’er kopererts in te vinden is. Sommigen hebben zig verbeeld, dat de Spanjaards, na de ontdekking van Mexiko, langs de kust van Noord Amerika gezeild, en nu en dan aan land getreden zyn, om te zien of ’er ook enig goud of zilver zoude te vinden wezen, en dat die misschien deze gaten in de bergen gemaakt hebben. Maar, als men al veronderstelt dat zy dus langs de kust gevaren zyn, konden zy onmogelyk ten eersten de kopermynen vinden, en hielden zig waarschynlyk niet op met dit erts, daar zy meer goud en zilver zogten. Het is dan genoegzaam zeker dat de Amerikanen deze gaten gegraven hebben. Of zoude men durven vermoeden, dat de oude Noren, lang voor de ontdekking van Colombus, hier aangeland zyn, en deze koperaderen gevonden hebben, toen zy naar het voortreffelyke Wynland158 voeren, waarvan onze oude overlevering, Sagor genoemd, spreekt, welk Wynland ongetwyffeld Noord Amerika was? Dog hieromtrent zal ik in ’t vervolg gelegenheid hebben, myne gedagten beter te uiten. Het is aanmerkelyk dat overal, daar men onlangs diergelyke gaten in de bergen gevonden heeft, welken duidelyk gezien kunnen worden van menschen gegraven te zyn, dezelven met veel aarde bedekt waren, als of men ze voor de vreemden verborgen had willen houden.

Vergiftige Visschen.

Op langdurige reizen gebeurt het somwylen dat het Bootsvolk enen Visch vangt dien niemant kent, dog, alzo zy meest gretig naar visch zyn, maken zy zelden zwarigheid ’er van te eten, schoon dit veeltyds te veel gewaagd is, want somtyds worden ’er wel vergiftige visschen gevangen. Dog men heeft ene manier om dezelven te kennen, gelyk my verscheiden’ Schippers gezegd hebben, met, als de onbekende visch gekookt wordt, een zilveren knoop, of een ander stuk zilvers, in den ketel te leggen, dit gantsch zwart zal worden als de visch vergiftig is, maar zo niet, verandert het zilver niets. Dit beweerden sommigen zelven ondervonden te hebben.159 [166]

Rhode Island voor ene bril verkoft.

De Heer Franklin en verscheiden’ andere Heren verhaalden my, dat een ryke Amerikaan, die Heer van Rhode Island geweest was, het zelve voor ene bril aan de Engelschen verkoft had. Dat Eiland is groot genoeg voor een geheel Vorstendom, en maakt een byzonder Gouvernement uit. Deze Amerikaan wist de brillen naar waardy te schatten; want inderdaad, indien zy zo gemakkelyk niet te krygen waren, zouden zy uit hoofde van haar nuttig gebruik niet minder gelden dan de diamanten.

Dienstboden.

De Dienstboden, die men in de Engelsche Noord Amerikaansche Volkplantingen gebruikt, zyn of vryen of slaven, en de eersten zyn nog twederhanden.

Vrye Dienstboden.

Zulken die volstrekt vry zyn dienen by het jaar, en kunnen wanneer zy willen hunnen dienst verlaten, dog wanneer zy dat binnens tyds doen lopen zy gevaar hun loon, dat vry aanmerkelyk is, te verliezen. Een knegt, die wat bekwaamheden heeft, wint tusschen de zestien en de twintig ponden Pensylvanische munt, dog op het land niet zo veel. Ene Meid wint agt of tien pond in ’t jaar. Behalven hun loon hebben deze Dienstboden den kost, dog moeten zig van klederen voorzien. Krygen zy enig stuk goeds, zy moeten ’er hunne Heren voor danken.

Servings.

Het twede soort van vrye Dienstlieden bestaat uit menschen die jaarlyks uit Duitschland, Engeland en andere landen overkomen. Dezen zyn alle jaren zeer talryk, oud en jong, van beide sexen; sommigen vlieden de verdrukking waaronder zy zugteden; anderen zyn uit hun vaderland om den Godsdienst verdreven; dog meest allen zyn zy arm, en hebben geen geld genoeg om hunne vragt te betalen, die tusschen de zes en de agt pond voor ieder is, en om die te vinden maken zy een beding met den Schipper, dat zy zig voor enige jaren zullen laten verkopen als zy zullen zyn aangekomen. In dat geval betaalt hy die ze koopt de vragt voor hun. Dog dikwyls zyn het oude menschen die overkomen, en dezen verkopen hunne kinderen, die dan voor hun zelven en voor hunne ouderen dienen moeten. Ook zyn ’er die een deel van de vragt betalen, en voor het overige zig voor enen korten tyd laten verkopen. Hieruit blykt, dat de prys der arme vreemdelingen in Noord Amerika niet gelyk is, en dat de een langer dient dan de ander. Als hun tyd uit is, krygen zy een nieuw pak klederen en nog enige andere dingen van hunne Heren; die ook verpligt zyn hen te kleden en te onderhouden gedurende den tyd van den dienst. Velen van de [167]Duitschers brengen gelds genoeg mede om hunne vragt te betalen, dog willen zig liever laten verkopen, met inzigt om gedurende hunnen dienst de taal en het land te leren kennen, om des te beter te weten wat zy zullen aanvangen als zy hunne vryheid zullen bekomen hebben. Zulke Dienstlieden worden boven alle anderen gezogt, om dat zy niet zo duur zyn als de zwarte slaven, die wel eens zo veel kosten; en de knegts en meiden die zig by ’t jaar verhuren zyn ook te duur, daar dezen nog kwalyk de helft kosten, want men geeft gemeenlyk viertien pond st. Pensylvanisch geld voor enen persoon die vier jaar dienen moet, en zo naar evenredigheid. Dit soort van Dienstlieden noemen de Engelschen Servings. Als men zulk enen Serving voor enige jaren gekoft heeft, en men hem weder verkopen wil, heeft men ’er vryheid toe, dog blyft egter verpligt hem by ’t eindigen van de dienstjaren het pak klederen te geven, ten zy men daaromtrent een verding met den tweden koper gemaakt hebbe. De Engelschen en Ieren verkopen zig gemeenlyk voor vier jaren; maar de Duitschers komen dikwyls met den Schipper overeen, voor dat hy hen aan land zet, omtrent ene zekere som gelds voor een zeker getal personen, en zodra zy aangekomen zyn gaan zy iemant zoeken die de vragt voor hun betalen wille. Ter vergoeding geven zy een of meerder van hunne kinderen, volgens de omstandigheden, voor een zeker getal van jaren. Eindelyk sluiten zy den koop met die hun het meeste biedt.

Zwarten.

De Zwarten maken het derde soort van Dienstlieden uit. Dezen zyn in enen zekeren zin slaven, want als eens een Zwart gekoft is, is hy de slaaf van den koper zo lang hy leeft, ten zy deze hem aan een ander overdoet of vry maakt. Egter heeft de Heer het regt niet zynen slaaf om enige misdaad om te brengen, dog moet het der Regering overlaten volgens de wetten met hem te handelen. Voorheen bragt men de Zwarten uit Afrika, en byna ieder koft ze, die vermogen daartoe had. De Quakers alleen maakten zwarigheid slaven te houden, dog zyn niet meer zo kiesch, en houden ’er nu zo velen als de anderen. Evenwel agten velen het hebben van slaven strydig met het Christendom. Ook zyn ’er te Philadelphia verscheiden’ vrye Zwarten, die ’t geluk gehad hebben van enen yverigen Quaker tot Heer te krygen, die hun hunne vryheid schonk, na dat zy hem enige jaren getrouw gediend hadden.

Tegenwoordig brengt men weinig Zwarten meer uit Afrika, want zy hebben zig hier zeer vermenigvuldigd. Zy huwen op deze wys. Als men mans en vrouwen in zyne slaverny heeft, laat men ze t’zamen trouwen, en dan zyn de kinderen ook de slaven van de Heren hunner ouders. Maar heeft men enen zwarten knegt, die genegenheid heeft voor de slavin van een ander, zo hindert men hem daarin niet, [168]dog men heeft ’er geen voordeel van, want de kinderen komen den Heer der slavin toe; dus is het voordelig slavinnen te hebben. Een Heer die zynen slaaf ombrengt is des doods schuldig; dog ’er is geen voorbeeld dat ’er een Blanke om deze oorzaak ter dood gebragt is. Enige jaren geleden had een Heer zynen slaaf gedood; zyne vrienden, en de Regering zelve raadden hem heimelyk het Land te verlaten, kunnende anders niet nalaten van hem in hegtenis te nemen, en dan was ’er gene hoop van hem te redden. Men ging zo zagt met hem te werk, op dat de Zwarten het genoegen niet mogten hebben van enen Heer ter dood te zien brengen om het doden van zynen slaaf, uit vreze dat dit hen tot allerlei gevaarlyke aanslagen mogt aanmoedigen.

De Zwarten, die tegenwoordig van buiten inkomen, worden niet meer uit Afrika gehaald, gelyk ik reeds heb aangemerkt, maar uit de Amerikaansche Eilanden, werwaards zy oorspronglyk uit hun Land zyn overgevoerd; want men heeft ondervonden, dat als men de Zwarten onmiddelyk uit Afrika naar deze noordelyke gewesten overvoert, zy zo gezond niet blyven, als wanneer zy trapsgewyze van lugt veranderen, en eerst uit Afrika naar de West Indien, en van daar naar Noord Amerika vervoerd worden. Men heeft dikwyls ondervonden dat de Zwarten de koude niet zo wel kunnen verdragen als de Blanken, want schoon de laatsten niets van de koude weten, verliezen ’er de eersten dikwyls de tonen en vingers door. Ook is ’er nog een onderscheid tusschen hun in dit opzigt, want die regelregt uit Afrika komen kunnen de koude zo wel niet verdragen als zulken die hier geboren of hier lang geweest zyn; de vorst doet ligt de handen en voeten aan der genen die zo eerst uit Afrika komen, of veroorzaakt hun geweldige pynen in de leden, schoon zy die hier lang geweest zyn ’er niets van weten. Daar zyn vele voorbeelden dat de Zwarten, wanneer zy des winters uit Afrika wierden overgevoerd, handen of voeten door de vorst aan boord verloren, hoewel de koude niet buiten mate fel, en het scheepsvolk nauwlyks gedwongen was handschoenen te dragen. Zelfs verzekerde men, dat men hier Zwarten had gehad, die van de koude in ’t begin eerst zware pynen in de benen gehad hadden, welken naderhand van zelven afgebroken, en met het vleesch daarop van ’t lichaam gevallen waren. Zo gebeurt het dan hier met de menschen, het geen men aan de planten ziet, wanneer zy uit ene zuidelyke lugtstreek naar ene koude vervoerd worden.

De prys der Zwarte slaven verschilt naar mate van hunnen ouderdom, hunne gezondheid, en bekwaamheden. Een volwassen Zwart kost van veertig tot honderd ponden Pensylvanisch geld. Zelfs zyn ’er voorbeelden dat zy meer dan tweehonderd ponden gegolden hebben. Een jonge of een meisje van twee of drie jaar kan kwalyk gekoft [169]worden voor minder dan agt of veertien pond. Niet alleen de Quakers, maar ook anderen, maken somtyds hunne zwarte slaven vry. Dit geschiedt aldus. Als een Heer enen getrouwen Zwart heeft, die hem goede diensten heeft gedaan, geeft hy hem dikwyls zyne vryheid als de Heer sterft. Dog dit is kostbaar, want men is dan verpligt zorg te dragen voor het onderhoud van den vry gegevenen wanneer hy oud is, op dat de noodzakelykheid hem niet tot kwaad doen brenge, of hy tot eens anders laste kome, want deze vrygelatene Zwarten worden gemeenlyk zeer lui en onverschillig. Dog de kinderen, die een vrygelaten slaaf gedurende zyne slaverny geteeld heeft, blyven alle slaven, schoon hun vader vry is. Maar zulken die zy vry zynde krygen zyn ook vry. De Zwarten worden in Noord Amerika veel zagter behandeld en beter onderhouden dan in de West Indien. Zy krygen even zo goed voedsel als de Dienstboden, en genieten in alles de zelve voordelen, uitgenomen dat zy genoodzaakt zyn al hun leven dienstbaar te blyven, en anders niets winnen dan het geen hun hunne Meesters uit goedheid schenken. Dog zy worden ook ten koste hunner Heren gekleed. In tegendeel worden zy in de West Indien, en vooral in de Spaansche Eilanden, zeer wreed behandeld. Dus kan men hier enen Zwart geen zwaarder bedreiging doen dan van hem naar de West Indien te zenden, indien hy niet beter oppast. Ook heeft men veeltyds ondervonden, dat, als men omtrent dit volk te toegevend is, zy zo koppig worden dat zy niet meer willen doen dan hun gelust; zo dat ’er ene strikte tugt vereischt wordt, indien men ’er wel van zal gediend worden.

Eerste Zwarten.

In ’t jaar 1620. werden ’er enige Zwarten in een Hollandsch Schip overgebragt, en in Virginie koft men ’er twintig van. Dezen houdt men voor de eersten die herwaards kwamen. Toen de Amerikanen, die in dien tyd hier veel talryker waren, dit zwarte goed voor ’t eerst zagen, hielden zy ze voor Duivels, en noemden ze om die reden langen tyd Manitto, het welk zo wel een Duivel als God betekent. Enigen tyd te voren, toen zy het eerst een Europisch Schip zagen, dagten zy dat God zelf in het Schip moest wezen. Dit heb ik van Amerikanen zelfs, die het van hunne Voorouders gehoord hadden. Om die reden scheen hun de aankomst der Zwarten alles in wanorder gebragt te hebben. Dog sedert hebben zy zo ongunstig niet meer van de Zwarten gedagt, want thans wonen verscheiden’ Zwarten onder hun; en ik zelf heb gezien dat zy en de Amerikanen somtyds onder malkander huwen.

De Zwarten worden noit blank.

De Zwarten zyn thans over de honderd en dertig jaar in dit Land geweest, en de winters zyn ’er, vooral in Nieuw Engeland en New York, al zo gestreng als in Zweden. Ik onderzogt dan nauwkeuriglyk [170]of men niet gemerkt had dat de koude enigen invloed op de kleur der Zwarten had gehad, zo dat het derde of vierde geslagt zo zwart niet was als hunne voorouders. Dog het algemene antwoord was, dat men geen het minste onderscheid in de kleur bespeuren kon, en dat een Zwart hier geboren uit Ouders die ook in dit land geboren waren, en welker ouders van vaders en moeders zyde ook zwart in deze gewesten waren geboren, tot het derde of vierde geslagt opwaards, in ’t minste van kleur niet verschilde van de Zwarten die lynregt uit Afrika kwamen. Hieruit besloten ’er velen, dat geen Zwart of zyn nageslagt oit van kleur verandert, hoe lang zy ook in een koud land wonen. Dog de vermenging van enen blanken met ene zwartin, of van enen zwarten met ene blanke vrouw, heeft ene andere uitwerking. Om derhalven te verhinderen dat ’er zo onaangename vermengingen geschiedden tusschen de Blanken en de Zwarten, en dat de laatsten een al te groot denkbeeld van zig zelven mogten krygen ten nadele van hunne Meesters, wierd my gezegd, dat ’er ene wet was die de huwelyken tusschen de Blanken en de Zwarten verbood, en dat wel onder doodstraf, en dat de Geestelyke die zodanige trouwplegtigheid verrigten mogt van zyn ampt zou ontzet worden. Dat evenwel de Blanken en de Zwarten zig vermengen, blykt uit de vermengde kleur der kinderen die ’er somtyds geboren worden.

Meest nog Heidenen.

Het is zeer te bejammeren dat de Heren van deze zwarte slaven in de meeste Engelsche Volkplantingen zo weinig zorg hebben voor derzelver geestelyke welvaart, en ze in hunne heidensche onkunde laten voortleven. Daar zyn ’er die met alle magt hunne Zwarten verhinderen zouden van zig in den Christelyken Godsdienst te doen onderwyzen, ten dele om dat zy het voor ene schande zouden houden dat zy enen geestelyken broeder onder zo veragtelyk een volk hadden, ten dele vermits zy zig verbeelden, dat zy dan dezelven zo hard niet meer zouden kunnen behandelen, en eindelyk uit vreze dat zy te trots worden zouden, als zy zig zelven op gelyken voet met hunne Heren in het geestelyke zagen.

Vergift onder hun.

Daar zyn verscheiden geschriften waar in beweerd wordt, dat de Zwarten in Zuid Amerika een vergift hebben, waarmede zy malkander om hals helpen, schoon de uitwerking niet schielyk volgt, maar eerst lang na het innemen van het gift bespeurd wordt. De zelve gevaarlyke konst is onder de Zwarten in Noord Amerika bekend, gelyk de ondervinding geleerd heeft. Egter zyn ’er weinig die het geheim weten, en die kennen ook het middel daartegen. Om die reden wanneer een Zwart zig vergeven voelt, en enen vyand kan bedenken die hem het vergift misschien gegeven heeft, gaat hy naar hem toe, en zoekt hem door gebeden en geschenken te bewegen om hem van het vergift [171]te verlossen. Wanneer deze boosaardig is, ontkent hy niet alleen dat hy den ander vergift heeft ingegeven, maar ook dat hy ’er een middel tegens weet. Dit vergift doodt niet dan na enige jaren tyds. Dog van het ogenblik af dat men het in heeft begint men uitteteren en is men zelden meer gezond. De ongelukkige kan genoegzaam van het tydstip af dat hy het vergift in kreeg merken dat hy vergeven is. De Zwarten bedienen ’er zig gemeenlyk van tegens de zulken van hunne medeslaven die wel oppassen, van hunnen Heer bemind worden, en zig van zyne overige makkers schynt te willen afzonderen. Dikwyls zyn ’er ook andere oorzaken der vyandschap. Dog zeldzaam zyn de voorbeelden van slaven die hunne Heren hebben gezogt te vergiftigen. Veelligt komt dit van de zagte behandeling die zy hier ontvangen; of veelligt vrezen zy dat men het spoedig merken, en dat ’er dan gene straf te zwaar zyn zoude voor zulken slaaf.

Noit ontdekken zy waaruit dit vergift bestaat, maar houden het zeer geheim. ’T is waarschynlyk dat het iets zeer gemeens is, ’t welk men de gehele wereld over vinden kan, want waar zy zyn weten zy het zich gemakkelyk te bezorgen. Dus kon het niet ene plant wezen, gelyk vele geleerden hebben gedagt, want zulk ene plant zou niet overal te vinden zyn. Ik heb veel van Zwarten horen vertellen die op deze wys omgekomen waren. Alleen zal ik een voorval verhalen, dat gedurende myn verblyf alhier gebeurde. Een man had enen Zwart die hem zeer getrouw was, en zo wel oppaste dat hy hem voor twintig andere Zwarten niet zou gegeven hebben. Ook betoonde zyn Meester hem ene byzondere genegenheid, en het gedrag van den slaaf was ruim zo goed als dat van een Christen knegt. Hy verkeerde ook zo weinig als hy kon met de overige slaven, en om die reden hateden zy hem geweldig, dog hadden gene gelegenheid om hem het vergift in te krygen, dewyl hy weinig by hun was, schoon zy het dikwyls getragt hadden te doen. Egter gelukte het hun op ene kermis, als de arme slaaf in de Stad gekomen was, want hy woonde buiten. Zy verzogten hem met hun te drinken; hy weigerde het in ’t eerst, dog zy drongen hem zo sterk dat hy eindelyk genoodzaakt was hun genoegen te geven. Zo dra hy in de kamer kwam, namen zy ene kan van den muur, dronken hem toe, en wilden dat hy hun bescheid zou doen. Hy dronk, dog toen hy de kan van den mond nam, zeide hy, wat bier is dit? Het is vol van ——. Ik zegge met voordagt niet hoe hy het noemde, want het zal zekerlyk de naam geweest zyn van het vergift, waarmede de boosaardige Zwarten zo veel kwaads uitregten, en dat is overal te vinden. Het is beter dat het onbekend blyve, dewyl het tot te veel kwade oogmerken mogt gebruikt worden. De overige Zwarten en Zwartinnen begonnen te lacchen om de klagten van hunnen gehaten Landsman, dansten en zongen, [172]als of zy ene uitmuntende daad gedaan, en eindelyk hun lang bedoelde wit bereikt hadden. De brave Zwart ging ten eersten naar huis, en vertelde dat hem de andere slaven vergeven hadden; en sedert begon hy uitteteren, zonder dat hem iets helpen konde. Hy stierf enigen tyd daaraan.

Reis naar Rakoon.

Den 7. December des morgens ondernam ik op nieuws een reisje naar Rakoon in New Jersey.

Vermenigvuldiging der menschen hier te lande.

Het schynt niet moeilyk te zyn reden te geven waarom de menschen hier sterker vermenigvuldigen dan in Europa. Zo dra een mensch den vereischten ouderdom heeft bereikt, kan hy zonder enige vrees voor armoede trouwen, want hier leggen zo veel vrugtbare landen onbebouwd, dat men zonder zwarigheid een nieuw stuk lands om te bebouwen krygen kan, waarvan men gemakkelyk met vrouw en kinderen kan bestaan. De imposten zyn zeer laag, en de vryheid is zo groot dat ieder zig als enen Vorst in zyne staten beschouwen mag. Ik zal hier door enige voorbeelden tonen wat uitwerkingen zulk ene gesteldheid hebben konne.

Voorbeelden.

Maons Keen, een der Zweden van Rakoon, was nu byna zeventig jaar oud. Hy had verscheiden kinderen, kindskinderen en kindskindskinderen, zo dat van de genen die nog in leven waren hy vyfenveertig personen monsteren kon. Behalven dat, verscheiden’ van zyne kinderen waren, het zy zeer jong of al tot zekere jaren gekomen zynde, reeds gestorven. Dus was hy ongemeen gezegend. Dog hy komt niet in vergelyking by de volgende voorbeelden, die ik uit de Philadelphische koerant getrokken heb.

In ’t jaar 1732., den 24. Januari stierf te Ipswich in Nieuw Engeland, Sarah Tuthil, ene weduwe, oud zes en tagtig jaar. Zy had in de wereld gebragt zestien kinderen, en van maar zeven van dezelven had zy gezien honderd en zeven en zeventig kleinkinderen en kleinkleinkinderen.

Den 30. Mai 1739. verzamelden zig in het huis van Richard Buttington, in het kersspel van Chester in Pensylvanie, alle zyne afkomelingen, makende t’zamen honderd en vyftien personen. De vader van deze nakomelingschap, Richard Buttington, was geboren in Engeland, en toen in zyn vyf en tagtigste jaar. Hy was in volkomen’ gezondheid, kragt en levendigheid. Zyn oudste zoon, toen zestig jaar oud, was de eerste Engelschman die in Pensylvanie geboren werd.

Den 8. Januari 1742. overleed te Trenton in New Jersey de weduwe Sara Furman, geboortig uit Nieuw Engeland, oud zynde zeven en negentig jaar, en nalatende vyf kinderen, een en zestig kindskinderen, honderd twee en tagtig kindskindskinderen, en twaalf kindskindskindskinderen, allen in ’t leven toen zy stierf.

In ’t jaar 1739. den 28. Januari stierf te South Kingston in Nieuw Engeland in haar honderdste jaar de weduwe Maria Haszard. Zy was [173]geboren op Rhode Island, en was grootmoeder van den toenmaligen Vice-Gouverneur van dat Eiland, den Heer George Haszard. Zy kon vyfhonderd, zo kinderen, kindskinderen, kindskindskinderen als kindskindskindskinderen tellen. Toen zy stierf waren ’er tweehonderdenvyf van in ’t leven. Ene van hare kleindogters was alreeds sedert vyftien jaar grootmoeder.

Of deze wys is de wensch in de Engelsche huwelyksformulieren gebruikelyk, dat het nieuwgetrouwde paar zyne kinderen moge zien tot in het vierde en vyfde nageslagt, in deze personen letterlyk genoeg vervuld geworden.

Ongedierte.

In ieder land vindt men ene menigte van Insekten, die, hoe klein en veragtelyk zy ook schynen, ene schrikkelyke schade kunnen veroorzaken. Van deze gevaarlyke diertjes zyn ’er ook enigen in Noord Amerika, sommigen alleen aan dat gewest eigen, en anderen heeft het gemeen met Europa.

Ik heb reeds gesproken van Mosquitos en van den Bruchus Pisi, den vernieler der erwtlanden; hier zal ik ’er enige anderen byvoegen.

Krekels.

Daar is een soort van sprinkhanen of krekels, die omtrent alle zeventien jaren eens in ene ongelooflyke menigte wederkomen. Zy komen uit de aarde in het midden van Mai, en maken zes weken lang zulk een geweld in de bomen en de bosschen, dat men werk heeft van malkander te horen. Gedurende dien tyd boren zy met den angel hunner staarten gaten in de zagte schil der takken, waardoor die takken verdorren. Andere schade doen zy niet aan de bomen of gewassen. Tusschen de jaren dat zy zo talryk zyn hoort men ’er maar enen enkelden van. De Engelschen noemen ze Locusts.

Rupsen.

Daar is ook een soort van rupsen in deze gewesten, die het loof der bomen eten, en in sommige jaren ontelbaar zyn. Dog tusschen die jaren in zyn zy zeldzaam. Wanneer zy menigvuldig zyn maken zy de bomen zo kaal dat die in ’t midden van den zomer ’er uitzien als in ’t midden van den winter. Zy vreten alle soorten van bladen, en laten weinige bomen onaangeroerd. En, gelyk op dien tyd de hette het geweldigst is, heeft het ontkleden van ’t geboomte dit noodlottige gevolg, dat het de hette niet weerstaan kan en sterft. De Zweden vertoonden my hier en daar in de bosschen grote streken daar nu jonge bomen groeiden in plaats van de ouden, die enige jaren geleden door de rupsen vernield waren. Deze rupsen veranderen naderhand in kapellen, die op hare plaats zullen beschreven worden.

Graswormen.

De Grasworm doet in sommige jaren ook veel kwaads op vele plaatsen, in de weiden en op koornlanden. Somtyds zyn de velden met gantsche heiren van dezelven en andere Insekten overdekt. Dog het is gelukkig dat alle die bezoekingen niet te gelyk komen, want op sommige [174]jaren, dat de sprinkhanen menigvuldig zyn, worden ’er niet veel rupsen en graswormen gevonden, en zo ook met de laatsten, zo dat ’er maar een van deze drie soorten van ongedierte te gelyk regeert. Ook zyn ’er vele jaren dat zy zeer schaarsch zyn. Van de graswormen heeft men opgemerkt dat zy zig vooral op enen vetten grond zetten. Dog zodra een nyverig Landman ze op zyne akkers verneemt, trekt hy ene smalle grup met steile kanten rondom het land daar de wormen op zyn, zo dat zy, als ze verder willen kruipen, in de grup vallen, daar zy niet weer uit kunnen. Verscheiden lieden verzekerden my dat deze drie soorten van insekten malkander zeer kort volgden, dat de krekels het eerste jaar kwamen, de rupsen in het twede en de graswormen in het derde. Ook heb ik dit ten dele waargevonden.

Motten.

De Motten160 die op de wollen stoffen zitten zyn hier ook menigvuldig. Ik heb klederen, wollen handschoenen en ander goed gezien, die den gantschen zomer in ene kast opgesloten gehangen hadden, zonder wel bezorgd geweest te zyn, door en doorgevreten, zo dat zy in stukken vielen, en veeltyds niet konden hersteld worden. Ook stelden zy de pelteryen somtyds zo toe, dat men ’er het hair met handen vol van kon afhalen. Ik weet niet of de Motten oorspronglyk aan dit Land eigen, dan uit Europa overgebragt zyn.

Vloyen.

Vloyen vindt men ook in dit werelddeel. Vele duizenden wierden ’er ongetwyffeld van uit andere landen overgebragt, dog zekerlyk zyn hier ook ontelbare menigtens van dezelven geweest. Ik heb ze op grauwe Eekhoorns en Hazen gezien, die op woeste plaatsen gedood waren waar zeker noit een Europeaan gewoond heeft. Toen ik naderhand verder in het Land kwam, en genoodzaakt werd in de hutten en op de bedden der Wilden te slapen, wierd ik zo gekweld van ontelbare vloyen, dat het was als of ik op de pynbank lag. Zy dreven my uit het bed, en ik was blyde van op de planken, die onder het dak der hut lagen, te mogen slapen. Dog het is ligt te begrypen dat de menigte van honden die de Amerikanen houden ene oneindige menigte van vloyen fokken moeten. De honden en de menschen slapen door malkander in de hutten, en een vreemdeling kan kwalyk gaan leggen en de ogen een weinig toedoen of hy is in gevaar van door een hond of twaalf, en somtyds meer, plat gedrukt of versmoord te worden, die zig gedeeltelyk om hem heen, gedeeltelyk op hem te slapen leggen. Ik denk dat zy niet verwagten van dezelven weggejaagd of geklopt te worden, gelyk hun wel van hunne meesters overkomt.

Krekels.

Ik ben in Pensylvanie nog in New Jersey gene van dat soort van Krekels161 het welk zulk een geweld maakt, en dat men in Zweden [175]somtyds in de huizen vindt, gewaar geworden, en andere menschen, die ik ’er naar vroeg, wisten niet ze oit vernomen te hebben. Des zomers is ’er een soort van krekels162 in het veld, die juist het zelve piepende geluid maken als onze huiskrekels; dog zy houden zig in het veld op, en zyn stil zodra de winter aankomt en het koud wordt. Men zegt dat het nu en dan gebeurt dat deze krekels daar onophoudelyk piepen als het warm weder is, of als de vertrekken warm zyn, maar zodra het koud wordt zwygen zy stil. Op sommige plaatsen van New York en Kanada zyn ’er alle de landhuizen en zelfs de meeste huizen in de Stad vol van, en dan doen zy hun gezang den gantschen winter door horen.

Wandluizen.

De Wandluizen163 zyn hier ook in menigtens. Ik ben ’er op vele plaatsen van Kanada genoeg van geplaagd geworden, dog heb ’er by de Wilden genen vernomen gedurende myn verblyf te Fort Frederic. De Kommandant, de Heer De Louisignan, verhaalde my, dat nog de Illinoizen nog de andere Wilden uit de wester delen van Noord Amerika iets van dit ongedierte wisten, gelyk hy zelf ondervonden had, zynde hy lang onder hun geweest. Egter kon ik niet beslissen of de Wandluizen hier reeds voor de aankomst der Europers geweest zyn, dan of die ze hebben mede gebragt. Velen hielden ze voor oorspronglyk uit dit Land, en, tot een bewys van deze mening zeiden zy, dat men ze dikwyls onder de vleugels der vleermuizen gevonden had, waar zy diep in het vleesch zig hadden ingevreten. Om die reden meende men dat de vleermuizen ze in enen hollen boom gekregen, en van daar in de huizen gebragt hadden, waar de vleermuizen zelven aan de muren blyven hangen, en in de reten, die zy ’er vinden, kruipen. Dog alzo ik noit Wandluizen op de Vleermuizen gezien heb, kan ik hier niets van zeggen. Misschien heeft men ene andere luis of een myt voor een Wandluis aangezien. Of indien ’er waarlyk een van dit gedierte onder de vleugels ener vleermuis gezeten heeft, kan zy die wel in een huis, daar Europische Wandluizen in waren, gekregen hebben.

Middelen tegens dezelven.

Men tragtte hier dit ongedierte op verscheidene wyzen te verdryven. Ik heb reeds aangemerkt dat men ten dien einde de ledikanten van Sassafrashout maakte, dog dat het maar voor een tyd hielp. Sommige menschen hebben my uit eigene en meermalen herhaalde proeven verzekerd, dat ’er geen kragtiger middel tegens dit ongedierte was, dan kokend water in alle de reten te gieten daar zy in zitten, [176]en al het hout der ledikanten daarmede te wasschen, dit twee- of driemaal herhaald zynde, zouden alle de wandluizen zyn uitgeroeid. Maar als ’er in andere naburige huizen zyn gaan zy aan der menschen kleren zitten, en worden dus overgebragt.

Ik kan niet zeggen of dit middel goed is dan niet, dewyl ik het niet beproefd heb; maar door herhaalde proeven heb ik bevonden dat de zwavel, wel gebruikt zynde, de wandluizen en hare eyeren volkomenlyk in de ledikanten en de muren vernielt, schoon zy tienmaal talryker waren dan de mieren in een mierennest.164

Kakkerlakken.

De Kakkerlakken zyn ene plaag der nieuwe wereld, en worden in vele delen van dezelve gevonden. De geleerde Doctor Colden was van mening, dat zy de eigenlyke inboorlingen der West Indien waren, en dat zy uit de Eilanden naar Noord Amerika waren overgebragt. Dit bleek, dagt hy, uit de menigte van dit ongedierte die de West Indische schepen medebrengen. Dog ik meen reden te hebben van te geloven, dat zy reeds sedert onheuglyke tyden hier te lande geweest zyn, schoon ik egter niet ontkennen wil dat zy uit de West Indien zyn overgebragt. Te New York zyn zy genoegzaam in ieder huis, en die zyn ongetwyffeld met de schepen overgekomen. Dog hoe kan men dit zeggen van die welken in het midden der bosschen en woestynen gevonden worden?

De Kakkerlakken worden door de Engelschen Cockroaches, door de Zweden Brödätare, dat is Broodeters, ook wel Kakkerlak, en door den Ridder Linnæus Blatta Orientalis, geheten, en onder het geslagt der Motten gerekend. Men verneemt ze niet alleen in de bosschen, daar zy op de omgekapte bomen lopen. Ik zag in Februari verscheiden kakkerlakken op stukken oud verrot hout zitten, dat men in huis bragt om te verbranden. In ’t eerst waren ze als dood, maar enigen tyd in de kamer zynde geweest kwamen zy by, en begonnen te lopen. Ik vond naderhand dat als men oud brandhout des winters in huis bragt en doorhakte, daar vele kakkerlakken als in enen staat van ongevoeligheid in waren. Dien zelven winter wierd ’er een grote dode boom omgehouwen, en om te branden doorgezaagd, en ik zag in ene spleet, enige vademen boven den grond, verscheiden kakkerlakken nevens vele gemene mieren. Het scheen dat zy opwaards gekropen waren om ene veilige schuilplaats tegens den winter te vinden. Op myne reis in het midden van October 1749. door de onbebouwde landen tusschen de Engelsche en de Fransche Volkplantingen, zag ik by het maken van een vuur, des nagts, digt by enen verrotten boom, op den [177]oever van het meer Champlain, ene menigte van kakkerlakken uit het hout kruipen, wordende door den rook en het vuur wakker gemaakt, en uit hunne gaten gejaagd. De Franschen, die met my waren, kenden ze niet, en wisten ze niet te noemen. In Kanada wisten de Franschen niet dat zy ze in de huizen gezien hadden. In Pensylvanie lopen zy in grote menigte langs de halmen van het koorn in den oogst, gelyk my gezegd wierd. Anders onthouden zy zig in de Engelsche Volkplantingen gemeenlyk in de huizen, en zitten in de reten, vooral in de balken die ’t digst by den schoorsteen zyn.

Schadelykheid.

Zy doen veel schade door het kruim van ’t brood op te vreten. Als zy eens door de korst heen gebeten zyn, weten zy in korten tyd het gehele brood van binnen uitteholen, zo dat men het opsnydende niets dan een ledige korst vindt. Ook zeide men dat zy andere eetwaren opvreten. Somtyds byten zy de menschen in den neus of de voeten, terwyl zy leggen te slapen. Een oude Zweed verhaalde my, dat hy eens in zyne jonger jaren door ene kakkerlak zeer verschrikt geworden was, die, terwyl hy sliep, in zyn oor was gekropen. Hy ontwaakte schielyk, sprong het bed uit, en voelde dat het dier, waarschynlyk uit vrees, alle kragten aanwendde om dieper in te kruipen. Deze pogingen van de kakkerlak veroorzaakten hem zo grote pyn, dat hem het hoofd als scheen aan stukken te breken, en hy byna zinneloos wierd; egter liep hy schielyk naar den put, en, een emmer met water geschept hebbende, smeet hy ’er wat van in ’t oor. Zo dra de kakkerlak dit voelde, stiet zy zig met hare poten te rug uit het oor, en verloste dus den man van zyne angst.

Houtluizen.

De Houtluizen zyn zeer onaangename Insekten, en in een zeker opzigt erger dan de voorgaanden; maar gelyk ik ze reeds, in ene Verhandeling aan de Koninglyke Zweedsche Maatschappy gezonden, beschreven heb, wyze ik den Lezer derwaards.165

Penn’s neck.

Den 11. December ging ik kort voor den middag op een klein togtje naar Penn’s neck, en verder over de Dellaware naar Wilmington. Het land omstreeks Penn’s neck was van dezelve hoedanigheid als in het overige van New Jersey. De grond bestaat meest uit zand met ene dunne laag zwarte aarde. Hy is niet zeer heuvelig, maar meest plat, en zeer vol van bosschen met afvallend blad, vooral eiken. Nu en dan ziet men ene enkelde boerdery met enige koornakkers rondom. Tusschen beiden zyn kleine poelen, en somtyds een stroompje, waarin weinig drift is.

Geboomte.

De bosschen bestaan uit allerhande soorten van bomen, dog meest Hikory en Eiken. Zekerlyk zyn zy noit geveld geweest, en altyd onverhinderd voortgegroeid. Men zoude dan verwagten dat ’er [178]bomen van enen zeer groten ouderdom in gevonden werden, dog het tegendeel is waar, en men ziet ’er weinig die drie honderd jaren gestaan hebben. De meesten zyn maar tweehonderd jaar oud. En dit deed my denken dat de bomen, zo wel als de dieren, sterven wanneer zy enen zekeren ouderdom bereikt hebben. Dus vinden wy hier zware bosschen; maar als de bomen honderdenvyftig, of honderd en tagtig jaren gestaan hebben, beginnen zy of van binnen te vergaan, of verliezen hunne kronen, of hun hout wordt geheel week, of de wortels zyn niet langer in staat om een genoegzaam voedsel intezuigen, of zy sterven door enige andere oorzaak. Wanneer het dan stormt, het geen hier somwylen gebeurt, breken de bomen, of even boven den grond, of in het midden, of in den top, af. Sommige bomen worden zelfs met wortel en al door den wind uitgerukt. Dus regten de stormen in deze bosschen zware verwoestingen aan. Overal ziet men bomen omver leggen. Ook ontstaat ’er dikwyls brand in de bosschen, waardoor de bomen halverwege verteerd worden, zo dat een sterke wind ze gemakkelyk verder omversmyt.

Winden.

Ik tragtte, door waartenemen in welke streek de meeste omgewaide bomen lagen, optemaken, welke winden hier de geweldigste waren, dog kon niets met zekerheid vaststellen, want de bomen lagen naar alle de streken van het kompas. Ik oordeelde dan, dat elke wind, die van enen kant wait daar de wortels vergaan zyn en de boom weinig wederstand bieden kan, den boom omver moest werpen. Op deze wys raken de oude bomen geduriglyk weg, en worden door jonge opgevolgd. Die omgevallen zyn leggen op den grond te verrotten, en vermeerderen dus de zwarte aarde, waarin de bladen ook allengskens veranderd worden, die aan den gevallen boom zitten, of iederen herfst vallen. Het duurt enige jaren eer een boom geheel vergaan is. Als de wind ’er enen met wortelen al uit den grond rukt, komt ’er ene menigte van losse aarde mede, die ’er enigen tyd aanzitten blyft, dog eindelyk ’er afvalt, en een klein heuveltje maakt, dat naderhand nog verhoogd wordt door de bladeren. Dus worden ’er in de bosschen vele oneffenheden voortgebragt, hoogtens en laagtens, en dus moet de bovenste tuinaarde zig op sommige plaatsen ophopen.

Welke bomen het eerst vergaan.

Alle bomen verrotten niet even gauw. De Nyssa, de Tulpeboom en Liquidambar vergaan in korten tyd. De Hikory duurt ook niet lang, en de Zwarte Eik valt eerder van een dan de Witte. Dog de omstandigheden werken hier ook in mede. Indien de bast om het hout blyft zitten rot hy mede, en wordt van binnen geheel en al door de wormen opgegeten, zo dat in den tyd van zes, agt of tien jaren niets ’er van over is dan een roodagtige bruine stof. Maar als ’er de bast af was, konden de bomen dikwyls twintig jaar leggen eer zy vergaan waren. De spoedige [179]groei van enen boom, de grootte zyner poren, en de gedurige veranderingen van heet en nat weder in den zomer, maken dat een boom schielyker rot. Hier moet men by doen, dat allerhande soorten van gekorvenen gaten maken in de gevallene bomen, en dat dus de vogtigheid der lugt in de bomen indringt en de verrotting bevordert. De meeste bomen hier hebben jaarlyks afvallende bladeren. Velen van hun beginnen reeds te rotten terwyl zy nog staan en bloeyen. Dit maakt den boom hol, zo dat ’er vele dieren hunne nesten in komen maken.

Breedte van de Dellaware.

De Dellaware wordt vlak over Wilmington gerekend anderhalve Eng. myl breed te wezen, dog op het oog scheen zy zo breed niet. In ’t midden zegt men dat zy van vier tot zes vadem diep is.

Schrynwerkershout.

De schrynwerkers gebruiken, volgens hun zeggen, voornamelyk het zwart Walnoten, het wilde Kerssebomen en het gemarmelde Ahornhout. Van de zwarte Walnotebomen is hier ene genoegzame menigte. Evenwel worden zy van sommige onbedagtzame menschen uitgeroeid, en de Boeren maken ’er veeltyds hun brandhout van. Het hout van den wilden Kersseboom is goed en schoon voor ’t oog; het is geelagtig, en hoe ouder het werk is hoe frayer het ’er uitziet. Dog het is alreeds bezwaarlyk te vinden, want het wordt overal uitgeroeid, en nergens weder aangeplant. De Gemarmelde Ahorn is ene verscheidenheid van den gemenen Roodbloemigen Ahorn, dog ook al schaarsch. Men kan verscheiden bomen vellen, zonder dat men het gemarmelde hout vindt. Het hout van den Liquidambar wordt ook tot schrynwerk gebruikt, dog krimpt als men het wat digt by het vuur brengt. Van de Sparren en de zogenaamde Witte Ceders bedient men zig ook om verscheidene dingen te maken.

Molens.

De Molenaars van den molen, die hier stond, zeiden, dat de assen van de molenraderen uit den Witten Eik plegen gemaakt te worden, en dat zy drie of vier jaar goed bleven, dog de assen van Sparrenhout duurden zo lang niet. De tanden der raderen en rollen wierden gemaakt van Wit Walnotenhout, om dat men hier geen harder hout krygen kan. Het hout van den Moerbezieboom wordt het allerbest gehouden voor krammen en houvasten in schuiten en schepen.

Des avonds voer ik van Wilmington af naar de overzyde aan het veer, aan den kant van New Jersey.

Rakoon.

Den 13. keerde ik vroeg terug naar Rakoon.

Boomknoesten.

Op vele bomen in de bosschen vindt men hier of op de ene zyde, of in het midden van enen tak, of rondom enen tak, meer of min grote knobbels of uitwassen. Somtyds is ’er maar een op enen boom. In de grootte is ’er een aanmerkelyk verschil, want sommigen van deze knobbels zyn zo groot als een manshoofd, anderen weder zyn klein. Somtyds is ’er een boom als geheel van bedekt. Dikwyls [180]zaten zy niet alleen aan enen kant, maar maakten een soort van ring rondom den boom of den tak. Kleine bomen, niet boven enen vadem hoog, hadden ook dikwyls zulke knobbels. De knobbels bestaan uit het zelve hout als de boom, en zien ’er van binnen uit omtrent als gemarmeld hout. Enigen waren egter ook hol. Als men enen knobbel op enen kleinen boom opensnydt, vindt men ’er gemeenlyk vele kleine wormen in, die somtyds ook gemeen zyn in de grote uitwassen. Dit wyst ons den oorsprong der knobbels in ’t algemeen aan. De boom wordt van een Insekt gestoken dat zyne eyeren onder den bast legt, en uit die eyeren komen wormen te voorschyn, welken het sap uit de vaten doen lopen, het welk allengskens hard en tot enen knobbel wordt. Alleen de bomen die hunne bladen jaarlyks vallen laten hebben deze knobbels, en onder dezen vooral de Eik, van de welken wederom de Spaansche Eik de meeste knobbels heeft. Ook vindt men ze op den Esscheboom en den Ahorn. Voorheen maakten de hier gezetene Zweden, dog nog meer de Finlanders, schotels, borden, en diergelyke dingen van die knobbels die op den Esch groeiden. Dit vaatwerk, zeide men my, was heel aardig, en zag ’er uit als of het van gemarmeld hout was gemaakt. Die van den Eik kunnen hiertoe niet gebruikt worden, als zynde gemeenlyk wormstekig en verrot van binnen. Tegenwoordig gebruiken de Zweden die soort van schotels en borden niet meer, maar hebben aardenwerk. Sommige knobbels zyn van ene ongemene grootte, en doen ’er enen boom gedrogtelyk uitzien. Diergelyke bomen, treft men hier in de bosschen veel aan.166

Wegen.

De wegen zyn hier, naar dat de grond is, goed of kwaad. In ’t zand zyn zy droog en goed, dog op de klei deugen zy niet. Men is hier zeer nalatig in het onderhouden derzelven. Als een beekje niet zeer breed is legt men ’er niet eens ene brug over, en de Reizigers mogen zien hoe zy ’er best overkomen. Dit maakt dat men op sommige plaatsen by sterke stortvlagen gevaar loopt van te verdrinken. Als ’er een [181]boom dwars over den weg valt, hakt men hem zelden door, maar rydt ’er rondom heen. Dit kan men ligt doen, dewyl de grond vry gelyk en zonder stenen is, ’er geen kreupelhout wast, en de bomen tamelyk ver van malkander staan. Dit maakt dat de wegen zo veel bogten hebben.

Weinig dorpen.

De Landhoeven leggen meest op haar zelven, en men vindt ’er zelden twee by malkander leggen, uitgenomen op zulke plaatsen die als steden worden aangezien. Dit maakt dat ’er weinig dorpen zyn. Elke hoeve heeft hare akkers, weilanden en bosschen. Zou dit ook iets hebben toegebragt om de wolven uitteroeyen, dat men byna overal huizen en menschen vindt? Twee of drie Landhoeven hebben gemeenlyk ene weide of een bosch in gemeenschap; dog de meesten hebben elke hare toebedeelde landen.

Huwelyken.

Al wie zig in ’t huwelyk wil begeven moet zyne drie geboden van den Predikstoel hebben laten aflezen of een verlofschrift van den Gouverneur hebben. De geboden van de geringere menschen alleen worden afgelezen, al wat iets meerders wezen wil neemt een verlofschrift, waarin de Gouverneur verklaart de zaak onderzogt en niets gevonden te hebben dat het voltrekken der trouw hinderen moet, en dat hy gevolgelyk hiertoe verlof geeft. Hy ondertekent het geschrift. Dog eer het den verzoeker in handen wordt gesteld, moet de Bruidegom zelf komen vergezeld van een of twee brave manspersonen, die voor hem instaan dat ’er gene wettige verhindering is opgekomen. Dezen moeten een getuigschrift tekenen, waarin zy zig aanspreeklyk maken en verbinden tot vergoeding van alle schade die ’er door de klagten der Voogden, der Heren, of der Nabestaanden des persoons die zig in ’t huwelyk begeeft, of van zulken aan de welken hy eerder verbonden was geweest, veroorzaakt mogte worden; want dit alles kan de Gouverneur onmogelyk weten. Voorts, dat ’er niets uit hoofde der aantegane egtverbintenis te vrezen is, en dat ’er niets is dat dezelve verhinderen moete. Voor een verlofschrift betaalt men te Philadelphia vyfentwintig Pensylvanische schellingen, waarvan ’er twintig voor den Gouverneur en vyf voor zynen Sekretaris zyn. Het verlofschrift luidt alleen aan Protestantsche Geestelyken. De Quakers krygen een byzonder verlofschrift. Maar, vermits het zeer lastig wezen zou, vooral voor zulken die ver af van de verblyfplaats des Gouverneurs wonen, om een verlofschrift in de Stad te komen en hunne borgen medetebrengen, nemen de Predikanten op het land een genoegzaam getal van verlofschriften en borgtogten in blanco in voorraad, die zy aan de zulks behoevenden ter hand stellen voor den gewonen prys van vyfentwintig schellingen, en iets daarenboven voor hunne moeite. Het dus verzamelde geld brengen zy den Gouverneur als zy in de Stad komen, te gelyk met de borgtogten. Hieruit kan men [182]opmaken, dat de Gouverneurs buiten hun jaargeld nog een tamelyk inkomen van hunne post hebben.167

Jaren van Mondigheid.

Volgens de Engelsche wetten is een manspersoon met zyn eenentwintigste, en een meisje op haar agttiende jaar mondig, en kan dan trouwen zonder het verlof van zyne Ouders. Dog voor dien ouderdom kan het zonder toestemming van ouders of van voogden niet geschieden.

Verscheidenheid van Landaarden in de Volkplantingen.

Men vindt in de Volkplantingen allerhande soorten van landaarden, zo wel van zulken die onlangs uit Europa zyn overgekomen, als van zulken die nog geen vast verblyf genomen hebben. Dus gebeurt het wel, dat by het trouwen van zulk een paar de Bruidegom zegt dat hy voor het tegenwoordige nog geen geld heeft, maar betalen zal zodra hy kan, en zig hiermede met zyn wyf weg pakt, Bedrog hieruit ontstaande. zonder dat de Predikant oit het zyne krygt. Dit heeft gelegenheid tot ene gewoonte gegeven, die nu in Maryland gemeen is. Als ’er een arm paar getrouwd wordt, houdt de Predikant op in het midden van het formulier, en vraagt waar is myn geldt?168 Geeft dan de Bruidegom het geld, zo gaat de Predikant voort, dog heeft deze het niet, zo wordt de trouw zo lang uitgesteld tot dat hy beter by kas is. Ryke lieden, van wie de Predikant gene zwarigheid heeft van zyn geld niet te krygen, staan aan deze onaangename vraag niet bloot.

Wetten hieromtrent.

Schoon een Predikant verlof gekregen heeft tot het trouwen van een paar, kan hy egter, indien hy niet voorzigtig is, in onaangename omstandigheden geraken, want op vele plaatsen is ’er ene wet, die, niettegenstaande zulk een verlofschrift, de magt van den Predikant zeer bepaalt. Hy mag een onmondig paar niet trouwen, indien hy niet verzekerd is van de toestemming der ouders. Ook mag hy zulke vreemdelingen niet trouwen die verbonden zyn een zeker getal jaren te dienen zonder de bewilliging van hunne Heren. Indien hy zonder zulke toestemming ene trouw verrigt, vervalt hy in ene boete van vyftig Pensylvanische ponden, alhoewel hy een verlofschrift en den borgtogt heeft van twee mannen, want de Ouders en Heren storen zig niet aan die borgtogten, maar spreken den Geestelyken aan, die zyne schade kan zien te herhalen op de genen die hem borg gebleven zyn. Dog met de bewilliging van ouders of meesters kan hy zonder gevaar de trouw verrigten. Geen Predikant mag enen Zwart met iemant van Europische afkomst trouwen, onder straf van honderd pond boete, volgens de wetten van Pensylvanie. [183]

Kortswylig gebruik.

Hier heeft een kortswylig gebruik by sommige huwelyken plaats. Als een man stervende zyne weduw in armoede laat zitten, of zo, dat zy alle de schulden niet betalen kan met het weinige dat haar overblyft, en dat dit niettegenstaande ’er een man is die haar trouwen wil, moet zy trouwen in haar blote hembd. Door deze plegtigheid staat zy aan de schuldeischers van haren overledenen man hare klederen, en al wat zy in huis vinden kunnen, af. Dog boven dat is zy niet gehouden hun iets meer te betalen, als hun alles hebbende overgegeven wat zy had, uitgenomen maar een hembd om haar te dekken, het welk de wetten van het Land haar niet ontnemen kunnen. Zodra zy getrouwd is, en niet meer tot den eersten man behoort, trekt zy de klederen aan die haar de twede gegeven heeft. De Zweedsche Predikanten hebben verscheiden bruids in zo een goedkope en lugtige kleding getrouwd, gelyk uit de registers in de kerken blykt. Ook heb ik dikwyls van zulke huwelyken in de Engelsche Koeranten gelezen, die in de Volkplantingen uitkomen. Het volgende in ’t byzonder zal ik uit ene aantekenen. “Ene vrouw ging, met niets anders aan dan haar hembd, begeleid door hare naaste vrienden, uit het huis haars overledenen Mans naar dat van haren Bruidegom, die haar ten halven wege te gemoet kwam met fraye nieuwe klederen, en in tegenwoordigheid van allen zeide, dat hy die aan zyne Bruid leende, en trok ze haar met eigen handen aan.” Waarschynlyk zeide hy haar die klederen te lenen, uit vreze dat als hy ze haar gegeven had de schuldeischers van haar eersten man mogten opkomen en ze haar ontnemen, onder voorgeven dat zy moest worden aangezien als tot den eersten man behorende, eer zy met den tweden getrouwd was.

Europeanen hier te lande voor de aankomst der Zweden.

Het schynt uit de volgende waarnemingen zeer waarschynlyk, dat ’er voor de Zweden hier te lande alreeds Europeanen geweest zyn, en in ’t vervolg zullen wy nog iets ter bekragtiging van deze mening by brengen. De zelve oude man, Maons Keen, van wien ik alreeds gesproken heb, verhaalde my meer dan eens, dat toen de Zweden in de voorleden euw zig hier nederzetteden, en ene Volkplanting, Helfingburg genoemd, op de Dellaware aanleiden, iets beneden de plaats waar nu Salem staat, zy op de diepte van twintig voeten enige gemetselde putten vonden. Dit kon onmogelyk een werk der Wilden wezen, die gene gebakken stenen voor de aankomst der Europeanen gekend hebben, en gevolgelyk nog minder wisten hoe die te gebruiken. De putten lagen wel op ’t land, dog evenwel op zulke plaatsen aan de Dellaware die somtyds onder water en somtyds droog zyn. Dog sedert is het land zo afgenomen dat de putten geheel onder water geraakt zyn, en het is zelden laag genoeg om de putten te zien. Toen de Zweden naderhand op enigen afstand van de voorgaanden nieuwe putten groeven, vonden zy in den grond enig gebroken aarden vaatwerk, en nog [184]gehele goede gebakken’ stenen, diergelyken zy ook dikwyls onder ’t ploegen hebben bovengehaald.

En voor Columbus tyd.

Hieruit, schynt het, mag men opmaken, dat in oude tyden hier, of Europeanen of een ander beschaafd volk, door storm of andersins moeten zyn naar toegedreven, zig neergezet, stenen gebakken, en ene Volkplanting gemaakt hebben; dog dat zy naderhand zig met de Amerikanen vermengd hebben, of door dezelven omgebragt zyn. Misschien hebben zy allengskens door den omgang met de Wilden derzelver zeden en denkingswyze aangenomen. Men heeft de Zweden zelfs beschuldigd, dat zy alreeds halve Wilden waren, toen de Engelschen hier in ’t jaar 1682. aankwamen. En men ziet nog werkelyk, dat de Franschen, de Engelschen, de Duitschers, de Hollanders, en andere Europers, die vele jaren in afgelegene landschappen, digt by de Wilden, gewoond hebben, zo veel overeenkomt met dezelven krygen, zo in hun gedrag als denkwys, dat men ze ’er alleen door hunne kleur van onderscheiden kan. Dog de geschiedenissen en overlevering der Wilden verzekeren ons, dat de gemelde putten niet konnen gemaakt zyn ten tyde van Columbus onderneming of kort daarna, dewyl de Amerikanen zeggen dat zy veel ouder zyn. Het geen ik hier aangaande deze putten gezegd heb, is my naderhand op nieuws door verscheiden’ Zweden verhaald.

Tekens aangaande het weder.

Den 22. December voorspelde ons een oude Landman verandering van weder, omdat de lugt op den middag zeer warm was, zynde zy ’s morgens zeer koud geweest. Buiten dat maakte hy het zelve daaruit op, dat de wolken zig om de zon zo hadden t’zamengetrokken. En de hieragter gevoegde waarnemingen zullen tonen dat deze voorzegging juist is vervuld geworden.

Middelen tegens tandpyn.

Schoon ieder oud wyf onfeilbare middelen tegens tandpyn waant te bezitten, waarvan de meesten vrugteloos worden aangewend, wil ik nogthans enigen van die middelen aantekenen die hier gemeenlyk tegens dat ongemak aangewend worden.

Als de pyn ontstaat uit holle kiezen, steekt men een weinig katoen in ene tabakspyp, doet ’er de tabak boven op, steekt ze aan, en rookt tot dat het alles byna verbrand is. Onder ’t roken komt de olie van de tabak in het katoen, het welk men ’er dan uitneemt, en zo heet als men ’t verdragen kan tegens de kies legt.

De vrouw van Kapitein Lindsey te Oswego heeft my verhaald, dat de Iroquoizen in dit geval het volgende middel voor het beste houden, en zy had zelve het zeer goed gevonden. Zy nemen de zaadhuisjes van de Virginische Anemone, zodra het zaad ryp is, en wryven ze aan stukken. Dan zien zy ’er uit zo ruw als katoen. Men doopt deze stof dan in sterken brandewyn, en steekt ze in de holle kies. De pyn gaat ’er gemeenlyk van over. De brandewyn is bytende, en de Anemone zaden zyn insgelyks [185]scherp, gelyk de meeste zaden van bloemen die te gelyk de stamina en de pistilla hebben. Dus helpt dit malkanderen om de pyn te verligten. Wy hebben ook vele zaden die de zelve eigenschappen hebben als de Amerikaansche Anemone.

Tegens de tandpyn vergezeld met zwelling wierd het volgende middel het meest gebruikt. Men kookt meel van Mais met melk, doet daar, terwyl het nog over ’t vuur staat, wat varkens of ander vet by, en roert het om tot dat het alles wel gemengd is. Dan doet men ’er een handdoek over, en legt het daarin, zo heet als men ’t verdragen kan, op de pynelyke wang, waar men ’t op leggen laat tot dat het koud is. Ik heb dit zeer kragtig tegens de zwelling gevonden, die het niet alleen vermindert, maar het verzagt ook de pyn, opent de dikte, indien ’er zig enige kwade stof gezet heeft, en doet den etter uitlopen.

Ik heb de Iroquoizen den binnensten bast van den Kanadaschen Vlierboom zien koken, en op de wang leggen daar de pyn het sterkst was. Dit verzagtte, zeide men, de smert dikwyls.

Onder de Iroquoizen, of de Vyf Volken op de Rivier Mohawk, zag ik ene jonge vrouw, die, door het sterk theedrinken, ene geweldige tandpyn gekregen had. Om zig hiervan te genezen kookte zy de bladen van een soort van Myrteboom,169 en bond die zo heet als zy ’t uithouden kon op de wang. Dit middel zeide zy had haar dikwyls geholpen.

Het yzer eertyds onbekend aan de Wilden.

Voor de aankomst van de Europeanen onder het geleide van Columbus in Amerika, waren de Wilden geheel onkundig van het gebruik van ’t yzer, het welk ons zeer wonderlyk moet voorkomen, daar Amerika byna overal zeer vele yzermynen bevat. Dus waren zy verpligt dit gebrek te vergoeden door het gebruik van scherpe stenen, schelpen, klauwen van vogels en wilde beesten, en andere dingen, om bylen, messen en diergelyke snydende werktuigen te maken. Hieruit kan men zien dat zy een armoedig leven moeten geleid hebben. De oude Zweden, die in hunne jeugd omgang met de Amerikanen gehad hadden, toen zy hier nog vry talryk waren, wisten nog veel van hunne levenswys te vertellen. Nog vindt men by toeval vele werktuigen die de Wilden voor de aankomst der Zweden of andere Europers gebruikt hebben. Tegenwoordig gebruiken de Amerikaansche Wilden geen andere werktuigen als die van yzer of andere metalen gemaakt zyn, welken zy van de Europeanen krygen. Maar alzo ik gelegenheid gehad heb van velen van de oude werktuigen der Amerikanen te zien en zelfs te verzamelen, zal ik dezelven hier beschryven.

Werktuigen der oude Amerikanen.

Hunne Bylen waren van steen. Hare gedaante gelykt veel naar die [186]van onze wiggen, waarmede wy het hout kloven, omtrent enen halven voet lang en breed naar evenredigheid. Zy zyn gemaakt als onze wiggen, scherp aan het ene einde, dog egter iets botter. Dewyl zy aan enen steel moesten vastgemaakt worden, zo was ’er boven aan een rand om aan het dikke einde. Om den steel vast te maken spleet men ze op, en stak de gespleten’ einden van den stok in den rand van den steen, en bond dan de gespleten’ stukken vast op malkander, omtrent zo als de Smids in de spleten van den steel de yzeren byl vastmaken. Sommigen van deze bylen hadden geen rand van boven, en het schynt dat zy die maar in de hand hielden om ’er mede te hakken of te stoten, zonder dat ’er een handvat aan behoefde te zyn. De meesten dezer bylen, die ik gezien heb, bestonden uit ene harde rots, dog anderen waren gemaakt van enen harden, zwarten, fynen vuursteen. Als de Wilden enen zwaren boom vellen wilden, konden zy dit met hunne bylen niet uitvoeren, dog bedienden zig dan van het vuur. Zy verbrandden de wortels van den boom, en deden hem dus tuimelen. Maar op dat het vuur niet verder gaan mogte dan hun oogmerk was, staken zy enige oude lappen aan een stok, doopten die in ’t water, en maakten daar den boom een weinig boven het vuur gestadig mede nat. Wanneer zy enen dikken boom tot een Kano wilden uithollen, lagen zy droge takken om den stam, zo ver zy den boom dagten hol te maken, en staken die in brand. In de plaats van die verbrand waren werden anderen aangebragt. Ondertusschen waren zy gestadig bezig met den boom boven en onder het vuur, daar hy niet branden moest, nat te maken. De boom hol gebrand zynde, zo ver zy zulks verlangden, schraapten zy met hunne bylen, met scherpe schalen, en diergelyken, het gebrande ’er af, en maakten de Kano van binnen glad. Op deze wys gaven zy zulk ene gedaante ’er aan als zy goedvonden. Ene Kano was gemeenlyk tusschen de dertig en de veertig voet lang. Het voornaamste waartoe hunne bylen dienden was de velden bekwaam te maken voor het planten der Mais; want als zulk een veld, daar zy Mais telen wilden, met hout bedekt was, hakten zy den bast rondom de bomen af met hunne bylen, vooral in den tyd dat hy sappig was. Dus verdorde de boom, terwyl hy geen voedsel meer krygen kon, en de bladeren beletteden de zonnestralen niet langer door te schieten. De kleinder bomen wierden met geweld uitgerukt, en men roerde daarna de aarde met kromme en scherpe takken om.

Messen.

In plaats van messen behielpen zy zig met scherpe stukken vuursteen, quarts, of enig ander soort van steen, of met enen scherpen schulp, of een scherpgemaakt been.

Pylen.

Vooraan de pylen maakten zy dunner en hoekige stukken steen vast, [187]gemeenlyk vuurstenen of quartsen, dog somtyds wel een ander soort. Sommigen gebruikten de beenderen der dieren, of de klauwen van vogels of beesten. Enigen van deze oude werppylen zeer vry stomp, egter schynt het dat zy ’er vogels en beesten mede hebben weten te doden; dog of zy door de kragt van den boog sterk genoeg voortgejaagd wierden om diep in het lichaam van een mensch door de klederen heen te kunnen indringen, kan ik niet zeggen. Men heeft ’er nogthans gevonden die zeer scherp en wel gemaakt waren.

Stampers.

Zy hadden stenen stampers omtrent een voet lang en zo dik als een mans arm. Dezen bestaan voornamelyk uit een zwart soort van steen, en wierden voorheen gebruikt om Mais te stampen, het welk van over oude tyden af hun voornaamste of enig graan is geweest. Zy hadden generhande soort van molens om het te malen, en wisten niet wat voor een ding een molen was. Oude Franschen in Kanada hebben my verteld, dat de Amerikanen ten uitersten verbaasd stonden toen zy de Franschen den eersten molen zagen opregten. Zy kwamen, zelfs van zeer ver, in groten getale, om dat wonder te zien, en wierden niet moede van ’er verscheiden dagen by te blyven zitten om het te bekyken. Zy waren lang van mening dat hy niet van den wind, maar van geesten, die ’er binnen in zaten, wierd omgedreven. By het bouwen van den eersten watermolen waren zy ook meer of min in de zelve verwondering. Voorheen stampten zy al de Mais in holle bomen met de beschrevene stenen stampers. Velen hadden ze evenwel maar van hout. De zwartagtige steen, waarvan de bylen en de stampers voor dezen gemaakt werden, is een zeer goede slypsteen, en om die reden gebruiken de Engelschen en de Zweden dezelven, als zy ze vinden, om hunne messen te wetten.

Ketels.

De oude ketels der Wilden waren of van klei of van een soort van dufsteen.170 De eersten bestonden uit ene donkere klei gemengd met witte zand- of quartskorreltjes, en in het vuur gebakken. Velen van deze ketels hebben twee gaten in den bovenrand aan elke zyde, waardoor men enen stok stak, en den ketel, zo lang hy kookte, boven het vuur hield. De meesten hebben geen voet. ’T is iets zonderlings, dat genen van die ketels van binnen of van buiten verglaasd waren. Enige weinige oude Zweden konden zig nog herinneren, dat zy de Wilden in zulke potten hadden zien koken. Zy zyn zeer dun, en van verschillende grootte, somtyds van enen groenagtigen, en somtyds van enen grauwen dufsteen, en enigen zyn van een soort van vuursteen. De bodem en de rand zyn dikwyls ruim een duim dik. Schoon de Amerikanen gene kennis van yzer, staal, of enig ander metaal hadden, [188]wisten zy evenwel deze stenen ketels zeer aardig uittehollen.

Tabakspypen.

De oude Tabakspypen der Wilden waren ook van klei, of van duf- en slangesteen. Die uit klei zyn hebben de gedaante van de onzen, dog zyn wat ruwer en niet zo wel gemaakt. De pyp is dik en kort, naauwlyks een duim, dog somtyds een vinger lang. De kleur is byna zo als de onzen die wat lang gebruikt zyn. Die, welken uit dufsteen gemaakt worden, bestaan uit de zelve stof als de ketels. Sommigen van dezelven zyn tamelyk wel gemaakt, schoon de Wilden nog yzer nog staal hadden. Maar behalven deze tabakspypen, vindt men nog een ander soort, die zeer vernuftig uit een zeer frayen roden dufsteen, of een soort van slangagtig marmer gemaakt zyn. Dezen zyn zeer schaarsch en zelden in gebruik dan by de Sachems of Oudsten der Wilden. De fraye rode steen, waarvan die pypen gemaakt zyn, is ook zeldzaam, en wordt alleen in het land der Ingouez gevonden, die, volgens Vader Charlevoix,171 aan de overzyde der Missisippi wonen. Ene pyp van dit soort wordt by de Amerikanen veeltyds hoger geagt als een stuk zilvers van dezelve grootte. Uit het zelve soort van steen bestaat gemeenlyk hunne zo genaamde Pyp van vrede,172 van de welke zy zig bedienen by het aangaan van vrede of verbonden. Byna alle Schryvers, die van dit volk gewag hebben gemaakt, spreken van deze pyp, en ik zal ’er in ’t vervolg breder over handelen.

Vischangels.

In plaats van Vischangels gebruikten de Wilden hoeken van been of vogelklauwen. Sommigen van de oudste Zweden alhier vertelden my, dat in hunne jeugd zeer vele Amerikanen in het toen zo genaamde Nieuw Zweden gewoond hebben, die met zulke hoeken op de Dellaware vischten.

Wyze van vuur te maken.

Om vuur te maken hadden zy de gewoonte van twee harde droge stukken houts sterk tegens malkander te wryven, tot dat het hout begon te roken en daarna in vlam vloog.

Aanmerking.

Dusdanig waren de werktuigen die de Amerikanen voor de aankomst der Europers gebruikten, voor dat zy geleerd hadden zig van het yzer te bedienen. Noord Amerika heeft overvloed van Yzermynen. De Wilden woonden door het gehele land verstroid; en men kan vele plaatsen aanwyzen waar men thans yzermynen ontdekt heeft, daar nog geen honderd jaren geleden grote dorpen van Wilden gestaan hebben. Dus is het zonderling dat zy geen gebruik hebben weten te maken van een metaal dat zy overal onder hunne ogen hadden, en daar zy alle dagen op traden. Zy woonden op plaatsen daar men naderhand [189]yzererts ontdekt heeft, en reisden vele mylen ver om ene elendige byl, een mes, of iets diergelyks van steen te krygen. Zy moesten verscheiden dagen te koste leggen om hunne werktuigen scherp te maken, met ze tegens ene rots of andere stenen te wryven, en wierden dan nog kwalyk voor hunnen arbeid beloond, want zy konden nimmer met hunne bylen enen dikken boom vellen, en bezwaarlyk konden zy ’er enen kleinen mede omhouwen. Het was hun onmogelyk met die bylen enen boom uittehollen, of het honderdste gedeelte van het werk te doen dat wy met onze yzeren bylen verrigten. Hieruit ziet men hoe nadelig de onkunde, of de dwaze veragting is van nuttige konsten.

Hazen.

Men vindt hier een genoegzaam getal van Hazen, dog zy zyn veel kleinder dan de Europischen en niet veel groter dan onze Konynen. Zy blyven zo wel des winters als des zomers grauw, gelyk de onzen maar des zomers zyn. De tippen hunner oren zyn altyd grauw en niet zwart; de staart is ook in alle jaargetyden grauw van boven. Zy jongen verscheiden’ malen in het jaar. In de lente leggen zy hunne jongen in hollen bomen, en des zomers, in Juni en Juli, in het gras. Wanneer zy verrast worden nemen zy gemeenlyk hunne schuilplaats in holle bomen, waar men ze met een stok met een haak van voren uithaalt, of door een gat in den boom te snyden, of door rook rondom den boom te maken uit dryft. In alle die gelegenheden heeft men ’er honden by van doen. Deze hazen byten noit, en men kan ze zonder gevaar aanraken. By dag zitten zy gemeenlyk in holle bomen, en komen ’er zelden uit, ten zy ze door menschen of honden gestoord worden; dog ’s nagts gaan ze uit om voeder te zoeken. By slegt weder, of als het sneuwt, leggen zy een dag of twee stil, en wagen zig niet buiten hunne schuilplaatsen. Op de koollanden doen zy grote schade; en de appelbomen moeten oneindig veel van hun lyden, want zy schillen ze digt by den grond geheel af. Men stemt hierin overeen, dat zy in enen kouden harden winter vetter zyn dan in enen zagten en vogtigen. Men gaf hiervan verscheiden’ oorzaken by gissing op. De huid is zo los dat men ze niet van ’t lyf aftrekken kan, en by gevolg deugt zy nergens toe, want als men ze by de hairen trekt volgt het vel met stukken van zelf. Deze Hazen kan men niet mak maken. Zy hebben altyd, zelfs in ’t midden van den winter, ene menigte van vloyen.173 [190]

Muizen.

Muizen van het gemene soort vond men hier te lande in de steden en op ’t veld, en dat in zulke menigtens, dat zy hier, even als in andere landen, zeer veel schade doen. Oldmixon174 verhaalt dat ’er nog muizen nog ratten in Noord Amerika geweest zyn, eer zy met de schepen uit Europa overgekomen waren. Hoe ver dit waar is weet ik niet. Dog dit is zeker, dat ik op vele woeste plaatsen, waar noit een mensch gewoond heeft, velen van ’t gemene soort van Muizen doodgeslagen heb, die in de spleten der bergen zaten. En is het waarschynlyk dat alle die Muizen, die door alle de binnenlanden verspreid zyn, van die zouden afkomstig wezen die uit Europa zyn overgebragt?

Ratten.

De Ratten kan men ook onder dat gedierte rekenen dat veel kwaads in dit land doet. Men vindt ze en in de steden en op het land. Zy zyn van de zelve grootte als onze Ratten, dog anders van kleur, want zy zyn grauw wat naar het blauwe hellende. Ik vroeg de Zweden of zy hier al voor de aankomst der Europeanen geweest waren dan niet, dog kon geen voldoend antwoord erlangen. Allen kwamen zy daarin overeen, dat ’er jaarlyks ene bystere menigte van dit ongedierte met de schepen werd overgebragt. De Heer Bartram beweerde, dat voor dat zig hier de Europers hadden nedergezet de Ratten reeds in dit land geweest waren; want hy had ’er ene grote menigte van op die hoge bergen gezien, die de Blauwe Bergen genoemd worden, waar zy tusschen de stenen in de onderaardsche holen, die in dat gebergte menigvuldig zyn, nestelden. Zy houden zig by dag zo stil, dat men ’er zelden een van ziet, dog des nagts maken zy een schrikkelyk geweld. Als het zeer koud was schenen zy geheel bevroren, want zo lang de vorst aanhield deden zy zig in ’t geheel niet horen. Men moet hier aanmerken, dat ’er nog by de Zweden nog by de Engelschen luiken voor de vensters zyn, nauwlyks vindt men ’er een dakvenster, en maar alleen losse planken. De muren der houte huizen waren zelfs niet met mos digt gestopt, zo dat het in de kamers, schoon ’er gestookt wordt, niet warmer is dan in de voorhuizen. In de vertrekken daar de Dienstboden sliepen stookte men in ’t geheel niet, schoon het somtyds vinnig koud was. Dus staan de Ratten des winters ene grote koude uit; maar zodra het gematigd weder wordt komen zy te voorschyn. Wy merkten dezen winter verscheiden’ malen op, dat de Ratten kort voor ene zware koude het zeer druk hadden, en des nagts een groot geraas maakten. Het scheen dat zy een voorgevoel van de aanstaande vorst hadden, en daarom wakker aten en [191]voorraad opdoen wilden. By zagt weder waren zy gewoon appelen en anderen voorraad wegteslepen. Dus besloten wy altyd voor vast, dat als de Ratten des nagts sterk aangingen of zeer gulzig waren, ’er ene zware koude op handen was. Ik heb reeds opgemerkt dat de grauwe Eekhoorns hier te lande de zelve eigenschap hebben. De Muizen eten ook, gelyk dezen, niet de gehele Maiskorrels, maar alleen de zoete binnenste kern daaruit.

Vinnige koude.

Den 21. Januari 1749. was de koude hier zo fel als in Zweden, schoon dit Land zo veel zuidelyker legt. De Thermometer van Celsius was des morgens twee en twintig graden beneden het punt van vorst. Gelyk de kamers hier zonder blinden, en de wanden niet met mos digt gestopt zyn, moeten hier de winters zeer onaangenaam voor iemant wezen die aan de warme Zweedsche kamers gewoon is. Dog het is hier een grote troost dat de koude niet lang aanhoudt. Sommige dagen van deze maand Januari was het zo koud in myne kamer, dat ik geen twee regels schryven kon zonder dat de inkt in de pen bevroor. Als ik niet schreef kon ik den inkt niet op tafel laten staan, maar was genoodzaakt hem op den haard te zetten, of in myn zak te steken. Egter, schoon het zo koud was, en dat het somtyds verscheiden’ dagen en nagten aan een sneuwde, zo dat het veld byna zes duim dik besneuwd was, moest het vee dag en nagt over in ’t veld blyven gedurende den gantschen winter. Gene stallingen voor het vee. Want nog de Engelschen nog de Zweden hadden stallen; maar de Duitschers en Hollanders volgden hier in de gewoonte van hun vaderland, en haalden hun vee des winters op stal. De meeste oude Zweden zeiden, dat zy by hunne aankomst hier te lande volgens het gebruik van Zweden stallen gemaakt hadden, dog toen de Engelschen zig hier kwamen nederzetten, en, volgens het gebruik van Engeland, hun vee altyd in ’t veld lieten, hadden zy ook die gewoonte aangenomen. Zy stonden nogthans toe, dat het vee wanneer het fel koud is, zeer veel leed, vooral als ’er vorst op enen regen kwam, en dat dit in den zwaren winter van ’t jaar 1741. op vele plaatsen verscheiden’ beesten het leven gekost had. Het vee vond nu zyn voedsel in het woud, waar nog sommige bladeren op de jonge eiken zaten, dog het liet de bladeren met rust, en beet alleen de tippen der dunne takken, en de koppen der tederste eikeboompjes af. De paarden liepen op de Maisvelden, en aten de droge bladen van de weinige stelen die ’er nog over waren. De schapen weidden in de bosschen en op de akkers. De hoenders sliepen des nagts op de takken der bomen in de tuinen, want ’er waren gene hokken voor hun. De varkens lagen ook, binnen ene betuining, onder den bloten hemel. Een klein soort van vogels, by de Zweden De sneuwvogel. Sneuwvogel, by de Engelschen Chuck-bird175 genoemd, kwam omtrent [192]dezen tyd by de huizen. Men ziet ze zelden dan wanneer het sneuwt, anders zoeken zy hun voedsel op de wegen.

Ys.

De Dellaware tegen over Philadelphia en iets lager lag thans toe, zo dat men ’er over gaan kon. Dog niemant dorst ’er over te ryden.

Patryzen.

Men vindt Patryzen in dit Land, dog niet van het zelve soort met de onzen. Somtyds noemen en Zweden en Engelschen ze ook Wagtels. Van gedaante, aard en eigenschappen zyn zy dezelve met de Europische Veldhoenders, dat is te zeggen, zy lopen weg en verstoppen zig als men ze vervolgt. Maar zy zyn kleinder en van ene andere kleur. Ik kan in dit werk niet breedvoerig de beschryvingen inlasschen, die ik van vogels, gekorvenen, viervoetige dieren, en planten gemaakt heb, om dat dit het te ver zou doen uitlopen. Ik zal alleen aanmerken, dat deze Patryzen aan de poten naakt, op den rug bruin, zwart en wit gespikkeld, op de borst donker geel, en op den buik wit zyn, met zwarte randen om de veren. Van grootte zyn zy als het Hazelhoen.176 Boven ieder oog hebben zy een ligtgelen smallen kring. In Nieuw Zweden zyn zy menigvuldig, en men behoeft daar niet ver te gaan om ’er grote klugten van te vinden. Egter onthouden zy zig niet digt by de steden, het zy ze door het veelvuldig schieten uitgeroeid of verjaagd zyn geworden. Zy zyn altyd in groter of kleiner troepen, vliegen niet zeer ver, maar lopen op de velden, vooral onder de struiken en nevens de tuinen, waar zy haar voedsel zoeken. Men houdt ze voor een uitmuntend eten, en maakt ze op velerhande wyzen gereed. Om deze reden worden ’er velen gevangen en geschoten. Men vangt ze in een soort van vierkante knip, van berden gemaakt, waaronder men wat haver stroit; de knip wordt aan den enen kant op stokjes gezet. Als het geluk wat mede loopt kan men ’er verscheiden te gelyk vangen. Wanneer zy onder het kreupelhout zig verbergen, kan men ’er zeer digt bykomen, zonder ze te doen opvliegen. Des nagts kruipen zy op enen hoop t’zamen. Zy krauwelen op den grond even als de kuikens. In de lente maken zy hare nesten onder het kreupelhout, op de Maisvelden, of op de heuvels in de open lugt. Zy krabben enig stroo byeen, waar in ze omtrent dertien witte eijeren leggen. Zy eten verscheidenerhande graan en gras zaden. Ook heeft men ze de bessen van den Sumach177 zien eten. Sommige menschen hebben ze jong gevangen, en in koyen mak gemaakt, waar na men ze los lopen laat. In dat geval blyven zy trouw by de kippen.

Tuinen.

De betuiningen, welken men in Pensylvanie en New Jersey, maar inzonderheid in New York, gebruikt, worden uit hoofde harer slingeragtige gedaante, in ’t Engelsch, Wormfences genoemd. De [193]palen worden van verscheidenerlei hout gemaakt, welk niet alle even duurzaam is; de rode Ceder wordt gehouden het langst goed te blyven, zelfs meer dan dertig jaar, maar het is schaarsch te vinden, en groeit maar op ene plaats hieromstreeks. De betuiningen rondom Philadelphia, die egter verschillen van de Wormfences, zyn, ’t is waar, allen van rode Ceders gemaakt, dog het hout wordt daar te water van Egg-harbour gebragt, waar het overvloedig wast. De stutten waarop de palen leggen zyn van witten Ceder, en de palen tusschen beiden van roden Ceder. Na het rode Cederhout wordt het Eiken en Kastanjenhout het best geagt. Het laatste is wel het beste, dog niet overal in genoegzamen overvloed, en derhalven gebruikt men allerlei eikenhout. Om deze betuiningen te maken hakt men de kleine bomen niet om, dog velt hier en daar enige dikke bomen, en maakt daar palen van. Uit enen boom kan men ene grote menigte van palen hebben. De Zweden hadden in ’t eerst betuiningen willen maken zo als in hun vaderland gebruiklyk is, maar zy hadden ’er van moeten afzien, om dat zy gene palen genoeg vinden konden om in den grond te slaan, want in den grond geslagen duurt het hout niet boven de vyf of zes jaar, zo ver het in de aarde steekt, behalven dat zy gene tenen vinden konden om ze t’zamen te verbinden. Zy maakten ’er wel enigen van Hikory, en van den witten Eik, dog de tenen waren schielyker vergaan. De palen dezer betuiningen, welken men overdwars legt en op twee andere palen in den grond geslagen rusten doet, zyn zeer zwaar, zodat de stutpalen werk hebben van ze te dragen, en als het begint te stormen vallen deze schuttingen dikwyls omver, dog het kost weinig moeite ze weder opteregten. Zy lopen al slingerende, en dus vereischen zy veel meer houts dan indien zy lynregt liepen, daarenboven duren de beste Wormfences, uit het duurzaamste hout gemaakt, niet boven tien of twaalf jaren; zo dat zy zeer veel houts verslinden, en het te voorzien is dat na enige jaren de bosschen meest vernield wezen zullen, indien hiertegen gene voorzorg wordt gebruikt, vooral daar het hout hier zeer roekeloos verspild, en in grote menigte, ten minsten des winters, dag en nagt gebezigd wordt.

Muskusrat.

De Muskusrat, zo wegens zynen reuk genaamd,178 is tamelyk gemeen in Noord Amerika. Zy leven voornamelyk van de mosselen, die op den bodem der stromen leggen. Men vindt velen van die mosselschelpen aan de ingangen hunner holen. Zy houden altyd huis in de nabuurschap van meren, rivieren en poelen. Hunne holen zyn [194]een weinig boven het water. Zy zitten ’er altyd in als zy niet aan ’t zoeken van hun voedsel zyn. Zy eten ook verscheiden wortelen en planten. Deze Muskusratten verschillen enigsins van de Europischen.179 De beide soorten hebben de zelve tanden; de staart der Amerikaanschen is plat op beide de zyden, zo dat de ene scherpe rand opwaards en de andere nederwaards gedrukt is. By de agterpoten zyn de tonen niet met een beweegbaar vel verenigd,180 maar hebben aan beide zyden van den voet lange, witte, digt by malkander, en als ene kam opstaande hairen, behalven de korte hairen waarmede de voeten geheel bedekt zyn. Zulke hairen staan aan beide de zyden der tonen, en dienen in ’t zwemmen omtrent even zo wel als een vel. Zy zyn van grootte als ene kleine kat, of, om nauwkeuriger te zyn, de lengte van het lyf is omtrent tien duim, en de staart even zo lang. De kleur van den kop, den hals, den rug, de zyden, en het buitenste der dyen is zwart-agtig bruin; het hair is zagt en glinsterend; onder den hals, op de borst, en binnenste der dyen zyn ze grauw. Zy maken hunne nesten in de dyken, die opgeworpen zyn langs de rivieren, om het water van de weilanden aftehouden; dog zy brengen veel schade aan die dyken toe, door ze met hun graven te ondermynen, en voor het water doortogten op de weilanden te maken. De Bevers daarentegen stoppen alle de gaten in de dyken en dammen toe. Van buiten zyn de nesten van tenen, biezen en diergelyken, en binnen in brengen zy allerhande zagte dingen, waarop zy de jongen leggen. De Zweden hielden ze tegenwoordig voor niet minder talryk dan voorheen. Men tragt ze uitteroeyen, om dat zy veel schade aan de dyken toebrengen, en tot ene aanmoediging hiertoe dient dat de huid gekoft wordt. Voorheen kostte elk vel maar drie, dog tegenwoordig van zes tot negen pence. De hoedemakers gebruiken de vellen, en de hoeden daar van gemaakt worden byna zo goed geagt als Beverhoeden. Men vangt ze gemeenlyk in vallen, waarin men appelen tot een lokaas hangt. In ’t Land der Iroquoizen zag ik hoe de Wilden de gangen van de holen der Muskusratten na groeven tot dat zy aan de nesten kwamen, daar zy alles dood sloegen. Niemant eet hier hun vleesch, of de Wilden moesten het doen, dat ik niet zeggen kan, want dezen zyn niet zo kiesch. Men legt de muskuszakjes onder de klederen, om ze tegens de motten te bewaren. Het is zeer bezwaarlyk deze ratten uitteroeyen als zy zig eens wel in enen dam genesteld hebben. Een Zweed nogthans verhaalde my dat hy daarin op de volgende wys geslaagd was. Hy zogt alle de holen op, stopte ze allen toe, alleen een uitgenomen aan den kant van waar de wind kwam. Hier lag hy zwavel in, stak die in brand, en maakte toen het gat toe, latende maar ene [195]kleine opening om den wind doortelaten. Op deze wys verstikte hy alles wat ’er in de nesten was. Zodra de zwavel verteerd was, groef hy het hol op, en vond de ratten allen by hopen dood leggen. Hy verkoft de vellen, en kreeg dus zyne moeite betaald, behalven het voordeel dat hy had van zig van hun ontslagen te hebben.

Bevers.

De Bevers waren voorheen overvloedig in Nieuw Zweden, gelyk my alle de oude Zweden verhaalden. In dien tyd zag men den enen dam na den anderen in de rivieren door de Bevers opwerpen. Maar sedert dat het Land beter bebouwd is, zyn de Bevers gedeeltelyk hoger landwaards in geweken, waar de menschen zo talryk niet zyn. Dus is ’er in Pensylvanie maar ene enige plaats waar men Bevers vindt. Hun voornaamste voedsel is de bast van den Beverboom,181 en dit stellen zy boven alles. Dus lagen de Zweden takken van dien boom in vallen digt by de woningen der Bevers, toen zy nog menigvuldig waren, en konden zig byna altyd verzekeren van ene goede vangst. Sommige menschen te Philadelphia houden getemde Bevers, waarmede zy uit visschen gaan, en die altyd terug by hunne meesters komen. De Major Rodefert in New York verhaalde, dat hy zulk enen Bever een half jaar lang in huis had gehad, waar hy los liep gelyk een hond. Hy gaf hem brood, en somtyds visch, daar hy zeer gretig naar was, en deed zoveel water in een bak als het dier van noden had. De Bever sleepte alle oude lappen en andere zagte dingen, die hy vinden kon, in enen hoek, waar hy gewoon was te slapen, en maakte ’er een bed van. De kat van het huis maakte zig eens, dat zy jongen had, meester van dat bed, en de Bever hinderde ze daar niet in. Als de kat van het nest weg ging, nam hy de jonge katjes in zyne voorpoten, warmde ze tegen zyne borst, en scheen ’er veel van te houden. Zodra de Moeder weer kwam, gaf hy ze haar terug. Somtyds bromde hy wel eens, dog beet noit.

De Mink.

De Engelschen en Zweden geven den naam van Mink aan een dier van dit Land, dat ook in ’t water of digt ’er by woont. Ik heb noit gelegenheid gehad iets meer dan de huid van het zelve te zien. Dog de gedaante van de huid, en het gene ik eenparig van het beest gehoord heb, doen my denken dat het tot het geslagt der Wezels behoren moet. Het grootste van die vellen dat ik oit zag was een voet en agt duim lang, een kleinder omtrent tien duimen lang en omtrent drie en een derde breed, voor dat het uitgesneden was. De kleur was donker bruin, en somtyds byna zwart. De staart was hairig, gelyk dien van een Marter. Het hair was digt, en de oren kort met korte hairen. De langte van de poten aan het kleinste vel was omtrent twee duim. Dit dier, verhaalde men my, gelykt zo veel naar den Polecat, dat men ’er nauwlyks [196]onderscheid tusschen zien kan.182 Zyne levenswys is als volgt. Hy vertoont zig weinig by dag, dog ’s nagts komt hy uit de holle bomen op de oevers der rivieren te voorschyn. Somtyds onthoudt hy zig op de scheepswerven en by de bruggen te Philadelphia, daar hy de Ratten sterk vervolgt. Ook kruipt hy veel door een klein gat in de hoenderhokken, waar hy de kippen dood byt, haar het bloed af zuigt, maar ze zelden opvreet. Als hy ganzen, enden, of ander gevogelte ontmoet, doodt hy ze en vreet ze op. Hy leeft van visch en gevogelte. Als men in de nabuurschap van wateren woont waar zig dit dier onthoudt, kan men bezwaarlyk enden of ganzen houden, want het vernielt alle de jongen. Eerst byt het ’er zo velen dood als het krygen kan, sleept ze dan weg, om ’er zig op te vergasten. De Mink doet ook schade aan dyken en dammen door zyn graven. Men vangt hem in vallen, waarin men vogels of visch of ander lokaas doet. Het vel wordt in de steden verkoft, en het geldt, naar zyne grootte, twintig pence of wel twee schellingen het stuk. Sommige Vrouwen dragen ’er moffen van, dog de meesten worden naar Engeland, en van daar naar elders, verzonden. De oude Zweden verhaalden my, dat de Wilden voorheen allerhande vleesch plegten te eten, behalven dat van den Mink.

De Rakoon of Hespan.

Ik heb reeds iets gezegd van den Rakoon, ik zal hier, op ene plaats die eigenlyk zyn vaderland is,183 wat meerder ’er byvoegen. De Engelschen noemen hem overal Rakoon, enen naam dien zy ongetwyffeld van de Wilden ontleend hebben; de Hollanders geven hem dien van Hespan, de Zweden dien van Espan, en de Iroquoizen dien van Attigbro. Hy woont gemeenlyk in holle bomen, komt noit voor den dag dan by donker wolkig weder, dog ’s nagts loopt hy zyn voedsel zoeken. By slegt weder, vooral by sneuw of storm, wil men, dat hy wel ene week aan een in zyn hol blyft leggen, gedurende welken tyd hy leven zou van zyne poten te zuigen. Zyn voedsel zyn vrugten, vooral Mais, wanneer de korrels nog week zyn. In de tuinen doet hy veel schade aan de appelen, de kastanjes, pruimen, en wilde druiven, die zyn liefste spys zyn; onder het gevogelte is hy schrikkelyk wreed. Vindt hy ene hen op hare eyeren, zo doodt hy eerst de hen, en vreet dan de eyeren op. Hy wordt gevangen door honden, die zyn spoor naar ’t nest volgen in den hollen boom, of in strikken of vallen, waarin men een kuiken, enen anderen vogel, of enen visch zet. Sommige [197]menschen eten zyn vleesch. Hy springt met zyne vier voeten te gelyk, en om deze en meer andere reden, wordt hy door velen onder het geslagt der Beren gerekend. Zyn huid geldt te Philadelphia agttien pence. De Hespans waren, zeide men, ver na zo talryk niet als voorheen, dog binnenslands waren zy in overvloed. Ik heb reeds gesproken van het gebruik dat de Hoedemakers van zyn vel maken, en aangetekend dat zy ligt mak gemaakt worden, en dat zy zeer op zoetigheden gesteld zyn. Van alle wilde dieren van Noord Amerika wordt ’er geen zo mak als de Hespan.

Vertrek naar Philadelphia.

Den 10. Februari, des morgens, vertrok ik naar Philadelphia, waar ik tegens den avond aankwam. Ik vond by het Veer de Dellaware vol dryfys, het geen ons dwong een uur te wagten, en by het Veer ene opening te maken; wy raakten eindelyk met nog enige reizigers over, voor dat ’er meer schollen afkwamen. Dewyl het dezen winter na den 12. Januari zo sterk begon te vriezen, wierd de Dellaware geheel met ys bedekt, het welk zo sterk wierd dat men by Philadelphia met paarden ’er over kon. Het ys bleef leggen tot den 8. Februari toen het begon los te gaan, en de geweldige orkaan, die ’er dien nagt opvolgde, brak het geheel, en het dreef zo schielyk weg, dat den 12. Februari niet ene enkelde schol meer afkwam, uitgenomen een of twee stukken digt aan den oever.

Krayen.

Dezen dag zag men grote troepen van krayen vliegen, en op de bomen nedervallen. Tot nog toe had men ze den gantschen winter niet gezien, schoon men zegt dat zy ’er den winter overblyven. Gedurende de gantsche lente zaten zy des morgens in de toppen der bomen, dog niet in troepen by malkander. Zy behoren tot het schadelyk gevogelte, want zy azen meest op koorn. Als de Mais gezaid is krabben zy de korrels uit den grond en vreten ze op. Als zy begint ryp te worden pikken zy een gat in de schil die rondom de airen is, waardoor de Mais bederft, dewyl de regen door die gaten indringt en ’t koorn doet verrotten. Ook stelen zy kuikens. Zeer zyn zy op dode krengen gesteld. Voorheen stond ’er ene beloning op het brengen van dode krayen, dog de kosten liepen te hoog. Ik heb op vele plaatsen jonge wilde krayen zien spelen met andere makke krayen, wier vleugels gekort waren, die rondom de Landhoeven vry rond huppelden, dog altyd weder naar huis keerden, zonder dat ze tragtten te ontsnappen.184

Vertrek naar Rakoon.

Den. 12. Februari na den middag vertrok ik weder van Philadelphia naar Rakoon. Ik gaf op dit reisje nauwkeurig agt op de bomen daar nog [198]enige Bomen die hun blad nog niet kwyt waren.bladen opzaten. De bladen waren bleek en droog, dog niet ten vollen afgevallen. Deze bomen waren de volgenden.

De Beuk,185 ’t zy groot of klein, behield zyne meeste bladen tot in de lente. De grootste bomen hadden maar hun beneden bladen.

De Witte Eik186 had zyn meeste loof nog als de bomen jong en niet veel meer dan een vierde van ene el in ’t kruis dik waren; maar de oude bomen waren meest kaal, uitgenomen aan derzelver jonge scheuten. De kleur der droge bladen was bleker in den witten dan in den zwarten Eik.

De Zwarte Eik, gelyk hy hier genoemd wordt, dog die by Linnæus de Rode Eik hiet, had ook nog droge bladen op de jonge bomen. De kleur was rosagtig bruin.

De Spaansche Eik, die maar ene verscheidenheid is van den Zwarten, had ook nog droge bladen op de jonge bomen.

Een zeldzaam soort van Eik, bekend door de driehoekige spits zyner bladen, en die van onderen glad dog van boven een weinig wollig zyn,187 had ook nog zyn blad op de jonge bomen.

Alle deze Eiken, wanneer zy onder de twintig jaar waren, hadden nog meest hun loof. Het schynt dat de Voorzienigheid, behalven andere oogmerken in het bewaren van het verdroogde loof aan vele bomen, ook beoogd heeft, verscheidene soorten van gevogelte agter het zelve een scherm tegens de koude en den wind te doen vinden; gelyk ik dezen winter vele vogelen in de bomen ene schuilplaats heb zien zoeken gedurende ene felle vorst of storm.

Insekten in den grond gevonden.

Den 13. Februari vond ik in ’t graven in den grond verscheiden gekorven diertjes, die in de aarde gekropen waren om daar den winter doortebrengen. Zo dra zy in de lugt kwamen bewogen zy zig wat, maar hadden de kragt niet van te lopen, de zwarte Mieren alleen uitgenomen, die een weinig kruipen konden, schoon langzaam.

De Insekten die ik hier vond, waren de volgenden.

De Zwarte Mieren waren in vry grote menigte en tamelyk levendig. Zy lagen omtrent tien duim in den grond.

De Carabus latus lag op de zelve diepte met de Mieren. Dit is hier een zeer gemeen diertje.

De Kastanjebruine Kever met de harige borst en de elytræ korter dan den onderbuik, met verscheiden in de langte lopende strepen bezet met hair, is enigsins gelykende naar den Scarabæus melolontha, dog verschilt ’er in verscheiden opzigten van. Ik vond ’er velen van in de aarde. [199]

De Veldkrekels lagen tien duim diep. Zy waren volkomen als in slaap, dog zodra zy in een warm vertrek kwamen wierden zy wakker en zeer levendig. Des zomers heb ik deze krekels overal waar ik in Amerika geweest ben zeer menigvuldig gevonden. Zy sprongen in ’t veld, en maakten een geraas gelyk dat van onze gemene Huiskrekels, zodat men ze van malkander door hun geluid niet wel zoude kunnen onderscheiden. Somtyds is hun geschreuw zo sterk dat men ’er pyn in ’t hoofd van krygt, en malkander niet verstaan kan. Dit geraas is op zulke plaatsen daar zig Ratelslangen ophouden zelfs gevaarlyk, om dat het maakt dat men het geluid der slang niet horen kan. Ik heb reeds gezegd dat zy somtyds in de schoorstenen overwinteren. Hier lagen zy den gantschen winter in de aarde, dog in ’t begin van Maart, wanneer het begint warm te worden, kwamen zy voor den dag, en begonnen hun gezang, schoon in ’t eerst maar flauw en zeldzaam. Als wy op onze reizen gedwongen waren op onbewoonde plaatsen te overnagten, waren zy in de ployen van onze klederen gekropen, zo dat wy des morgens lang werk hadden eer wy ’er ons van ontslagen hadden.

Mieren.

De Rode Mieren, die in Zweden de Mierhopen opwerpen, vond ik ook dezen en den volgenden dag, dog zy zaten niet in den grond, want Jungstrom vond ze in de spleten van enen ouden doden boom dien hy velde. Deze spleten waren verscheiden’ ellen hoog in den boom, en de Mieren zo hoog gekropen om daar haar winterverblyf te nemen. Zo dra zy in de warmte kwamen begonnen zy zig sterk te bewegen.

De Blauwe Vogel.

Men vindt hier enen Vogel, dien de Engelschen en de Zweden den Blauwen Vogel noemen, om dat hy van een zeer schoon blauw is. Hy houdt zig hier het gantsche jaar op. Catesby heeft hem in zyne natuurlyke grootte en met kleuren afgebeeld,188 dog de kleur van de borst moet daar roodbruin of donker rood zyn, de dyen en de poten zwart als git, de bek ook geheel zwart, en het blauw in ’t algemeen donkerder, levendiger en meer glinsterend. Geen vogel is ’er in Zweden die een zo glanzend en donker blauw heeft. De Meerkol kan hier en daar enige zulke veders hebben, dog niet overal. Deze vogel aast op Insekten en planten, en komt des winters, wanneer hem het eerste soort van voedsel ontbreekt, by de landhuizen om van hoizaad en ander klein graan te leven.

De Rode Vogel.

De Rode Vogel is een ander vogeltje, dat Catesby ook afgebeeld [200]heeft.189 Het behoort tot de vogels die den byen schadelyk zyn, want het past ’er op om ze te verslinden. Ik onderhield ’er een mannetje van vyf maanden in ene koi; ik gaf het niets dan Mais en Boekweit. Door zyn gezang lokte hy anderen naar het huis, en na dat ik enige mais onder het venster op den grond gesmeten had, kwamen zy daar alle dagen eten; en dus was het gemakkelyk ze in knippen te vangen. Enigen, vermoedelyk ouden, zo wel mannetjes als wyfjes, treurden zig in de koitjes dood, maar zy die mak wierden begonnen ongemeen lieflyk te zingen. Hun gezang lykt veel naar dat van den Nagtegaal. Men zendt ’er velen van naar Londen. Zy hebben zo veel kragt in de bekken, dat ze eens menschen hand aan ’t bloeden byten kunnen. In de lente zitten zy des morgens te zingen boven in de bomen. In de koyen zitten zy by pozen zeer stil en rusten, en dan huppelen zy heen en weer, en laten tusschen beiden hunne stem horen.

Kranen.

Den 17. Februari zag men enige Kranen noordwaards vliegen. Zy houden hier gemeenlyk vroeg in de lente stil, dog broeyen hier niet, maar gaan verder naar het noorden. Oude Zweden hebben my verteld dat in hunne jeugd, toen het land nog zo niet bebouwd was, ieder voorjaar hier een ongelooflyke menigte van Kranen was, maar tegenwoordig zyn zy zo talryk niet meer. Vele menschen eten ze als zy ze kunnen schieten. Men zegt dat ze geen schade aan het koorn doen.

Den 23. deed ik een togtje naar Penn’s neck, dog kwam des avonds weder te Rakoon.

Sneuw.

De sneuw lag nog op vele plaatsen in de bosschen, byzonderlyk daar de bomen zeer kort op malkander stonden. Egter was zy niet boven de vier duimen diep. De weg was byna geheel vol ys, zo dat het gevaarlyk was op paarden die niet gescherpt waren te ryden. Men weet hier niet veel van sleden, dog rydt des winters te paard naar de kerk, schoon de sneuw somtyds een voet dik legt. De sneuw legt zelden boven ene week, maar dan komt ’er veeltyds weer nieuwe op.

Maisdieven.

Een soort van vogel, by de Zweden Maisdieven geheten, doet grote schade in dat soort van graan, het welk zy eten, zo wel als het eerst gezaid en nog met aarde bedekt is, als wanneer het staat ryp te worden. De Engelschen noemen hem den Zwarten Vogel. [201]Daar zyn twee soorten van, beiden door Catesby beschreven,190 tusschen de welken ene zo grote vriendschap heerscht dat zy veeltyds t’zamen in troepen onder een vliegen. Dog in Pensylvanie vindt men meer het eerste soort, en die vliegen daar dikwyls zonder dat ’er een enige van het twede soort by is. Het eerste soort, of de Purpere Spreuw, heeft zoo veel gelykenis met de krai, de spreuw, en den exter, dat men niet weet waar men hem voor houden zal, dog hy schynt het naaste by de spreuw te komen. De bek is juist als die van den exter; de tong, de vlugt, zyn zitten op de bomen, zyn geluid en zyne gedaante, maken hem tot een spreuw. Op enigen afstand schynt hy zwart, dog van naby bezien heeft hy een blauwen of purperagtigen weerschyn, dog niet zo sterk als in Catesby’s plaat.191 De grootte is als de Spreuw; de bek zwart, de tong is spits, het oog is bleek, de kop van boven glinsterend groen en blauw, op zyde en onder de ogen donker blauw, de rug purperagtig, in de vleugels sommige veren purperagtig en zwart; de staart, uitgespreid zynde, schynt rondagtig; de hals van onderen blauwagtig groen, de borst zwart en glinsterend groen, de vleugels van onderen en de dyen zwart, de poten zwart, met vier tenen, de agtersten ’t grootst, de nagels zwart.

Men zegt dat enigen van deze vogels in de moerassen overwinteren, die geheel overwassen zyn van dik hout, en zy vertonen zig alleen maar [202]by zagt weder. Dog het grootste getal gaat tegen den winter naar het zuiden. Ik zag ze den 23. Febr. voor het eerst van ’t jaar. Zy vlogen reeds in grote troepen. Zo dra de Mais in den grond is komen zy met grote scholen, krabben de korrels op, en eten ze. Zo dra het blad uitkomt, trekken zy het met de plant en al uit; en dus veroorzaken zy den Landman al vroeg veel schade en moeite. Om hunnen smaak tot de Mais wat te verminderen leggen sommigen de zaadkorrels in een af kooksel van den witten Nieswortel192 eer zy ze planten. Als de Maisdief een korrel of twee zo klaar gemaakt opheeft, wordt hy duizelagtig en valt, en dit maakt zyne makkers bang. Dog tegens den herfst, als de Mais ryp wordt, halen zy hunne schade dubbeld weer in. Dan vergaderen zy by duizenden op de Maisvelden. Zy zyn zeer stout, want als men ze verjaagt, vliegen zy maar een weinig verder en gaan weder zitten. Dus gaan zy van het ene eind van een akker tot het andere, en verlaten een veld niet voor dat zy hun genoegen hebben. ’T is byna onbegrypelyk waarvandaan zo grote troepen komen kunnen, als men ’er van in den herfst ziet vliegen. Als zy opryzen maken zy den hemel als zwart. Zy vliegen dan zo in een gedrongen, dat men zeggen zoude dat zy hunne vleugels kwalyk moesten kunnen bewegen. Ik heb iemant gekend die ’er ene grote menigte van op een akker schoot, zonder de overigen te kunnen verjagen, want zy vlogen omtrent een musketschoot ver, en vielen dan weer neder, en veranderden altyd van plaats als hun vyand naderde. Dus vermoeiden zy hem, zonder dat hy ze verdryven kon, schoon hy ’er zeer velen op elken schoot van doodde. Zy eten ook het zaad van de Zizania aquatica, dog gemeenlyk na dat de Mais van ’t land is. Ook zeide men dat ze ook boekweit en haver eten, en volgens sommigen ook weit, rogge en garst, maar niet dan by nood. Evenwel doen zy gene schade in die soorten van granen. In de lente zitten zy in menigte in de bomen digt by de Landhoeven, en hun gezang is aangenaam. Daar staat in Pensylvanie en New Jersey ene beloning op het doden van hun, en in Nieuw Engeland heeft men ’er nog groter haat tegen, want, volgens het geen my de Heer Franklin verteld heeft, zyn zy daar byna uitgeroeid, hebbende daar de beloofde beloningen zo sterke aanmoeding toe gegeven. Maar toen in den zomer van 1749. ene ontelbare menigte wormen in de weilanden waren, die al het gras opvraten, is men van die vyandschap tegens de Maisdieven weerom gekomen, vermits men meende te hebben opgemerkt, dat die vogels voornamelyk op die wormen aasden voor dat Mais ryp is, en dus dezelven of uitroeiden of hunnen al te groten aanwas verhinderden. Dus schynen zy enig regt te hebben op ene beloning. Na [203]’t uitroeyen der Maisdieven deden de wormen meer schade dan van te voren hunne vyanden gedaan hadden. In ’t jaar 1749. lieten die wormen in Nieuw Engeland zo weinig hoi over, dat men het uit Pensylvanie, en zelfs uit Groot Brittannie moest laten komen. Buiten den mensch hebben de Maisdieven ook andere vyanden, onder anderen een soort van kleinen Havik, die op hun en op ander klein gevogelte aast. Ik heb deze Havikken op de Maisdieven, die gerust zaten te eten, zien jagt maken, ze opjagen, en in de vlugt vangen. Het vleesch der purpere Maisdieven193 wordt niet gegeten, dog dat van die met rode vleugelen194 wordt somtyds genuttigd. In het voorheen zo genaamde Nieuw Zweden wil men dat de Maisdieven in getal niet verminderd zyn.

Braambessen.

De Amerikaansche Braambessen195 zyn door gantsch Noord Amerika algemeen, en wassen op diergelyke plaatsen als zy in Zweden doen. De Amerikaanschen zyn groter, dog schynen anders maar ene verscheidenheid van de onzen. De Engelschen noemen ze Cranberries, de Zweden Tranbär, de Franschen in Kanada Atopa, een naam van de Wilden ontleend. Men verkoopt ze laat in ’t najaar te Philadelphia op de markt. Men kookt en bereidt ze even als wy onze blauwe bessen,196 om in taarten en andersins te gebruiken. Dog zy vereischen veel suikers, zynde zy anders zeer zuur, maar de suiker is niet zeer duur in een Land waarvandaan de suikerplanteryen niet ver af leggen. Velen van deze bessen worden naar de West Indien en Europa vervoerd.

De Mytilus Anatinus.

Een soort van Mosselen, volkomen de Mytilus anatinus van Linnæus, wierd overvloedig in de gruppen op de weilanden gevonden. De schelpen waren van buiten veeltyds met ene dunne korst van yzerdeeltjes overdekt, wanneer het water in de sloten uit ene yzermyn kwam. De Zweden en Engelschen maakten hier zelden gebruik van deze mosselen, dog de Wilden plegten ze te eten, het geen ook enige weinige Europers nog wel doen.

Sneuw.

De sneuw lag den 2. Maart nog in de schaduwagtige plaatsen in de bosschadien, maar het veld was volkomen bloot. Het vee vond nog weinig voedsel in de bosschen.

Sneuwvogel.

De Sneuwvogel197 wordt dus genaamd om dat men hem noit ziet dan als ’er sneuw legt. Sommige winters komen zy in zo grote menigte als de Maisdieven, en vliegen rondom de huizen en schuren om koorn en hoizaadtjes te vinden.

Sneuwvuur.

Den 3. Maart om agt uren des avonds zag men een zogenaamd Sneuwvuur [204]aan den hemel. Ik heb dit verschynsel in de Verhandelingen der Kon. Zweedsche Maatschappy voor het jaar 1752. beschreven.198

Wilde Duiven.

In de bosschen vlogen om dezen tyd ene ongelooflyke menigte van Wilde Duiven,199 en men verzekerde dat zy nu menigvuldiger waren dan gewoonlyk. Zy kwamen deze week, en men zag ze omtrent veertien dagen, waarna zy allen verdwenen.

Donder.

Den 7. Maart wierd my verteld, dat het hier een teken van slegt weder was als de Donder in het zuiden of zuidwesten opkwam en zig naar het oosten en daarna naar het noorden uitbreidde; maar dat als de bui zig niet uitbreidde, of zig zo wel naar het oosten als het westen verspreidde, zulks goed weder voorspelde. Dezen dag hoorde men het in ’t zuidwesten donderen, dog de bui verspreidde zig in ’t geheel niet.

Vorst.

De vorst had tot nog toe in den grond gezeten, zo dat men ’er met een houweel moest doorhakken als men graven wilde. Egter was zy niet boven ene hand diep doorgedrongen. Dog den 7. Maart raakte zy ’er uit. Dit maakte den grond zo week dat ’er de paarden, als men ryden wilde, zelfs in de bosschen, ’er zeer diep inzakten.

Schade door de Vorst veroorzaakt.

Ik vroeg aan verscheiden’ oude menschen, of men hier oit waargenomen had, dat ’er bomen van de vorst gedood waren, of ’er veel van geleden hadden. Het antwoord was, dat de jonge Hikories dikwyls in harde winters sterven, en dat de jonge Zwarte Eiken ’er ook wel van lyden. Zelfs gingen ’er wel in harde winters Zwarte Eiken van vyf duim over ’t kruis dood. Somtyds raakten wel alle de Persikebomen van ene gehele streek weg. Men had ondervonden dat alle deze bomen op de heuvels de koude beter konden wederstaan dan in de dalen, zelfs zo, dat somtyds die in de laagtens staan allen dood vriezen, zonder dat die welken op de heuvels wassen iets geleden hebben. De Zwarte Walnoot, de Sassafras en andere bomen leden noit van de koude. In de lente had men opgemerkt dat een koude nagt twee of drie, na dat de bomen al tamelyk grote bladen hadden, het loof dikwyls geheel vernield hadden. Dog in de plaats van dat loof waren altyd weder andere bladen te voorschyn gekomen. Het is zonderling, dat by die gelegenheid de vorst maar werkt op het onderste loof, tot zeven of agt voet van den grond, en het blad in den top ongeschonden laat. Verscheiden’ oude Zweden en Engelschen hadden deze opmerking gemaakt, en, volgens de aantekeningen van den opmerkzamen Ingenieur Lewis Evans, was hier de nagt tusschen den 14. en 15. Juni 1746. zeer koud geweest, en had de zelve uitwerking voortgebragt. De bomen, [205]toen in bloei staande, hadden meest hunne bladen en bloemen, die digst by de aarde waren, verloren; enigen tyd daarna kregen zy nieuwe bladen, maar gene bloemen. Verders is het merkwaardig, dat de vorst dan voornamelyk schade toebrengt op zulke plaatsen waar kalksteen gevonden wordt, zelfs al merkt men anders nergens enig nadeel van de zelve, al leggen zelfs die kalkstenige gronden hoog, en al lopen de andere lage gronden vry. De Heer Evans is de eerste die deze aanmerking gemaakt heeft, en ik heb verscheiden’ malen gelegenheid gehad dezelve bevestigd te zien, gelyk ik in ’t vervolg zal aantekenen. De jonge Hikories, en na dezen de jonge Eiken, lyden in zulke gevallen het meest, gelyk ik zelf ook in de jaren 1749. en 1750. ondervonden heb.

Spegten.

Van de Spegten vindt men hier alle die soorten welken Catesby, in het eerste Deel van zyn kostbaar werk over de Natuurlyke Historie van Karolina, beschreven, en met hunne natuurlyke kleuren afgebeeld heeft. Ik zal ze alleen maar optellen, en ’er ene of twee van hunne eigenschappen bydoen, het overige voor een ander werk sparende.

De Koningsspegt, of Picus principalis, wordt hier, dog zeldzaam, en maar in een jaargety gevonden.

De Goudenkoekoek, Picus auratus, is hier overvloedig. De Zweden noemen hem Hittock en Piut, ter oorzake van zyn geluid. Hy zit meest altyd op den grond, en men ziet hem zelden in de bomen pikken. Hy leeft voornamelyk van Insekten, dog wordt zelf somtyds een proi van den Havik. Hy is gemeenlyk zeer vet en zyn vleesch smakelyk. Dewyl hy hier het gehele jaar over blyft, en ’s winters niet wel Insekten krygen kan, moet hy waarschynlyk ook van gras en kruiden leven. Zyne gedaante en sommigen zyner eigenschappen doen hem naar den Koekoek gelyken.

De Karolynsche Spegt, Picus villosus, is een middelmatig soort, en hier menigvuldig. Hy bederft de Appelbomen met gaten ’er in te byten.

De Roodkoppige Spegt, Picus erythrocephalus, was zeer overvloedig in het land. De Zweden noemden hem alleen Hackspick of Spegt. Dit soort is zeer schadelyk in de Maisvelden en de boomgaarden, want hy pikt door de Maisairen henen, en vreet de appelen op. In sommige jaren zyn zy zeer overvloedig, vooral omtrent de zoete appelen, waarvan zy niet meer dan de schil overlaten. Voorheen stond ’er ook een prys op hun. Zy houden ook veel van eikels. Tegens den winter trekken zy zuidwaards, en als men ze nog in ’t begin van den winter in de bosschen ziet, houdt men dit voor een teken van zagt weder. [206]

De kleine bonte Spegt met het gele onderlyf, Picus varius, is hier maar in al te groten getale, want hy doet veel kwaads aan de appelbomen.

De kleinste bonte Spegt, Picus varius minimus, Picus pubescens, is hier in overvloed. Hy is de schadelykste van allen in de boomgaarden, dewyl hy de stoutste is. Zodra hy een gat in enen boom gepikt heeft, maakt hy ’er een ander vlak by, in ene horizontale strekking, tot dat hy rondom den boom enen kring van gaten heeft gebeten. Dikwyls hebben de Appelbomen hier verscheiden’ zulke kringen rondom den stam, veeltyds maar een duim boven malkander. Somwylen maken zy ’er zo vele gaten in dat de boom sterft. Hy is zo gelyk aan den laatst voorgaanden, dat men hem ’er voor nemen zoude, was hy niet veel kleinder.

Kikkers.

Men vindt hier een soort van Kikkers200, by de Zweden Sill-häppetässor, dat is Haringspringers, genaamd, die nu reeds des avonds en ’s nagts in de poelen begonnen te schreuwen. De Zweedsche naam is hun gegeven om dat zy aanvangen te schreuwen in den zelven tyd dat men hier op de vangst gaat van den zogenaamden Haring, die egter veel van den Europischen verscheelt. Deze kikkers hebben een byzonder geschreuw, onderscheiden van dat der onzen; het gelykt veel eer naar het geschirp van sommige vogels, en kan byna door Pjit Pjit uitgedrukt worden. Dit geraas begint de gehele lente door met het ondergaan van de zon en duurt tot den morgenstond. Het was scherp, en kon zeer ver gehoord worden. Als ’er regen aan de lugt was, schreuwden zy nog veel harder, en vingen zelfs aan op ’t midden van den dag, of wanneer het begon te betrekken. De regen volgde gemeenlyk zes uren daarna. Den 16. Maart sneuwde en stormde het den gehelen dag, en ’s avonds deed ’er zig niet een horen, en dit duurde zo lang de sneuw bleef leggen en de koude aanhield. Dog zodra het weder warm wierd begonnen zy hun gezang op nieuws. Zy waren zo schuw dat het moeilyk was ze te vangen, want zodra een mensch omtrent hen komt zyn zy ten eersten stil en onzigtbaar. Het schynt dat zy geheel onder water blyven, en maar het uiterste van den neus boven steken als zy schreuwen, want ik konde ’er niet enen zien in de plassen daar zy in waren, ten zy men enen gehelen plas leeg maakte. De kleur is een morssig groen met bruine vlakken hierendaar gespikkeld. Als men ze aanvat geven zy een kermend geluid. Ook schynt het als of zy dan een gedeelte van den rug opblazen, zo dat zy ’er ene [207]hoogte op hebben, en houden zig dan dood stil al raakt men ze aan. Levendig in wyngeest gelegd sterven zy in weinige minuten.

Robin red-breast.

De Vogel, door de Engelschen Robin red-breast201 genaamd, wordt hier al het jaar over gevonden. Hy is geheel onderscheiden van dien in Engeland den zelven naam draagt. Hy zingt zeer lieflyk, is niet zeer wild, maar huppelt op den grond digt by de huizen.

Hazelaars.

De bloemen van den Hazelaar202 begonnen den 12. Maart open te gaan. Zy slagen het best in ene vette tuinaarde, en de Zweden hielden het voor een teken van enen goeden grond, als zy ze zagen staan.

Bloeyende bomen.

De Elzebomen begonnen den 13. te bloeyen, gelyk ook het Dracontium foetidum, dat menigvuldig in de poelen wast. Dit is de stinkendste van alle planten. De reuk was zo sterk, dat ik nauwlyks de bloem bekyken kon, en als ik ’er wat te lang aan rook kreeg ik hoofdpyn. De Zweden noemen het Byorn-blad, dat is Bereblad, en Byornretter, dat is Berewortel. De Engelschen heten het Polecat-root of Polecatwortel, om dat het byna al zo erg stinkt als de Polecat. De bloemen zyn violet. Als de bloeisem in volle kragt is beginnen de bladen uit den grond te komen. In den zomer zal het vee deze plant niet aanraken. Dr. Colden zeide my, dat hy den wortel in alle die gevallen gebruikte waarin men den Arum wortel voorschryft, in zonderheid tegens het blauwschuit. Den Zweedschen naam heeft het gekregen om dat ’er de Beren in ’t voorjaar, wanneer zy hunne winterwoningen verlaten hebben, zeer gretig naar zyn. Het is zeer gemeen in gantsch Noord Amerika.

De Draba verna was hier overvloedig en stond in bloei.

Veratrum album.

De witte Nieswortel, of Veratrum album, was zeer gemeen in de poelen en natte plaatsen door gantsch Noord Amerika. Het is ene vergiftige plant, welke het vee noit aanraakt, of het moest in ’t voorjaar wezen, wanneer het land nog kaal is, en deze plant reeds een schoon groen loof heeft, en dit kost den beesten dikwyls het leven. Schapen en ganzen zyn ’er van gestorven. Men gebruikt den wortel om de Mais voor de Maisdieven te bewaren, gelyk ik reeds verhaald heb. Maar men moet voorzigtig zyn dat geen ander vee aan de daarin gedoopte korrels rake, want enden en ganzen worden ’er zeer ziek van en sterven als de hoeveelheid wat groot is. Den rauwen wortel zal geen beest eten, dog gekookt wel. De honden heeft men ’er zeer ziek van gezien, dog [208]zy kwamen na ene braking weer by; maar als een beest het zig niet kwyt kan maken loopt het groot gevaar. Sommige menschen wasschen zig op de scheurbuikige delen met een afkookzel van den wortel. Dit veroorzaakt enige pyn en dryft de pis af, dog wordt gezegd den Lyder te helpen. Dat afkooksel doodt ook de luizen, wanneer men ’er de kam indoopt. De kinderen maken poppen van den steel dezer plant, en daarom noemen de Zweden ze Dack, Dackor, of Dackretter, dat is Poppewortel. De Engelschen noemen ze Itchreed of Ellebore.

Oude Amerikanen.

By de eerste aankomst der Zweden in dit Land was het vol van Amerikanen. Toen de Europers het land begonnen te bebouwen, verkoften het hun de Wilden, en trokken meer landwaards in. Egter was het het kleinste gedeelte van hun dat op deze wys hun vaderland verliet, de meesten kwamen in het zelve om, ’t zy door oorlogen onder malkander, ’t zy door de kinderpokjes, ene ziekte waaraan zy voor dien tyd gene kennis hadden, dog die sedert ene ongelooflyke menigte van hun heeft om hals gebragt. Want schoon zy middelen weten om wonden te helen, weten zy met koortsen en andere ziektens niet omtegaan. Men kan zig verbeelden hoe kwalyk zy de kinderpokken behandelden, daar, zodra de uitslag zig openbaarde, zy naakt in de rivier of een meer sprongen, of anders het koude water zig over ’t hoofd wierpen, om de hette der koorts te matigen. Ook dompelen zy hunne kinderen die de pokjes hebben in koud water.203 Dog de brandewyn heeft de meesten omgebragt. Na dat de Amerikanen dezen drank van de Europers gekregen hebben, konden zy ’er noit genoeg van vinden. Nauwlyks kan men ergens meer opgezet zyn dan een Amerikaan op brandewyn. Ik heb ze horen zeggen, dat zig daaraan dood te drinken was enen roemryken dood te sterven. En inderdaad velen hebben zig dood gezopen.

Hun voedsel.

Het voedsel dezer menschen was zeer onderscheiden van dat van de [209]overige bewoonders van den aardbodem. Weit, rog, garst, haver, ryst, was hun alles onbekend; zo was het ook met vele soorten van de vrugten der oude wereld. De Mais, enige soorten van bonen en kawoerden, maakten al den akkerbouw der Wilden uit; en honden waren hun enige huisdieren. Hun landbouw kon hun nauwlyks twee maanden van het jaar den kost verschaffen, de jagt en visschery moesten, en moeten nog, het voornaamste onderhoud aan deze menschen bezorgen, behalven nog enige planten en vrugten die in ’t wild wassen. Sommigen van de oude Zweden waren nog in leven, die in hunne jeugd met de Wilden omgang gehad en hunne huishouding van naby nauwkeurig gezien hadden. Ik was begerig de wilde gewassen te kennen die deze menschen gewoon waren te gebruiken, en ik kreeg van hun het volgende bescheid.

Hopnis.

Hopnis of Hapnis was de naam dien zy aan een wild gewas gaven, dat zy aten. De Zweden noemen het nog zo; het wast in de weiden op enen goeden grond. De wortels gelyken naar de Potatoes, en wierden gekookt zynde in plaats van brood gegeten. Sommige Zweden volgden in dien tyd dat voorbeeld by gebrek van brood. Nog gebruiken ze sommige Engelschen in plaats van Potatoes. De Heer Bartram verhaalde my dat de Wilden verder binnens lands niet alleen deze wortelen, die ruim zo goed als de Potatoes zyn, eten, maar zelfs de erwten, die in de zaadhuisjes der plant zitten, als gemene erwten bereiden en gebruiken. Linnæus noemt deze plant Glycine Apios.

Katnis.

Katnis is een ander gewas, welks wortels de Amerikanen insgelyk aten. De Zweden noemen het nog met dien Amerikaanschen naam. Het wast op lage, modderige, natte gronden. De wortel is langwerpig, gemeenlyk anderhalven duim lang, en in ’t midden enen duim en een vierde breed; dog sommigen zyn wel als vuisten. De Wilden kookten of braadden ze onder de asch. Sommige Zweden aten ze ook in dien tyd met veel smaaks, dog tegenwoordig gebruiken zy niet meer. Een man van eenennegentig jaar, genaamd Nills Gustafson, verhaalde my, dat hy dikwyls een kind zynde deze wortels gegeten had, en dat hy ze wel mogt. Hy deed ’er by, dat de Wilden, vooral de vrouwen, naar de Eilanden zelfs trokken om die wortelen optegraven, en dat als zy die hadden zy naar geen ander voedsel verlangden. Men zeide dat de varkens, die zeer op deze wortelen gesteld zyn, dezelven zeer schaarsch gemaakt hebben. Het vee houdt veel van ’t blad. Ik heb naderhand enigen van die wortels gebraden geproefd, zy smaakten wel dog wat droog, omtrent zo als de Potatoes. De Wilden geven ook onze rapen den naam van Katnis. De Katnis is ene verscheidenheid van de Zweedsche Sagittaria Sagittifolia; alleen is de wortel in Amerika groter. De Heer Osbek berigt, in zyne Reis naar China, dat de Chinezen ene Sagittaria [210]planten, en de wortels eten. Dit schynt duidelyk ene verscheidenheid van de Katnis. Verder noordwaards in Amerika vond ik de Zweedsche Sagittaria.

Taw-ho.

Taw-ho of Taw-him was ene andere plant, welker wortel de Wilden aten. Sommigen noemen ze ook Tukkah, dog de meeste Zweden kenden ze by den naam van Taw-ho. Zy groit op natte gronden. De varkens houden zeer veel van den wortel, en worden ’er zeer vet van. Zy lopen veel naar de plaatsen daar de Taw-ho wast, en wroeten ’er naar in de modder, zo dat zy met hun gantsche lyf in ’t water vallen, en men niet meer dan een stuk van den rug van hun zien kan. Dus zyn de wortels byna uitgeroeid op alle plaatsen waar veel varkens zyn. Zy worden dikwyls zo dik als een mans dye. Varsch zynde byten zy als vuur op de tong en worden voor een vergift gehouden. Ook aten de Wilden ze noit rauw, dog bereiden ze als volgt. Zy verzamelden ’er enen groten hoop van, maakten een groot gat in den grond, waarin zy de wortels lagen, en dekten ze met de zelve aarde weder toe. Dan maakten zy ’er een groot vuur boven op, en lieten ’t branden zo lang zy zulks nodig dagten, waarna zy de wortelen weder opgroeven en aten. Zo toebereid smaken zy, gelyk men zegt, als Potatoes. De Wilden drogen nog bewaren ze oit, maar halen ze altyd varsch uit de poelen als zy ze begeren. Deze Taw-ho is het Arum Virginianum. Het is merkwaardig, dat de Arums in verscheiden’ werelddelen gegeten worden, schoon de wortels rauw zynde op de tong branden en meer of min vergiftig zyn. Hoe kan men ontdekt hebben dat ene plant zo strydig met onze natuur eetbaar was, en dat haar vergift, dat op de tong byt, door het vuur kan bedwongen worden? Dus wordt de wortel der Calla palustris, die in ’t noorden van Europa groeit, in gevallen van nood in plaats van brood gebruikt. De Noord Amerikanen eten dit soort van Arum; en in Zuid Amerika en de West Indien gebruikt men een ander soort van deze plant. De Hottentotten bereiden zig brood ook uit een soort van Arum, die al zo scherp en vergiftig is als deze. In Egypte en Asia gebruikt men ook een soort van Arum tot voedsel. Waarschynlyk heeft de noodzakelykheid, die gestrenge dog veeltyds nuttige leermeesteres, den mensch het eerst gedwongen een voedsel uittevinden, dat door den smaak in ’t begin als ondienstig verworpen wierd. Deze Taw-ho schynt dezelve te zyn met die welken de Wilden in Karolina Tukkahoo noemen.

Taw-kee.

De Taw-kee is ene andere plant, zo genoemd by de Amerikanen, die ze eten. Sommigen van hun noemen ze Taw-kim en anderen Takvim. Zy groeit in poelen naast natte en lage gronden, en is overvloedig in Noord Amerika. Het vee, varkens en herten, zyn [211]zeer gretig naar hare bladen in de lente, want zy komen van de vroegsten uit. Het loof is breed, gelyk dat van de Lely der dalen,204 groen van boven, en bedekt met een fyn dons, zo dat het naar fluweel gelykt. De Wilden verzamelen het zaad en bewaren het om te eten. Het moet eerst droog wezen, en verscheiden malen in water gekookt worden, waarna men het eet als erwten. Als de Zweden hun boter en melk gaven, kookten of bakten zy daar dat zaad in. Somtyds gebruiken zy het zaad als brood, en het smaakt als erwten. Sommige Zweden aten het ook, en het smaakte hun beter dan enige andere van de planten die de Wilden voorheen aten. Deze Taw-kee is het Orontium aquaticum.

Blauwe bessen.

De Blauwe bessen, hier, door de Engelschen, Huckleberries genoemd, zynde een soort van Vaccinium, maakten ook een zeer gemeen geregt onder de Wilden uit. Zy komen zo veel overeen met de Zweedschen, dat men ze bezwaarlyk van malkander onderscheiden kan. De Amerikaanschen wassen aan struiken, van twee tot vier voet hoogte, hoewel ’er soorten van zyn, die boven de zeven voet opschieten. De Wilden plukten ’er jaarlyks ene menigte van, droogden ze in de zon of by het vuur, en bereidden ze naderhand op verscheidene wyzen. Dog zyn zy een lekker beetje onder hun. Op myne reis onder de Iroquoizen zetteden zy, als zy my pragtig onthalen wilden, varsch Maisbrood, langwerpig van gedaante, gemengd met gedroogde Blauwe bessen voor, die ’er in lagen als de razynen in een pudding. In ’t vervolg zal ik hier meer van zeggen. De Europers drogen deze bessen ook, bakken ze in taarten, en gebruiken ze op andere wyzen. Enigen leggen ze in suiker. Ook eet men ze rauw, of alleen, of in varsche melk. Binnen kort zal ik nog van een ander geregt spreken, waarvan de Wilden zig bedienden, en nog bedienen by plegtige gelegenheden.

Weder gedurende de Lente.

Gedurende byna de gehele lente was het ’s morgens by het opkomen der zon stil en goed weder. Om agt uren begon het tamelyk hard te wayen, en dit duurde den gantschen dag tot zonsondergang, wanneer het weder voor den gehelen nagt stil wierd. Dit was de gewone staat van ’t weder. Dog somtyds stormde het twee of drie dagen zonder ophouden. Op den middag woei het gemeenlyk het hardst. Maar gemeenlyk ging het zo als ’t volgt met den wind. Te zes uren des morgens stil. Te zeven uur een zoete koelte uit het westen, die om agt uur wat sterker wierd, om elf uren nog sterker, maar om vier uren na den middag niet sterker dan zy te agt uren in den morgen was. Dus nam de wind af tot dat het geheel stil was als de zon onderging. De winden waren dit voorjaar gemeenlyk west. [212]

Voorteken.

Men verhaalde my dat het een zeer zeker teken was van slegt weder, als by ’t ondergaan der zon zig wolken aan den wester gezigteinder vertonen; en als die wolken binnen ’t uur onder den horizon zinken zal het den volgenden dag regenen, al is het ’s morgens helder en moi weer. Maar als de wolken in ’t zuidwesten aan den horizon gezien worden by ’t ondergaan der zon, en zy een weinig later opryzen, kan men den volgenden dag goed weer verwagten.

Den 20. Maart voorspelde een oude Zweed verandering van weder, omdat het zo stil was; want als het verscheiden’ dagen hard gewaid heeft en ’er volgt stilte op, zegt men dat ’er regen, sneuw, of andere verandering in ’t weder zal voorvallen.

Bloeyende bomen.

Den 21. Maart zag men dat de Rode Ahorn en de Amerikaansche Olm begonnen te bloeyen, sommige Olmen stonden reeds in vollen bloei.

Den 24. Maart ging ik tamelyk ver in ’t veld wandelen om naar bloeyende planten te zoeken. Dog ter oorzake van de betrokkene lugt en de zware regens die ’er gevallen waren, was ’er niets voortgekomen. De bladen begonnen nu tamelyk groen te worden. De planten, waarvan ik boven gewaagde, stonden nu in bloei.

De Anemone hepatica stond nu te bloeyen. Zy was overvloedig. De Zweden noemden ze Blauwe bloem. Zy wisten ’er geen gebruik van te maken.

Gebrek aan sloten.

Geen van alle de akkers, waarop ik heden wandelde, had sloten, schoon die ’er wel nodig waren. Dog men volgde hier de Engelsche manier van geen’ sloten om de koornvelden te graven, zonder daar op te letten of zy die ook nodig hadden. Een gevolg hiervan was, dat de laatste regens grote stukken van bezaid land hadden weggespoeld. Daar waren gene greppels tusschen de akkers, uitgenomen een zeer smalle langs de betuiningen, die geheel met Sumach en braambessestruiken overwassen was, zo dat het vee daar weinig of geen voedsel konde vinden. De akkers waren naar broad cast, gelyk het de Engelschen noemen, of in stukken van zes ellen breed, en door voren van malkander gescheiden, aangelegd. Deze akkers waren gelyk, en in ’t midden niet hoger dan rondom.

Insekten.

Een soort van worm, Meloë Majalis, kroop op de hoge plaatsen.

De Antiopa Kapel vloog in de bosschen. Dit was de eerste kapel die ik dit jaar zag.

De Euphrosyne behoorde tot de zeldzame kapellen. De andere Insekten, die ik dien en de volgende dagen beschreven heb, zal ik by ene andere gelegenheid doen kennen. In ’t vervolg zal ik maar van die spreken, die om enige byzonderheid merkwaardig zyn.

Hoistapels.

De Hoistapels waren hier meest op de Zweedsche wys gemaakt, dat [213]is, op de wys van enen korten dikken kegel, zonder enig deksel van boven. Als men hoi van doen had sneed men ’er wat af, met een zeker soort van mes. Egter hadden vele lieden, byzonder omstreeks Philadelphia, hoistapels met een dak ’er over, dat zy konden doen ryzen en dalen. Digt by den grond lagen enige balken waarop het hoi lag, om dat de lugt ’er vry mogt door spelen. En die hoibergen waren zo gebouwd dat het hoi een vadem of twee boven den grond lag, op enen vloer van planken, waar onder het vee in den winter staan kon, als het zeer slegt weder was, hoewel, gelyk ik gezegd heb, velen hun vee altyd in ’t veld lieten. Onder dezen vloer waren rondom wanden van planken, die egter zo veel ruimte tusschen beiden hadden dat ’er de lugt vry kon door spelen.

De Landsdouwe.

Den 27. Maart ging ik naar den ouden Nills Gustafson, met inzigt om van hem een berigt te krygen aangaande den vorigen toestand der Zweden hier te lande. Het land waar door ik reed was van den zelven aard als ik reeds overal gezien had in dit werelddeel. Het was geschakeerd met heuvels en dalen; de eersten bestaande uit ene bleke steenkleurige aarde, zamengesteld grotendeels uit een fyn zand, vermengd met wat zwarte tuinaarde. Ik zag nog bergen nog stenen, uitgenomen enige steentjes niet groter dan een duifei, leggende op de heuvels, en gemeenlyk bestaande uit enen witten quarts, die van buiten meest glad was. Door de dalen liepen enige beekjes met helder water, welker bodem met zulke witte keyen bedekt was als ik reeds beschreven heb. Nu en dan zag ik enen poel in de laagtens. De Landhoeven lagen vry wyd uit malkander, gemeenlyk van alle kanten met koornakkers omringd. Op de meesten dezer akkers waren nog de stompen der bomen over, die men voorheen geveld had, een bewys dat het land nog niet lang bebouwd was, zynde veertig of vyftig jaar geleden nog geheel en al met hout bedekt geweest. Ieder Landman woonde hier op zig zelven op zynen eigenen grond, gemeenlyk van dien van zynen nabuur door bosschen van hoge bomen afgescheiden, waaronder en tusschen door men egter te paard, en zelfs met een rytuig, ryden kon, zynde de grond zeer effen. Hier en daar lagen omgewaide bomen, sommigen met wortel en al uitgerukt, anderen slegts midden doorgebroken. Op sommige oorden vond ik ook grote streken waar jong hout stond, van twintig, dertig, veertig jaar. Deze streken, zeide men my, hadden voorheen den Wilden tot planteryen gediend. Ik zag nog gene tekens dat de bladen uitkwamen, nog vond enige bloem in de bosschen. De koude winden, die enige dagen gewaid hadden, hadden alles te rug gezet. De bosschen bestonden voornamelyk uit verscheiden’ soorten van Eiken en Hikories. De poelen waren vol van den [214]roden Ahorn, die nu in bloei stond, waardoor zy van verre zig geheel rood vertoonden.

Oude staat van ’t Land.

De oude Zweed, dien ik kwam bezoeken, scheen nog frisch en levendig, en kon wandelen met een stok; dog hy klaagde dat hy in de laatste jaren pynen in den rug en de leden gevoeld had, en zyne voeten niet warm houden kon dan by het vuur. Hy kon, zeide hy, den staat van het land zig zeer wel herinneren ten tyde dat het de Hollanders bezaten, en in welken toestand het was voor de aankomst der Engelschen. Hy deed ’er by, dat hy veel houts naar Philadelphia gevoerd had, in den tyd toen het gebouwd werd. Het heugde hem ook dat ’er een groot bosch stond op de plaats waar nu die stad staat. Zyn Vader was een van die Zweden geweest die uit hun Vaderland herwaards overgekomen waren om dit land te bevolken. Hy gaf my de volgende berigten op de vragen die ik hem deed.

Van waar de Zweden hun vee gekregen hebben.

Van waar kregen de eerste Zweden hun vee? De oude man zeide, dat hy een kind zynde had horen vertellen dat zy hunne paarden, koeijen, schapen, varkens, ganzen en enden hadden medegebragt. In ’t eerst was hun getal klein, dog zy vermeerderden sterk in ’t vervolg. Maryland, New York, Nieuw Engeland, en Virginie, waren, zeide hy, eerder van Europers bevolkt geweest dan deze streek; dog hy wist niet of de Zweden enig vee uit die Provincies gekregen hadden, uitgenomen uit New York. Zo veel hy zig kon te binnen brengen, hadden zy reeds in zyne kindschheid enen tamelyken voorraad van vee. De varkens waren in dien tyd zo sterk vermenigvuldigd, dat zy wild in de bosschen liepen, en men genoodzaakt was ze te schieten, als men ze eten wilde. Ook bragt hy zig te binnen dat de paarden op sommige plaatsen in de bosschen liepen, dog hy kon niet zeggen of enig vee wild geworden was. Het vee, meende hy, wierd nog even zo zwaar als toen hy een kind was, ondersteld zynde dat het eten genoeg kreeg. In zyne jeugd was het voeder zeer overvloedig. Ene koe gaf toen zo veel melk als nu drie of vier, dog zy kreeg ook toen meer en beter voer dan nu drie of vier krygen, en, zo als de oude man zeide, is ’er nu des zomers bedroefd weinig gras.

Van waar de Engelschen.

Van waar kregen de Engelschen in Pensylvanie en New Jersey hun vee? Het antwoord was, dat zy het voornamelyk van de Zweden en Hollanders koften die daar woonden, en een klein getal bragten zy mede. De gedaante van het vee, en het eenparige getuigenis der Engelschen alhier, bevestigden het zeggen van den ouden man.

Koorn en vrugten.

Hoe kwamen de Zweden hier aan hun koorn en hunne vrugten? De gryzaard zeide, dat hy dikwyls gehoord had dat zy allerhande soorten van granen, van moeskruiden en vrugten mede gebragt hadden, want, [215]zo ver het hem heugde, hadden zy altyd overvloed gehad van weit, rogge, haver en garst. Zy brouwden toen al hun bier van garstenmout, en het bier was goed en kragtig. Ook hadden zy reeds ketels om brandewyn te stoken, die zy des noods zulken leenden die ’er genen hadden. In ’t eerst moesten zy Mais van de Wilden kopen, zo wel om te eten als om te zayen; maar enige jaren later breidden zy hunne Maisplanteryen zo ver uit, dat de Wilden die van hun kopen moesten. Ook verzekerde my de oude man, dat de Wilden, toen de Zweden zig hier het eerst nederzetteden, veel vernuftiger en werkzamer waren dan nu. In zyne jeugd hadden de Zweden enen goeden voorraad van goede witte kool. Ook was ’er overvloed van Winterkool, die ’s winters ook op ’t veld bleef. Nog waren ze wel voorzien van knollen, die men ’s winters in gaten onder den grond bewaarde. Dog hy vond die wys van bewaren niet goed, want als zy daar te lang in lagen wierden zy voos. Hy vond beter ze, na ene wyl, na dat ze gegraven waren, in de opene lugt te hebben gelegen, op enen hoop op ’t veld te goyen, met stroo toe te dekken, en aarde boven op het stroo te leggen. Op deze wys houdt men ze nu den winter over, en zy worden niet voos. De Wilden waren ’er zeer gretig naar, en noemden ze somtyds Hopnis, en somtyds Katnis. Ook kweekten de Zweden in zyne jeugd gele wortelen. Onder de ooftbomen behoorden de Appelbomen; dog zy waren niet menigvuldig, alleen sommigen hadden kleine boomgaardtjes. Niemant maakte toen Cyder, want die is eerst naderhand in ’t gebruik gekomen. Kerssebomen waren ’er reeds in overvloed, toen hy nog een jonge was, en de Persikebomen waren ’er toen in groter menigte dan nu; de Zweden maakten ’er bier van. Hy kon niet zeggen hoe zy aan de Persikebomen kwamen.

De Wilden.

In zyn jonger jaren waren de Wilden overal door het land verspreid; zy woonden tusschen de Zweden in. Hy sprak van Zweden die door hun omgebragt waren, en hy noemde twee zyner Landslieden die zy gevild hadden. Ook stalen zy enige kinderen van de Zweden, van de welken men noit weer gehoord heeft. Eens kwamen zy en versloegen enige Zweden, van de welken zy de harssenpannen mede namen. By die gelegenheid trokken zy een klein meisje het vel van ’t hoofd af, en zouden ’t hebben omgebragt, indien zy juist niet enen boot met Zweden op zig hadden zien aankomen, het welk hen bewoog de vlugt te nemen. Het meisje kwam op, dog kreeg noit weer hair op ’t hoofd. Zy trouwde, kreeg verscheiden kinderen, en leefde lang daar na. Ook zogten de Wilden eens de Moeder van onzen Nills Gustafson te vermoorden, dog zy bood hun dapperen tegenstand, tot dat enige Zweden toeschoten, en de Wilden verjoegen. Niemant kon oit uitvinden wat voor Wilden dit geweest waren, want anders leefden zy zeer vreedzaam met de Zweden. [216]

Levenswys en voedsel.

De Amerikanen hadden op verscheiden’ plaatsen kleine velden met Mais. Voor de aankomst der Zweden hadden zy gene anderen dan stenen bylen, gelyk ik reeds heb aangetekend. Zy planteden maar weinig Mais, en leefden meest van de jagt, en het grootste deel van den zomer waren de wortelen, waarvan wy boven gewaagden, hun voornaamste voedsel. Zy hadden geen vee tot den akkerbouw, en moesten dus alles met eigen’ handen doen. De Mais bewaarden zy ’s winters in holen onder den grond, dog zelden een vadem diep; onder de Mais en op zyde lagen zy brede stukken van boombasten, zo dat daar het koorn geheel binnen in lag. Het Andropogon bicorne, een soort van gras, dat hier overvloedig wast, en dat de Engelschen Indiaansch gras en de Zweden Wilskt gras noemen, vervulde het gebrek van basten. Met dit gras bedekten zy de Mais in het hol, en over dit alles heen deden zy ene genoegzame hoeveelheid van aarde. De Mais bleef zeer goed in deze gaten, en elke Amerikaan had zyne onderaardsche magazynen waar zyn voorraad veilig was, hoe ver hy zelf ook weg reisde. Na dat de Zweden appel- en persikebomen geplant hadden, kwamen de Wilden, en vooral de Vrouwlieden, de vrugten dikwyls stelen; dog als de Zweden ze kregen, gaven zy hun een goed pak slagen, ontnamen hun het gestolene, en dikwyls nog daarenboven hunne klederen. Zo gebeurde het ook dat toen de Zweden ene menigte varkens bekomen hadden, en die overal door de bosschen liepen, de Wilden die stilletjes doodden en zig ’er op vergastten. Dog daar waren ook enige Wilden die varkens van de Zweden koften, welken zy leerden hen gelyk honden natelopen, en als zy van de ene plaats naar de andere verhuisden, hadden zy hunne varkens in hun gevolg. Zy kregen ten laatsten van dit vee zulke menigte, dat zy ze den Zweden voor ene kleinigheid overdeden. De Amerikanen hielden zeer veel van melk, en ’t was een onthaal als de Zweden hun melk voorzetteden. Ook wisten zy een drank gelyk als melk te maken uit de Hikory- en walnoten, die zy droogden, kraakten, de korrels fyn tot poeder maakten, en met water mengden; het welk ’er als melk uitzag en even zo zoet was. Zy hadden tabakspypen van klei van eigen maaksel. Zy rookten niet altyd zuivere tabak, dog gebruikten ene andere plant die de oude man niet kende, dog die hy my verzekerde het Verbascum Thapsus niet te zyn, het welk hier gemeenlyk Tabak der Wilden genoemd wordt.

Hun Godsdienst.

Wat hunnen Godsdienst aangaat, de oude man oordeelde dat die zeer gering was, of dat zy ’er misschien genen hadden. Als zy het hoorden donderen, zeiden zy dat de boze geest toornig was; sommigen van hun gaven te verstaan dat zy aan enen God geloofden, die in den Hemel woont. Hy wandelde eens met enen Wilden, en zy ontmoetten ene roodbonte slang. De Zweed zogt een stok om ze te doden, dog de Wildeman [217]smeekte hem dat niet te doen, dewyl de slang zyn God was. Misschien zoude de Zweed het dier niet gedood hebben, maar horende dat het de Godheid van de Amerikaan was sloeg hy het dood, in ’t byzyn van den Wilden, zeggende, “om dat gy de slang aanbidt, agt ik my verpligt ze te doden”. Somtyds kwamen de Amerikanen, in de Zweedsche kerken, hoorden den godsdienst aan, en gingen weer heen. Eens dat onze Zweed te kerk was, en niet mede zong om dat hy geen boek by zig had, sloeg hem een Amerikaan, dien hy wel kende, op de schouder, en zeide, waarom zingt gy niet mede, Tantanta, tantanta, tantanta? Op een ander tyd kwam ’er een in de Zweedsche kerk te Rakoon, en na een wyl rond gekeken en geluisterd te hebben, zeide hy, ho! veel gepraat en gezwets, maar geen brandewyn of cyder, en daarmede ging hy heen; want hier moet men aanmerken, dat als de Wilden ene redenvoering tot hunne makkers houden, om ze tot den oorlog aantezetten, zy gewoon zyn buitensporig te zuipen.

Toen de Zweden overkwamen koften zy zo veel lands als zy wilden byna voor niets. Voor een stuk pei, of diergelyks, konden zy een stuk gronds krygen dat tegenwoordig meer dan honderd ponden st. zou waard wezen. Als zy een stuk lands koften, wierd ’er gemeenlyk een koopbrief gemaakt; en schoon geen der Wilden lezen of schryven kon, krabbelden zy evenwel hun teken onder aan. De Vader van den ouden Nills Gustafson koft een stuk lands van de Amerikanen van New Jersey. Zodra het papier opgemaakt was en de Wilden het tekenen zouden, tekende een van hun, wiens naam enen Bever betekende, enen Bever, een ander tekende een pyl en boog, en een derde enen berg, in plaats van hunne namen. Zy maakten hunne kanoos uit dikke bomen, die zy door ’t vuur uitholden, gelyk reeds gemeld is.

Het Weder.

Omtrent het weder was de oude man van gevoelen, dat het byna het zelve sedert dien tyd was gebleven; dat ’er nu zo veel stormen komen als voorheen; dat de zomers nu somtyds heter, somtyds koelder zyn dan voor dezen; dat de winters al even lang en koud zyn als in zyne jeugd, en dat ’er dikwyls ruim zo veel sneuw valt als in de verledene tyden. Dog hy dagt dat ’er geen winter in koude by dien van 1697. halen konde; want toen lag de Dellaware zo dik met ys, dat hy ’er verscheiden geladen’ wagens met hoi overbragt naar Christina, en dat men ze zelfs nog lager met sleden konde overryden. Hy wist niet dat ’er oit enig vee dood gevroren was, uitgenomen in later tyden enig mager vee en dat gene stallen had. Ook regent het des zomers nog meer nog minder dan het plegt, uitgenomen dat in de laatste jaren de zomers wat droog geweest zyn. Ook kon hy gene vermindering bespeuren in de wateren van rivieren, poelen en plassen. Hy gaf het als ene bekende zaak op, dat men overal byna in ’t graven van putten oesterschelpen diep in de aarde vond. [218]

Koortsen.

Hy meende ook dat de afgaande koortsen voorheen even gemeen en geweldig geweest zyn als nu, dog dat zy zo gemeen niet schenen omdat ’er minder menschen waren. Hy had die koorts al gehad eer hy nog volwassen was. Hy kreeg ze in den zomer, en hield ze tot het einde der volgende lente, en dus omtrent een jaar, dog zonder dat zy hem belettede binnens of buitens huis zyn werk te doen. Maar de borstontstekingen waren ver na zo gemeen niet als nu. In ’t algemeen waren de menschen in dien tyd zeer gezond.

Enige jaren geleden had zyn gezigt zo afgenomen dat hy een bril had moeten gebruiken. Daarop overviel hem ene koorts, die zo geweldig was dat hy vreesde niet optekomen. Egter herstelde hy, kreeg nieuwe kragten, en was naderhand in staat zonder bril te lezen.

Vorige Levenswys der Zweden.

De huizen die de Zweden in ’t eerst bouwden waren zeer slegt. Het gehele huis bestond uit ene kleine kamer, de deur was zo laag dat men bukken moest om ’er door te gaan. By gebrek van glas moesten zy zig behelpen met gaten in den wand, daar een houten schuif voor was. Zy vonden geen mos, of ten minsten geen dat bekwaam was om de reten in de wanden te stoppen. Dus waren zy genoodzaakt dezelven met klei van binnen en van buiten te bepleisteren. De schoorstenen wierden in enen hoek gemaakt van grauwen steen, of op plaatsen daar geen steen te vinden was maar alleen van klei. De bakovens waren ook in de kamer. Voor de aankomst der Engelschen hadden de Zweden stallen voor hun vee, dog naderhand lieten zy ook na die te maken.

Kleding.

Voor dat de Engelschen zig hier nederzetteden konden de Zweden zo veel klederen niet krygen als zy van noden hadden, en moesten zig behelpen zo goed als zy konden. De mans droegen vesten en koussen van vellen. Hoeden waren niet in gebruik, en men droeg kleine mutsen van voren met kleppen. De schoenen maakten zy zelven, want sommigen hadden geleerd het leder te bereiden en schoenen met hakken te maken; maar zulken die geen schoenmakers van ambagt waren, namen de lengte van hunne voeten, en naiden daarna het leder aan een, schikkende een stuk voor de zool, een voor de agterstukken, en een voor het bovenste. Ook zaiden zy vlas en weefden linnen. Hennip hadden zy niet, dog zy bedienden zig van vlas of wilden hennip om vischwant te maken. De Vrouwen gingen in jakken en rokken van vellen. De bedden, uitgenomen de lakens, waren van beestehuiden, als van beren, wolven en diergelyken.

Spyzen.

Koffi, thee, chokolaat, hier nu zo gemeen in ’t gebruik, waren toen onbekend. Het ontbyt was brood en boter, en ander voedzaam [219]eten. Suiker en syroop hebben zy zo lang hem heugde genoeg gehad, en de rum was voorheen beter koop dan nu.

Gebruiken.

Uit het berigt dat my de oude Gustafson gaf maakte ik op, dat men hier voor de aankomst der Engelschen de gebruiken van Zweden volgde, dog sedert zyn allengskens de Engelsche gewoontens ook by de Zweden doorgedrongen. Toen hy nog een kind was, waren ’er twee Zweedsche smids, die bylen, messen, seissen, en ander werk op zyn Zweedsch maakten, en hun werk was scherper dan hier nu kan gevonden worden. De bylen nu in ’t gebruik zyn op de Engelsche wys gemaakt, breed van yzer en met enen smallen steel. De meeste Zweden maakten gebruik van baden gemeenlyk alle zaterdagen. Zy vierden de kersmis met allerhande spelen en geregten van eten en drinken, volgens de gewoonte van Zweden; dit alles is nu meest buiten gebruik. In de jeugd van den ouden man maakte men hier een byzonder soort van karren of wagens. Zy zaagden dikke stukken van Liquidambar, en gebruikten ’er twee tot voor- en twee tot agterraden. Met deze wagens reden zy hun hout naar huis. In hunne sleden is weinig verandering gekomen. Timmerhout en stammen wierden naar huis gesleept. Zy bakten, even als nog, grote broden, dog hadden zelden bischuit.

De Engelschen hebben by hunne aankomst den Zweden zeer aanzienlyke streken lands tot enen geringen prys afgekoft. Zyn Vader verkoft aan de Engelschen voor een varken, ene koe en honderd kawoerden, een stuk lands dat nu wel driehonderd pond waard is.

Met opzigt tot het afnemen van visch en gevogelte was de oude man volkomen van het zelve gevoelen dat ik reeds opgegeven heb. Dusdanig een berigt gaf hy my aangaande den ouden toestand der Zweden hier te lande.

Orkanen.

De Orkanen zyn hier somtyds zeer geweldig, en rukken zware bomen uit den grond. Zy lopen somtyds als in zekere regte streken. Waar zy vallen werpen zy alle de bomen omver, zo dat het ’er uitziet als of de bosschen met opzet waren geveld, dog vlak daar naast staan de bomen onbeschadigd. Zulk ene plaats is my aangewezen geworden. Het is zeer gevaarlyk in de bosschen te zyn waar een orkaan woedt, want de bomen vallen zo plotslings, dat men den tyd niet heeft zig te bergen.

De Pensylvanische Abeel stond nu in vollen bloei. Dog vertoonde al zo weinig nog zyn blad als het overige geboomte.

Vrugtbaarheid des gronds.

Een oude Landman berigtte dat men gemeenlyk voor ene mate gezaide Rogge twintig maten terug ontving, en dertig van de Garst. Maar dan moest de grond wel bereid wezen. De Weit gaf omtrent zo veel weerom als de Rogge. De grond was een mengsel van klei, zand en zwarte aarde.

Tegens den avond keerde ik van den ouden Nills Gustafson naar huis. [220]

Zwarte Kever.

Den 28. Maart vond ik enen zwarten Kever205 met een vyfhoekig eivormig schild, enen dikken stompen hoorn, en een bultig lichaam. Deze is een van het dikste soort dat men hier vindt. Ik vond hier en daar gaten op de hoogtens zo wyd dat ik ’er myn vinger in steken kon. Als ik ze opgroef vond ik altyd deze kevers onder in leggen, omtrent vyf duimen diep. Somtyds waren ’er korte witagtige wormen in, omtrent zo dik als een vinger, leggende nevens den kever; misschien is het het zelve dier. Ook waren ’er nog andere Insekten in die gaten, als veldkrekels, spinnen en anderen. Deze kever rook volkomen als het Trifolium melilotus cærulea. Hy was geheel bedekt met langwerpigronde en bleke myten.206 Zyn poten waren al zo dik als die van den Mistkever.207

Een ander.

Den 4. April vloog ’er overal langs het veld een Cicindela of ligtgevende Kever, met een goudgroenen kop, lyf en poten, en blauwgroenen buik. Hy is zeer gemeen in Noord Amerika, en schynt ene verscheidenheid te zyn van de Cicindela campestris.

Een soort van Watermuggen208 huppelden in menigte op ’t water, dat niet sterk afliep. Ook zagen wy enen pekzwarten Waterkever209 zwemmen.

Verandering in den staat des Land,

Omtrent zestig jaar geleden was dit Land byna geheel met grote zware bomen bedekt en de poelen waren vol waters. Dog weinige andere oorden hebben zo schielyke verandering ondergaan als dit Land. De bosschen zyn op de meeste plaatsen omgehakt, de poelen door afleidingen droog gemaakt, het land is bebouwd, en in koornakkers, weilanden, en diergelyken veranderd. Dus schynt het dat ene zo schielyke verandering ook invloed op het weder hebben moet. Ik onderzogt deze zaak by de oude lieden, die alle deze veranderingen gezien hadden; en zy gaven my dit eenparig berigt.

en het Weder.

De winter kwam voorheen vroeger dan tegenwoordig. De Heer Isaac Norris, een ryk koopman, die veel deel had in de bestiering van Pensylvanie, bekragtigde dit met ene byzonderheid. Zyn vader, een van de eerste Engelsche Kooplieden in dit Land, had lang opgemerkt, dat de Dellaware in zyne jeugd gemeenlyk half November O. S. reeds toelag, zo dat de Kooplieden hunne schepen voor dien tyd de Rivier moesten doen afzeilen, uit vrees van ’er te moeten overwinteren. Tegenwoordig raakt zy niet toe dan ene maand later. [221]

Ook sneuwde het veel vroeger voor dezen dan nu. Dog het weder was ook meer standvastig, en als het eens begon te vriezen duurde het gemeenlyk tot het einde van Februari of tot in Maart O. S. wanneer het gemeenlyk begon warm te worden. Tegenwoordig is het warm den dag dikwyls na de gestrengste koude, en somtyds verandert het weder verscheiden malen op enen dag.

De meeste oude lieden waren van mening, dat de lente tegenswoordig veel later aankwam dan voorheen, en dat het nu veel kouder was in ’t laatst van Februari en in de gehele maand van Mai dan in hunne jeugd, toen reeds in ’t laatst van Februari het land al zo groen was als nu in ’t laatst van Maart en ’t begin van April O. S. De Zweden zeiden toen, Pask bitida, Pask sent, altid Gras, “Paaschen vroeg, Paaschen laat, altyd gras.” Maar misschien kan men op deze wys verklaren, hoe het komt dat die oude lieden zig verbeeldden dat toen alles vroeger aankwam. Het vee was toen zo talryk niet als nu, en de bosschen waren vol van gras, dat tot een mans lengte groeide. Tegenwoordig wordt het gras, dat maar een jaar duurt, alle jaren door het gedurige weiden van het vee vernield. Nu was het waarschynlyk dit maar een jaar durend gras dat vroeg in de Lente groen was, en dat nu weg zynde moet de menschen doen denken dat alles voordezen vroeger aankwam dan tegenwoordig.

Ook zou het, volgens hun zeggen, voorheen meer geregend hebben dan tegenwoordig, vooral in den herfst, wanneer het dikwyls bezwaarlyk was van wegen de regenvlagen het hoi en ’t koorn binnen te brengen. Enigen van de laatste jaren zyn zeer droog geweest. Evenwel waren sommigen van mening dat het tegenwoordig al zo veel regende als voorheen. Dog alle de oude lieden stemden daarin overeen, dat in hunne jeugd het weer zo veranderlyk niet was als nu; want nu is het gehele jaar door de ene dag zeer heet en de volgende dikwyls zeer koud. Veeltyds verandert het verscheiden’ malen op enen dag, zo dat, wanneer het ’s morgens vry warm is geweest, de wind om tien uur noordwest is en koude aanbrengt, en dikwyls is het dan kort na den middag weder warm. En deze veranderlykheid van het weder, denkt men, is oorzaak dat de menschen tegenswoordig niet zo gezond meer zyn als voorheen.

Koude winter.

Hierin waren zy ’t allen eens, dat de winter tusschen 1697. en 1698. de koudste was geweest, dien zy oit gevoeld hadden.

Bloeyende planten.

Den 7. April stonden de Sanguinaria Canadensis, hier de Bloedwortel genoemd, om dat de wortel groot, rood, en doorgesneden zynde gelyk onze rode beet is, en de Epigæa repens, die sommigen den Kruipenden Grondlaurier noemen, op ’t bloeyen. De eerste wies in ene vette aarde, de andere op wat minder gronden.

De Laurus æstivalis, by sommigen hier Spice-wood geheten, begon [222]ook te bloeyen, dog de bladen kwamen nog niet uit. Hy vorderde ene natte aarde in de bosschen.

Wilde hennip.

Het Apocynum Cannabinum of het Hennip der Wilden, gelyk het de Zweden noemden, wies menigvuldig op verlopen koornakkers, in de bosschen, op de hoogtens, en opene plaatsen. De Wilden bedienden zig van dat gewas gelyk de Europeanen zig van het Hennip doen, want men kan den steel gemakkelyk tot draden maken. Toen de Wilden nog onder de Zweden in Pensylvanie en New Jersey woonden, maakten zy ’er touwen van, welken de Zweden van hun koften, en tot tomen en vischnetten gebruikten. Gemeenlyk kregen zy ’er negen vaêm van voor een brood. Velen van de Europers kopen nog van dat touw, om dat het zo duurzaam is. Nog maken de Amerikanen ander lynwaad van dit hennip. Op myne reis door het Land der Iroquoizen zag ik ’er de vrouwlieden aan werken. Zy gebruikten gene spinnewielen, maar draiden op haar blote lyf ’er draden en strengen uit, die zy rood, geel, zwart of anders verwden, en maakten daar vervolgens hare stoffen vry konstig van. De plant schiet van jaar tot jaar uit den wortel op, en behoeft dus niet jaarlyks op nieuws gezaid te worden. Uit den steel en den wortel komt een wit melkagtig sap, dat enigsins vergiftig is. Somtyds bestaat het vischwant der Amerikanen alleen uit dit hennip. Dog de Europeanen weet ik niet dat ’er tegenwoordig gebruik van maken.

De Typha latifolia.

Flax, en ook Cat-tail, noemde men ene plant die in bayen, rivieren en diepe draikolken wast.210 Men vlegt de bladen t’zamen en maakt ’er kranssen van, die men tusschen de manen en den hals der paarden hangt, om voortekomen dat de hals van den toom geschaafd worde. Ook maakte men ’er stoelzittingen van. Voorheen gebruikten de Zweden het katoen dat om het zaad zit in plaats van veders in de bedden; dog het gaat na enigen tyd tot klompen in malkander zitten, en om deze reden is men ’er van afgescheiden. Ik spreek niet van het nut dezer plant in de Geneeskonst, het welk ik den artsen overlate.

De Garlick.

Een soort van Look, zeer gelykende naar dat het welk in Zweden alleen in de bosschen op de hoogtens wast, groeit hier byna op alle de koornakkers in overvloed. De Engelschen noemen het Garlick.211 Als de koeyen ’er van aten was haar boter en melk zo sterk, dat men ze nauwlyks eten kon. Somtyds verkoft men op de markt te Philadelphia van die boter, die oneetbaar was van wegens [223]haren sterken smaak. Om die reden belet men de melkkoeyen op landen te grazen daar de Garlick veel wast. Ook krygt het vleesch der beesten enen onverdraaglyken smaak als zy ’er des zomers veel van eten. De Garlick komt vroeg in ’t voorjaar aan. De paarden proeven ’er noit van.

Een ander Werk beloofd.

Het zoude myn Dagregister al te zeer doen uitdyen indien ik den tyd wilde aantekenen wanneer alle de wilde planten in dit Land bloeyen, wanneer zy ryp worden, en welke gronden zy vereischen en diergelyken. Ook zou dit velen myner Lezers weinig smaken. Om deze reden bewaar ik dat alles voor een ander Werk, waarin ik alle de gewassen van Noord Amerika beschryven zal; in dit Werk zal ik alleen van zulke bomen en gewassen spreken, die om enige byzonderheid merkwaardig zyn.

EINDE VAN HET EERSTE DEEL.

✳  ✳  ✳  ✳
✳  ✳  ✳
✳  ✳
✳